Schriftelijke antwoorden Minister S. Blok van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (14-09-2015 & 21-09-2015) Uw ministerie heeft geïnventariseerd welke gemeenten gebruik maken van selectieve woningtoewijzing door middel van een screening op criminaliteit en overlast. Welke gemeenten zijn dat? Het ministerie van BZK is op basis van openbare informatie (zoals websites, berichten in de media en nieuwsbrieven) van 17 gemeenten op de hoogte waar selectieve woningtoewijzing in het verleden is toegepast of op dit moment wordt toegepast. Niet met al deze gemeenten is daarover contact opgenomen. Het is daarom in het kader van zorgvuldigheid niet mogelijk, om zonder medeweten van deze gemeenten, de namen van deze gemeenten openbaar te maken. In welke gemeenten screent de woningcorporatie zelf, dat wil zeggen worden er door de politie relevante gegevens verstrekt aan de corporatie om woningen selectief toe te wijzen? In de meeste gemeenten - waarvan bij het ministerie van BZK uit openbare informatie bekend is dat er selectieve woningtoewijzing plaatsvindt door middel van een screening op criminaliteit en overlast - wordt gebruik gemaakt van een convenant tussen de gemeenten, politie en de woningcorporatie. In een enkel geval is het convenant tussen politie en woningcorporatie. Het is bij het ministerie van BZK niet op detailniveau bekend of er sprake is van concrete informatie uitwisseling en hoe de eventuele informatieverstrekking in die gevallen tussen politie en corporatie plaatsvindt. Volgens jurist M. Vols van de Rijksoverheid Groningen en A. Ouwehand, senior onderzoeker aan de TU Delft, is er geen wettelijke grondslag om politiegegevens te verstrekken op basis waarvan een woningzoekende huisvestiging geweigerd kan worden. Ze stellen dat gemeenten hiermee illegaal handelen. Wat is de reactie van de minister hierop? De twee woonoverlast deskundigen zeggen verder dat de minister de praktijken gedoogd. Klopt dat? Waarom treedt de minister niet op tegen onwetmatig handelen van de gemeenten? Het ministerie van BZK erkent dat er geen wettelijke grondslag is om politiegegevens te gebruiken op basis waarvan een woningzoekende huisvestiging geweigerd kan worden. Er zijn bij het ministerie van BZK geen signalen bekend dat gemeenten onzorgvuldig zouden omgaan met politiegegevens. Om te voorzien in een wettelijke basis is een wetsvoorstel in voorbereiding. Hiermee wordt de ontstane praktijk gestroomlijnd en voorzien van de noodzakelijke wettelijke waarborgen en rechtszekerheid voor woningzoekenden. In 2013 is al eerder een wetsvoorstel door het ministerie van BZK voorbereid, maar dat is toen als gevolg van onder meer een zwaarwegend advies van de Raad van State niet verder in procedure gebracht. Ten slotte wordt opgemerkt dat de eerste bevoegdheid voor het interbestuurlijk toezicht op de toepassing van onder meer de Huisvestingswet en de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek bij de provincie ligt.
Is er een onderzoek of evaluatie waaruit blijkt dat het screenen van aspirant huurders op crimineel- en overlastgevend gedrag de leefbaarheid in bepaalde complexen, straten of gebieden daadwerkelijk verhoogd? Uit internationaal wetenschappelijk onderzoek en ook uit de gedragswetenschappen blijkt dat het tegengaan van een concentratie van overlastgevers en criminelen niet alleen de veiligheid in de wijk waar deze personen geweerd worden verhoogd, maar ook een algemene daling van de criminaliteit en overlast over de gehele gemeente tot gevolg heeft. Wat zijn de maatschappelijke kosten van woonoverlast in Nederland? Woonoverlast doet zich in allerlei verschijningsvormen en in allerlei gradaties voor door het hele land. Woonoverlast bedreigt ons woongenot en gevoel van veiligheid. Een voortvarende aanpak van woonoverlast is dan ook van groot belang. Er zijn geen cijfers bekend over de maatschappelijke kosten van woonoverlast. De maatschappelijke kosten van de bestrijding van woonoverlast en de gevolgen van woonoverlast zijn ongetwijfeld hoog. Uit ons onderzoek blijkt dat huurders en woningeigenaren zich door de overheid in de steek gelaten voelen omdat ze bij ernstige vormen van woonoverlast weinig steun ervaren. Het betreft situaties waarbij onderling overleg niets oplevert, buurtbemiddeling ook niet helpt en (nog) geen sprake is van verstoring van de openbare orde. Welke verantwoordelijkheid heeft de overheid in zulke gevallen? De kwaliteit van de leefomgeving is in eerste instantie een gemeentelijke verantwoordelijkheid. Het is aan het rijk om er als wetgever voor te zorgen dat gemeenten en andere partijen die bij de aanpak van woonoverlast betrokken zijn, voldoende wettelijke mogelijkheden hebben om die woonoverlast aan te pakken. Als het rijk uit de praktijk signalen ontvangt over knelpunten in de wet- en regelgeving, dan spant het Rijk zich in om eventuele belemmeringen in de wet- en regelgeving weg te nemen en ruimte te bieden voor nieuwe maatregelen. Zo zijn door een recente aanpassing van de Woningwet op verzoek van de gemeenten de mogelijkheden om malafide huisjesmelkers aan te pakken aanzienlijk verruimd. Ik ben blij met het project waarin kennis en ervaring wordt opgedaan met het in een vroeg stadium opleggen van een specifieke gedragsaanwijzing aan overlastgevende huurders. Als dit project inzichten oplevert waarmee ook overlast van eigenaar-bewoners effectiever kan worden aangepakt, dan zal ik die inzichten betrekken bij eventuele vervolgstappen. In de uitzending stellen deskundige op het gebied van woonoverlast dat door gebrek aan wetgeving bovenstaande situaties op dit moment niet effectief aangepakt worden. Waarom is er geen geschikte wetgeving? Op rijksniveau is aandacht voor de werking van wet- en regelgeving. Als het Rijk signalen ontvangt uit de praktijk over knelpunten in de wet- en regelgeving, dan spant het Rijk zich in om eventuele belemmeringen in de wet- en regelgeving op te heffen en ruimte te bieden voor nieuwe maatregelen. Zo zijn, zoals gezegd, op verzoek van de gemeenten de wettelijke mogelijkheden verruimd voor de aanpak van malafide huisjesmelkerij. In overleggen met gemeenten en woningcorporaties wordt de aanpak van woonoverlast regelmatig besproken.
Vindt de minister dat de burgemeester meer instrumenten (een zogenoemde specifieke gedragsaanwijzing of de mogelijkheid van het opleggen van een dwangsom) moet krijgen om bij burenconflicten in een vroeg stadium in te kunnen grijpen? Op dit moment loopt een project waarin kennis en ervaring wordt opgedaan met het in een vroeg stadium opleggen van een specifieke gedragsaanwijzing aan overlastgevende huurders. Als dit project inzichten oplevert waarmee ook overlast van eigenaar-bewoners effectiever kan worden aangepakt, dan zal ik die inzichten betrekken bij eventuele vervolgstappen. Daarnaast heb ik begrepen dat er een initiatiefwetsvoorstel voor de aanpak van woonoverlast in voorbereiding is door de VVD. Het kabinet zal na indiening van het wetsvoorstel hier inhoudelijk op reageren. U wilt het gemeenten mogelijk maken dat ze selectief woningen kunnen toewijzen middels screening van aspirant huurders op basis van diverse criteria. Waarom is deze maatregel nodig? Wat is het doel van de maatregel? Op dit moment wordt een wetsvoorstel voorbereid om in complexen, straten of gebieden waar ernstige problemen zijn met de leefbaarheid ten gevolge van woonoverlast en criminaliteit de instroom van potentiële overlastgevers te voorkomen. In meerdere gemeenten wordt nu reeds een vorm van selectieve woningtoewijzing voor corporatiewoningen toegepast. Met het wetsvoorstel wordt de selectieve woningtoewijzing op een uniforme wijze geregeld en wordt voorzien in de wettelijke waarborgen en rechtszekerheid voor woningzoekenden. Het wetsvoorstel regelt dat de zware maatregel die een gebiedsaanwijzing nu eenmaal is, gerichter kan worden ingezet. In de huidige wet geldt een aanwijzing voor een hele wijk. In het wetsvoorstel kan de aanwijzing beperkt blijven tot het niveau van een wooncomplex. In bepaalde wooncomplexen, straten of gebieden wordt de leefbaarheid sterk beïnvloed door de aanwezigheid van overlast en criminaliteit. Door een concentratie van bewoners die zich bezig houdt met dit soort gedragingen wordt de veiligheid in een gebied en het welzijn van andere bewoners ernstig aangetast. Ook tast het de sociale cohesie aan. Daarnaast heeft overlastgevend en crimineel gedrag een uitlokkend effect en leidt dit tot verdere normvervaging en een neerwaartse spiraal. De voorgestelde maatregel is gericht op selectieve woningtoewijzing van woningzoekende huurders ter beperking van overlastgevend en crimineel gedrag en heeft als doel bij te dragen aan het verbeteren van de veiligheid, en daarmee aan de leefbaarheid in het aangewezen gebied. Als deze mogelijkheid voor gemeenten van kracht wordt, kan een gemeenteraad een aanvraag doen bij de minister voor Wonen en Rijksdienst om een complex, straat of gebied aan te wijzen voor toepassing van de maatregel. In de aanvraag moet worden aangetoond dat er sprake is van een opeenstapeling van veiligheid- en leefbaarheidsproblemen en dat de maatregel een ultimum remedium is die dient als aanvulling op een integrale gebiedsgerichte aanpak. Aangetoond moet zijn dat andere, minder ingrijpende maatregelen zijn ingezet en ook nog zullen worden ingezet.
Deskundigen en belangrijke adviesorganen (onder meer het College voor de Rechten van de Mens) uiten kritiek op de noodzaak en proportionaliteit van maatregel. De maatregelen vormen een inbreuk op het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer en het recht op vrijheid van vestiging. Het College voor de Rechten van de Mens adviseert de wet niet in te voeren. Waarom wil de minister de wet toch invoeren? Het College voor de Rechten van de Mens vindt het noodzakelijk dat de selectieve woningtoewijzing ter beperking van overlastgevend en crimineel gedrag een wettelijke basis heeft. Dit gezien de inbreuk op het recht op vrijheid van vestiging en het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Ten aanzien van het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer merkt het College hierbij op dat dit recht op twee manieren een rol speelt, namelijk zowel aan de zijde van de woningzoekende als aan de zijde van bewoners van een bepaalde wijk of een bepaald wooncomplex die geconfronteerd worden met woonoverlast. Dat laatste brengt een positieve verplichting voor de overheid met zich mee om op te treden tegen ernstige woonoverlast die direct effect heeft op het privéleven van bewoners van een woning of maatregelen te treffen ter voorkoming van verdere woonoverlast. Gezien het aantal gemeenten dat al selectieve woningtoewijzing van woningzoekende huurders toepast ter beperking van overlastgevend en crimineel gedrag, voorziet het wetsvoorstel in een duidelijke behoefte. Bovendien wordt met het wetsvoorstel de selectieve woningtoewijzing op een uniforme wijze geregeld en wordt voorzien in de wettelijke waarborgen en rechtszekerheid voor woningzoekenden. Wetenschappers vertellen in de uitzending dat de uitbreiding van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek alleen gerechtvaardigd is als de maatregel daadwerkelijk effect heeft op de leefbaarheid van de aangewezen gebieden. Volgens de wetenschappers is er geen evaluatie waaruit blijkt dat selectief woningtoewijzing middels screening de leefbaarheid aantoonbaar verbeterd. Hoe weet de minister dat de maatregel het gewenste doel bereikt? Waarom wil de minister overgaan tot invoering van een maatregel waarvan de beoogde werking niet is aangetoond? Uit de gemeentelijke evaluaties die beschikbaar zijn, blijkt dat in meer of mindere mate een verbetering is te zien van de overlastsituatie in de desbetreffende buurten. Gemeenten met minder ervaring met het instrument veronderstellen dat er meer tijd nodig is om in de cijfers zichtbare effecten te bereiken. Wel bestempelen gemeenten en het grootste deel van de professionals die in de betreffende wijken werkzaam zijn, en ook het merendeel van de bewoners, het instrument als positief. Ze zien deze maatregel, naast de inzet van andere minder ingrijpende instrumenten, als een belangrijk element van een integrale aanpak om de negatieve spiraal in een wijk met een opeenstapeling van veiligheids- en leefbaarheidsproblemen te doorbreken. Het instrument biedt zittende bewoners meer zekerheid op woongenot.
Hoeveel gemeenten passen al selectieve woningtoewijzing toe middels screening op basis van convenanten? Van 17 gemeenten is bij het ministerie van BZK bekend dat zij op dit moment of in het verleden een vorm van screening toepassen of hebben toegepast. Annette Schätzle Researcher ZEMBLA Tel. 088-6766523 Mobiel: 06-41813110 Annette.schaetzle@bnnvara.nl http://zembla.tv BNN-VARA Wim T. Schippersplein 3 (Media Park) 1217 WD Hilversum 035-6711911 Postadres: Postbus 175, 1200 AD Hilversum KvK: 58742638 DISCLAIMER De informatie in dit e-mail bericht is uitsluitend bestemd voor de geadresseerde(n). Verstrekking aan en gebruik door anderen is niet toegestaan. Door de elektronische verzending van het bericht kunnen er geen rechten worden ontleend aan de informatie.