Hoek voor de leraar DUURZAME ONTWIKKELING VROEMHOVE TRAMHEIDE OP WEG MET DE METRO MIVB/STIB llustraties/design by www.loft33.com mo.bili MIVB/STIB BUS EN TRAM LIJNSCHEMA- SPEL UURROOSTER- SPEL MO.BILI ONLINE Verantw. uitgever J.-P. Alvin, Koningsstraat 76, 1000 Brussel, Editie 2008/2009 1
HOEK VOOR DE LERAAR Inleiding Verkeersopvoeding speelt zich niet alleen thuis af, maar ook in de klas, op straat en elders. Ze brengt kinderen niet alleen kennis bij, maar ook houdingen en vaardigheden in verband met zelfstandigheid, veiligheid en sociaal verantwoord gedrag. Kinderen zijn bijzonder gevoelig voor het milieuaspect en naast verkeerseducatie is ook mobiliteitseducatie van prioritair belang. Wat zijn verkeersen mobiliteitseducatie? Laten we deze twee begrippen eens proberen te defi niëren. Verkeers- en mobiliteitseducatie gaat verder dan de traditionele verkeersopvoeding in de klas en beperkt zich niet tot het bijbrengen van regels en verkeersborden. Verkeerseducatie geeft kinderen inzicht in verkeersveiligheid en verkeersleefbaarheid. Kinderen leren hoe ze zich tussen andere weggebruikers in het verkeer zelfstandig en veilig moeten gedragen. Ze leren dat niet alleen in de klas of in een verkeerspark, maar ook op straat in reële situaties. Mobiliteitseducatie daarentegen leert kinderen over mobiliteit en de maatschappelijke gevolgen. De mogelijkheden en grenzen van mobiliteit en milieuvriendelijk woon-schoolverkeer komen hierin aan bod. Verkeers- en mobiliteitseducatie evolueerde van verkeerswetgeving naar levensbehoud en sociaal verantwoord verkeersgedrag, van verkeerseducatie naar verkeers- én mobiliteitseducatie, van eenvoudige kennis naar kennis, houdingen en vaardigheden, van huistaak naar gezinstaak tot samenwerkingsproject, van theoretische educatie in de klas naar praktische educatie op straat. In deze handleiding vindt u: de eindtermen van de cd-rom met de uitgangspunten het opzet en de onderdelen van de cd-rom per deel: lesdoelstellingen, lessuggesties, duiding, kopieerbladen met opdrachtjes Eindtermen Verkeers- en mobiliteitseducatie behoren tot het leergebied wereldoriëntatie en verder tot het domein ruimte en rubriek verkeer en mobiliteit. Vandaar hieronder nog eens de uitgangspunten van het domein ruimte met de situering van verkeers- en mobiliteitseducatie hierin. Verder kan u ook de eindtermen over verkeer en mobiliteit vinden. In het vet zijn die eindtermen aangeduid die rechtstreeks van toepassing zijn op de inhoud van de cd-rom. Uitgangspunten Wereldoriënterend onderwijs is erop gericht dat kinderen: basiscompetenties ontwikkelen die hen in staat stellen met vertrouwen zichzelf en hun omgeving steeds verder en diepgaander te exploreren. interesse ontwikkelen voor het leven van mensen, nu en in het verleden, hier en elders in de wereld. een basishouding van openheid en respect ontwikkelen tegenover natuur, stad, mens en maatschappij. basisvaardigheden ontwikkelen om zelfstandig met informatie te leren omgaan. De cd-rom Mo.bili richt zich vooral op het aspect van mobiliteitseducatie: voor welke openbare vervoerswijze kies ik, kiezen mijn ouders, kiest de samenleving? Hoe komt dat? Wat zijn de gevolgen? De cd-rom wil een antwoord bieden op al deze vragen. Met de verschillende delen kunnen u en uw leerlingen zich op een speelse wijze verdiepen in de wereld van het openbaar vervoer in het Brusselse gewest. Hoek voor de leraar 2
HOEK VOOR DE LERAAR Ruimte De kinderen verwerven kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes ten aanzien van de oriëntatie in de ruimte en de relatie tussen de mens en de ruimte die ze benutten. Ook doelstellingen inzake verkeers- en mobiliteitseducatie vinden hier hun plaats. De algemene doelstelling die het basisonderwijs in verband met ruimte nastreeft, is het ontwikkelen en vergroten van het ruimtelijk bewustzijn. De kinderen leren zich vooral oriënteren in de ruimte, zowel in hun eigen omgeving als in omgevingen die ze niet kennen. Een belangrijke plaats neemt het ontwikkelen van kaartvaardigheid in. Met kaart bedoelen we een verkleinde, veralgemeende en symbolische weergave van de werkelijkheid, overgebracht op een plat vlak, waarbij grote of kleinere vervormingen kunnen optreden. Het ontwikkelen van kaartbegrip en kaartvaardigheid bij kinderen is een complexe maar belangrijke opgave. Het gaat er niet zozeer om dat kinderen topografi sche kennis verwerven. Belangrijker zijn sociale redzaamheid en kijk op de wereld. De notie ruimtelijke ordening verwijst naar de relatie tussen de mens en de ruimte die hij benut. Vanuit het besef dat het menselijk bestaan ook ruimtelijk bepaald is, moet ook aandacht gaan naar het leven van mensen op andere plaatsen van de wereld. Dit betekent dat kinderen inzicht verwerven in aspecten van het economisch, sociaal en cultureel leven van mensen in andere cultuurgebieden. Een analyse kunnen maken van overeenkomsten en verschillen met het eigen leven is hierbij een belangrijke vaardigheid. Binnen het domein ruimte worden ook een aantal eindtermen rond verkeer en mobiliteit geformuleerd. Merk op dat zich veilig in het verkeer begeven een aantal psychomotorische vaardigheden veronderstelt die in voldoende mate en in zo realistisch mogelijke situaties moeten worden geoefend. Eindtermen Wereldoriëntatie Ruimte Verkeer en mobiliteit De leerlingen: Kunnen de gevaarlijke verkeerssituaties in de ruimere schoolomgeving lokaliseren. Beschikken over voldoende reactiesnelheid, evenwichtsbehoud en gevoel voor coördinatie en ze kennen de verkeersregels voor fi etsers en voetgangers, om zich zelfstandig en veilig te kunnen verplaatsen langs een voor hen vertrouwde route. Tonen zich in hun gedrag bereid rekening te houden met andere weggebruikers. Kennen de belangrijkste gevolgen van het groeiende autogebruik en kunnen de voor- en nadelen van mogelijke alternatieven vergelijken. Kunnen een eenvoudige route uitstippelen met het openbaar vervoer. Handleiding Opzet en delen cd-rom Het doel van de cd-rom is dat de leerlingen wegwijs gemaakt worden in de wereld van het openbaar vervoer en in het bijzonder het openbaar vervoer in en rond Brussel. Zo leren ze wat duurzame ontwikkeling is en hoe de MIVB maatregelen neemt om het milieu te beschermen. Ze leren onder andere hun weg zoeken in de metro, hoe ze bus en tram moeten nemen, de betekenis van de pictogrammen die ze tijdens hun verplaatsing tegenkomen,.... En tot slot kunnen ze hun opgedane kennis toetsen in het lijnschema- en uurroosterspel. De cd-rom bestaat uit de volgende delen: Duurzame ontwikkeling Vroemhove Tramheide Op weg met de metro Bus en tram Lijnplanspel Uurroosterspel Verder is er nog een hoekje voor de ouders en een voor de leerkracht. Hoek voor de leraar 3
DUURZAME ONTWIKKELING Duurzame ontwikkeling Doelstellingen De leerlingen kunnen het begrip duurzame ontwikkeling beschrijven en defi niëren. De leerlingen kunnen een aantal milieuvriendelijke initiatieven opnoemen die de MIVB neemt. De leerlingen kunnen een aantal initiatieven opnoemen die de MIVB neemt voor minder mobiele reizigers. Duiding/lessuggesties Het deel over duurzame ontwikkeling kunt u beginnen met een kringgesprek. Vertel iets over het openbaar vervoer. U kan daarvoor gebruik maken van de informatie op de website van de MIVB: www.mivb.be. Wie heeft wel eens met de bus, trein of metro gereisd? Wie heeft wel eens gevlogen? Laat de kinderen er over vertellen. Belicht voor- en nadelen van het openbaar vervoer. Welke voordelen vinden kinderen belangrijk? Welke nadelen vinden zij zwaar wegen? Lanceer een stelling (zowel positief als negatief), bijvoorbeeld: openbaar vervoer is milieuvriendelijk of met de trein ben je altijd langer onderweg. Vraag de kinderen naar hun mening. Laat ze zelf een stelling bedenken en op een briefje schrijven. Verzamel de briefjes en trek er één (of meer) uit. Discussieer gezamenlijk over de stelling. U kunt ook groepjes maken die elk over één of meer stellingen een mening vormen. Die mening schrijven zij op. Achteraf vertellen zij in de groep hoe zij tot hun mening gekomen zijn. Correcte oplossingen kopieerblad 1. zo goed dat het lang kan blijven duren 2. milieu, economie, sociaal 3. op aardgas 4. met regenwater 5. blauwe vuilnisbak: colablikje, plastic fl esjes gele vuilnisbak: krant, reclamefolder, kartonnen doosje witte vuilnisbak: bananenschil, leeg zakje chips, kauwgom 6. door de sporen te omhullen met rubber 7. liften 8. door het installeren van zuiniger lampen Na het kringgesprek kunnen de leerlingen zelfstandig dit deel doorlopen. Eerst wordt het begrip duurzame ontwikkeling gedefi nieerd. Op een volgend scherm kunnen ze verschillende objecten aanklikken en komen de leerlingen meer te weten over de initiatieven die de MIVB neemt op het vlak van milieuzorg en voor minder mobiele reizigers. U kan ze dan hierna (of tegelijkertijd) een aantal opdrachtjes laten maken (zie kopieerblad hierachter). Duurzame ontwikkeling 4
DUURZAME ONTWIKKELING W.O. verkeer Naam:... Klas:... Volgnr:... Datum:... /... /... Score:... 1. Wat betekent duurzaam? O zo goed dat het niet lang kan blijven duren O zo goed dat het lang kan blijven duren O zo slecht dat het niet snel genoeg gedaan kan zijn 2. Uit welke drie elementen bestaat duurzame ontwikkeling? -... -... -... 3. Op welke brandstof rijden de milieuvriendelijkste bussen van de MIVB? O op benzine O op elektriciteit O op aardgas 4. Waarmee worden de bussen schoongemaakt? O met regenwater O met kraantjeswater O met afwaswater 5. Sorteer het afval! Noteer het volgende afval bij de juiste vuilnisbak: colablikje, bananenschil, plastic fl esje, een krant, een reclamefolder, een leeg zakje chips, kartonnen doosje, kauwgom Blauwe vuilnisbak Gele vuilnisbak Witte vuilnisbak 6. Op welke manier let de MIVB er op om geluid en trillingen, veroorzaakt door trams en metrostellen, te beperken? Geef hiervan één voorbeeld. 7. Wat plaatste de MIVB in de metrostations om minder mobiele reizigers te helpen? O een transportband O roltrappen O liften 8. Op welke manier wordt er in de gebouwen van de MIVB bespaard op elektriciteit? Duurzame ontwikkeling 5
VROEMHOVE TRAMHEIDE Vroemhove / Tramheide Doelstellingen De leerlingen kunnen een aantal elementen van verkeersoverlast aanduiden en benoemen. De leerlingen kunnen een aantal elementen die openbaar vervoer bevorderen aanduiden en benoemen. Duiding/lessuggesties In deze delen vergelijken de leerlingen twee totaal verschillende steden: Vroemhove en Tramheide. In Vroemhove moeten ze zeven elementen aanduiden die voor verkeersoverlast zorgen of er het gevolg van zijn. Dit doen ze door op de volgende objecten te klikken: auto s, wolkjes, parkeerplaats, getoeter, aanrijding, bulldozer, tankstation. In Tramheide daarentegen selecteren de leerlingen vijf elementen die het openbaar vervoer bevorderen. Daarvoor moeten ze op het volgende klikken: busstrook, bushalte, bus, metroingang, tram. Deze oefening kan ook aansluitend op het kringgesprek uit het vorige deel gemaakt worden. Na de oefening op de cd-rom kan het kringgesprek voortgezet worden. Of u kan het afsluiten met deze oefening en nog eens de voordelen van het openbaar vervoer op een rijtje zetten. Vroemhove fi l e geluidshinder ongeval parkeerterrein smog tankstation wegenwerken Tramheide bus bus-tramhalte busbaan metroingang tram Vroemhove - Tramheide 6
OP WEG MET DE METRO Op weg met de metro Doelstellingen De leerlingen kunnen een aantal handelingen doen om op de juiste manier de metro naar een bepaalde bestemming te nemen. De leerlingen kunnen een metrolijnschema lezen. De leerlingen kunnen een aantal vervoerbewijzen opnoemen. De leerlingen kunnen een aantal manieren opnoemen om een vervoerbewijs aan te kopen. De leerlingen weten hoe ze zich moeten gedragen op een roltrap in de metro. De leerlingen kunnen een aantal veiligheidsmaatregelen opnoemen en beschrijven. De leerlingen weten hoe ze zich behoorlijk moeten gedragen in het voertuig. Duiding/lessuggesties In het deel Op weg met de metro leren de leerlingen de metro naar een bepaalde bestemming te nemen. Ze moeten wel een aantal stappen in de juiste volgorde doorlopen voor ze naar beneden, naar het perron kunnen gaan. Zo zullen ze in het bezit moeten zijn van een abonnement of eerst een vervoerbewijs moeten aanschaffen vooraleer ze dit voor het rode valideertoestel kunnen houden, enz. Eens aangekomen bij de roltrap leren ze een aantal regels over hoe ze zich moeten gedragen. Dit doen ze door op de pictogrammen te klikken die zich op de roltrap bevinden. Op het perron kunnen de leerlingen nog een aantal elementen aanklikken waarover ze dan informatie krijgen. Enkele voorbeelden: informatieborden, vuilnisbakken, fi ets, camera,... Nadien kunnen ze dan in het metrostel stappen. Hier zijn weer een aantal aanklikbare items aanwezig: o.a. de pictogrammen die de regels aanduiden waaraan men zich moet houden, een lijnschema, enz. De leerlingen kunnen dit deel zelfstandig doorlopen en nadien of tegelijkertijd de opdrachten op het kopieerblad oplossen. Correcte oplossingen kopieerblad: 1. Een geldig vervoerbewijs 2. Pictogrammen 3. Niet op weekdagen tussen 7 en 9 uur en tussen 16 en 18.30 uur 4. Ze begeleiden blinden en slechtzienden naar het perron Bijkomende informatie over de verschillende vervoerbewijzen: Anno 2008 zijn de KIOSK in 19 stations aanwezig. Sommige loketten zijn zelfs open van 6u30 tot 22u30. Ook de dienstverlening is uitgebreid om beter in te spelen op de behoeften van de reiziger. Denken we maar aan het hernieuwen van maandabonnementen dat nu ook in deze verkooppunten kan gebeuren. De meest gangbare vervoerbewijzen zijn er te verkrijgen: ritten-, dag- en groepskaarten, alsook de Airport Line tickets. Deze kun je cash of met bancontact/proton betalen. Interessant om te weten is dat het aanschaffen van een abonnement dankzij de BOOTIK online in enkele muisklikjes zo geregeld is. Om van deze dienst gebruik te kunnen maken, moet je je eerst inschrijven op de website. Je krijgt dan een toegangscode en nadien kun je gebruik maken van het onlinesysteem. De beschikbare vervoerbewijzen die je op deze manier kan kopen zijn het schoolabonnement, het MIVB-abonnement, het MTB-abonnement en het AIRPORT LINE-abonnement. Vanaf 2008 maken de vervoerbewijzen van de MIVB geleidelijk plaats voor een unieke pass, de MoBIB-kaart, die boordevol praktische en nieuwe functies zit. Het is een pass waarop men vervoercontracten laadt naargelang de behoeften: een gratis biljet omdat je jonger bent dan 12 of ouder dan 65, een jaar- of maandabonnement, een 10-ritten- of een dagkaart. Alle tarief- en vervoerformules zijn hierop mogelijk. Het abonnement wordt trouwens geladen op de MoBIB-kaart, het is dus niet langer een magneetkaart. Dankzij de elektronische chip kan men de kaart onbeperkt laden. Deze pass is 5 jaar geldig. Je kan ze valideren telkens je op een tram of bus stapt, of zodra je een metrostation binnenloopt (ook als je een abonnement hebt en bij iedere overstap). Om de omschakeling naar MoBIB voor iedereen vlot te laten verlopen tijdens 2008 en begin 2009, zullen de oude en nieuwe vervoerbewijzen gedurende een bepaalde tijd tegelijkertijd geldig zijn. Voor meer info kan u terecht op de website van de MIVB: www.mivb.be Op weg met de metro 7
OP WEG MET DE METRO W.O. verkeer Naam:... Klas:... Volgnr:... Datum:... /... /... Score:... 1. Wat moet je op zak hebben voor je over de rode lijn in het metrostation stapt? 2. Verbind de pictogrammen met de juiste verklaring. Pictogram Beschrijving Je mag niet met de voeten op de rand. Hou je rechts, zo kunnen gehaaste reizigers gemakkelijker passeren. Voor uw veiligheid, hou u vast. Dit voertuig is er ook voor u, respecteer het. Wees hoffelijk en bied uw zitplaats aan. 3. Wanneer mag je je fi ets niet mee op de metro nemen? 4. Waarvoor dienen de metalen stippen en strepen op het perron? Op weg met de metro 8
BUS EN TRAM Bus en tram Doelstellingen De leerlingen kunnen een uurrooster lezen. De leerlingen weten hoe ze zich behoorlijk moeten gedragen op bus en tram. Duiding/lessuggesties In het eerste scherm staat mo.bili aan een bus-/tramhalte. Hier krijgen de leerlingen informatie over hoe ze een informatiebord voor bus en tram moeten lezen. Verder worden ze ook gesensibiliseerd om de ter beschikking gestelde infrastructuur te respecteren en geen vandalisme op het openbaar vervoer te plegen. Als ze alle elementen hebben aangeklikt, komt er een tram aangereden en stapt mo.bili er op. In de tram krijgen de leerlingen o.a. informatie over hoe ze zich moeten gedragen, over de verschillende vervoerbewijzen, over het overzichtsplan, enz. Een mogelijkheid is dat de leerlingen dit zelfstandig doorlopen en daarna of tegelijkertijd het opdrachtenblad invullen. Extra informatie Verkeerslichten voor tram en bus De Brusselse regering wil fors investeren in een sneller openbaar vervoer. Die investering zal tegen 2011 resulteren in negentig procent van de trams en veertig procent van de bussen die in eigen baan of bedding rijden. De gemiddelde snelheid op het MIVB-net bedraagt momenteel 17 kilometer per uur. Na de investeringen moet die snelheid opgedreven kunnen worden naar 20 kilometer op de belangrijkste lijnen en 18 kilometer per uur op de andere lijnen. De Brusselse regering maakt heel wat geld vrij om die doelstelling te behalen en neemt een aantal maatregelen om de reissnelheid te verhogen. Zo zal op verschillende plaatsen de regeling van de verkeerslichten aangepast worden zodat bussen en trams altijd kunnen doorrijden. Er komen eveneens op heel wat plaatsen aanpassingen om onder meer de kruispunten te voorzien van een systeem dat de verkeerslichten als het ware op afstand bedient. Voor meer info kan u terecht op de website van de MIVB: www.mivb.be Maar u kan dit ook klassikaal behandelen en bv. vragen wie er met de bus of tram naar school komt of wie al eens de bus of tram genomen heeft. En of de leerlingen het informatiebord aan een halte kunnen lezen. Dit kunnen ze dan demonstreren aan de hand van de cd-rom. U kan hen ook vragen aan welke regels ze zich moeten houden op bus of tram. Maak hiervan een inventaris op bord en toets ze dan aan de informatie op de cd-rom. Correcte oplossingen kopieerblad: 1. Een tram heeft altijd voorrang, ook op voetgangers op het zebrapad. 2. Voor het plezier iets dat niet van jou is stukmaken of bevuilen. 3. Bovenaan de tabel vind je van links naar rechts het nummer en de naam van de bus- of tramlijn en de naam van de halte. 4. Je drukt op de blauwe knop. Bus en tram 9
BUS EN TRAM W.O. verkeer Naam:... Klas:... Volgnr:... Datum:... /... /... Score:... 1. Welke uitspraak is de juiste? O Een tram heeft nooit voorrang op voetgangers die zich op het zebrapad bevinden. O Een tram heeft altijd voorrang, ook op voetgangers op het zebrapad. O Een tram heeft altijd voorrang, behalve als er voetgangers voor het zebrapad staan. O Een tram heeft soms voorrang, behalve als voetgangers aanstalten maken om de straat over te steken. 2. Wat is vandalisme?... 3. Aan elke halte staat er een informatiebord. Wat vind je bovenaan de tabel van links naar rechts? 4. Wat moet je doen als je aan de volgende halte wilt afstappen? O Je geeft een teken aan de chauffeur. O Je roept doorheen de tram of bus dat je wil afstappen. O Je drukt op de blauwe knop. O Je drukt op de gele knop. Bus en tram 10
LIJNSCHEMASPEL Lijnschemaspel Oplossingen Lijnschemaspel 11
LIJNSCHEMASPEL Lijnschemaspel Oplossingen Lijnschemaspel 12
LIJNSCHEMASPEL Lijnschemaspel Oplossingen Lijnschemaspel 13
UURROOSTERSPEL Uurrooster Correcte oplossingen: a. 12u18 b. 10u31 c. 17u29 d. 08u34 e. 16u32 Uurroosterspel 14