Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009)

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek-Duboislaan 14 B-1560 Groenendaal-www.inbo.be Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) Linde Galle en Gerlinde Van Thuyne Blankenbergse vaart, Brugge INBO.IR.2010.23

Inhoud 1 Inleiding 3 2 Situering 3 3 Materiaal en methode 4 4 Resultaten 4 4.1 Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek 4 4.2 Resultaten van de visbestandopnames 6 5 Bespreking 10 2 Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) www.inbo.be

1 Inleiding Het INBO voerde op 16 en 17 juni 2009 visbestandopnames uit op de Noordede en de Blankenbergsevaart. 2 Situering De Noordede is samen met de Blankenbergsevaart een belangrijke ontwateringsas voor de Blankenbergse polder. Bij laag tij kan er gravitair geloosd worden ter hoogte van Oostende. Tabel 1: Situering van de staalnameplaatsen op de Blankenbergsevaart en Noordede Nummer X Y Naam Gemeente Omschrijving 03225050 63600 216215 NOORDEDE Zuienkerke strooienhaan 03225150 58654 214383 NOORDEDE De Haan vijfwege 05126100 66660 212862 BLANKENBERGSEVAART Brugge Twee Speien 05126150 63869 217616 BLANKENBERGSEVAART Zuienkerke Zielebrug 05126200 62793 220992 BLANKENBERGSEVAART Blankenberge aan de Scharebrug Figuur 1: Ligging van de meetplaatsen op de Blankenbergsevaart en Noordede bemonsterd in 2009 www.inbo.be Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) 3

3 Materiaal en methode De Visbestandopnames op de Blankenbergsevaart en de Noordede werden uitgevoerd door middel van sleepnetvisserij. De slepen werden een tweede maal herhaald (behalve op locatie 03225150). Op de verschillende staalnameplaatsen weden enkele fysische en chemische metingen uitgevoerd. Tabel 2: Specificaties van de uitgevoerde afvissingen Nummer Naam Beviste afstand Datum Methode 3225050 NOORDEDE 100 m SO brug 17/06/2009 sleep 2X 03225150 NOORDEDE 100 m SO brug 17/06/2009 sleep 1X 05126100 BLANKENBERGSEVAART 100 m SO brug 17/06/2009 sleep 2X 05126150 BLANKENBERGSEVAART 100m SO brug 16/06/2009 sleep 2X 05126200 BLANKENBERGSEVAART 100 SO brug 16/06/2009 sleep 2X 4 Resultaten 4.1 Biotoopbeschrijving en fysisch en chemisch onderzoek Tabel 3: Fysische en chemische metingen:ph, zuurstofconcentratie (O 2 in mg/l), temperatuur (T in C), conductiviteit (Cond in µs/cm) en de biotoopbeschrijving op het moment van de visbestandopname. Nummer ph O 2 T Cond. Biotoopbeschrijving 03225050 7,96 9,0 22,9 1587 Met schanskorven verstevigde oevers, matig steile taluds, pool-riffle structuur afwezig, 1 bocht in het traject, weinig natuurlijke schuilplaatsen, weides langs beide oevers, bodem van slib, een rietkraag en waterlelies aanwezig, 11 breed en 1.30 m diep en doorzicht tot 20 cm. 03225150 7,59 3,3 19,3 1649 Oevers met schanskorven verstevigd, steile taluds, meanderende en pool-riffle structuur afwezig, alsook natuurlijke schuilplaatsen afwezig, weide langs één oever en een drukke baan langs de andere oever, bodem van slib, enkele rietkragen en bodemwaterplanten aanwezig, 13 m breed en 50 cm tot 1.9 m diep. 05126100 8,26 10,2 21,7 1298 Oevers met houten paaltjes verstevigd, steile taluds, pool-riffle structuur afwezig, 1 bocht in het traject, natuurlijke schuilplaatsen matig aanwezig, een grasland en een weide langs de oevers, bodem van slib, vlottende waterplanten, veel bodemwaterplanten en heel veel draadalgen aanwezig, primitieve houten sluis vormt knelpunt dat ervoor zorgt dat het water niet in de vaart Brugge-Oostende stroomt, waterloop gemiddeld 7 m breed, 72 cm tot 1.35 m diep en doorzicht tot 52 cm. 4 Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) www.inbo.be

05126150 7,91 7,2 23,3 1642 Met schanskorven verstevigde oevers, steile taluds, poolriffle structuur afwezig, 1 bocht in het traject, landbouw en een weide met koeien langs de oevers, bodem van slib, stenen en klei, riet en sterrenkroos aanwezig, 12 m breed, 60 cm diep en doorzicht tot 35 cm. 05126200 8,02 8,2 18,0 2330 Met schanskorven verstevigde oevers, steile taluds, meanderende en pool-riffle structuur afwezig, veel natuurlijke schuilplaatsen, bodem van klei en stenen, riet aanwezig, waterloop omgeven met weides, 17.10 m breed en 50 cm diep. www.inbo.be Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) 5

4.2 Resultaten van de visbestandopnames Tabel 4: Overzicht van de aangetroffen vissoorten en het totaal aantal soorten (N) op de verschillende locaties in 2009, in een andere kleur zijn de gegevens van eerdere campagnes weergegeven. 2009 2003 1998 Datum 10D stekelbaars 3D stekelbaars baars blankvoorn blauwbandgrondel bot brakwatergrondel brasem giebel karper kolblei paling pos rietvoorn riviergrondel vetje snoek zeelt Totaal 03225050 Noord Ede 17/06/2009 03225150 17/06/2009 + + + + + + 9 7 + + 05126100 Blankenbergse 17/06/2009 10 vaart sleep # # # # # 5 elektrisch 6 sleep # # # # 4 05126150 16/06/2009 10 sleep # # # # # # # 7 fuiken + + + + + + + + + 9 sleep # # # # 4 05126200 16/06/2009 6 fuiken + + + + + + 6 elektrisch 7 2 7 8

Tabel 5: Effectieve vangst per soort en per staalnameplaats in 2009 uitgedrukt in CPUE (sleep in G/100 m en N/100 m, fuiken in G/fuik/dag en N/fuik/dag met G = gewicht in g en N = aantal) en het totaal in kg/ha voor 2009 en voor 2003 Nummer 10D stekelbaars 3D stekelbaars baars blankvoorn blauwbandgr. bot brasem giebel karper kolblei paling pos rietvoorn snoek zeelt Totaal Totaal in kg/ha Totlaal in kg/ha in 2003 03225050 G/100m 74,8 1442,3 4,4 325,4 134,6 122,6 69 9,2 22 2204,3 20 22 sleep N/100m 4 137 1 25 1 2 4 2 1 177 03225150 G/100m 4 6700 6704 52 46 sleep N/100m 1 2 3 05126100 G/100m 9,3 98,1 197,2 120,8 9,4 3,2 0,4 31,4 7 79,6 556.4 8 71 sleep N/100m 20 457 287 306 2 8 1 14 1 46 1142 05126150 G/100m 1 146,8 7578,2 146,8 1255,2 5878,6 236,2 142 114 195,8 15694,6 131 33 sleep N/100m 1 8 594 11 101 2 26 2 7 1 753 05126200 G/100m 15,8 857,1 3,2 815,2 184,4 431,6 2307,3 13 / sleep N/100m 1 68 2 1 18 14 104

Tabel 6: Overzicht van de totale vangsten op de Noordede met per soort: de geviste aantallen(n), de aantalpercentages (N%), de geviste biomassa (G in g) en de gewichtpercentages. Vissoort N N% G G% baars 4 2,22 74,8 0,84 blankvoorn 137 76,11 1442,3 16,19 blauwbandgrondel 2 1,11 8,4 0,09 brasem 25 13,89 325,4 3,65 karper 2 1,11 6700 75,21 kolblei 1 0,56 134,6 1,51 paling 2 1,11 122,6 1,38 pos 4 2,22 69 0,77 rietvoorn 2 1,11 9,2 0,1 snoek 1 0,56 22 0,25 Tabel 7: Overzicht van de totale vangsten op de Blankenbergsevaart met per soort: de geviste aantallen(n), de aantalpercentages (N%), de geviste biomassa (G in g) en de gewichtpercentages. Vissoort N N% G G% 10D stekelbaars 21 1,05 10,3 0,06 3D stekelbaars 457 22,85 98,1 0,53 baars 296 14,8 359,8 1,94 blankvoorn 968 48,4 8556,1 46,1 blauwbandgrondel 2 0,1 9,4 0,05 bot 13 0,65 150 0,81 brasem 101 5,05 1255,2 6,76 giebel 9 0,45 818,4 4,41 karper 3 0,15 5879 31,68 kolblei 44 2,2 420,6 2,27 paling 16 0,8 173,4 0,93 pos 1 0,05 7 0,04 rietvoorn 67 3,35 625,2 3,37 snoekbaars 1 0,05 0,6 < 0,01 zeelt 1 0,05 195,8 1,06 8 Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) www.inbo.be

60 50 40 aantal 30 20 10 0 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 lengte (cm) Figuur 2: Lengtehistogram van de gemeten blankvoorns op de Noordede (N=105) 35 30 25 20 aantal 15 10 5 0 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 lengte (cm) Figuur 3: Lengtehistogram van de gemeten brasems op de Blankenbergsevaart (N=101) www.inbo.be Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) 9

60 50 40 aantal 30 20 10 0 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 lengte (cm) Figuur 4: Lengtehistogram van de gemeten blankvoorns op de Blankenbergsevaart (N=226) 5 Bespreking Noordede Tijdens de afviscampagne op de Noordede troffen we op de twee bemonsterde plaatsen 10 soorten aan nl. baars, blankvoorn, blauwbandgrondel, brasem, karper, kolblei, paling, pos, rietvoorn en snoek. In totaal vingen we 180 vissen goed voor 9 kg. Blankvoorn is met een aantalpercentage van 76% de dominante soort, gevolgd door brasem met een aantalpercentage van 14%. Naar biomassa toe domineert karper (75%), al werden er slechts 2 (grote) exemplaren gevangen. Op de locatie te Zuienkerke troffen we 9 soorten aan, op de locatie gelegen in de Haan de 2 karpers en 1 blauwbandgrondel. De Noordede werd reeds in 1998 en 2003 bemonsterd. In 1998 werden 2 andere locaties dan in 2009 bemonsterd. Dit leverde destijds 8 vissoorten op: rietvoorn, blankvoorn, kolblei, brasem, paling, giebel, karper en driedoornige stekelbaars. In 2003 bemonsterden we 4 locaties, waaronder ook de twee locaties die tijdens de huidige campagne werden bemonsterd. In 2003 haalden we 12 soorten uit het water nl. dezelfde soorten als in 1998 plus zeelt, baars, riviergrondel en bot. Op de locatie gelegen in de Haan vingen we in 2003 met de sleep nog 134 stuks verdeeld over 7 soorten, in 2009 vangen we hier slechts 2 karpers en 1 blauwbandgrondel. We kunnen moeilijk besluiten dat het veel minder goed gaat met de visstand op deze locatie omdat de sleep moeilijk kon uitgevoerd worden (te diep). Dit heeft onvermijdelijk de vangstresultaten beïnvloed. Aangezien er twee vrij grote karpers werden gevangen is de vangstbiomassa, in vergelijking met de vangstaantallen, nog vrij hoog en vergelijkbaar met de vangst in 2003 (46 kg/ha in 2003 en 52 kg/ha in 2009). Voor de locatie gelegen te Zuienkerke was de vangst vergelijkbaar met de vangst in 2003 (20 kg/ha in 2009 en 22 kg/ha in 2003). De vangstdensiteiten zijn, net zoals tijdens de vorige campagnes zeer laag te noemen. In 1998 en 2003 werd er, ondanks de herhaaldelijke bepotingspogingen met snoek, geen enkele snoek gevangen. In 2009 vingen we 1 jong exemplaar, die meteen de enigste gevangen roofvis is. 10 Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) www.inbo.be

Van de vissoort bot die in 2003 nog vrij goed werd gevangen, troffen we geen enkel exemplaar aan. Van blankvoorn vingen we genoeg exemplaren om een lengtehistogram te maken. De meest gevangen exemplaren behoren tot eenzelfde jaarklasse tussen 8 en 12 cm met piek op 10 cm. Vervolgens werden er nog enkele exemplaren tussen 12 en 18 cm gevangen. Op de Noordede worden door de Provinciale visserijcommissie regelmatig vis uitgezet, hiervoor verwijzen we naar de Herbepotingsdatabank van ANB. Ten opzichte van de vorige campagnes is er geen echte verandering (verbetering) vast te stellen. Blankenbergsevaart Tijdens de campagne op de Blankenbergsevaart vingen we 14 soorten nl. tien- en driedoornige stekelbaars, baars, blankvoorn, blauwbandgrondel, bot, brasem, giebel, karper, kolblei, paling, pos, rietvoorn en zeelt. In het totaal werden 1999 exemplaren gevangen met een totaal gewicht van 18.6 kg. Blankvoorn domineert met een aantalpercentage van 48 % en een gewichtspercentage van 46 % de Blankenbergsevaart. Driedoornige stekelbaars is qua aantallen met een aantalpercentage van 23% de tweede dominante soort. Naar biomassa toe is dit karper met een gewichtspercentage van 32%. De soortendiversiteit per locatie varieert van 6 tot 10. In de meest stroomopwaarts gelegen locatie te Brugge vingen we het grootste aantal vissen en soorten. We haalden er maar liefst 1142 exemplaren en 10 soorten uit het water. Het grootste deel van de vangst bestond echter uit broed van baars (gemiddeld 4,4 cm lang), blankvoorn (gemiddeld 3,6 cm lang), driedoornige stekelbaars (gemiddeld 3 cm lang) en in mindere mate rietvoorn (gemiddeld 3,6 cm lang). Van voorgaande vernoemde soorten werden er slechts enkele adulte exemplaren gevangen. Gezien hier enkel kleine exemplaren werden gevangen komen we slechts op een vangstdensiteit van 8kg/ha. Het broed wijst in elk geval op de goede mogelijkheid tot voortplanting van voornoemde soorten. In de locatie te Zuienkerke vingen we eveneens 10 soorten. Hier werd geen broed meer gevangen, maar oudere jaarklassen. Enkel van bot werden juveniele exemplaren gevangen, die vanuit zee het zoetwater optrekken en er opgroeien. Hier werd een vangstdensiteit van 131 kg/ha gehaald. In de meest stroomafwaartse locatie in Blankenberge werd er de kleinste hoeveelheid vis gevangen. We troffen er ook slechts 6 soorten aan, een vangstdensiteit van 13 kg/ha werd hier gehaald. Van blankvoorn en brasem werden voldoende exemplaren gevangen om lengtehistogrammen te maken. Van baars werden ook voldoende exemplaren gevangen, maar gezien de meesten zo klein waren dat ze amper konden gemeten werden, werden ze vooral geteld en samen gewogen. Van brasem werden er 101 exemplaren gemeten en gewogen. De gemiddelde lengte bedroeg 10,6 cm (min. 7, cm; max. 19,4). Het lengtehistogram toont dat de gevangen exemplaren praktisch allemaal behoren tot eenzelfde jaarklasse tussen 9cm en 13cm met piek op 11 cm. We vingen slechts enkele grotere exemplaren (figuur 3). Van de gevangen blankvoorns onderscheiden we 3 jaarklassen. De 0+ lijkt minder goed aanwezig maar dit komt omdat er heel veel broed werd gevangen en hiervan slechts een 30 tal werden gemeten. In werkelijkheid werden er zeer veel van deze jaarklasse gevangen. Ook onderscheiden we nog een goede jaarklasse tussen 7 cm en 12 cm met een piek op 10 cm en één tussen 13 cm en 18 cm met piek op 16 cm. Grotere blankvoorns vingen we niet (figuur 4). In 2003 werden dezelfde locaties bemonsterd, maar met meerdere vangstmethodes. Sommige meetpunten werden ook met fuiken en/of elektrisch bemonsterd. In totaal vingen we toen 1308 exemplaren voor slechts 5kg, verdeeld over 12 vissoorten. Riviergrondel en vetje werden enkel in 2003 aangetroffen, terwijl tiendoornige stekelbaars, blauwbandgrondel, pos en zeelt enkel tijdens de huidige campagne aangetroffen werden. Blankvoorn domineerde de visstand in de www.inbo.be Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) 11

Blankenbergesevaart, destijds was het ook opvallend dat bot zich sterk had weten uit te breiden op de Blankenbergsevaart zodat deze in 2003 één van de dominante soorten was. Er werden tijdens de huidige afvissing slechts 13 botjes aangetroffen. In 2009 blijft blankvoorn het visbestand domineren maar wordt in tegenstelling tot in 2003 baars ook goed gevangen. Daarnaast wordt ook driedoornige stekelbaars in 2009 goed gevangen (slechts enkele exemplaren in 2003). Op alle locaties treffen we in 2009 meer soorten aan en werd er ook meer vis gevangen. Ook in 1998 werd de Blankenbergse vaart op deze locaties bevist. We vingen toen 9 vissoorten en karper en giebel domineerden. Voor een uitgebreide vergelijking van 1998 met 2003 verwijzen we naar het rapport Visbstanden op de Blankenbergse vaart (Van Thuyne en Vrielynck, 2003). Er kan besloten worden dat de Blankenbergsevaart de meer resistente soorten herbergt. Er is natuurlijke rekrutering aanwezig van de meest gevangen soorten. De verhouding prooivis/roofvis is ook op de Blankenbergsevaart niet goed. In vergelijking met 2003 is de samenstelling van het visbestand er lichtjes op voorruit gegaan. Vangsdensiteiten blijven relatief laag voor een dergelijk water. Zowel van de Blankenbergsevaart als van de Noordede kunnen we spreken van een eenzijdig visbestand. Vooral de resistente vissoorten zijn aanwezig, roofvissen zijn nagenoeg afwezig. Opvallend voor beide waterlopen is dat de aanwezigheid van bot sterk terug gevallen in vergelijking met 2003. Referenties: - Van Thuyne, G., Denayer, B. en Belpaire, C. Visbestandsopnames op de Polders afwaterend naar Blankenberge, Oostende of Nieuwpoort (1998) IBW.Wb.V.IR.99.74 - Van Thuyne, G., Vrielynck, S., Visbestanden op de Blankebergse vaart (2003), IBW.V.IR.2006.158 - Vrielynck, S. en Van Thuyne G., 2004. Visstandsonderzoek op de Noord Ede, 2003, IBW.Wb.V.R.2004.126. 12 Visbestandopnames op de Noordede en de Blankenbergsevaart (2009) www.inbo.be