Leadergelden gaan weer werken > Nieuw beleid beloont prestaties boeren > Klimaatvriendelijke veehouders > Streekbewoners leren van het buitenland > Praktijkkring Stad-Land inspireert STREEK 3 DECEMBER 2008 NETWERKBLAD VOOR HET PLATTELAND STREEK In de Antwerpse Kempen heb ik verfrissende vormen van landschapsbehoud gezien
STREEK 3 3 > Lodewijk le Grand over Leaderfinanciering De oude succesvolle werkwijze van de Leaderfinanciering blijft behouden in het nieuwe programma POP2. 5 > Nieuw beleid beloont prestaties boeren In de Houtskoolschets Europees Landbouwbeleid 2020 van LNV wordt omschreven dat agrarische ondernemers beloond gaan worden voor maatschappelijke prestaties. Dat levert interessante vragen op over de criteria die gehanteerd gaan worden. 7 > STREEK-idee: klimaatvriendelijke veehouderij In het project Klimaatvriendelijke melkveehouderij van CLM onderzoeken veehouders samen welke maatregelen goed inpasbaar zijn in hun bedrijfsvoering. 8 > STREEK-bewoners: leren van het buitenland Vier mensen die zich inzetten voor een sterk en vitaal platteland. Ditmaal rond het thema internationale projecten. 10 > Praktijkkring Stad-Land Praktijkkring Stad-Land kwam in september bijeen om ervaringen uit te wisselen in Udenhout. Ze bogen zich over een concrete kwestie: stadslandbouw in het buitengebeid van Tilburg. COLOFON Streek is een uitgave van het Netwerk Platteland. Streek attendeert en informeert over ontwikkelingen op het platteland en presenteert de mensen die zich inzetten voor platteland en plattelandsontwikkeling. Teksten Miranda Bettonville, Rob Janmaat, Miranda Koffijberg, Sebastiaan Verkade Eindredactie Miranda Bettonville Foto s Wim van Hof, Haty Groenewegen, Hennie Keeris, Miranda Koffijberg, Theo Tangelder Vormgeving Grafisch Atelier Wageningen, Harry Harsema, Miek Saaltink Drukwerk Drukkerij Modern Netwerk Platteland Het Netwerk Platteland is een nationaal netwerk van en voor mensen en organisaties die zich inzetten voor een sterk en aantrekkelijk platteland. We brengen organisaties met elkaar en met overheden in contact en bieden ze de gelegenheid van elkaar te leren. Daarnaast signaleren we nieuwe en kansrijke initiatieven voor landbouw en dorpsontwikkeling, voor natuur en sociale samenhang, voor leefbaarheid en zeggenschap. En we stimuleren gebiedscommissies in hun werk voor het landelijk gebied. We doen dit door middel van bijeenkomsten, adviesgesprekken, publicaties, een projectendatabase, een website, workshops, een nieuwsbrief en door goed te luisteren naar de behoeften van netwerkdeelnemers. Het Netwerk Platteland wordt gefaciliteerd door ETC, CLM en Communicatiebureau de Lynx, in opdracht van het Ministerie van LNV, de 12 provincies en de EC. Waar mogelijk wordt samengewerkt met organisaties uit de wereld van het platteland. Website Het Netwerk Platteland presenteert zich ook op een goedgevulde, actieve website met onder meer actueel nieuws, verslagen van bijeenkomsten, een agenda, een interactief forum, de database innovatieve praktijken, een infotheek en achtergrondinformatie. www.netwerkplatteland.nl Nieuwsbrief Met de Nieuwsbrief Netwerk Platteland willen wij u attenderen op belangrijke ontwikkelingen en innovatieve praktijken in het landelijk gebied en de activiteiten van het Netwerk Platteland. Deze e-mailnieuwsbrief verschijnt 8 keer per jaar. Wilt u deze nieuwsbrief ontvangen? Meld dan on-line aan via onze website of stuur een email naar info@netwerkplatteland.nl. NETWERK PLATTELAND STREEK Streek is hét netwerkwerkblad voor alle plattelanders in Nederland. STREEK attendeert en informeert over ontwikkelingen op het platteland en presenteert de mensen die zich inzetten voor platteland en plattelandsontwikkeling. Wilt u STREEK ontvangen? Meld u dan on-line aan voor een abonnement via onze website, of stuur een email naar info@netwerkplatteland.nl. Heeft u een idee voor een artikel in STREEK? Neem dan contact op met de redactie: m.bettonville@delynx.nl. Projectendatabase: meld uw ervaring bij ons aan! Netwerk Platteland is voortdurend op zoek naar vernieuwende praktijken die bijdragen aan een sterk en leefbaar platteland. Nieuwe technieken op een agrarisch bedrijf, verrassende samenwerking op sociaal-cultureel gebied, bijzondere vormen van natuurbeheer, projecten door en voor jongeren, enzovoort. In de database op onze website kunt u zoeken op provincie, thema of op doelgroep. Van ieder project vindt u een korte omschrijving, succesfactoren en mogelijke knelpunten, websites en contactpersonen. Heeft u ervaring met een innovatief project? Laat het ons weten! U kunt uw ervaring on-line aanmelden. Na goedkeuring wordt uw ervaring opgenomen in de database. Netwerk Platteland, bindt doet prikkelt en verrijkt www.netwerkplatteland.nl info@netwerkplatteland.nl 033-4326090 Interview lodewijk le grand, provincie utrecht De subsidieverlening van Leaderprojecten zorgde afgelopen voorjaar voor aardig wat commotie. Daar gaat nu een eind aan komen. Lodewijk le Grand, werkzaam bij de afdeling Inrichting landelijk gebied van de provincie Utrecht heeft zich ingezet om de oude succesvolle werkwijze van Leader te behouden in het nieuwe programma POP2. Mensen kunnen weer met een gerust hart projecten indienen. Leadergelden gaan weer werken Leader was in de periode 2000-2006 een zelfstandig experimenteel programma, gericht op innovatie, een sterke inbreng van onderaf en met een publiek-privaat karakter. Het opnemen van Leader in het op 20 juli 2007 goedgekeurde Europese subsidieprogramma POP2 voor Nederland zorgt echter voor spanning. De Leaderprojecten worden beoordeeld volgens de criteria van het Rijk en de provincies, terwijl het Leaderprogramma juist een stimulans moest zijn voor projecten waarvoor mogelijk nog geen helder beleid geformuleerd was door de verschillende overheden. Die spanning ontstaat doordat het nieuwe Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP2) van Nederland is opgedeeld in vier doelstellingen, ofwel assen, legt Le Grand uit. Voor projecten die passen binnen de assen 1 t/m 3 hebben Rijk en provincies aangegeven hoe zij het geld uit Brussel willen inzetten, en de voorwaarden daarvoor beschreven in zogenaamde maatregelenfiches. De Leadergroepen hebben onder As 4 eigen POP Het Plattelandontwikkelingsprogramma (POP) is een Europees subsidieprogramma. POP 2007-2013 (ook wel POP2) kent vier doelstelling, ofwel assen: As 1: Verbetering concurrentievermogen land- en bosbouwsector As 2: Verbetering milieu en het platteland As 3: Leefkwaliteit op het platteland en diversificatie plattelandseconomie As 4: Invoeren Leader-aanpak LEADER LEADER staat voor Liaison Entre Actions de Développement de l Economie Rurale, en is een experimenteel programma voor sociaaleconomische impulsen op gebiedsniveau. In Nederland is tien procent van POP2 gereserveerd voor Leaderprojecten. De EUbijdrage daaraan is ruim 48 miljoen euro. afwegingscriteria opgesteld op basis van hun ontwikkelingsplannen die aansluiten op locale wensen. Voorwaarde bij het opstellen van deze plannen is dat projecten wel bijdragen aan de doelstellingen van de assen 1, 2 of 3. Maar wat er gebeurde was dat Leaderprojecten werden beoordeeld aan de hand van beleidscriteria van het Rijk en de provincies, zoals omschreven in de maatregelfiches. Nu zijn de provincies en het Rijk daarom overeengekomen dat de Leaderprojecten alleen nog getoetst hoeven te worden aan de Europese plattelandsverordening. De voorwaarden daarin bieden meer ruimte voor projecten met een experimenteel karaker, aldus Le Grand. Ook de verplichte cofinanciering op projectniveau was een heikel punt. Binnen elk project moest tegenover het subsidie bedrag uit Brussel hetzelfde bedrag aan publieke gelden staan. In de praktijk werd er niet meer gezocht naar private middelen, aldus Le Grand. Publieke gelden zijn namelijk de bottleneck geworden en voor elk project moet een overheid ook weer de bereidwilligheid tonen om mee te betalen. Met name vernieuwende projecten kregen het moeilijk. In het provinciaal overleg is daarom afgesproken dat de verplichte cofinanciering nu geldt op As-niveau. Een administratieve verandering, maar die betekent wel dat sommige projecten voor honderd procent gefinancierd kunnen worden door Brussel en andere voor honderd procent door publieke gelden. Le Grand: Zolang de provincie over al die projecten na zeven jaar maar uitkomt op die 50-50-verdeling. Hierdoor komt er voor innovatieve projecten meer privaat geld beschikbaar en wordt het voor initiatiefnemers makkelijker om hun voorstellen in te dienen. Le Grand hoopt dan ook dat mensen weer zin krijgen in Leaderprojecten. Mensen kunnen nu weer met een gerust hart projecten indienen. Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: STREEK 3 08 Europa investeert in zijn platteland. 3 STREEK 3 08
korte berichten Handreiking ondernemen op het platteland Kleine kernen bedenken vaak creatieve oplossingen om hun basisvoorzieningen en leefbaarheid te verbeteren en het verenigingsleven te versterken. Maatschappelijk betrokken bedrijven kunnen hierin een grotere rol spelen dan zij nu doen. Om gemeenten, dorpsraden, vrijwilligers BROCHURE Dromen op het platteland? Doen! Veel jonge plattelanders nemen het heft in handen en ontplooien nieuwe initiatieven. Netwerk Platteland heeft ze geportretteerd in een inspirerende brochure. De jongeren zijn actief met kamelen, kinderopvang, koeien en kunst, starterswoningen of popfestivals. Laat je inspireren! Om zelf aan de slag te gaan, of om jongeren op ideeën te brengen. De brochure is te bestellen via: info@netwerkplatteland.nl ONDERZOEK centrales en anderen hierbij te ondersteunen, is de digitale handreiking Betrokken ondernemen op het platteland gelanceerd. De handreiking op de website van MOVISIE helpt bij het opstellen van een plan van aanpak om het bedrijfsleven te betrekken bij de ontwikkeling van kleine kernen, geeft strategische tips en beschrijft praktijkvoorbeelden. De handreiking is gebaseerd op de ervaringen in zes pilotprojecten. De digitale wegwijzer is bereikbaar via de themapagina www.movisie. nl/betrokkenondernemen. Nederlanders over het platteland Bijna 60 procent van de Nederlanders heeft ooit op het platteland gewoond en is dus via de roots met het platteland verbonden. Dat blijkt uit het onderzoek van het Sociaal en Cultureel Vergrijzing op het platteland Het LEI onderzocht wat de gevolgen van de vergrijzing zijn voor het vrijwilligerswerk en de informele zorg op het platteland. De conclusie van dit onderzoek in opdracht van LNV is dat vergrijzing op het platteland een niet te onderschatten ontwikkeling is die een zware druk gaat leggen op het vrijwilligerswerk. Het platteland vergrijst sneller dan andere gebieden in Nederland en de vraag naar vrijwilligers groeit, blijkt uit gesprekken met vrijwilligersorganisaties. Ook de gemiddelde leeftijd van vrijwilligers stijgt. In het rapport worden verschillende aanbevelingen gedaan om het aanbod van vrijwilligerswerk te vergroten, en om de vraag naar vrijwilligerswerk op een andere wijze te organiseren, zodat hetzelfde aanbod vrijwilligers meer vragers kan bedienen. Buurtcentra spelen daarbij ene belangrijke rol. Het rapport Een zorg(e)loze oude dag op het platteland is te vinden bij het LEI, www.lei.wur.nl Planbureau. Een groot deel van de Nederlanders (78 procent) heeft positieve gevoelens bij het platteland. Palttelanders meer (87 procent) dan stedelingen (72 procent). De bevolking van platteland en stad zijn sterk vermengd door migratie. Een derde van de stedelingen heeft woonervaringen op het platteland, de helft van de plattelanders heeft ooit in de stad gewoond. Nieuwkomers op het platteland zijn voor driekwart afkomstig uit de stad, een kwart komt uit andere plattelandsgebieden. Ruim 90 procent van de plattelandsbewoners is tevreden met de woonomgeving en met de woning. Dit geldt vooral buiten de bebouwde kom en voor ouderen. Plattelanders zijn daardoor minder dan stedelingen geneigd te verhuizen. Vrijwel alle Nederlanders (95 procent) recreëren wel eens op het platteland. Ruim 70 procent van de Nederlanders wandelt of fietst wel eens op het platteland, of geniet er van de natuur. Agrotoerisme is een potentiële groeimarkt: 36 procent van de bevolking onderneemt agrotoeristische activiteiten, terwijl deze ruim 80 procent van de bevolking aanspreken. Dit zijn enkele conclusies uit de SCP-publicatie Het platteland van alle Nederlanders; Hoe Nederlanders het platteland zien en gebruiken. Het rapport is de derde in het onderzoeksprogramma Sociale Staat van het Platteland, dat het SCP op verzoek van het ministerie van LNV uitvoert. www.scp.nl Website PLG Groningen De nieuwe website www. programmalandelijkgebied.nl is gelanceerd, met informatie over het Programma Landelijk Gebied (PLG) van de provincie Groningen voor de periode 2007-2013. Het PLG heeft geld voor plannen die een impuls geven aan de Groningse plattelandseconomie en die de leefbaarheid in de dorpen en de regio stimuleren. De site informeert ook over hoe het programma werkt, wie ervan gebruik kan maken en hoe subsidie kan worden aangevraagd. Meervoudig landgebruik Wanneer er geen grote steden in de buurt zijn met economisch draagkrachtige partijen, wordt het moeilijker om private financiering te vinden voor het behoud van het landschap. Een voorbeeld hiervan is te zien rond Winterswijk, een gebied waarvoor het LEI een studie verrichte in opdracht van het ministerie van LNV. De bedrijven die er zitten zijn kleine agrarische ondernemingen,en het bijhouden van houtsingels bijvoorbeeld maakt de bedrijfsvoering minder efficiënt. Ook de toeristische sector in het gebied kan de lasten van het landschapsonderhoud niet dragen. Uit een werkatelier voor betrokken boeren, bestuurders, de recreatiesector en natuurbeschermingsinstanties, kwam naar voren dat door samenwerking kosten kunnen worden bespaard. Een concreet businessplan voor het instandhouden van de landschappelijke kwaliteit van het gebied, inclusief een duurzame vorm van financiering, zou een goede vervolgstap zijn. Het onderzoeksrapport Meervoudig Landgebruik in Winterswijk; Zelforganisatie in een aantrekkelijk landschap, is te bekijken en te bestellen op www.lei.wur.nl Nieuw: netwerken met Guus Eind oktober 2008 is www.guus. net gelanceerd, een online community voor kennisuitwisseling rond het thema platteland. Guus is een initiatief van het ministerie van LNV en functioneert als het ware als een bijzondere portal die niet alleen mensen en websites met elkaar verbindt, maar juist ook bestaande netwerken en online toepassingen zoals rss-feeds en blogs. www. guus.net Anticiperend landschapsbeleid In de Alterra-serie Anticiperend Landschapsbeleid is een boekje verschenen over de effecten van klimaatverandering en klimaatbeleid op de landschappelijke waarden in Nederland. Aan de orde komen onder meer verandering in natuurlijke vegetatie, nieuwe landbouwgewassen, windturbines, ruimtelijke maatregelen en aangepast waterbeheer. Na elk van de minitoekomstverkenningen zijn de kansen voor een anticiperend landschapsbeleid nagegaan. www.alterra.wur.nl Netwerk Platteland Interactief geopend De website van het Netwerk Platteland biedt nu ook interactieve toepassingen, zoals weblogs, discussies, een forum voor Leadercoördinatoren en ADVIES Landschap verdient beter Investeren in landschapskwaliteit moet economische kansen kunnen opleveren. Dat concludeert de Task Force Financiering Landschap Nederland in een advies dat op 12 november aan minister Verburg van LNV is aangeboden. De Task Force komt met aanbevelingen om de kwaliteit van het landschap te verhogen en de agrarische cultuurlandschappen recreatief beter toegankelijk te maken. Op Rijks- en provincieniveau zouden fondsen in het leven geroepen moeten worden en er moeten mechanismen ontwikkeld worden die nieuwe rendabele ontwikkelingen binnen agrarische cultuurlandschappen, zoals woningbouw, laten meebetalen aan landschapsmaatregelen ( rood voor groen ). Ook moeten overheden aantasting van landschap compenseren door de aanleg van eigen infrastructuurprojecten en de Regeling Groenfinanciering en de Natuurschoonwet verruimen naar maatregelen in de Waardevolle Agrarische Cultuurlandschappen. Het rapport Landschap verdient beter is te vinden op de website van het ministerie van LNV. www.lnv.nl een prikbord. Zo laat onder meer het netwerkteam via weblogs weten wat ze doet. Netwerk Platteland Interactief is dé plek om on line te discussiëren en kennis en ervaring uit te wisselen, of te delen met een breder publiek. www.netwerkplatteland.nl STREEK 3 08 STREEK 3 08
Wat bindt jou aan de streek De Kempen? Ik ben een Kempisch grensgeval: geboren in de Antwerpse Kempen en getogen in de Brabantse Kempen. Sinds voorjaar 2008 werk ik voor Stichting Kempen Goed. Zo hoop ik ervoor te zorgen dat ook de kinderen van mijn zoontje straks nog kunnen genieten van het platteland en het culturele erfgoed van de Kempen. Wat is het project Plato- Kempen Goed? Het project biedt erfgoedbeheerders en plattelandsondernemers uit de Antwerpse en de Brabantse Kempen een grensoverschrijdend netwerk, waarbinnen kennis en ervaring wordt uitgewisseld. De formule van het project is gebaseerd op peterschap - dat komt uit de Antwerpse Kempen, waar managers van grote bedrijven tijd vrijmaken om MKB ers te coachen. Dat gaan wij ook doen. Vanaf januari 2009 komen elke maand veertig deelnemers uit Vlaanderen en Nederland samen om van elkaar te leren en te worden gecoacht door peters. Telkens staat een thema centraal, zoals financiën, marketing of communicatie. Wat motiveert jou om hiermee bezig te zijn? Als kleine ondernemers professioneler kunnen werken, houden ze zich beter staande in een tijd van globalisering. Dat vind ik belangrijk, want het helpt de identiteit van de Kempen te bewaren en te versterken. Bij erfgoedbeheerders en plattelandsondernemers blijkt veel animo te zijn om van elkaar Plato-Kempen Goed grensoverschrijdend netwerk CHARLOTTE MICHIELSEN te leren en contacten over de grens te leggen. Wat heb je tot nu toe geleerd van het buitenland? Ik zie de Kempen als één streek waar toevallig een landsgrens doorheen loopt. Er bestaan natuurlijk wel culturele verschillen. Ook zijn plattelandsondernemers in het Brabantse deel verder op het gebied van onderlinge samenwerking. In de Antwerpse Kempen heb ik verfrissende ideeën op het gebied van landschapsbehoud gezien. Daar kunnen Nederlanders weer van leren. Ik verwacht dat we over twee jaar een netwerk hebben gebouwd dat voor tal van nieuwe initiatieven zal zorgen in de Kempen. www.kempengoed.nl Wat bindt jou met het Westerkwartier? Al 45 jaar woon ik in Lutjegast, middenin het coulisselandschap van het Westerkwartier. Ik ben actief in regionale projecten zoals de Werkgroep StreekInitiatief Westerkwartier, de Leader Actie Groep en in het Toeristisch Platform Westerkwartier. Ik vind het prachtig hoe deze streek uit een Gronings-Fries-Drentse mix is ontstaan. Gelukkig is er steeds meer aandacht voor dit unieke karakter. Wat is het project Countryside Exchange? Het idee achter een Countryside Exchange is dat de frisse blik van de buitenlanders tot nieuwe inzichten leidt voor een streek, waarmee de lokale bevolking haar voordeel kan doen. Het Westerkwartier deed al langer mee in een Europees netwerk, begeleid door de Universiteit Wageningen. Vanuit dat netwerk ontvingen we in 2006 een week lang een groep mensen uit vijf verschillende landen. Zij dachten mee over de vraag hoe we de kansen die het Westerkwartier biedt kunnen benutten. Wat motiveert je om hiermee bezig te zijn? Ik kijk graag over grenzen heen, denk dat landen veel van elkaar te leren hebben. De nauwe internationale contacten en de echt praktische werkwijze van de Countryside Exchange geeft veel meer inspiratie dan ik tijdens een gemiddelde buitenlandse vakantie op zou doen. En ik laat bezoekers uit ander landen graag zien dat het Westerkwartier véél te bieden heeft. Wat heb je tot nu toe geleerd van het buitenland? Onze gasten vonden dat we veel te bescheiden zijn over de kwaliteiten van het Westerkwartier. Jullie hebben zoveel te bieden, maar je laat het te weinig zien, zeiden ze. In buitenlandse ogen zijn we hier wat betreft voorzieningen goed bedeeld. Het project gaf ons ook extra energie om meer met onze eigen omgeving te gaan doen, noem het de internationale kick! www.countrysideexchange.nl Countryside Exchange geeft frisse blik Tineke Algra STREEK-bewoners portretteert in ieder nummer vier mensen die zich inzetten voor een sterk en aantrekkelijk platteland. Ditmaal vier actieve streekbewoners die met hun projecten leren van het buitenland. STREEK BEWONERS Saskia Croes Bentelo aantrekkelijk met Better Beantel Paul van der Klei IRIDE brengt identiteit in beeld Wat bindt jou aan Beantel? Beantel is de oude naam voor Bentelo, het dorp om de hoek bij ons bedrijf. Vanaf 2005 was ik projectleider van het project Better Beantel, waaraan maar liefst 300 van de 1600 in- en omwonenden van Bentelo actief meededen. Die handenuit-de-mouwenmentaliteit spreekt me erg aan. Wat is het project Better Beantel? We wilden de leefbaarheid versterken door Bentelo aantrekkelijker te maken voor toeristen en dit vervolgens te vermarkten. Komen er genoeg toeristen, dan overleeft bijvoorbeeld de plaatselijke super. We hebben veel aan promotie gedaan en panden, erven en boomgaarden opgeknapt.. Alles in nauwe samenwerking met vrijwilligers, die met hun professionaliteit gezamenlijk de projectorganisatie vormden. Deze manier van werken hebben we laten zien in een internationale uitwisseling van Local Action Groups uit Ierland, Denemarken en Zweden. Dit maakte de gemeente extra enthousiast voor het project, en dat maakte het ook mogelijk dat we nu kunnen werken aan een vervolg: het met bewoners opstellen van een gebiedsvisie voor Bentelo en Hengevelde. Wat motiveert je om ermee bezig te zijn? Het is erg leuk om met vrijwilligers op zo n professionele manier te kunnen werken, en te zien dat alle inzet leidt tot kwalitatief hoogwaardige resultaten. Alle toeristische plekken in Bentelo zijn nu mooi met elkaar verbonden en er is meer samenwerking dan voorheen. Daarbij heeft de gemeente dit bottom-upproces van harte ondersteund. Wat heb je geleerd van het buitenland? Frappant is dat buitenlanders Bentelo helemaal niet zien als platteland. Met Enschede vlakbij hebben wij weinig van de problemen waar zij mee kampen. In Zuid- Denemarken bijvoorbeeld bestaat vanuit de overheid weinig steun voor plattelandsontwikkeling, voor enige invloed moeten mensen echt de barricaden op. In Nederland heeft de overheid veel meer oog voor ontwikkelingen op het platteland. www.betterbeantel.nl Wat bindt jou aan de Kromme Rijstreek? Sinds 1983 woon ik in Houten, mooi dichtbij Utrecht waar onze studerende oudste dochter woont en twee andere kinderen naar school gaan. De prachtige Kromme Rijnstreek vormt eigenlijk onze achtertuin. Wat is het project IRIDE Kromme Rijstreek? IRIDE staat voor Imaging Rural Identities. Dit internationale project wil het belang van streekidentiteiten benadrukken. Met tien inwoners hebben we de identiteit van de Kromme Rijstreek in beeld gebracht met foto s. Onze ervaringen wisselden we uit met deelnemers uit Frankrijk, Italië, Ierland en Tsjechië, die hetzelfde deden voor hun woonomgeving. De foto s hebben we in megaformaat langs wegen in de streek geplaatst, om daarmee de discussie op gang te brengen over wat de positieve, maar ook de realistische identiteit van de Kromme Rijnstreek kan zijn. Wat motiveert je om ermee bezig te zijn? Ik gooide in 2005 het roer om in mijn loopbaan en werd zelfstandig fotograaf, één met een zwak voor natuur. Mijn eerste grote opdracht was de buitengebieden van Houten zo in beeld te brengen dat iedere inwoner er trots op zou zijn. Ik wilde wel verder op ontdekkingsreis in mijn eigen leefomgeving, dus regeerde ik op de oproep voor het IRIDE-project. Het Ieert me anders naar vertrouwende dingen te kijken, ook door het internationale karakter. Wat heb je tot nu toe geleerd van het buitenland? Door de ontmoetingen met de IRIDE-teams uit andere landen besef ik dat het Nederlandse platteland zo veel stadser is dan in andere delen van Europa. De afstanden tot de stad zijn daar letterlijk en figuurlijk veel groter. De Kromme Rijnstreek heeft geen urbane of rurale, maar een rubane identiteit. Het is eigenlijk een soort doorgangsgebied. Wel een om zuinig op te zijn. www.iride-krommerijn.nl STREEK 3 08 STREEK 3 08
Beleid streek-idee Nieuw beleid beloont prestaties boeren Per jaar ontvangen Nederlandse boeren ongeveer 900 miljoen euro aan inkomenstoeslagen van de Europese Unie, wat een forse impuls aan de plattelandseconomie betekent. De EU wil deze middelen anders gaan verdelen. Het ministerie van LNV heeft in september in de Houtskoolschets Europees Landbouwbeleid 2020 aangegeven deze visie te volgen, en de agrarische ondernemers te gaan belonen voor maatschappelijke prestaties. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen waardevolle en minder waardevolle regio s. Dat levert interessante vragen op over de criteria die gehanteerd gaan worden. De inkomenstoeslag gaat op de schop om verschillende redenen. Er gaat bijvoorbeeld relatief veel geld naar grote boeren die het ook redden zonder inkomenssteun. Ook bouwt de EU het markt- en prijsbeleid af, en wil ze de toeslagen meer koppelen aan maatschappelijke doelen. Het kabinet heeft de toekomst van het Europese landbouw- en plattelandsbeleid opgetekend in de zogeheten Houtskoolschets. Daarin wordt ervoor gekozen om maatschappelijke prestaties van agrarische Vooral boeren in een waardevol gebied zullen beloond worden ondernemers zichtbaar te belonen. Het gaat dan met name om zorg voor landschap, natuur, milieu en dierenwelzijn. Er zal daarbij een onderscheid in regio s worden gemaakt; vooral boeren die in een maatschappelijk waardevol gebied produceren, zullen beloond kunnen worden. Zij dragen immers bij aan gewenste maatschappelijke waarden, zoals landschap, milieu en natuur. Een van de vragen die daarbij opkomen is hoe je tot een rechtvaardige verdeling van middelen over Nederlandse regio s komt. Een criterium dat gehanteerd wordt is de mate waarin er sprake is van natuurlijke handicaps of waardevolle gebieden. Voorbeelden hiervan zijn Nationale Landschappen en bufferzones rond Natura 2000-gebieden. Maar is in dat geval louter de ligging van een bedrijf binnen de grenzen van een beleidscategorie voldoende voor extra beloning? Tijdens een debat over het nieuwe beloningsstelsel van Netwerk Platteland op 5 november gaf Hans Brand van LNV aan dat de prestaties wel aan doelen van gebieden moeten worden gekoppeld. Ondernemers krijgen dus niet per definitie meer omdat ze in een bepaald gebied zitten. Een ander criterium dat gehanteerd wordt voor de verdeling van de middelen is het verrichten van collectieve, bijvoorbeeld groen-blauwe diensten, door een individueel bedrijf. Hierin is de beloning rechtstreeks gekoppeld aan de inspanning. Een voor de hand liggend bezwaar van dit criterium is dat het controle, toezicht en administratie vergt. Een gevolg van het nieuwe systeem zal hoe dan ook zijn dat een aanzienlijk deel van de 900 miljoen euro naar een deel van Nederland gaat. Om het in perspectief te plaatsen: per jaar wordt in Nederland 70 miljoen euro aan EUmiddelen aan plattelandsontwikkeling besteed. Verwacht mag dan ook worden dat het nieuwe stelsel een positief effect heeft op natuur- en landschapswaarden in de betreffende gebieden. Of er ook negatieve effecten zijn, met name buiten de waardevolle gebieden, valt nog te bezien. Tijdens het debat op 5 november werd ook het mogelijk effect op de grondprijzen genoemd, wat grote gevolgen voor de plattelandseconomie zou kunnen hebben. De nieuwe verdeling van inkomenstoeslagen zal 2014 in werking moeten treden. In 2009 zal het kabinet een standpunt innemen over de Nederlandse invulling ervan, en voor 2013 de eerste stappen zetten. Er zullen daarvoor nog enkele lastige keuzes moeten worden gemaakt, die zichtbare consequenties zullen hebben voor het Nederlandse platteland. VERSLAG DEBAT Meer informatie en een verslag vanhet debat Waarden voor je geld op www.netwerkplatteland.nl Melkveehouders doen ideeën op bij een mestvergistingsinstallatie. Op zoek naar een klimaatvriendelijke veehouderij De laatste vijftien jaar bracht de melkveesector de uitstoot van broeikasgassen al met twintig procent terug. Kunnen we nog méér bereiken, vragen sommige veehouders zich af. In het project Klimaatvriendelijke melkveehouderij van CLM onderzoeken ze samen welke maatregelen goed inpasbaar zijn in hun bedrijfsvoering. Een innovatief project. De belangrijkste broeikasgassen die melkveebedrijven uitstoten zijn niet alleen CO 2, maar ook methaan, dat onder meer vrijkomt bij opslag van mest, en lachgas, dat ontsnapt bij bodembewerkingen. Maatregelen die deze emissies kunnen tegengaan zijn afhankelijk van de bedrijfsvoering en de bodemgesteld, en lopen zeer uiteen, van aanpassing van het voer tot minder scheuren van grasland of het gebruik van biodiesel als brandstof. In het project Zien is geloven klimaatvriendelijke melkveehouderij van CLM bespreken op dit moment groepen van telkens acht boeren in vier regio s in Nederland welke maatregelen goed in de praktijk toe te passen zijn. DATABASE VERNIEUWENDE PROJECTEN Netwerk Platteland beheert een projectendatabase van innovatieve praktijken. Meld uw project bij ons aan via het invulformulier op de website van de projectendatabase op www.netwerkplatteland.nl. Het project geeft de veehouders allereerst inzicht in de hoeveelheid broeikasgas die hun eigen bedrijf uitstoot per kilogram melk, via het invullen van een zogenoemde klimaatlat. Martijn Muskens, melkveehouder uit Druten, stond ervan te kijken hoeveel broeikasgas de veehouderij produceert. Dat was mij en veel andere boeren niet zo bekend. Omdat het klimaat op dit moment een belangrijk onderwerp is, wil ik graag weten welke maatregelen ik kan nemen om dat te verbeteren. Het liefst natuurlijk maatregelen die ook gunstig uitpakken voor mijn bedrijf. Muskens is inmiddels een paar veelbelovende maatregelen op het spoor. Een daarvan is het verlengen van de levensduur van melkkoeien. Oudere koeien zijn efficiënter dan jongvee, dus dat scheelt in de methaanemissie. We hebben net een studieclubje opgericht dat gaat bekijken hoe we die levensduur kunnen verlengen, bijvoorbeeld door aanpassingen aan de huisvesting of aan het voer. Hij ziet ook toekomst in alternatieve energiebronnen: In de laatste bijeenkomst van het project hebben we gekeken naar een mestvergister. Zoiets zouden we goed met een aantal boeren samen kunnen opzetten. De zoektocht naar effectieve maatregelen is niet altijd eenvoudig, merkt Muskens, want sommige ingrepen lijken in strijd met eisen die de bedrijfsvoering of de maatschappij stelt. Voor het klimaat is het beter geen kunstmest te gebruiken, omdat de productie ervan veel energie kost.maar de EU-regelgeving laat het gebruik van dierlijke mest beperkt toe. Dat zijn dingen die we goed op een rij moeten zetten. > Meer informatie en verslagen van bijeenkomsten op www.clm.nl. Daar verschijnt in december ook een nieuwsbrief met de uitkomsten van het project. STREEK 3 08 STREEK 3 08
Praktijkkring stad-land > PRAKTIJKKRINGEN Een praktijkkring ook Community of Practice genoemd organiseert deelnemers rond een thema. De Praktijkring Stad-Land verenigt mensen en organisaties met ervaring in het werken aan de relatie tussen stad en platteland. Het gaat vooral om bottom-up initiatieven uit de stad. In zes relatief kleinschalige bijeenkomsten delen de deelnemers evaringen, kennis en kunde met elkaar. Tijdens elke bijeenkomst staat een concrete vraag centraal. column Marcel Vijn Nepboeren De deelnemers aan de Praktijkkring Stad-Land zijn allemaal pioniers in het opzetten van projecten die stad en land met elkaar verbinden. In september kwamen ze voor de tweede keer bijeen om ervaringen uit te wisselen in Udenhout. Ze bogen zich over een concrete kwestie: stadslandbouw in het buitengebeid van Tilburg. Hoe krijg je deze wens van de Brabantse Milieufederatie goed ingebed in het masterplan van de gemeente Tilburg voor het buitengebied? Een impressie. Stad-landprojecten vragen om creativiteit Wie Deelnemers aan de Praktijkkring Stad-Land Wat Bijeenkomst over stadslandbouw Waar Udenout Wanneer 23 september 2008 De projecten waar de deelnemers van de Praktijkkring aan werken, dragen klinkende namen; Lekker Utregs, Eetbaar Rotterdam en Burger zoekt Boer. De projecten haken aan bij de groeiende vraag uit de stad naar invulling van behoeftes waaraan het landelijk gebied kan voorzien, en draaien om het opzetten van restaurants met streekproducten, pluktuinen, streekmarkten, of educatieve landschappen. Stad-landprojecten zijn het meest kansrijk als ze beginnen bij de vraag van de stad, constateerden de deelnemers aan de praktijkkring al in een eerdere bijeenkomst. Die stad vráágt ook veel: woningen, bedrijfsterrein, plekken om te recreëren. Nieuwe plannen voor de stadsranden, zoals het plan De nieuwe Warande van de gemeente Tilburg, gaan daarin voorzien. Maar de Stop je energie in het maken van positief gestemde coalities roep van de stedeling om open ruimte, stilte, contact met de natuur en een andere omgang met voedsel klinkt steeds luider. De Brabantse Milieufederatie ziet dan ook volop kansen om in Brabant stadslandbouw te introduceren; lokale en duurzame voedselproductie vlak bij de stad. Dat sluit aan bij de behoefte aan groente, fruit en zuivel met kwaliteit, waarvan de koper weet waar het vandaan komt en kan ook goed gecombineerd met functies als recreatie, kinderopvang en educatie. De Praktijkkring nodigde Mathieu Wagemans, adviseur bij het Innovatienetwerk, uit om te vertellen hoe je zulke nieuwe ideeën goed van de grond krijgt. Het vereist een hoop creativiteit, want innovatieve ideeën passen per definitie niet in beleid, weet hij uit ervaring. Het belangrijkste is dat er gedreven mensen aan werken die buiten de bestaande kokers durven denken en werken. Stop je energie dus vooral in het maken van positief gestemde coalities en heb het lef om bypasses om de normale beleidscircuits heen te maken om je doel te bereiken. Daarnaast moedigt hij alle deelnemers aan om met een frisse blik naar financieringsvormen te kijken. Een goede financiële structuur vinden is essentieel om een project ook op lange termijn te laten slagen. Welke dingen leveren geld op? Misschien kan een voor twintig jaar gegarandeerd weids uitzicht worden opgenomen in de verkoopprijs van de nieuwe woningen waar het ruimtelijk plan ruimte voor biedt. Dan ontstaat een financiële verplichting om dit uitzicht jarenlang te behouden. Wat helpt, weet hij, is om als particuliere partij een ontvankelijke overheid tegenover je te vinden. Hier in Udenhout heeft die ontvankelijke overheid zich op uitnodiging van de Milieufederatie in het gezelschap gevoegd. Drie medewerkers van de afdeling Ruimte van de gemeente Tilburg lichten het masterplan voor het gebied ten noordoosten van de stad toe, en laten zich vervolgens graag voeden met de kritische opmerkingen en suggesties van de aanwezigen. Ook de deelnemers uit andere regio s zien bij de lokale politiek steeds meer animo om een rol te spelen bij het versterken van de relatie van de stad met het landelijk gebied. Als er eenmaal ruimte is om projecten mogelijk te maken, komt stap twee, vertelt deelnemer Hans Wilschut van het Amsterdamse project Boerenstadswens. Want het opzetten van vernieuwende Stad-landprojecten kost veel tijd en inzet. Wilschut informeert deze middag dan ook graag bij collega s naar hoe zij concreet hun projecten organiseren en verder brengen. Hoe kom je bijvoorbeeld aan voldoende geld en aan de nodige vrijwilligers? Het is inspirerend wat ik hier hoor, zegt Paul van Hoesel van de gemeente Tilburg. Hij wil meteen een overleg met collega s beleggen om te bespreken wat ter tafel kwam in deze bijeenkomst. De deelnemers van de Praktijkkring reizen de volgende keer op uitnodiging van Hans Wilschut af naar Amsterdam, om daar samen door te denken over de praktische kanten van het pionierwerk. INFORMATIE PRAKTIJKKRINGEN Meer informatieover praktijkkringen op www.netwerkplatteland.nl. Hier zijn ook uitgebreide verslagen van de bijeenkomsten te downloaden. Onlangs attendeerde iemand mij op een website waarop het ging over nepboeren. Nepboeren zijn herkenbaar aan hun groene petje. Ze worden ook wel Henk Elsink-boeren genoemd, naar een act van deze voormalige cabaretier waarin een boer doet of hij gaat melken door om zeven uur flink met de melkbussen te rammelen. Nepboeren houden koeien van plastic en de hele dag rijden bussen vol Japanners over het erf. Om vijf uur stappen ze op de fiets en gaan ze naar huis. Ik vond het wel vermakelijke beeldspraak, tot ik erachter kwam dat met nepboeren multifunctionele ondernemers worden bedoeld: Alternatieve boeren die met van alles en nog wat keutelen. Boeren met een hangbuikzwijn, een ezel en een paar geiten. Blijkbaar hebben we als Taskforce Multifunctionele Landbouw nog veel werk te verzetten, zowel wat betreft beeldvorming als qua professionalisering van de sector. De Taskforce Multifunctionele Landbouw heeft zich tot doel gesteld de komende vier jaar de omzet van de multifunctionele landbouw te verdubbelen door de vraag naar plattelandsbeleving verder te ontwikkelen, ruimte te bieden aan ondernemers die bijdragen aan een veelzijdig platteland, ondernemerschap te versterken, onderzoek te doen en bestaande kennis beter toegankelijker te maken. Bij de Taskforce zijn dit najaar vijf regionale kennismakelaars van start gegaan, waarvan ik er een ben. Groepen ondernemers en organisaties kunnen met ideeën en vragen bij ons terecht. In de vorm van advies, ondersteuning en bemiddeling dragen we bij aan de professionalisering van activiteiten in de multifunctionele landbouw. Ook spelen we een actieve rol bij het initiëren en coachen van projecten. Als kennismakelaar ben ik ondertussen bij veel multifunctionele bedrijven op het erf geweest. En tot nu toe heb ik nog geen hangbuikzwijn of ezel gezien. Ook werd er niet gerammeld met melkbussen. Wat ik wel gezien heb? Gedreven ondernemers die vanuit hun agrarisch vakmanschap de samenleving andere diensten aanbieden, zoals zorg, recreatie, educatie, agrarische kinderopvang en de verkoop van streekproducten. Ondernemers die met zorg ons landschap beheren. En ik zie veel burgers en consumenten die de weg naar de boerderij weer weten te vinden, daar veel plezier aan beleven en er ook nog wat van opsteken. Samen zijn ze het beste bewijs dat de multifunctionele landbouw in Nederland een gezonde toekomst voor de boeg heeft. En daar komt geen nepboer aan te pas. 10 STREEK 3 08 Marcel Vijn is kennismakelaar taskforce multifunctionele 11 STREEK landbouw 3 08
Sociaal Vitaal Platteland Op 2 december 2008 vindt voor de tweede keer de Kennisdag Sociaal Vitaal Platteland plaats. Dit keer met als centraal thema de civil society: de motor voor een duurzaam platteland waar het prettig leven, werken en genieten is. De kennisdag gaat in op onder meer Nieuwe combinaties op het platteland, Maatschappelijk Betrokken Ondernemen en jong en oud op het platteland, via het inleidend programma, workshops en een debat. Meer informatie op www.movisie.nl European Multifunctional Farmers Network Op 23 oktober 2008 is het European Multifunctional Farmers Network (EMFN) opgericht. Het netwerk gaat aan de slag met het professionaliseren van initiatieven in de Europese multifunctionele landbouw. Mede-EMFN-oprichter Jan Huijgen: We willen binnen een paar jaar een aantal nationale initiatieven opschalen naar internationaal niveau. De Taskforce Multifunctionele Landbouw ondersteunt het EMFN met een eenmalige financiële bijdrage om optimale kennisuitwisseling te faciliteren. www.veelzijdigplatteland.nl Dag van de Toekomst Meer dan 700 mensen kwamen op 10 november naar de Dag van de Toekomst in Arnhem. Op deze innovatiedag voor ondernemers in de agro- en foodsector speelde de multifunctionele landbouw een belangrijke rol, als een van de zes hoofdthema s. Volgens Arjan Monteny, kenniscoördinator van de Taskforce Multifunctionele Landbouw, is dat niet gek. De verbinding tussen de primaire sector en burgers wordt steeds belangrijker voor het Nederlandse platteland. Daarin speelt de multifunctionele landbouw een belangrijke rol. Paul Baan van de stuurgroep van de Taskforce Multifunctionele Landbouw en voorzitter van de Noaber Foundation ziet grote kansen op het gebied van social venturing, waarbij maatschappelijk rendement een onlosmakelijk onderdeel wordt van het totale rendement van een onderneming. Kijk voor een uitgebreid verslag van de Dag van de Toekomst op www.dagvandetoekomst.nl WWW.NETWERKPLATTELAND.NL Stadswerk jaarcongres 2008 Op donderdag 11 december organiseert Vereniging Stadswerk Nederland het congres Nieuwe kijk op ruimtegebruik, waarin multifunctioneel ruimtegebruik centraal staat. Tijdens dit jaarcongres wordt ingegaan op de laatste trends, visies en ontwikkelingen op het gebied van multifunctioneel ruimtegebruik, met praktijkvoorbeelden uit het hele land. Multifunctioneel ruimtegebruik is de toekomst. Zowel in de stad als het platteland. Maar is multifunctioneel ruimtegebruik wel het antwoord op het beter benutten van de schaarse ruimte in Nederland? Zijn burgers eigenlijk wel blij met compacte steden? En werkt het ook daadwerkelijk voor plattelandsgemeenten? www.stadswerk.nl/ jaarcongres2008 Verslag Najaarsconferentie Netwerk Platteland on line Ruim tweehonderd mensen gingen op donderdag 23 en vrijdag 24 oktober in Lunteren aan de slag tijdens de najaarsconferentie van het Netwerk Platteland, rond het thema Passie voor het platteland. Twee dagen vol excursies, een netwerkavond en verschillende werksessies met als thema passie. Op de eerste dag verdiepten de deelnemers zich in de praktijk van plattelandsontwikkeling in de Gelderse Vallei. Deelnemers konden kiezen uit inspirerende thema s als nieuwe vormen van duurzaam landschapsbeheer, streekproducten produceren en vermarkten, nieuwe stad-landrelaties, jongeren - en culturele botsingen - op het platteland, klimaat, landschap en veehouderij en lerende regio s. De tweede dag stond in het teken van belangrijke bronnen van plattelandsontwikkeling. Want, wie bronnen weet aan te boren houdt de regio in beweging. Ga voor een uitgebreid verslag met o.a. filmpjes, foto s en weblogs naar onze website. www.netwerkplatteland.nl AGENDA 01&02-12-2008 > Duurzame plattelandsontwikkeling Twee Europese conferenties op dezelfde dag en locatie over het bereiken van een duurzame regionale ontwikkeling, naar aanleiding van de nieuwe koers van het agrarische EU-beleid, dat nieuwe kansen biedt aan de lidstaten. Locatie: Berlijn. 02.12.2008 > Kennisdag Sociaal Vitaal Platteland Het platteland heeft te maken met een terugloop in voorzieningen. Daar spelen het maatschappelijk middenveld en de gemeenschap op in. Op de Kennisdag Sociaal Vitaal Platteland krijgt u een indruk van de prachtige sociale initiatieven die het platteland rijk is. Locatie: Kasteel Groeneveld te Baarn 09.12.2008 > Anders ondernemen in de groene ruimte Studiemiddag van de Vereniging Agrarische bedrijfsadviseurs over alternatieven voor het gebruik van de groene ruimte, naast landen tuinbouw. Welke competenties heeft een ondernemer nodig voor de omschakeling van een traditioneel naar een alternatief gebruik van de groene ruimte? Locatie: Swifterbant 11.12.2008 > Nieuwe kijk op ruimtegebruik Jaarcongres van Vereniging Stadswerk Nederland over de laatste trends, visies en ontwikkelingen op het gebied van multifunctioneel ruimtegebruik, met praktijkvoorbeelden uit het hele land. Locatie: Arnhem 16.12.2008 > Creatief denken voor innovatieve projecten Workshop van Netwerk Platteland over de vraag Hoe kom je tot innovatieve projecten voor plattelandsontwikkeling? En welke methoden bestaan er om tot deze initiatieven te komen? Deze workshop gaat in op echte praktijkvoorbeelden. Locatie: Zwolle 12 STREEK 3 08