2012 Kerncijfers 2013
Inhoud Voorwoord 3 Technische toelichting 5 1. Benchmark 6 2. Kerncijfers per gemeente 10 3. Oppervlakte en bodemgebruik 26 4. Bevolking 28 5. Wonen 36 6. Economie & toerisme 39 7. Verkeer en vervoer 44 8. Arbeidsmarkt, werk en inkomen 48 9. Jeugd, onderwijs en zorg 55 10. Veiligheid 60 11. Verkiezingen 61 Colofon 68 2
Voorwoord Deze publicatie met kerncijfers over de vijftien gemeenten die samen de regio Holland Rijnland vormen, wordt voor het vierde achtereenvolgende keer uitgegeven. De publicatie geeft niet alleen eenduidige cijfers over de regio, maar ook waar mogelijk over de afzonderlijke -gemeenten. Verder is voor een aantal onderwerpen een vergelijking gemaakt met de cijfers van andere regio s, de provincie Zuid- Holland en Nederland. Deze en andere gegevens zijn voor de regio van belang voor het opstellen en uitwerken van zowel regionale als gemeentelijk beleidsvisies en strategieën. In de regio wonen ruim 527.500 mensen. Dat betekent een groei van ongeveer 2.200 inwoners ten opzichte van vorig jaar. Enerzijds doordat er meer kinderen zijn geboren dan er mensen zijn overleden en anderzijds door een klein vestigingsoverschot. Van de regio-inwoners hoort ruim 61 procent tot de leeftijdscategorie 20 tot en met 64 jaar (de potentiële beroepsbevolking). Dit aandeel is iets lager dan in de omliggende stadsregio s, maar komt wel ongeveer overeen met het gemiddelde cijfer voor heel Zuid- Holland en Nederland. Gekeken naar de oppervlakte is na regio Haaglanden de grootste regio van de provincie Zuid-Holland. Op basis van het aantal inwoners is de derde regio in Zuid-Holland. De bevolkingsdichtheid is echter met 1.130 inwoners per km² relatief laag. Het gemiddelde gezinsinkomen en het aandeel hoger opgeleiden (tenminste hbo) behoren juist tot de hoogste van Zuid-Holland. De ontwikkeling van het Bruto regionaal product (dat is de waarde, uitgedrukt in euro s die tijdens het productieproces aan een product wordt toegevoegd in een bepaalde regio) is in 2009 in - na een stijging in de jaren 2002-2008 - voor het eerst weer gedaald. Dit is een landelijke trend. Eerder zijn in deze publicatiereeks ook uitgebracht de Monitor bedrijventerreinen 2009, de Monitor woningbouwplannen 2010 en de Kantorenmonitor 2011. Van de laatste monitor is onlangs ook een feitenblad met recente cijfers verschenen. Deze gegevens publiceren wij niet alleen op papier, maar ook digitaal via onze website www.hollandrijnland.net. Roelof van Netten, secretaris november 2012 3
4
Technische toelichting Samenstelling van de regio In deze uitgave staan cijfers van de vijftien gemeenten die samen de regio vormen: Alphen aan den Rijn, Hillegom, Kaag en Braassem, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Lisse, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Rijnwoude, Teylingen, Voorschoten en Zoeterwoude. Gemeentelijke herindelingen In deze publicatie staan ook cijfers met een peildatum of peiljaar vóór de recente gemeentelijke herindelingen in de regio : De gemeenten Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg zijn per 1 januari 2006 samengevoegd onder de nieuwe gemeentenaam Katwijk. De gemeenten Sassenheim, Voorhout en Warmond zijn per 1 januari 2006 samengevoegd onder de nieuwe gemeentenaam Teylingen. De gemeenten Alkemade en Jacobswoude zijn per 1 januari 2009 samengevoegd onder de nieuwe gemeentenaam Kaag en Braassem. De gemeenten Liemeer, Nieuwkoop en Ter Aar zijn per 1 januari 2007 samengevoegd onder de nieuwe gemeentenaam Nieuwkoop. Alle gemeenten worden in deze publicatie genoemd onder de naam die ze vanaf de fusiedatum hebben. Cijfers met een peildatum of jaar van vóór de herindeling zijn herberekend onder de nieuwe naam. Voorbeelden: Het inwonertal per 1 januari 2006 voor de gemeente Kaag en Braassem is berekend door de aantallen inwoners van Alkemade en Jacobswoude van die peildatum bij elkaar op te tellen. Het opkomstpercentage voor de verkiezingen voor Provinciale Staten van 2007 voor de gemeente Kaag en Braassem is berekend op basis van een gewogen gemiddelde van de opkomstpercentages van Alkemade en Jacobswoude. 5
1. Benchmark De regio is één van de bestuurlijke regio s van de Provincie Zuid-Holland en maakt ook onderdeel uit van de Zuidvleugel van de Randstad. Ruimtelijk functionele relaties zijn er vooral met de Stadsregio s Haaglanden en Amsterdam. In de grafieken is op een aantal punten vergeleken met andere regio s in de Noord- en Zuidvleugel en met Zuid-Holland en Nederland als geheel. Voor de onderwerpen oppervlakte, bevolking en wonen is vergeleken met andere bestuurlijke Wgr-(plus)regio s. Voor de meer economische onderwerpen is een vergelijking gemaakt met andere ruimtelijk-economische regio s, de zgn. COROP-gebieden. Dit vanwege het feit, dat deze gegevens niet altijd voor de Wgr-(plus)regio s beschikbaar waren of wel beschikbaar, maar niet vergelijkbaar waren. De grenzen van deze bestuurlijke regio s vallen immers niet altijd samen met die van de economische COROP-gebieden. Het COROP-gebied Leiden-Bollenstreek omvat weliswaar de twaalf oorspronkelijke -gemeenten, maar de gemeenten Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop en Rijnwoude, die zich in 2010 bij hebben aangesloten, behoren tot het COROP-gebied Oost Zuid-Holland. Hillegom N206 Noordwijk Noordwijkerhout Lisse N208 Haarlemmermeer Teylingen N206 Katwijk N206 A44 Oegstgeest Kaag en Braassem A4 N207 Wassenaar Leiden Leiderdorp Alphen aan den Rijn Nieuwkoop Voorschoten Zoeterwoude N11 N209 Rijnwoude N207 N11 Leidschendam- Voorburg Zoetermeer N209 Boskoop Bodegraven-Reeuwijk 6
1.1 Oppervlakte, inwoners en woningvoorraad in vergeleken met andere regio s 1 januari 2012 oppervlakte in km² inwoners woningen totaal w.v. land 527.574 221.754 525 89% Stadsregio Amsterdam 1.437.786 674.235 1003 81% Stadsregio Haaglanden 1.038.526 478.436 450 89% Stadsregio Rotterdam 1.216.750 563.870 808 74% Drechtsteden 267.349 117.368 169 84% Midden-Holland 238.645 98.467 377 91% Zuid-Holland 3.552.407 1.587.579 3.418 82% Nederland 16.730.348 7.268.093 41.540 81% Bron: CBS (woningen: voorlopige cijfers) 1.2 Bevolking naar leeftijd in vergeleken met andere regio s 1 januari 2012 23,5% 60,8% 15,7% Stadsregio Amsterdam 22,1% 64,5% 13,4% Stadsregio Rotterdam 22,7% 61,8% 15,5% Stadsregio Haaglanden 23,0% 62,2% 14,8% Drechtsteden 23,9% 59,2% 17,0% Midden-Holland 25,1% 58,6% 16,3% Zuid-Holland 23,3% 61,1% 15,6% Nederland 23,3% 60,5% 16,2% 0% 25% 50% 75% 100% jonger dan 20 20 t/m 64 65-plus Bron: CBS 1.3 Bevolkingsdichtheid per km 2 land 1 januari 2012 1.130 Stadsregio Amsterdam Stadsregio Haaglanden Stadsregio Rotterdam Drechtsteden Midden-Holland 692 1.780 1.894 2.040 2.589 Zuid-Holland Nederland 496 1.265 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 7
1.4 Oppervlakte in km² 2008 525 Stadsregio Amsterdam Stadsregio Haaglanden Stadsregio Rotterdam Drechtsteden Midden-Holland 169 377 450 808 1.004 Zuid-Holland Nederland 3.418 0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 41.540 1.5 Groei Bruto Binnenlands Product en Bruto Regionaal Product vanaf 2001 (2001=100) 135 130 125 120 115 110 105 100 95 Nederland Groot - Amsterdam Groot - Rijnmond Utrecht Leiden en Bollenstreek * Oost Zuid-Holland Delft en Westland s-gravenhage Haarlem 90 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Bron: CBS * Het COROP-gebied Leiden en Bollenstreek omvat alle gemeenten van met uitzondering van Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop en Rijnwoude. Deze drie gemeenten behoren tot het COROP-gebied Oost Zuid-Holland. Toelichting: De ontwikkeling van het bruto regionaal product (BRP) in het COROP-gebied Leiden-Bollenstreek (= minus de gemeenten Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop en Rijnwoude) volgde in 2009 de landelijke dalende lijn ten opzichte van 2008; net als andere omliggende COROP-gebieden /regio s. Alleen in de gebieden Groot- Amsterdam en Groot-Rijnmond is het BRP gelijk gebleven. Weliswaar gaat het om voorlopige cijfers over 2009, maar de trend is toch wel duidelijk. 8
1.6 Opleidingsniveau 15-64 jarigen in vergeleken met andere regio s 2011 29% 40% 31% Oost Zuid-Holland 30% 43% 27% Delft en Westland 27% 41% 32% s-gravenhage 32% 36% 32% Groot - Rijnmond 36% 39% 25% Groot - Amsterdam 25% 35% 40% Zuid-Holland 33% 39% 28% Nederland 32% 40% 28% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% laag middelbaar hoog Bron: CBS, Enquête Beroepsbevolking 1.7 Gemiddeld huishoudinkomen* in vergeleken met andere regio s 2009 37.800 Oost Zuid-Holland Delft en Westland s-gravenhage Groot - Rijnmond Groot - Amsterdam 37.500 35.300 34.000 33.200 33.500 Zuid-Holland Nederland 34.600 34.300 0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000 Bron: CBS, Regionaal InkomensOnderzoek RIO (besteedbare huishoudinkomens) * exclusief studentenhuishoudens 9
2. Kerncijfers per gemeente In dit hoofdstuk staan een aantal kerngegevens van de gemeenten in. In de overzichten staat ter vergelijking de cijfers voor heel. De peildatum van de verschillende cijfers is: oppervlakte: 1 januari 2012 bevolking en huishoudens: 1 januari 2012 onderwijs naar woongemeente: schooljaar 2011/12 woningen en wooneenheden: 1 januari 2012 personenauto s: 1 januari 2012 bedrijfsgegevens: 1 januari 2011 bijstandsuitkeringen: 31 december 2011 gemiddeld huishoudinkomen: jaar 2009 opkomst verkiezing Tweede Kamer: 12 september 2012 10
2.1 Gemeente Alphen aan den Rijn Alphen aan den Rijn aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 57,65 100% 525,00 100% waarvan land 55,01 95% 466,98 89% waarvan water 2,64 5% 58,03 11% inwoners (2012) 72.853 100% 527.574 100% per km 2 land 1.324 1.130 jonger dan 20 17.794 24% 124.226 24% 20 t/m 64 44.868 62% 320.592 61% 65+ 10.191 14% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 1.935 3% 13.328 3% studenten HBO en WO 2.190 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 31.216 100% 233.960 100% eenpersoons 10.036 32% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 9.490 30% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 11.690 37% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 30.759 100% 227.134 100% woningen 30.705 100% 221.754 98% wooneenheden 54 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,37 2,32 personenauto s (2012) 39.439 236.323 per huishouden 1,3 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 3.540 24.779 banen 30.371 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 61 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 750 5.730 % huishoudens met uitkering 2,4% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 36.900 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 75,0% 79,1% 2.1a Leeftijdsopbouw Alphen aan den Rijn 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 70,6 duizend inwoners 2012: 72,9 duizend inwoners Leeftijd 11
2.2 Gemeente Hillegom Hillegom aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 13,48 100% 525,00 100% waarvan land 12,92 96% 466,98 89% waarvan water 0,56 4% 58,03 11% inwoners (2012) 20.831 100% 527.574 100% per km 2 land 1.612 1.130 jonger dan 20 4.677 22% 124.226 24% 20 t/m 64 12.421 60% 320.592 61% 65+ 3.733 18% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 570 3% 13.328 3% studenten HBO en WO 576 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 9.015 100% 233.960 100% eenpersoons 2.866 32% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 2.893 32% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 3.256 36% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 9.038 100% 227.134 100% woningen 9.038 100% 221.754 98% wooneenheden 0 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,30 2,32 personenauto s (2012) 10.292 236.323 per huishouden 1,1 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 963 24.779 banen 5.963 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 44 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 170 5.730 % huishoudens met uitkering 1,9% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 36.700 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 79,8% 79,1% 2.2a Leeftijdsopbouw Hillegom 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 20,8 duizend inwoners 2012: 20,8 duizend inwoners Leeftijd 12
2.3 Gemeente Kaag en Braassem Kaag en Braassem aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 72,24 100% 525,00 100% waarvan land 63,39 88% 466,98 89% waarvan water 8,85 12% 58,03 11% inwoners (2012) 25.737 100% 527.574 100% per km 2 land 406 1.130 jonger dan 20 6.203 24% 124.226 24% 20 t/m 64 15.326 60% 320.592 61% 65+ 4.208 16% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 670 3% 13.328 3% studenten HBO en WO 790 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 10.465 100% 233.960 100% eenpersoons 2.812 27% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 3.450 33% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 4.203 40% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 10.152 100% 227.134 100% woningen 10.101 99% 221.754 98% wooneenheden 51 1% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,54 2,32 personenauto s (2012) 12.762 236.323 per huishouden 1,2 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 1.356 24.779 banen 6.751 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 39 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 110 5.730 % huishoudens met uitkering 1,1% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 40.400 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 81,1% 79,1% 2.3a Leeftijdsopbouw Kaag en Braassem 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 25,1 duizend inwoners 2012: 25,7 duizend inwoners Leeftijd 13
2.4 Gemeente Katwijk Katwijk aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 31,13 100% 525,00 100% waarvan land 24,54 79% 466,98 89% waarvan water 6,59 21% 58,03 11% inwoners (2012) 62.476 100% 527.574 100% per km 2 land 2.546 1.130 jonger dan 20 16.496 26% 124.226 24% 20 t/m 64 36.722 59% 320.592 61% 65+ 9.258 15% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 2.278 4% 13.328 3% studenten HBO en WO 1.670 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 24.411 100% 233.960 100% eenpersoons 6.938 28% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 6.999 29% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 10.474 43% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 24.385 100% 227.134 100% woningen 24.385 100% 221.754 98% wooneenheden 0 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,56 2,32 personenauto s (2012) 23.976 236.323 per huishouden 1,0 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 2.336 24.779 banen 19.532 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 48 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 540 5.730 % huishoudens met uitkering 2,2% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 36.300 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 77,4% 79,1% 2.4a Leeftijdsopbouw Katwijk 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 60,0 duizend inwoners 2012: 62,5 duizend inwoners Leeftijd 14
2.5 Gemeente Leiden Leiden aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 23,27 100% 525,00 100% waarvan land 21,95 94% 466,98 89% waarvan water 1,32 6% 58,03 11% inwoners (2012) 118.748 100% 527.574 100% per km 2 land 5.410 1.130 jonger dan 20 24.370 21% 124.226 24% 20 t/m 64 79.072 67% 320.592 61% 65+ 15.306 13% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 2.469 2% 13.328 3% studenten HBO en WO 12.677 11% 25.239 5% huishoudens (2012) 63.022 100% 233.960 100% eenpersoons 33.056 52% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 14.533 23% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 15.433 24% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 57.568 100% 227.134 100% woningen 52.690 92% 221.754 98% wooneenheden 4.878 8% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,06 2,32 personenauto s (2012) 43.501 236.323 per huishouden 0,7 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 5.432 24.779 banen 59.037 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 69 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 2.620 5.730 % huishoudens met uitkering 4,2% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 34.100 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 78,3% 79,1% 2.5a Leeftijdsopbouw Leiden 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 117,2 duizend inwoners 2012: 118,7 duizend inwoners Leeftijd 15
2.6 Gemeente Leiderdorp Leiderdorp aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 12,28 100% 525,00 100% waarvan land 11,55 94% 466,98 89% waarvan water 0,73 6% 58,03 11% inwoners (2012) 26.706 100% 527.574 100% per km 2 land 2.312 1.130 jonger dan 20 6.404 24% 124.226 24% 20 t/m 64 15.360 58% 320.592 61% 65+ 4.942 19% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 20110/2012) leerlingen MBO 657 2% 13.328 3% studenten HBO en WO 928 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 11.721 100% 233.960 100% eenpersoons 3.854 33% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 3.617 31% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 4.250 36% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 11.882 100% 227.134 100% woningen 11.761 99% 221.754 98% wooneenheden 121 1% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,25 2,32 personenauto s (2012) 12.248 236.323 per huishouden 1,0 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 1.098 24.779 banen 12.236 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 71 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 280 5.730 % huishoudens met uitkering 2,4% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 39.800 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 80,8% 79,1% 2.6a Leeftijdsopbouw Leiderdorp 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 26,7 duizend inwoners 2012: 26,7 duizend inwoners Leeftijd 16
2.7 Gemeente Lisse Lisse aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 16,05 100% 525,00 100% waarvan land 15,69 98% 466,98 89% waarvan water 0,36 2% 58,03 11% inwoners (2012) 22.511 100% 527.574 100% per km 2 land 1.435 1.130 jonger dan 20 5.243 23% 124.226 24% 20 t/m 64 13.208 59% 320.592 61% 65+ 4.060 18% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 577 3% 13.328 3% studenten HBO en WO 632 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 9.813 100% 233.960 100% eenpersoons 3.182 32% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 3.141 32% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 3.490 36% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 9.673 100% 227.134 100% woningen 9.673 100% 221.754 98% wooneenheden 0 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,33 2,32 personenauto s (2012) 10.743 236.323 per huishouden 1,1 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 1.086 24.779 banen 8.028 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 54 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 150 5.730 % huishoudens met uitkering 1,5% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 36.600 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 80,7% 79,1% 2.7a Leeftijdsopbouw Lisse 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 22,1 duizend inwoners 2012: 22,5 duizend inwoners Leeftijd 17
2.8 Gemeente Nieuwkoop Nieuwkoop aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 91,16 100% 525,00 100% waarvan land 78,88 87% 466,98 89% waarvan water 12,29 13% 58,03 11% inwoners (2012) 26.974 100% 527.574 100% per km 2 land 342 1.130 jonger dan 20 6.560 24% 124.226 24% 20 t/m 64 16.131 60% 320.592 61% 65+ 4.283 16% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 857 3% 13.328 3% studenten HBO en WO 724 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 10.912 100% 233.960 100% eenpersoons 3.070 28% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 3.498 32% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 4.344 40% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 10.291 100% 227.134 100% woningen 10.277 100% 221.754 98% wooneenheden 14 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,62 2,32 personenauto s (2012) 13.369 236.323 per huishouden 1,2 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 1.527 24.779 banen 8.200 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 45 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 130 5.730 % huishoudens met uitkering 1,2% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 40.000 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 78,3% 79,1% 2.8a Leeftijdsopbouw Nieuwkoop 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 26,8 duizend inwoners 2012: 27,0 duizend inwoners Leeftijd 18
2.9 Gemeente Noordwijk Noordwijk aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 51,45 100% 525,00 100% waarvan land 35,48 69% 466,98 89% waarvan water 15,97 31% 58,03 11% inwoners (2012) 25.517 100% 527.574 100% per km 2 land 719 1.130 jonger dan 20 5.408 21% 124.226 24% 20 t/m 64 15.519 61% 320.592 61% 65+ 4.590 18% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 544 2% 13.328 3% studenten HBO en WO 773 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 11.317 100% 233.960 100% eenpersoons 4.151 37% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 3.328 29% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 3.838 34% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 11.249 100% 227.134 100% woningen 11.150 99% 221.754 98% wooneenheden 99 1% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,27 2,32 personenauto s (2012) 12.078 236.323 per huishouden 1,1 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 1.414 24.779 banen 14.189 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 83 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 200 5.730 % huishoudens met uitkering 1,8% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 38.400 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 79,3% 79,1% 2.9a Leeftijdsopbouw Noordwijk 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 24,5 duizend inwoners 2012: 25,5 duizend inwoners Leeftijd 19
2.10 Gemeente Noordwijkerhout Noordwijkerhout aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 23,42 100% 525,00 100% waarvan land 22,61 97% 466,98 89% waarvan water 0,82 4% 58,03 11% inwoners (2012) 15.648 100% 527.574 100% per km 2 land 692 1.130 jonger dan 20 3.628 23% 124.226 24% 20 t/m 64 9.233 59% 320.592 61% 65+ 2.787 18% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 426 3% 13.328 3% studenten HBO en WO 444 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 6.563 100% 233.960 100% eenpersoons 2.066 31% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 2.026 31% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 2.471 38% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 6.416 100% 227.134 100% woningen 6.416 100% 221.754 98% wooneenheden 0 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,44 2,32 personenauto s (2012) 7.354 236.323 per huishouden 1,1 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 924 24.779 banen 4.891 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 48 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 100 5.730 % huishoudens met uitkering 1,5% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 36.300 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 80,4% 79,1% 2.10a Leeftijdsopbouw Noordwijkerhout 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 15,3 duizend inwoners 2012: 15,6 duizend inwoners Leeftijd 20
2.11 Gemeente Oegstgeest Oegstgeest aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 7,97 100% 525,00 100% waarvan land 7,3 92% 466,98 89% waarvan water 0,67 8% 58,03 11% inwoners (2012) 22.788 100% 527.574 100% per km 2 land 3.122 1.130 jonger dan 20 5.729 25% 124.226 24% 20 t/m 64 12.827 56% 320.592 61% 65+ 4.232 19% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 298 1% 13.328 3% studenten HBO en WO 1.084 5% 25.239 5% huishoudens (2012) 10.006 100% 233.960 100% eenpersoons 3.617 36% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 2.872 29% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 3.517 35% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 9.797 100% 227.134 100% woningen 9.657 99% 221.754 98% wooneenheden 140 1% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,33 2,32 personenauto s (2012) 9.723 236.323 per huishouden 1,0 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 921 24.779 banen 6.139 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 42 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 160 5.730 % huishoudens met uitkering 1,6% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 46.700 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 85,1% 79,1% 2.11a Leeftijdsopbouw Oegstgeest 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 21,3 duizend inwoners 2012: 22,8 duizend inwoners Leeftijd 21
2.12 Gemeente Rijnwoude Rijnwoude aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 57,89 100% 525,00 100% waarvan land 56,69 98% 466,98 89% waarvan water 1,20 2% 58,03 11% inwoners (2012) 18.618 100% 527.574 100% per km 2 land 328 1.130 jonger dan 20 4.596 25% 124.226 24% 20 t/m 64 10.841 58% 320.592 61% 65+ 3.181 17% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 532 3% 13.328 3% studenten HBO en WO 559 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 7.491 100% 233.960 100% eenpersoons 1.925 26% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 2.569 34% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 2.997 40% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 7.446 100% 227.134 100% woningen 7.443 100% 221.754 98% wooneenheden 3 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,50 2,32 personenauto s (2012) 9.187 236.323 per huishouden 1,2 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 1.115 24.779 banen 6.110 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 50 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 100 5.730 % huishoudens met uitkering 1,3% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 39.000 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 81,5% 79,1% 2.12a Leeftijdsopbouw Rijnwoude 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 19,1 duizend inwoners 2012: 18,6 duizend inwoners Leeftijd 22
2.13 Gemeente Teylingen Teylingen aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 33,49 100% 525,00 100% waarvan land 28,55 85% 466,98 89% waarvan water 4,93 15% 58,03 11% inwoners (2012) 35.686 100% 527.574 100% per km 2 land 1.250 1.130 jonger dan 20 9.224 26% 124.226 24% 20 t/m 64 20.678 58% 320.592 61% 65+ 5.784 16% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 812 2% 13.328 3% studenten HBO en WO 1.220 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 14.370 100% 233.960 100% eenpersoons 4.088 28% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 4.322 30% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 5.960 41% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 14.449 100% 227.134 100% woningen 14.438 100% 221.754 98% wooneenheden 11 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,47 2,32 personenauto s (2012) 16.297 236.323 per huishouden 1,1 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 1.557 24.779 banen 12.177 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 52 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 180 5.730 % huishoudens met uitkering 1,3% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 41.300 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 81,6% 79,1% 2.13a Leeftijdsopbouw Teylingen 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 34,1 duizend inwoners 2012: 35,7 duizend inwoners Leeftijd 23
2.14 Gemeente Voorschoten Voorschoten aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 11,56 100% 525,00 100% waarvan land 11,16 97% 466,98 89% waarvan water 0,40 3% 58,03 11% inwoners (2012) 24.310 100% 527.574 100% per km 2 land 2.178 1.130 jonger dan 20 5.971 25% 124.226 24% 20 t/m 64 13.544 56% 320.592 61% 65+ 4.795 20% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 455 2% 13.328 3% studenten HBO en WO 702 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 10.491 100% 233.960 100% eenpersoons 3.352 32% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 3.296 31% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 3.843 37% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 10.824 100% 227.134 100% woningen 10.815 100% 221.754 98% wooneenheden 9 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,25 2,32 personenauto s (2012) 11.568 236.323 per huishouden 1,1 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 1.013 24.779 banen 5.283 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 36 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 200 5.730 % huishoudens met uitkering 1,9% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 42.600 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 82,5% 79,1% 2.14a Leeftijdsopbouw Voorschoten 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 22,6 duizend inwoners 2012: 24,3 duizend inwoners Leeftijd 24
2.15 Gemeente Zoeterwoude Zoeterwoude aantal % aantal % oppervlakte (km 2 ) 21,96 100% 525,00 100% waarvan land 21,26 97% 466,98 89% waarvan water 0,70 3% 58,03 11% inwoners (2012) 8.171 100% 527.574 100% per km 2 land 384 1.130 jonger dan 20 1.923 24% 124.226 24% 20 t/m 64 4.842 59% 320.592 61% 65+ 1.406 17% 82.756 16% onderwijs (woongemeente, 2011/2012) leerlingen MBO 248 3% 13.328 3% studenten HBO en WO 270 3% 25.239 5% huishoudens (2012) 3.147 100% 233.960 100% eenpersoons 832 26% 85.845 37% meerpersoons zonder kinderen 1.014 32% 67.048 29% meerpersoons met kinderen 1.301 41% 81.067 35% woningen en wooneenheden (2012) 3.205 100% 227.134 100% woningen 3.205 100% 221.754 98% wooneenheden 0 0% 5.380 2% gemiddelde woningbezetting 2,55 2,32 personenauto s (2012) 3.786 236.323 per huishouden 1,2 1,0 bedrijfsvestigingen (2011) 497 24.779 banen 7.103 206.010 per 100 inwoners 15-64 jaar 130 58 bijstandsuitkeringen (eind 2011) 40 5.730 % huishoudens met uitkering 1,3% 2,4% gemiddeld huishoudinkomen (2009) 41.200 37.800 opkomst verkiezing Tweede Kamer (2012) 78,8% 79,1% 2.15a Leeftijdsopbouw Zoeterwoude 1 januari 2002 en 2012 10% 5% 0% 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002: 8,7 duizend inwoners 2012: 8,2 duizend inwoners Leeftijd 25
3. Oppervlakte en bodemgebruik In heeft Nieuwkoop de grootste oppervlakte en Oegstgeest de kleinste. Leiden heeft de meeste inwoners en is de dichtstbevolkte gemeente en Rijnwoude heeft het minste aantal inwoners per km2. Als heel zo dun bevolkt was als Rijnwoude dan had het zo n 160 duizend inwoners; ware zo dicht bevolkt als Leiden dan woonden hier ruim 2,5 miljoen mensen. 3.1 Oppervlakte gemeenten van 2012 oppervlakte km 2 inwoners 1 jan 2012 totaal land water aantal per km 2 land 525,0 467,0 58,0 527.574 1.130 Alphen aan den Rijn 57,7 55,0 2,6 72.853 1.324 Hillegom 13,5 12,9 0,6 20.831 1.612 Kaag en Braassem 72,2 63,4 8,9 25.737 406 Katwijk 31,1 24,5 6,6 62.476 2.546 Leiden 23,3 22,0 1,3 118.748 5.410 Leiderdorp 12,3 11,6 0,7 26.706 2.312 Lisse 16,1 15,7 0,4 22.511 1.435 Nieuwkoop 91,2 78,9 12,3 26.974 342 Noordwijk 51,5 35,5 16,0 25.517 719 Noordwijkerhout 23,4 22,6 0,8 15.648 692 Oegstgeest 8,0 7,3 0,7 22.788 3.122 Rijnwoude 57,9 56,7 1,2 18.618 328 Teylingen 33,5 28,6 4,9 35.686 1.250 Voorschoten 11,6 11,2 0,4 24.310 2.178 Zoeterwoude 22,0 21,3 0,7 8.171 384 Bron: CBS 3.2 Bevolkingsdichtheid per gemeente (inwoners per km 2 land) 2012 1.130 Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 406 342 328 384 719 692 1.324 1.612 1.250 1.435 2.178 2.312 2.546 3.122 5.410 0 2.000 4.000 6.000 26 Bron: CBS
3.3 Bodemgebruik land (hectare) in 2008 land totaal verkeersterrein bebouwd terrein semi-bebouwd terrein recreatieterrein agrarisch terrein bos en open natuurlijk terrein 46.685 1.844 8.318 588 2.357 29.850 3.728 Alphen aan den Rijn 5.505 227 1.144 135 406 3.586 7 Hillegom 1.292 52 396 14 54 755 21 Kaag en Braassem 6.342 256 448 18 115 5.461 44 Katwijk 2.453 149 874 58 190 728 454 Leiden 2.183 203 1.319 39 339 263 20 Leiderdorp 1.157 73 385 49 101 537 12 Lisse 1.571 58 407 9 123 827 147 Nieuwkoop 7.889 190 526 55 152 6.284 682 Noordwijk 3.548 111 470 42 239 806 1.880 Noordwijkerhout 2.260 104 323 31 145 1.477 180 Oegstgeest 718 45 378 30 86 155 24 Rijnwoude 5.664 139 388 18 59 4.963 97 Teylingen 2.863 131 633 32 196 1.797 74 Voorschoten 1.117 45 385 45 117 455 70 Zoeterwoude 2.123 61 242 13 35 1.756 16 Bron: CBS 3.4 Vergelijking landgebruik (%), Zuid-Holland en Nederland 2008 18% 5% 64% 8% 5% Zuid-Holland 19% 6% 60% 7% 8% Nederland 10% 3% 67% 14% 5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bebouwd Recreatie Agrarisch Bos en natuur Overig Bron: CBS 1 Overig = semi-bebouwd en verkeersterrein 27
4. Bevolking In 2011 nam het aantal inwoners in toe met 2.204 personen, ofwel 0,4%. Leiden had de grootste absolute toename: plus 833 personen, Voorschoten groeide met 1,9% relatief het meest. Anno 2012 is in 15,7% een 65-plusser, dat is een net iets kleiner percentage dan in heel Nederland (16,2%). Dit percentage varieert wel voor de vijftien gemeenten, van 12,9% 65-plussers in Leiden tot 19,7% in Voorschoten. In 2011 verhuisden ruim negenduizend personen die al in een gemeente van woonden naar een andere gemeente binnen de regio. 4.1 Ontwikkeling omvang bevolking in 2002-2012 aantal inwoners ontwikkeling (%) Gemeente 2002 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2011-12 2002-12 514.816 517.235 518.448 520.401 522.746 525.370 527.574 +0,4% +2,5% Alphen aan den Rijn 70.649 71.100 71.658 72.178 72.534 72.680 72.853 +0,2% +3,1% Hillegom 20.845 20.295 20.348 20.487 20.484 20.627 20.831 +1,0% -0,1% Kaag en Braassem 25.052 25.225 25.252 25.412 25.642 25.744 25.737-0,0% +2,7% Katwijk 59.961 61.111 61.180 61.337 61.828 62.044 62.476 +0,7% +4,2% Leiden 117.170 117.485 116.878 116.787 117.123 117.915 118.748 +0,7% +1,3% Leiderdorp 26.709 26.077 26.376 26.470 26.426 26.609 26.706 +0,4% -0,0% Lisse 22.051 21.975 22.131 22.301 22.335 22.685 22.511-0,8% +2,1% Nieuwkoop 26.823 26.987 26.777 26.757 26.929 26.988 26.974-0,1% +0,6% Noordwijk 24.548 24.700 24.906 25.335 25.407 25.438 25.517 +0,3% +3,9% Noordwijkerhout 15.253 15.294 15.399 15.355 15.555 15.601 15.648 +0,3% +2,6% Oegstgeest 21.252 22.022 22.367 22.564 22.597 22.767 22.788 +0,1% +7,2% Rijnwoude 19.147 18.771 18.704 18.696 18.547 18.465 18.618 +0,8% -2,8% Teylingen 34.139 35.008 35.308 35.533 35.759 35.812 35.686-0,4% +4,5% Voorschoten 22.558 22.785 22.861 22.996 23.462 23.865 24.310 +1,9% +7,8% Zoeterwoude 8.659 8.400 8.303 8.193 8.118 8.130 8.171 +0,5% -5,6% Bron: CBS 4.2 Ontwikkeling omvang bevolking in, Zuid-Holland en Nederland 2002-2012 +5% +4% +3,9% +3,8% +3% +2% +2,5% +1% 0% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Nederland Zuid-Holland 28 Bron: CBS
0 100 200 300 400 500 600 4.3 Ontwikkeling bevolking in, per gemeente 2002-2012 Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 2002 2007 2012 Bron: CBS 4.4 Ontwikkeling bevolking in, per leeftijdsgroep van 5 jaar 2002-2012 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95+ 2002 2007 2012 Bron: CBS 29
4.5 Leeftijdsopbouw 1 januari 2012 Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude totaal 527.574 72.853 20.831 25.737 62.476 118.748 26.706 22.511 26.974 25.517 15.648 22.788 18.618 35.686 24.310 8.171 jonger dan 20 124.226 17.794 4.677 6.203 16.496 24.370 6.404 5.243 6.560 5.408 3.628 5.729 4.596 9.224 5.971 1.923 20 t/m 64 65-plus 320.592 82.756 44.868 12.421 15.326 36.722 10.191 3.733 4.208 9.258 79.072 15.360 13.208 16.131 15.519 15.306 4.942 4.060 4.283 4.590 9.233 12.827 10.841 20.678 13.544 2.787 4.232 3.181 5.784 4.795 4.842 1.406 0 t/m 4 jaar 29.026 4.456 1.139 1.316 4.071 6.212 1.371 1.163 1.376 1.243 709 1.214 1.050 1.923 1.418 365 5 t/m 9 jaar 30.317 4.263 1.172 1.559 4.131 5.628 1.555 1.329 1.599 1.299 876 1.441 1.139 2.384 1.502 440 10 t/m 14 jaar 15 t/m 19 jaar 31.916 32.967 4.658 4.417 1.208 1.158 1.683 1.645 4.072 4.222 5.477 7.053 1.761 1.717 1.369 1.382 1.799 1.786 1.427 1.439 1.070 973 1.529 1.545 1.201 1.206 2.547 2.370 1.577 1.474 538 580 20 t/m 24 jaar 35.635 4.006 1.142 1.369 4.245 12.895 1.281 1.221 1.538 1.475 872 1.188 1.048 1.837 1.023 495 25 t/m 29 jaar 31.401 4.425 1.162 1.213 3.767 10.617 1.001 1.075 1.261 1.336 781 1.044 912 1.618 884 305 30 t/m 34 jaar 31.687 5.010 1.168 1.263 3.905 9.233 1.268 1.237 1.230 1.314 770 1.084 929 1.766 1.166 344 35 t/m 39 jaar 33.080 5.020 1.237 1.493 3.798 8.202 1.657 1.346 1.490 1.623 829 1.249 1.075 2.141 1.483 437 40 t/m 44 jaar 40.154 5.786 1.648 2.008 4.597 8.355 2.177 1.751 2.170 1.893 1.234 1.704 1.354 2.972 1.834 671 45 t/m 49 jaar 41.012 5.824 1.656 2.091 4.663 8.416 2.216 1.786 2.228 1.979 1.250 1.779 1.410 3.098 1.933 683 50 t/m 54 jaar 38.752 5.201 1.561 2.127 4.208 7.734 2.047 1.720 2.307 2.050 1.204 1.790 1.373 2.867 1.833 730 55 t/m 59 jaar 60 t/m 64 jaar 35.060 33.811 4.886 4.710 1.448 1.399 1.888 1.874 3.798 3.741 7.029 6.591 1.866 1.847 1.477 1.595 1.970 1.937 1.952 1.897 1.164 1.129 1.589 1.400 1.374 1.366 2.349 2.030 1.666 1.722 604 573 65 t/m 69 jaar 27.211 3.497 1.186 1.418 3.069 4.980 1.610 1.280 1.573 1.647 931 1.266 1.126 1.737 1.375 516 70 t/m 74 jaar 19.850 2.440 874 1.073 2.297 3.523 1.190 997 1.078 1.090 696 941 817 1.407 1.111 316 75 t/m 79 jaar 15.159 1.912 669 780 1.723 2.651 945 806 752 770 543 740 585 1.106 902 275 80 t/m 84 jaar 11.113 1.253 546 520 1.199 2.079 697 566 504 569 363 665 358 870 749 175 85 t/m 89 jaar 6.313 743 310 284 649 1.339 358 275 274 364 166 406 200 446 424 75 90 t/m 94 jaar 2.510 280 130 107 272 579 120 103 83 119 74 165 77 176 185 40 95 of ouder 600 66 18 26 49 155 22 33 19 31 14 49 18 42 49 9 Bron: CBS 4.6 Inwoners naar herkomst in 1 januari 2012 herkomst-aantallen herkomst-percentage totaal Nederland niet-westers land westers land Nederland niet-westers land westers land 527.574 434.563 43.166 49.845 82,4% 8,2% 9,4% Alphen aan den Rijn 72.853 57.923 8.141 6.789 79,5% 11,2% 9,3% Hillegom 20.831 17.683 1.143 2.005 84,9% 5,5% 9,6% Kaag en Braassem 25.737 23.694 724 1.319 92,1% 2,8% 5,1% Katwijk 62.476 56.346 2.897 3.233 90,2% 4,6% 5,2% Leiden 118.748 85.092 18.078 15.578 71,7% 15,2% 13,1% Leiderdorp 26.706 21.427 2.681 2.598 80,2% 10,0% 9,7% Lisse 22.511 19.739 865 1.907 87,7% 3,8% 8,5% Nieuwkoop 26.974 24.724 881 1.369 91,7% 3,3% 5,1% Noordwijk 25.517 21.594 1.111 2.812 84,6% 4,4% 11,0% Noordwijkerhout 15.648 13.683 545 1.420 87,4% 3,5% 9,1% Oegstgeest 22.788 17.980 1.560 3.248 78,9% 6,8% 14,3% Rijnwoude 18.618 17.096 587 935 91,8% 3,2% 5,0% Teylingen 35.686 30.905 1.737 3.044 86,6% 4,9% 8,5% Voorschoten 24.310 19.329 1.862 3.119 79,5% 7,7% 12,8% Zoeterwoude 8.171 7.348 354 469 89,9% 4,3% 5,7% 30 Bron: CBS Herkomst (CBS-definitie) Iemand is van buitenlandse herkomst als minimaal één van diens ouders in het buitenland is geboren. Als hij/zij zelf ook in het buitenland is geboren is het een allochtoon van de eerste generatie, anders van de tweede. Classificatie westers niet-westers: Bij de verdeling van de landen van herkomst van allochtonen in westers en niet-westerse landen wordt de classificatie van het CBS aangehouden. Tot de westerse landen horen in deze classificatie: alle Europese landen alle landen van het Noord-Amerikaanse continent Japan en Indonesië Australië en Nieuw Zeeland
4.7 Leeftijdsopbouw, Zuid-Holland en Nederland 1 januari 2012 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude jonger dan 20 20 t/m 64 65-plus Bron: CBS 4.8 Inwoners naar herkomst in 1 januari 2012 Alphen aan den Rijn 72.853 Hillegom 20.831 Kaag en Braassem 25.737 Katwijk 62.476 Leiden 118.748 Leiderdorp 26.706 Lisse 22.511 Nieuwkoop 26.974 Noordwijk 25.517 Noordwijkerhout 15.648 Oegstgeest 22.788 Rijnwoude 18.618 Teylingen 35.686 Voorschoten 24.310 Zoeterwoude 8.171 0 20.000 40.000 60.000 80.000 100.000 120.000 Nederland niet-westers land westers land Bron: CBS 31
4.9 Huishoudens in naar type 1 januari 2012 meerpersoons totaal eenpersoons zonder kinderen met kinderen 233.960 85.845 67.048 81.067 Alphen aan den Rijn 31.216 10.036 9.490 11.690 Hillegom 9.015 2.866 2.893 3.256 Kaag en Braassem 10.465 2.812 3.450 4.203 Katwijk 24.411 6.938 6.999 10.474 Leiden 63.022 33.056 14.533 15.433 Leiderdorp 11.721 3.854 3.617 4.250 Lisse 9.813 3.182 3.141 3.490 Nieuwkoop 10.912 3.070 3.498 4.344 Noordwijk 11.317 4.151 3.328 3.838 Noordwijkerhout 6.563 2.066 2.026 2.471 Oegstgeest 10.006 3.617 2.872 3.517 Rijnwoude 7.491 1.925 2.569 2.997 Teylingen 14.370 4.088 4.322 5.960 Voorschoten 10.491 3.352 3.296 3.843 Zoeterwoude 3.147 832 1.014 1.301 Bron: CBS 4.10 Ontwikkeling van de verschillende soorten huishoudens in 2002-2012 +15% +17,5% +10% +8,5% +5% 0% -0,5% -5% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 eenpersoons meerpersoons zonder kinderen meerpersoons met kinderen 2012 Bron: CBS 32
4.11 Loop van de bevolking in 2011 inwoners op 1 jan 2011 geboorte sterfte vestiging vertrek 1 overige correcties ontwikkeling inwoners op 31 dec 2011 2 525.370 5.777 3.943 15.768 15.417 +19 +2.204 527.574 migratie tussen gemeenten onderling 9.387 9.387 Alphen aan den Rijn 72.680 863 498 2.387 2.588 +9 +173 72.853 Hillegom 20.627 220 185 1.012 845 +2 +204 20.831 Kaag en Braassem 25.744 250 149 773 877-4 -7 25.737 Katwijk 62.044 834 488 2.052 1.977 +11 +432 62.476 Leiden 117.915 1.352 845 8.449 8.118-5 +833 118.748 Leiderdorp 26.609 267 179 1.278 1.265-4 +97 26.706 Lisse 22.685 231 175 883 1.110-3 -174 22.511 Nieuwkoop 26.988 257 175 763 862 +3-14 26.974 Noordwijk 25.438 263 218 1.279 1.245 0 +79 25.517 Noordwijkerhout 15.601 139 135 750 702-5 +47 15.648 Oegstgeest 22.767 207 205 1.759 1.739-1 +21 22.788 Rijnwoude 18.465 205 107 644 588-1 +153 18.618 Teylingen 35.812 368 303 1.334 1.536 +11-126 35.686 Voorschoten 23.865 247 226 1.445 1.022 +1 +445 24.310 Zoeterwoude 8.130 74 55 347 330 +5 +41 8.171 Bron: CBS 1 Vertrek inclusief administratieve correcties 2 Vestiging en vertrek totaal exclusief migratie tussen de gemeenten onderling 4.12 Geboorte en sterfte in 2011 aantallen per duizend inwoners geboorte sterfte saldo geboorte sterfte saldo 5.777 3.943 +1.834 11,0 7,5 +3,5 Alphen aan den Rijn 863 498 +365 11,9 6,8 +5,0 Hillegom 220 185 +35 10,6 8,9 +1,7 Kaag en Braassem 250 149 +101 9,7 5,8 +3,9 Katwijk 834 488 +346 13,4 7,8 +5,6 Leiden 1.352 845 +507 11,4 7,1 +4,3 Leiderdorp 267 179 +88 10,0 6,7 +3,3 Lisse 231 175 +56 10,2 7,7 +2,5 Nieuwkoop 257 175 +82 9,5 6,5 +3,0 Noordwijk 263 218 +45 10,3 8,6 +1,8 Noordwijkerhout 139 135 +4 8,9 8,6 +0,3 Oegstgeest 207 205 +2 9,1 9,0 +0,1 Rijnwoude 205 107 +98 11,1 5,8 +5,3 Teylingen 368 303 +65 10,3 8,5 +1,8 Voorschoten 247 226 +21 10,3 9,4 +0,9 Zoeterwoude 74 55 +19 9,1 6,7 +2,3 Bron: CBS 33
4.13 Vestiging en vertrek in 2011 gevestigd vanuit vertrokken naar saldo elders Holland Rijnland overig Nederland buitenland elders Holland Rijnland overig Nederland buitenland elders Holland Rijnland overig Nederland buitenland 9.387 10.849 4.919 9.387 10.839 4.578 0 +10 +341 Alphen aan den Rijn 601 1.340 446 633 1.537 418-32 -197 +28 Hillegom 321 543 148 256 489 100 +65 +54 +48 Kaag en Braassem 288 372 113 387 362 128-99 +10-15 Katwijk 799 887 366 745 871 361 +54 +16 +5 Leiden 2.280 4.011 2.158 2.509 3.743 1.866-229 +268 +292 Leiderdorp 812 357 109 723 401 141 +89-44 -32 Lisse 338 278 267 405 363 342-67 -85-75 Nieuwkoop 284 358 121 313 429 120-29 -71 +1 Noordwijk 547 429 303 546 457 242 +1-28 +61 Noordwijkerhout 418 224 108 398 220 84 +20 +4 +24 Oegstgeest 936 479 344 845 542 352 +91-63 -8 Rijnwoude 255 319 70 240 307 41 +15 +12 +29 Teylingen 703 455 176 769 606 161-66 -151 +15 Voorschoten 638 655 152 420 409 193 +218 +246-41 Zoeterwoude 167 142 38 198 103 29-31 +39 +9 Bron: CBS 4.14 Verhuisde personen tussen de gemeenten van 2011 Bron: CBS totaal vertrokken Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden gevestigd in (naar) Leiderdorp vertrokken uit (van) totaal gevestigd 9.387 601 321 288 799 2.280 812 338 284 547 418 936 255 703 638 167 Alphen aan den Rijn 633 2 88 19 116 27 3 211 13 3 8 123 10 4 6 Hillegom 256 3 7 21 29 5 72 3 16 47 8 0 39 6 0 Kaag en Braassem 387 94 16 10 101 58 5 24 3 12 17 9 18 16 4 Katwijk 745 21 9 9 253 24 34 12 103 55 136 3 62 21 3 Leiden 2.509 94 35 68 296 559 40 8 75 38 503 53 177 462 101 Leiderdorp 723 11 4 29 42 439 10 3 7 7 54 21 22 53 21 Lisse 405 1 94 3 26 72 4 1 40 47 19 1 90 5 2 Nieuwkoop 313 225 2 32 7 17 2 0 1 4 5 13 5 0 0 Noordwijk 546 8 28 3 116 83 5 34 2 109 33 1 112 9 3 Noordwijkerhout 398 4 56 6 40 46 3 43 1 118 12 0 64 5 0 Oegstgeest 845 9 6 12 87 531 39 12 1 29 6 5 83 21 4 Rijnwoude 240 111 2 9 4 66 8 0 12 1 3 8 2 3 11 Teylingen 769 5 61 17 78 156 17 83 3 134 83 111 2 16 3 Voorschoten 420 11 5 2 48 271 29 1 1 6 1 16 4 16 9 Zoeterwoude 198 4 1 3 5 100 32 1 2 1 3 6 20 3 17 Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 34
4.15 Vestiging en vertrek in 2007-2011 12.000 8.000 vertrek vestiging 4.000 0 4.000 8.000 10.381 10.381 10.982 11.988 4.110 3.668 10.015 10.015 10.761 11.757 4.570 3.651 9.233 9.233 10.736 10.847 4.590 3.960 8.938 8.938 10.357 10.722 4.931 3.772 9.387 9.387 10.849 10.839 4.919 4.578 12.000 2007 2008 2009 2010 2011 tussen gemeenten overige gemeenten Nederland buitenland Bron: CBS 4.16 Saldi gevestigde min vertrokken personen tussen de gemeenten van 2011 Bron: CBS totaal saldo Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden gevestigd in (naar) vertrokken uit (van) Alphen aan den Rijn -32 +1 +6 +2-22 -16-2 +14-5 +1 +1-12 -5 +7-2 Hillegom +65-1 +9-12 +6-1 +22-1 +12 +9-2 +2 +22-1 +1 Kaag en Braassem -99-6 -9-1 -33-29 -2 +8 0-6 -5 0-1 -14-1 Katwijk +54-2 +12 +1 +43 +18-8 -5 +13-15 -49 +1 +16 +27 +2 Leiden -229 +22-6 +33-43 -120 +32 +9 +8 +8 +28 +13-21 -191-1 Leiderdorp +89 +16 +1 +29-18 +120-6 -1-2 -4-15 -13-5 -24 +11 Lisse -67 +2-22 +2 +8-32 +6-1 -6-4 -7-1 -7-4 -1 Nieuwkoop -29-14 +1-8 +5-9 +1 +1 +1-3 -4-1 -2 +1 +2 Noordwijk +1 +5-12 0-13 -8 +2 +6-1 +9-4 0 +22-3 -2 Noordwijkerhout +20-1 -9 +6 +15-8 +4 +4 +3-9 -6 +3 +19-4 +3 Oegstgeest +91-1 +2 +5 +49-28 +15 +7 +4 +4 +6 +3 +28-5 +2 Rijnwoude +15 +12-2 0-1 -13 +13 +1 +1 0-3 -3 0 +1 +9 Teylingen -66 +5-22 +1-16 +21 +5 +7 +2-22 -19-28 0 0 0 Voorschoten +218-7 +1 +14-27 +191 +24 +4-1 +3 +4 +5-1 0 +8 Zoeterwoude -31 +2-1 +1-2 +1-11 +1-2 +2-3 -2-9 0-8 Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 35
5. Wonen In 2011 nam de woningvoorraad in toe met 2.239 woningen, ofwel 1,0%. In Alphen aan den Rijn nam de woningvoorraad met plus 407 woningen absoluut het meeste toe, in Oegstgeest groeide de woningvoorraad met 2,1% relatief het meest. Ook in 2011 geldt: aantal eenpersoonshuishoudens neemt toe (zie hoofdstuk 4 bevolking) dus het gemiddeld aantal bewoners per woning neemt af. Hierdoor zijn er steeds meer woningen nodig om hetzelfde aantal mensen te huisvesten. 5.1 Ontwikkeling woningvoorraad in 1 januari 2002-2012 aantal woningen per 1 januari ontwikkeling (%) gemeente 2002 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2011-12 2002-12 204.678 211.676 213.385 215.502 218.179 219.515 221.754 +1,0% +8,3% Alphen aan den Rijn 28.100 29.396 29.726 30.033 30.280 30.298 30.705 +1,3% +9,3% Hillegom 8.404 8.510 8.538 8.758 8.885 8.893 9.038 +1,6% +7,5% Kaag en Braassem 9.216 9.504 9.537 9.632 9.901 9.947 10.101 +1,5% +9,6% Katwijk 22.222 23.370 23.630 23.829 24.028 24.081 24.385 +1,3% +9,7% Leiden 50.271 50.988 50.994 51.352 51.931 52.308 52.690 +0,7% +4,8% Leiderdorp 10.987 11.107 11.261 11.330 11.457 11.563 11.761 +1,7% +7,0% Lisse 8.892 9.262 9.324 9.486 9.649 9.659 9.673 +0,1% +8,8% Nieuwkoop 9.571 9.956 9.994 9.992 10.105 10.189 10.277 +0,9% +7,4% Noordwijk 10.130 10.682 10.821 10.946 10.988 11.157 11.150-0,1% +10,1% Noordwijkerhout 5.648 5.787 5.958 6.048 6.243 6.329 6.416 +1,4% +13,6% Oegstgeest 8.490 8.956 9.104 9.305 9.352 9.454 9.657 +2,1% +13,7% Rijnwoude 7.079 7.292 7.380 7.381 7.343 7.357 7.443 +1,2% +5,1% Teylingen 13.109 13.773 13.982 14.153 14.388 14.378 14.438 +0,4% +10,1% Voorschoten 9.484 9.992 10.033 10.133 10.473 10.747 10.815 +0,6% +14,0% Zoeterwoude 3.075 3.101 3.103 3.124 3.156 3.155 3.205 +1,6% +4,2% Bron: CBS (2012 voorlopige cijfers) 5.2 Ontwikkeling aantal woningen en wooneenheden, inwoners en woningbezetting 2002-2012 jaar woningen wooneenheden woningen + wooneenheden inwoners inwoners per woning + wooneenheid 2002 204.678 5.959 210.637 514.816 2,444 2003 205.822 5.903 211.725 514.979 2,432 2004 206.735 5.686 212.421 515.921 2,429 2005 208.324 5.581 213.905 516.270 2,414 2006 209.883 5.577 215.460 516.995 2,399 2007 211.676 5.418 217.094 517.235 2,383 2008 213.385 5.412 218.797 518.448 2,370 2009 215.502 5.407 220.909 520.401 2,356 2010 218.179 5.404 223.583 522.746 2,338 2011 219.515 5.393 224.908 525.370 2,336 2012 221.754 5.380 227.134 527.574 2,323 Bron: CBS (2011 woningen en wooneenheden voorlopige cijfers) 36
5.3 Woningen+wooneenheden, inwoners en woningbezetting, % ontwikkeling 2002-2012 +8% +7,8% +6% +4% +2% +2,5% 0% -2% -4% -6% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 woningen + wooneenheden inwoners inwoners per woning + wooneenheid 2012-5,0% 5.4 Voorraad woonruimten in 1 januari 2012 Gemeente totaal woningen wooneenheden capaciteit bijzondere woongebouwen a recreatiewoningen 239.931 221.754 5.380 10.185 2.612 Alphen aan den Rijn 32.432 30.705 54 1.665 8 Hillegom 9.418 9.038 0 380 0 Kaag en Braassem 10.602 10.101 51 106 344 Katwijk 25.402 24.385 0 965 52 Leiden 59.164 52.690 4.878 1.596 0 Leiderdorp 12.195 11.761 121 313 0 Lisse 9.825 9.673 0 152 0 Nieuwkoop 11.294 10.277 14 663 340 Noordwijk 13.597 11.150 99 966 1.382 Noordwijkerhout 7.245 6.416 0 427 402 Oegstgeest 10.786 9.657 140 989 0 Rijnwoude 7.595 7.443 3 149 0 Teylingen 15.507 14.438 11 974 84 Voorschoten 11.239 10.815 9 415 0 Zoeterwoude 3.630 3.205 0 425 0 Bron: CBS (voorlopige cijfers) a peildatum capaciteit bijzondere woongebouwen is 1 januari 2011 37
5.5 Gereedgekomen nieuwbouwwoningen naar eigendom en woningtype 2011 huurwoningen koopwoningen gemeente totaal totaal eengezins meergezins totaal eengezins meergezins 2.337 795 180 615 1.542 1.058 484 Alphen aan den Rijn 463 74 74-389 303 86 Hillegom 142 37-37 105 61 44 Kaag en Braassem 171 53 53-118 107 11 Katwijk 374 110 48 62 264 178 86 Leiden 353 266-266 87 58 29 Leiderdorp 162 78-78 84 38 46 Lisse 9 3-3 6 6 - Nieuwkoop 95 - - - 95 86 9 Noordwijk - - - - - - - Noordwijkerhout 91 45 5 40 46 26 20 Oegstgeest 207 89-89 118 22 96 Rijnwoude 91 - - - 91 91 - Teylingen 59 40-40 19 9 10 Voorschoten 68 - - - 68 68 - Zoeterwoude 52 - - - 52 5 47 Bron: CBS 5.6 Toevoegingen en onttrekkingen aan de woningvoorraad 2011 Alphen a/d Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 16 70 69 52 98 96 92 145 174 198 0 200 400 onttrekkingen toevoegingen 207 402 440 477 +390 +145 +166 +302 +421 +198 +14 +86 0 +94 +204 +90 +62 +68 +49 0 +200 +400 saldo Bron: CBS Toevoegingen: totaal van nieuwbouw en overige toevoegingen Onttrekkingen: totaal van sloop en overige onttrekkingen 38
A4 6. Economie & toerisme Van de tien topsectoren, die door het Rijk zijn benoemd als trekkers van de economie in Nederland, zijn er drie geheel of gedeeltelijk prominent aanwezig in : het Life Science cluster in Leiden en Oegstgeest, het ruimtevaartcluster in vooral Noordwijk en Leiden en de Greenports Duin- en Bollenstreek, Boskoop en Aalsmeer. De regio heeft met deze sectoren en met het zich sterk ontwikkelende een prima uitgangspositie verworven in de Zuidvleugel. Daarnaast is het (congres-)toerisme een sterke sector in de regio. Er is een grote diversiteit aan toeristische attracties en musea aanwezig, die jaarlijks honderdduizenden bezoekers trekken. Grootste trekpleister is de Keukenhof met in 2011 bijna 900.000 bezoekers. kent ruim 80 formele bedrijventerreinen met een netto oppervlakte van ruim 1.100 hectare. Op deze locaties werkten eind 2011 ruim 66.000 mensen. Verder is er ruim 1,5 miljoen m² aan kantoorruimte in de regio, waarvan eind 2011 bijna 13% leeg stond; de leegstand is de laatste jaren gestegen. Bedrijventerreinen in Hillegom Noordwijk Noordwijkerhout Lisse H o l l a n d R i j n l a n d B e d r i j v e n t e r r e i n e n 2 0 1 2 Teylingen A44 Katwijk Oegstgeest Kaag en Braassem Nieuwkoop Leiden Leiderdorp Voorschoten N11 Alphen aan den Rijn Zoeterwoude Rijnwoude Bron: Provincie Zuid-Holland Sources: Esri, DeLorme, NAVTEQ, TomTom, Intermap, ipc, USGS, FAO, NPS, NRCAN, GeoBase, IGN, Kadaster NL, Ordnance Survey, Esri Japan, 0 METI, 2,5 Esri 5 kmchina Source: (Hong Esri, Kadaster Kong), NL, and Esri the User GIS Community User Community ± 39
6.1 Leiden Bio Science Park 2011 oppervlakte 110 hectare Gespecialiseerde life science bedrijven 85 Kennisinstellingen 7 Multi-tenant buildings 5 Musea 2 aantal werkzame personen * 12.500 - waarvan bij LUMC 6.700 - waarvan bij overige kennisinstellingen 2.000 - waarvan bij life sciencebedrijven 3.800 Aantal studenten (wo-hbo-mbo) 18.000 Bezoekersaantallen musea - Naturalis 267.000 - Corpus Experience 225.000 Bronnen: Leiden Bio Science Park Foundation en Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme * werkzaam in life sciencegerelateerde banen 6.2 Kantorenvoorraad in 2010-2012 2010 2011 2012 aantal kantoren 1.167 1.159 1.149 kantoren voorraad (m 2 bvo) 1.481.200 1.491.900 1.524.300 gemiddelde grootte per kantoor (m² bvo) 1.269 1.287 1.327 leegstand (m 2 bvo) 175.200 179.600 195.700 % leegstand 11,8% 12,0% 12,8% in aanbouw (m 2 bvo) 73.500 97.000 69.800 % in aanbouw 5,0% 6,5% 4,6% 6.3 Ontwikkeling van de kantorenvoorraad in 2011 2010-2012 aantal panden m 2 bvo stand 1 januari 2011 1.159 1.491.900 af: herbestemming -35-28.500 bij: herbestemming 14 11.900 bij: opgeleverd 11 49.000 stand 1 januari 2012 1.149 1.524.300 6.4 Grootteklasse van de kantorenvoorraad in 2010-2012 2010 2011 2012 (incl. leegstand) aantal m 2 bvo % aantal m 2 bvo % aantal m 2 bvo % < 500 m 2 bvo 627 130.000 9% 621 129.000 9% 608 127.800 8% 500-2.499 m 2 bvo 384 446.500 30% 379 443.700 30% 380 441.400 29% 2.500-4.999 m 2 bvo 99 345.400 23% 101 353.200 24% 103 362.500 24% 5.000-9.999 m 2 bvo 42 289.000 20% 43 295.700 20% 42 290.300 19% vanaf 10.000 m 2 bvo 15 270.300 18% 15 270.300 18% 16 302.300 20% totaal 1.167 1.481.200 100% 1.159 1.491.900 100% 1.149 1.524.300 100% 40
6.5 Bestaande formele bedrijventerreinen* gemeente aantal terreinen oppervlakte (in ha) vestigingen banen bruto netto absoluut netto per hectare 83 1.520 1.135 3.830 66.275 58 Alphen aan den Rijn 9 325 220 705 11.740 53 Hillegom 4 65 50 185 1.850 37 Kaag en Braassem 4 50 40 155 1.630 41 Katwijk 14 225 185 615 8.355 45 Leiden 12 190 145 585 22.600 156 Leiderdorp 2 40 25 165 1.630 65 Lisse 5 75 55 160 2.370 43 Nieuwkoop 6 85 65 245 1.980 30 Noordwijk 1 3 45 30 125 1.650 55 Noordwijkerhout 2 50 40 190 1.345 34 Oegstgeest 3 40 30 25 165 6 Rijnwoude 7 140 100 210 2.880 29 Teylingen 2 7 95 75 225 4.150 55 Voorschoten 2 25 20 80 955 48 Zoeterwoude 3 3 70 55 160 2.975 54 Aantal terreinen en oppervlakte per 1 januari 2012 Vestigingen en werkzame personen per 1 januari 2011 1 exclusief ESTEC-terrein 2 exclusief de AKZO Nobel 3 exclusief Heineken Bron: Provincie Zuid-Holland / Infodesk Bedrijventerreinen en Bedrijven Register Zuid-Holland Toelichting: Onder een formeel bedrijventerrein wordt verstaan een terrein van minimaal één hectare bruto, dat vanwege zijn bestemming bestemd en geschikt is voor gebruik door handel, nijverheid, industrie en dienstverlening. Een bedrijventerrein is bestaand wannner de gronduitgifte is gestart. De oppervlakte, het aantal vestigingen en het aantal werkzame personen is afgerond op 5-tallen. 6.6 Bezoek aan toeristische attracties 2007-2011 aantal bezoekers 2007 2008 2009 2010 2011 Attracties: Archeon, Alphen aan den Rijn 269.000 270.600 270.600 295.000 - Avifauna, Alphen aan den Rijn 351.000 339.000 348.800 328.100 334.800 Corpus Experience, Oegstgeest 0 230.000 225.000 225.000 225.000 Keukenhof, Lisse 835.000 834.000 868.000 780.000 885.000 Space Expo, Noordwijk - - 78.500 - - Musea: Atlantikwall Museum, Noordwijk 2.800 4.500 3.900 4.100 4.600 De Lakenhal, Leiden 43.900 64.900-39.700 82.000 De Zwarte Tulp, Lisse 5.000 3.700 4.500 5.700 5.100 Ford Museum, Hillegom - - - - - Grootmoedertijdmuseum, Alphen aan den Rijn - - - - - Hortus Botanicus, Leiden 80.600 93.000 100.400-114.800 Kasteel Duivenvoorde, Voorschoten 4.800 5.200 6.000 10.400 7.500 Katwijks museum, Katwijk 12.000 15.000 16.300 19.200 22.700 Leids Wevershuis, Leiden - - - 3.700 - Molenmuseum De Valk, Leiden 25.000 20.000 23.900 21.500 23.800 Museum Boerhaave, Leiden 32.000 43.600-47.500 55.500 Museum voor Volkenkunde, Leiden 78.100 76.300 94.400 103.700 118.300 Nationaal Smalspoormuseum, Valkenburg 13.800 14.500 13.500 12.800 13.300 Naturalis, Leiden 244.000 245.300 266.900 263.000 267.000 Oudheidkamer Het Molenhuis, Benthuizen - - - 3.000 2.600 Rijksmuseum van Oudheden, Leiden 122.700-134.400 131.400 - Sieboldhuis, Leiden 15.900 20.600 29.000 23.900 38.400 Smederijmuseum, Nieuwkoop - - - - - Overig: Bezoekerscentrum Natuurmonumenten, Nieuwkoop - - - - - Informatiecentrum A4-HSL, Leiderdorp 6.200 5.700 - - - - Geen gegevens bekend of niet publicabel Bron: Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme 41
6.7 Tuinbouw open grond 2009-2011 bedrijven oppervlakte (ha) gemiddelde oppervlakte 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 totaal 826 769 738 4.104,1 3.903,0 3.871,7 5,0 5,1 5,2 Alphen aan den Rijn 17 17 18 44,8 35,0 47 2,6 2,1 2,6 Hillegom 1 57 52 44 589,4 547,8 514,94 10,3 10,5 11,7 Kaag en Braassem 3 91 71 70 171,1 215,2 220,77 1,9 3,0 3,2 Katwijk 1 41 36 32 104,8 38,5 35,73 2,6 1,1 1,1 Leiden 1 1 1 1,5 1,3 1,52 1,5 1,3 1,5 Leiderdorp 2 2 1 3,5 4,9 1,47 1,8 2,4 1,5 Lisse 1 37 37 34 344,2 317,8 292,25 9,3 8,6 8,6 Nieuwkoop 3 100 96 93 204,9 178,7 178,49 2,0 1,9 1,9 Noordwijk 1 60 59 51 291,4 295,5 278,44 4,9 5,0 5,5 Noordwijkerhout 1 142 135 136 1.407,4 1.396,1 1455,98 9,9 10,3 10,7 Oegstgeest 9 9 8 10,0 9,0 6,22 1,1 1,0 0,8 Rijnwoude 2 169 157 156 458,3 384,3 353,39 2,7 2,4 2,3 Teylingen 1 89 86 85 455,3 457,5 462,64 5,1 5,3 5,4 Voorschoten 3 4 4 6,2 5,1 5,46 2,1 1,3 1,4 Zoeterwoude 8 7 5 11,1 16,3 17,38 1,4 2,3 3,5 1 Hillegom, Katwijk, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout en Teylingen maken deel uit van de Greenport Duin en Bollenstreek 2 Rijnwoude maakt deel uit van greenport Boskoop 3 Kaag en Braassem en Nieuwkoop maken deel uit van de Greenport Aalsmeer Bron: CBS 6.8, oppervlakte (hectare) tuinbouw open grond en onder glas 2011 bloembollen en -knollen 0,0 2.609,8 bloemen 404,2 312,1 bomen en vaste planten 29,3 602,5 groenten en fruit 255,2 10,1 0 1.000 2.000 3.000 Open grond Onder glas 42
6.9 Tuinbouw onder glas 2009-2011 bedrijven oppervlakte (ha) gemiddelde oppervlakte 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 totaal 674 619 559 412,1 374,6 351,5 0,6 0,6 0,6 Alphen aan den Rijn 11 9 10 11,9 8,6 8,1 1,1 1,0 0,8 Hillegom 1 30 30 25 10,2 9,7 9,3 0,3 0,3 0,4 Kaag en Braassem 3 117 103 97 110,0 102,3 94,5 0,9 1,0 1,0 Katwijk 1 77 71 66 81,1 76,0 70,3 1,1 1,1 1,1 Leiden 2 1 1 0,9 0,1 0,1 0,4 0,1 0,1 Leiderdorp 1 1 1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 Lisse 1 15 16 11 3,3 4,4 2,4 0,2 0,3 0,2 Nieuwkoop 3 161 152 141 120,5 108,7 105,9 0,7 0,7 0,8 Noordwijk 1 39 34 30 12,1 12,0 10,5 0,3 0,4 0,3 Noordwijkerhout 1 77 69 62 25,0 20,9 19,4 0,3 0,3 0,3 Oegstgeest 10 10 8 5,1 5,1 4,2 0,5 0,5 0,5 Rijnwoude 2 72 66 60 9,7 9,2 8,9 0,1 0,1 0,1 Teylingen 1 54 49 40 14,8 11,4 11,5 0,3 0,2 0,3 Voorschoten 4 5 5 4,0 4,5 4,9 1,0 0,9 1,0 Zoeterwoude 4 3 2 3,3 1,6 1,5 0,8 0,5 0,8 1 Hillegom, Katwijk, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout en Teylingen maken deel uit van de Greenport Duin en Bollenstreek 2 Rijnwoude maakt deel uit van greenport Boskoop 3 Kaag en Braassem en Nieuwkoop maken deel uit van de Greenport Aalsmeer Bron: CBS 6.10 Bollenbroei 1 in 2009-2011 bedrijven productie 2 2009 2010 2011 2009 2010 2011 totaal 3 233 239 228 - - - Hyacintenbroei 71 72 61 71.955 77.889 66.002 Tulpenbroei 154 160 151 210.584 230.250 220.350 Narcissenbroei 105 104 101 2.226 2.093 2.274 1 Bollenbroei is het (door toevoegen van warmte) sneller laten groeien van bolgewassen om vervroegde bloei te krijgen. 2 Productie: Hyancinten en tulpen * duizend stuks; narcissen * duizend kilo. 3 Op bedrijven kunnen meerdere soorten bloemen in broei worden gekweekt; daarom is totaal aantal bedrijven minder dan de som. Bron: CBS 43
7. Verkeer en vervoer 7.1 Motorvoertuigenpark 1 januari 2012 personenauto s bedrijfsmotorvoertuigen motor- totaal bestelauto s vrachtauto s trekkers spec. voertuigen autobussen tweewielers 236.323 30.522 24.042 2.628 2.025 1.581 246 19.277 Alphen aan den Rijn 39.439 4.861 3.967 349 350 173 22 2.714 Hillegom 10.292 1.352 994 119 176 57 6 1.041 Kaag en Braassem 12.762 2.208 1.738 188 92 122 68 1.403 Katwijk 23.976 3.516 2.397 581 391 147-1.927 Leiden 43.501 5.068 4.508 162 91 304 3 2.831 Leiderdorp 12.248 1.053 836 112 48 57-951 Lisse 10.743 1.154 964 97 49 44-967 Nieuwkoop 13.369 2.579 2.026 202 177 156 18 1.564 Noordwijk 12.078 1.278 991 71 43 68 105 933 Noordwijkerhout 7.354 1.401 1.055 177 75 94-741 Oegstgeest 9.723 597 436 43 74 44-577 Rijnwoude 9.187 2.026 1.458 275 216 69 8 1.025 Teylingen 16.297 1.825 1.453 153 96 122 1 1.324 Voorschoten 11.568 757 654 37 19 47-859 Zoeterwoude 3.786 847 565 62 128 77 15 420 Bron: CBS Het aantal personenauto s in de regio nam toe van 206,6 duizend in 2002 tot 236,3 duizend in 2012. Dat betekent dat er in 2012 gemiddeld 101 auto s zijn voor elke honderd huishoudens in de regio. Leiden heeft met 69 auto s per honderd huishoudens relatief het kleinste aantal personenauto s, Alphen aan den Rijn heeft het grootste aantal met 126 auto s per honderd huishoudens. In 2011 waren er dagelijks 81 duizend in- en uitstappende treinreizigers op de zeven treinstations in de regio. In 2011 werden ruim 363 duizend ritten gemaakt in het collectief vraagafhankelijk vervoer, ruim 52 duizend ritten meer dan in 2010. 44
7.2 Ontwikkeling aantal motorvoertuigen in 2002-2012 200.000 150.000 100.000 206.631 236.323 232.606 50.000 0 30.741 14.239 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 30.522 19.277 2012 Personenauto s Bedrijfsmotorvoertuigen Motortweewielers Bron: CBS 7.3 Aantal personenauto s per honderd huishoudens 2002-2012 120 100 80 101 126 114 122 98 104 104 123 107 60 40 20 0 Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 112 97 123 113 110 120 69 2002 2007 2012 Bron: CBS 45
7.4 In- en uitstappende treinreizigers 1 2006-2011 station 2006 2007 2008 2009 2010 2011 totaal 80.199 81.742 82.035 82.372 79.011 81.000 Alphen aan den Rijn 8.692 8.830 8.944 9.096 8.464 8.400 Hillegom 1.419 1.343 1.423 1.493 1.482 1.500 Leiden Centraal 59.710 61.383 60.962 60.782 58.529 60.600 Leiden Lammenschans 3.088 2.690 2.833 3.041 2.908 3.000 Leiden de Vink 2.132 2.153 2.251 2.312 2.162 2.200 Voorhout 2.662 2.734 2.841 2.802 2.838 2.700 Voorschoten 2.496 2.609 2.782 2.846 2.628 2.600 Bron: Nederlandse Spoorwegen 1 gemiddeld aantal per werkdag, uitgaande van tellingen van maandag tot en met donderdag in het kalenderjaar. 7.5 Vier vormen van verkeersoverlast (% van de inwoners dat vindt dat probleem vaak voorkomt) 2011 40% 30% 20% 10% 0% Alphen a/d Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude Bron: Veiligheidsmonitor Parkeeroverlast Agressief verkeersgedrag Geluidsoverlast verkeer Te hard rijden 46
7.6 Collectief vraagafhankelijk vervoer (CVV) 2010-2011 aantal pashouders aantal ritten ritten per pashouder 2010 2011 2010 2011 2010 2011 8.643 11.991 311.155 363.309 n.v.t. n.v.t. CVV totaal 7.881 11.192 219.572 271.823 n.v.t. n.v.t. pashouders WMO - totaal 7.881 11.192 208.409 250.370 26,4 22,4 Hillegom 544 885 18.290 22.000 33,6 24,9 Kaag en Braassem 574 665 14.260 14.204 24,8 21,4 Katwijk * - 830-10.197-12,3 Leiden 3.266 3.600 78.971 88.271 24,2 24,5 Leiderdorp 570 642 11.141 13.724 19,5 21,4 Lisse 349 701 10.503 13.860 30,1 19,8 Noordwijk 658 914 19.733 23.287 30,0 25,5 Noordwijkerhout 347 665 15.829 17.250 45,6 25,9 Oegstgeest 338 418 6.266 7.651 18,5 18,3 Teylingen 515 1.061 21.960 27.638 42,6 26,0 Voorschoten 416 476 6.905 7.665 16,6 16,1 Zoeterwoude 304 335 4.551 4.623 15,0 13,8 niet-pashouders (OV-algemeen) - - 11.163 21.453 n.v.t. n.v.t. CVV Rijnstreek 762 799 91.583 91.486 n.v.t. n.v.t. pashouders WMO - totaal 762 799 57.299 59.317 75,2 74,2 Alphen aan den Rijn 498 507 39.382 39.736 79,1 78,4 Nieuwkoop 178 201 12.383 13.465 69,6 67,0 Rijnwoude 86 91 5.534 6.116 64,3 67,2 niet-pashouders (OV-algemeen) - - 34.284 32.169 n.v.t. n.v.t. * De gemeente Katwijk had tot en met 2010 een eigen systeem van Collectief Vraafafhankelijk Vervoer Bronnen: en Stichting CVV-Rijnstreek 47
8. Arbeidsmarkt, werk en inkomen In 2011 telde de regio 24,8 duizend bedrijfsvestigingen met in totaal 206 duizend werknemers. Dat betekent dat er voor elke honderd inwoners in de leeftijd van 15 tot en met 64 jaar 58 banen zijn. De meeste banen in zijn er in de bedrijfstak gezondheidzorg en maatschappelijke dienstverlening: 44,4 duizend ofwel 22% van het totaal aantal banen. kent als woon- en werkregio omvangrijke pendelstromen met per saldo meer uitgaande dan inkomende forenzen. In 2009 werkten 93,4 duizend inwoners van Holland Rijnland buiten de regio en werkten in de regio 61,3 duizend mensen die elders woonden. Een negatief pendelsaldo van 32,1 duizend mensen. Van alle 15- tot en met 64-jarigen staat 3,0% als niet-werkende werkzoekende ingeschreven bij het UWV. Dit percentage neemt toe met de leeftijd: voor 15- tot en met 26-jarigen is het 1,3%, voor 45- tot en met 64-jarigen is het 3,7%. In vergelijking met Zuid-Holland en Nederland is het gemiddelde besteedbare huishoudinkomen in ( 37.800) relatief hoog (cijfers 2009). Oegstgeest is de gemeente met het hoogste gemiddelde inkomen ( 46.700). 8.1 Vestigingen en banen 1 in per sector 1 januari 2009-2011 vestigingen banen 1 gemiddelde grootte sector 2009 2010 2011 2009 2010 2011 2009 2010 2011 totaal 21.491 21.767 24.779 205.124 204.971 206.010 9,5 9,4 8,3 A Landbouw, bosbouw en visserij 1.385 1.392 1.514 4.782 4.755 4.693 3,5 3,4 3,1 B Winning van delfstoffen 2 1 1 24 1 1 12,0 1,0 1,0 C Industrie 1.054 1.037 1.094 20.210 19.922 19.721 19,2 19,2 18,0 D Prod., distributie en handel in elektriciteit & aardgas 2 5 7 219 418 416 109,5 83,6 59,4 E Winning en distributie van water 45 46 49 754 833 818 16,8 18,1 16,7 F Bouwnijverheid 2.366 2.333 2.594 12.639 12.052 11.815 5,3 5,2 4,6 G Groot- en detailhandel, reparatie van auto's 5.284 5.158 5.455 41.518 40.749 41.140 7,9 7,9 7,5 H Vervoer, opslag en dienstverlening, post en koeriers 435 422 469 7.696 7.638 7.564 17,7 18,1 16,1 I Horeca 979 979 1.024 8.035 8.344 8.448 8,2 8,5 8,3 J Informatie & communicatie 773 765 1.004 4.323 4.290 4.540 5,6 5,6 4,5 K Financiële instellingen 331 316 323 3.260 3.088 2.957 9,8 9,8 9,2 L Verhuur van en handel in onroerend goed 275 280 304 1.663 1.552 1.581 6,0 5,5 5,2 M Advisering, onderzoek en zakelijke dienstverlening 3.027 3.117 3.963 16.212 15.646 16.638 5,4 5,0 4,2 N Verhuur van roer. goed. en overige zakelijke dienstverl. 974 966 1.103 7.794 7.575 7.772 8,0 7,8 7,0 O Openbaar bestuur, overh.diensten en verpl. soc. verz. 85 83 80 9.756 9.882 9.693 114,8 119,1 121,2 P Onderwijs 843 858 1.054 17.577 17.096 16.957 20,9 19,9 16,1 Q Gezondheidszorg en maatsch. dienstverlening 1.939 2.184 2.588 42.444 44.606 44.419 21,9 20,4 17,2 R Kunst, cultuur, sport en recreatie 504 614 788 2.870 3.099 3.282 5,7 5,0 4,2 S Overige dienstverlening 1.188 1.211 1.365 3.348 3.425 3.555 2,8 2,8 2,6 Bron: Bedrijvenregister Zuid Holland 1 Banen = totaal van voltijd en deeltijd werkende werkzame personen In 2008 is een nieuwe standaard bedrijvendindeling van kracht geworden. Die indeling is niet goed vergelijkbaar met de indeling die daarvoor gold. Daarom staan in deze tabel alleen cijfers vanaf de nieuwe indeling. 48
8.2 Vestigingen en banen 1 in per gemeente 2007-2011 vestigingen banen 1 gemeente / gebied 2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011 19.951 20.431 21.489 21.767 24.779 197.497 202.039 204.905 204.971 206.010 Alphen aan den Rijn 2.913 3.003 3.073 3.061 3.540 29.190 30.372 30.273 30.207 30.371 Hillegom 809 800 830 843 963 6.320 6.245 6.178 6.119 5.963 Kaag en Braassem 1.151 1.168 1.204 1.215 1.356 6.877 6.859 7.003 6.890 6.751 Katwijk 1.963 2.028 2.090 2.108 2.336 19.238 19.503 19.331 19.471 19.532 Leiden 4.166 4.322 4.713 4.836 5.432 57.239 58.648 58.099 58.460 59.037 Leiderdorp 899 913 962 957 1.098 9.208 9.444 11.951 12.066 12.236 Lisse 878 881 923 941 1.086 8.497 8.296 8.250 7.913 8.028 Nieuwkoop 1.268 1.286 1.321 1.357 1.527 7.458 7.771 7.796 8.269 8.200 Noordwijk 1.046 1.074 1.168 1.170 1.414 12.579 13.147 13.765 13.966 14.189 Noordwijkerhout 775 781 807 813 924 4.998 5.029 4.917 5.024 4.891 Oegstgeest 638 666 742 762 921 6.104 6.136 6.326 6.054 6.139 Rijnwoude 939 960 975 978 1.115 5.927 6.223 6.324 6.261 6.110 Teylingen 1.286 1.326 1.412 1.435 1.557 11.556 11.842 12.066 11.925 12.177 Voorschoten 760 762 804 838 1.013 5.016 5.073 5.201 5.210 5.283 Zoeterwoude 460 461 465 453 497 7.290 7.451 7.425 7.136 7.103 Bron: Bedrijvenregister Zuid Holland 1 Banen = totaal van voltijd en deeltijd werkende werkzame personen 8.3 Banen in per honderd inwoners 15 t/m 64 jaar 2011 Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 44 39 48 36 42 45 48 50 52 54 58 61 69 71 83 130 Bron: Bedrijvenregister Zuid Holland 0 50 100 49
8.4 Woon-werkverkeer in 2009 woont in woont elders totaal werkt in eigen gemeente werkt in andere regio-gemeente werkt buiten de regio werkt in 289.200 126.700 69.100 93.400 61.300 Alphen aan den Rijn 41.400 21.600 5.000 14.800 10.300 Hillegom 11.000 3.500 2.100 5.400 3.000 Kaag en Braassem 14.900 6.000 4.200 4.700 3.500 Katwijk 34.100 18.200 8.800 7.100 2.800 Leiden 64.200 33.000 10.000 21.200 18.900 Leiderdorp 14.600 4.800 5.200 4.600 2.100 Lisse 12.200 4.500 3.400 4.300 2.200 Nieuwkoop 15.900 7.200 2.700 6.000 1.900 Noordwijk 14.300 6.300 4.600 3.400 1.500 Noordwijkerhout 8.700 3.600 2.900 2.200 2.200 Oegstgeest 10.900 2.400 4.900 3.600 1.200 Rijnwoude 10.100 2.900 3.300 3.900 3.200 Teylingen 20.400 7.900 7.000 5.500 2.900 Voorschoten 11.800 3.400 3.100 5.300 2.200 Zoeterwoude 4.700 1.400 1.900 1.400 3.400 Bron: CBS, bewerkt door EIM 8.5 In- en uitgaande pendel 2009 Rest van Nederland Haarlem e.o. Regio Amsterdam 13.100 8.900 21.900 3.100 3.700 29.400 26.200 Holland-Rijnland 2.400 5.600 Regio Utrecht Regio Den Haag 1.700 13.700 1.500 5.100 3.000 4.100 5.700 Oost Zuid-Holland Delft e.o. Regio Rotterdam 50
8.6 Bruto arbeidsparticipatie naar sekse 3-jaarsperiode 2009/2011 80% 60% 40% 73% 81% 66% 75% 82% 68% 76% 82% 70% 79% 86% 71% 73% 86% 59% 72% 77% 67% 73% 82% 64% 74% 79% 69% 71% 81% 61% 73% 81% 65% 71% 80% 63% 71% 80% 62% 74% 84% 64% 75% 82% 69% 70% 76% 65% 20% 0% Alphen a/d Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten totaal mannen vrouwen Bron: CBS, enquête beroepsbevolking (EBB) Opmerkingen: 1) de cijfers voor totaal zijn berekend 2) van de gemeente Zoeterwoude zijn geen gegevens beschikbaar 8.7 Werkloosheidsuitkeringen ultimo 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 abs. abs. abs. abs. abs. abs. % 15-64 jarigen 5.240 4.230 3.880 6.020 6.580 6.580 1,9% Alphen aan den Rijn 880 680 630 990 1.090 1.090 2,2% Hillegom 280 210 220 330 340 340 2,5% Kaag en Braassem 180 160 150 240 270 310 1,8% Katwijk 370 310 300 550 580 590 1,4% Leiden 1.400 1.120 1.070 1.550 1.680 1.670 1,9% Leiderdorp 300 240 190 300 330 290 1,7% Lisse 260 230 180 290 350 320 2,2% Nieuwkoop 220 170 130 220 260 270 1,5% Noordwijk 260 220 180 300 350 340 2,0% Noordwijkerhout 140 100 110 160 160 160 1,6% Oegstgeest 210 160 150 240 220 240 1,7% Rijnwoude 160 130 110 150 180 180 1,5% Teylingen 300 260 230 400 430 410 1,8% Voorschoten 220 190 180 220 270 300 2,0% Zoeterwoude 60 50 50 80 70 70 1,3% Zuid-Holland 43.550 33.940 29.790 48.720 51.060 53.800 2,3% Nederland 249.140 191.970 170.830 269.860 263.740 269.900 2,4% Bron: CBS (cijfers door CBS afgerond op een tiental) 51
8.8 Niet-werkende werkzoekenden in naar leeftijd eind 2011 aantal % in bevolking totaal 15-26 27-44 45-64 totaal 15-26 27-44 45-64 totaal HR 10.660 1.028 4.098 5.534 3,0% 1,3% 3,3% 3,7% Alphen aan den Rijn 1.511 166 557 788 3,1% 1,6% 3,0% 3,8% Hillegom 391 25 142 224 2,9% 0,9% 3,0% 3,7% Kaag en Braassem 408 40 134 234 2,4% 1,1% 2,4% 2,9% Katwijk 810 96 309 405 2,0% 1,0% 2,1% 2,5% Leiden 3.841 388 1.696 1.757 4,5% 1,6% 5,3% 5,9% Leiderdorp 564 50 187 327 3,3% 1,5% 3,3% 4,1% Lisse 371 24 115 232 2,5% 0,8% 2,3% 3,5% Nieuwkoop 403 44 144 215 2,2% 1,1% 2,6% 2,5% Noordwijk 395 29 131 235 2,3% 0,8% 2,3% 3,0% Noordwijkerhout 210 13 79 118 2,1% 0,6% 2,4% 2,5% Oegstgeest 368 26 130 212 2,6% 0,8% 2,8% 3,2% Rijnwoude 271 23 99 149 2,2% 0,9% 2,6% 2,7% Teylingen 467 42 164 261 2,0% 0,9% 2,1% 2,5% Voorschoten 543 53 178 312 3,6% 1,8% 3,6% 4,4% Zoeterwoude 107 9 33 65 2,0% 0,8% 2,0% 2,5% Bron: UWV 8.9 Niet werkende werkzoekenden als % van 15 t/m 64-jarigen in de bevolking eind 2011 3,0% Alphen aan den Rijn 3,1% Hillegom 2,9% Kaag en Braassem 2,4% Katwijk 2,0% Leiden 4,5% Leiderdorp 3,3% Lisse 2,5% Nieuwkoop 2,2% Noordwijk 2,3% Noordwijkerhout 2,1% Oegstgeest 2,6% Rijnwoude 2,2% Teylingen 2,0% Voorschoten 3,6% Zoeterwoude 2,0% 0% 1% 2% 3% 4% 5% Bron: UWV 52
8.10 Arbeidongeschiktheidsuitkeringen eind 2011 WAO, WAZ en Wajong WIA IVA en WIA WGA totaal WAO WAZ Wajong totaal IVA WGA 17.000 10.050 550 6.400 3.150 770 2.380 Alphen aan den Rijn 2.640 1.510 40 1.090 470 110 360 Hillegom 770 540 30 200 160 40 120 Kaag en Braassem 570 370 40 160 140 40 100 Katwijk 1.780 1.080 70 630 390 110 280 Leiden 4.050 2.520 60 1.470 780 170 610 Leiderdorp 810 540 20 250 180 50 130 Lisse 620 450 20 150 140 40 100 Nieuwkoop 1.020 410 50 560 120 30 90 Noordwijk 1.140 530 40 570 150 30 120 Noordwijkerhout 670 400 40 230 100 30 70 Oegstgeest 600 350 20 230 90 30 60 Rijnwoude 420 290 30 100 90 10 80 Teylingen 920 560 60 300 170 40 130 Voorschoten 560 380 20 160 130 30 100 Zoeterwoude 430 120 10 300 40 10 30 Zuid-Holland 115.210 74.750 3.190 37.270 25.620 5.870 19.750 Nederland 665.380 425.840 24.990 214.550 133.670 34.100 99.570 Bron: CBS (cijfers door CBS afgerond op een tiental) 8.11 Bijstandsuitkeringen aan huishoudens met 65-minners eind 2005 - eind 2011 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 abs. abs. abs. abs. abs. abs. abs. % huishoudens 5.590 5.280 4.990 4.680 5.000 5.360 5.730 2,4% Alphen aan den Rijn 750 720 650 630 710 770 750 2,4% Hillegom 140 120 140 140 140 160 170 1,9% Kaag en Braassem 110 100 80 90 90 100 110 1,1% Katwijk 420 410 440 380 440 500 540 2,2% Leiden 2.850 2.700 2.520 2.360 2.370 2.410 2.620 4,2% Leiderdorp 250 230 210 200 220 240 280 2,4% Lisse 110 100 110 90 120 150 150 1,5% Nieuwkoop 130 100 100 100 110 120 130 1,2% Noordwijk 180 170 160 150 170 190 200 1,8% Noordwijkerhout 70 70 60 70 70 90 100 1,5% Oegstgeest 120 130 140 120 130 160 160 1,6% Rijnwoude 70 70 60 60 80 80 100 1,3% Teylingen 140 130 130 130 160 170 180 1,3% Voorschoten 220 200 160 140 170 190 200 1,9% Zoeterwoude 30 30 30 20 20 30 40 1,3% Zuid-Holland 91.070 83.230 76.040 70.720 75.290 83.210 84.950 5,2% Nederland 328.000 300.950 273.980 258.780 280.800 306.980 315.680 4,2% Bron: CBS (cijfers door CBS afgerond op een tiental) 53
8.12 Huishoudinkomens 1 (* 1.000) 2007-2009 gemiddeld mediaan 2 2007 2008 2009 2007 2008 2009 36,9 37,6 37,8... Alphen aan den Rijn 36,4 37,0 36,9 31,8 32,9 33,0 Hillegom 36,2 36,9 36,7 30,8 31,8 32,0 Kaag en Braassem. 40,8 40,4. 34,9 35,5 Katwijk 35,7 36,2 36,3 31,2 32,0 32,2 Leiden 32,6 33,4 34,1 26,7 27,6 28,3 Leiderdorp 38,0 38,6 39,8 33,7 34,6 35,5 Lisse 35,6 35,8 36,6 30,9 32,2 32,7 Nieuwkoop 41,0 41,2 40,0 34,8 35,8 35,7 Noordwijk 38,6 38,7 38,4 30,2 31,6 32,1 Noordwijkerhout 36,7 37,3 36,3 31,4 32,3 32,3 Oegstgeest 46,0 46,5 46,7 37,5 38,4 39,2 Rijnwoude 39,9 39,3 39,0 34,1 35,2 35,3 Teylingen 40,4 40,9 41,3 34,6 35,6 36,1 Voorschoten 41,2 42,5 42,6 35,2 36,3 36,9 Zoeterwoude 41,1 41,4 41,2 34,9 37,1 37,3 Zuid-Holland 33,8 34,4 34,6 28,3 29,1 29,3 Nederland 33,6 34,3 34,3 28,6 29,5 29,6 Bron: CBS, Regionaal InkomensOnderzoek RIO (besteedbare huishoudinkomens) 1 exclusief studentenhuishoudens 2 mediaan: de helft van de huishoudens heeft een lager inkomen, de helft een hoger De mediaan van kon met de beschikbare gegevens niet worden berekend 8.13 Besteedbare inkomens per huishouden* 2009 Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude Zuid Holland Nederland 35% 33% 34% 31% 34% 43% 30% 37% 29% 37% 33% 26% 30% 30% 29% 23% 41% 40% 41% 40% 42% 41% 44% 42% 40% 42% 37% 43% 35% 44% 38% 38% 47% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 36% 38% 40% decielen 1-4: < 25.200 decielen 5-8: 25.200-47.100 decielen 9-10: > 47.100 26% 24% 24% 29% 22% 21% 28% 22% 29% 26% 24% 38% 27% 31% 33% 30% 21% 20% Bron: CBS, Regionaal InkomensOnderzoek RIO * exclusief studentenhuishoudens 54 Inkomensgrenzen decielgroepen particuliere huishoudinkomens De particuliere huishoudens van heel Nederland worden gerangschikt naar hoogte van besteedbaar inkomen en vervolgens verdeeld in tien decielgroepen; met in elke groep 10% huishoudens. In elke decielgroep wordt het laagste en het hoogste inkomen bepaald. Deze inkomens vormen de klassengrenzen van de decielen. Met behulp van deze klassengrenzen kunnen van een kleinere geografische eenheid (zoals een gemeente) de percentages huishoudens in elke decielgroep worden bepaald.
9. Jeugd, onderwijs en zorg In wonen 173 duizend mensen onder de 27 jaar; dat is een derde van de totale bevolking van. Het opleidingsniveau in is relatief hoog: 31% van de 15- tot en met 64-jarigen heeft een hoog opleidingsniveau tegenover 28% in Zuid-Holland of Nederland (cijfers 2011). Er zijn ook veel inwoners die een opleiding aan hogeschool of universiteit volgen, in 2011/2012 waren het er 25,2 duizend ofwel 5% van de totale bevolking. 9.1 Inwoners jonger dan 27 in 1 januari 2012 aantallen percentage in totale bevolking 0-3 jaar 4-11 jaar 12-17 jaar 18-26 jaar 0-3 jaar 4-11 jaar 12-17 jaar 18-26 jaar 23.313 48.892 38.033 62.775 4% 9% 7% 12% Alphen aan den Rijn 3.590 7.050 5.464 7.451 5% 10% 8% 10% Hillegom 907 1.925 1.388 2.090 4% 9% 7% 10% Kaag en Braassem 1.052 2.508 1.952 2.552 4% 10% 8% 10% Katwijk 3.272 6.579 4.907 7.529 5% 11% 8% 12% Leiden 5.082 8.950 6.661 21.192 4% 8% 6% 18% Leiderdorp 1.068 2.564 2.087 2.367 4% 10% 8% 9% Lisse 949 2.116 1.612 2.229 4% 9% 7% 10% Nieuwkoop 1.093 2.589 2.169 2.752 4% 10% 8% 10% Noordwijk 1.000 2.098 1.722 2.616 4% 8% 7% 10% Noordwijkerhout 571 1.432 1.223 1.607 4% 9% 8% 10% Oegstgeest 944 2.340 1.847 2.227 4% 10% 8% 10% Rijnwoude 825 1.824 1.456 1.940 4% 10% 8% 10% Teylingen 1.539 3.786 2.975 3.430 4% 11% 8% 10% Voorschoten 1.119 2.418 1.891 1.949 5% 10% 8% 8% Zoeterwoude 302 713 679 844 4% 9% 8% 10% Bron: CBS 9.2 Leerlingen voortgezet onderwijs naar woongemeente schooljaar 2011/2012 totaal leerjaar 1 en 2 Praktijkonderwijs en VMBO, va. klas 3 HAVO, klas 3-5 VWO, klas 3-6 31.491 12.745 6.010 5.690 7.046 Alphen aan den Rijn 4.452 1.795 875 880 902 Hillegom 1.134 483 251 187 213 Kaag en Braassem 1.615 674 299 313 329 Katwijk 3.771 1.629 976 640 526 Leiden 5.599 2.263 1.013 854 1.469 Leiderdorp 1.798 675 326 331 466 Lisse 1.343 511 290 267 275 Nieuwkoop 1.702 721 381 323 277 Noordwijk 1.443 609 246 285 303 Noordwijkerhout 1.029 446 170 194 219 Oegstgeest 1.708 587 141 310 670 Rijnwoude 1.215 519 249 253 194 Teylingen 2.605 1.043 442 496 624 Voorschoten 1.523 584 244 243 452 Zoeterwoude 554 206 107 114 127 Bron: min. OCW Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), voorlopige cijfers 55
9.3 Studenten mbo, hbo en wo naar woongemeente studiejaar 2011/2012 mbo hbo en wo totaal bbl bol totaal hbo wo 13.328 4.853 8.475 25.239 11.928 13.311 Alphen aan den Rijn 1.935 673 1.262 2.190 1.602 588 Hillegom 570 214 356 576 410 166 Kaag en Braassem 670 248 422 790 610 180 Katwijk 2.278 917 1.361 1.670 1.233 437 Leiden 2.469 869 1.600 12.677 3.344 9.333 Leiderdorp 657 211 446 928 538 390 Lisse 577 222 355 632 445 187 Nieuwkoop 857 292 565 724 568 156 Noordwijk 544 195 349 773 553 220 Noordwijkerhout 426 172 254 444 328 116 Oegstgeest 298 108 190 1.084 409 675 Rijnwoude 532 201 331 559 428 131 Teylingen 812 288 524 1.220 841 379 Voorschoten 455 148 307 702 423 279 Zoeterwoude 248 95 153 270 196 74 Bron: min. OCW Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), voorlopige cijfers bbl = beroepsbegeleidende leerweg, bol = beroepsopleidende leerweg, mbo = middelbaar beroepsonderwijs, hbo = hoger beroepsonderwijs, wo = wetenschappelijk onderwijs 9.4 Waar volgen in wonende studenten hoger onderwijs 2006/07-2011/12 8.000 6.000 7.651 9.066 7.668 9.147 7.869 9.021 8.112 9.441 8.288 9.197 8.412 9.668 4.000 2.000 2.476 3.007 2.615 3.170 2.667 3.226 3.182 3.467 3.379 3.718 3.516 3.643 0 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 Hogeschool Leiden andere hogeschool Universiteit Leiden andere universiteit 2011/2012 Bron: min. OCW Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), (2011/12: voorlopige cijfers) 56
9.5 Mening over jeugdvoorzieningen in de buurt (% (helemaal) mee eens) 2011 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 56% 21% 57% 24% Alphen a/d Rijn 52% 19% Hillegom 58% 24% Kaag en Braassem 52% 26% Katwijk 54% 18% Leiden In de buurt zijn goede speelplekken voor kinderen In de buurt zijn goede voorzieningen voor jongeren 51% 16% Leiderdorp 60% 23% Lisse 55% 16% Nieuwkoop 48% 22% Noordwijk 55% 21% Noordwijkerhout 63% 14% Oegstgeest 54% 24% Rijnwoude 60% 21% Teylingen 62% 18% Voorschoten 68% 25% Zoeterwoude Bron: Veiligheidsmonitor 9.6 Opleidingsniveau 15- t/m 64-jarigen in, Zuid-Holland en Nederland 2011 29% 40% 31% Zuid-Holland 33% 39% 28% Nederland 32% 40% 28% Bron: CBS, Enquête Beroepsbevolking 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% laag middelbaar hoog 9.7 Instroom in de jeugdzorg per gemeente 2007-2011 Cijfers kunnen over de jaren heen licht variëren door wijzigingen in registratie en/of beschikbaarheid van gegevens. Vanaf 2010 zijn er voor het preventief pedagogisch hulpaanbod geen betrouwbare cijfers per gemeente beschikbaar. 2007 2008 2009 2010 2011 totaal 2.949 3.025 3.229 3.138 3.126 Alphen aan den Rijn 514 497 522 531 505 Hillegom 86 93 94 89 101 Kaag en Braassem 151 134 172 121 125 Katwijk 309 302 281 317 333 Leiden 791 693 691 680 667 Leiderdorp 189 168 190 209 170 Lisse 98 65 85 77 80 Nieuwkoop 124 125 141 134 137 Noordwijk 75 65 83 90 98 Noordwijkerhout 73 54 58 65 62 Oegstgeest 114 106 118 90 124 Rijnwoude 76 81 101 98 119 Teylingen 196 188 184 211 201 Voorschoten 111 112 116 101 99 Zoeterwoude 42 50 48 33 47 gemeente onbekend*. 292 345 292 258 Bron: Tympaan Instituut * Betreft cliënten van Bureau Jeugdzorg met een onbekend of geheim adres. Aantal in 2007 niet bekend. 57
9.8 Gebruik preventieve jeugdzorg Regionale Agenda Samenleving (RAS) 2009-2011 Activiteit 2009 2010 2011 totaal 3.229 3.138 3.126 totaal 488 982 1.270 ReSet: Begeleiding risicogezinnen 90 170 156 Jeugdmaatschappelijk Werk 195 435 416 Schoolmaatschappelijk Werk VO 58 217 385 Eigen Kracht Conferenties 8 7 12 Positief Opvoeden niveau 3 100 118 231 Home-Start 0 35 70 diverse andere activiteiten 37 0 0 Bron: RIS, Tympaan Instituut In het kader van de Regionale Agenda Samenleving ontvangt de regio middelen van de Provincie Zuid-Holland voor de inkoop van preventieve jeugdzorgtrajecten. In de jaren 2009, 2010 en 2011 zijn de volgende trajecten ingekocht: Jeugd Maatschappelijk Werk, School Maatschappelijk Werk, ReSet, Eigen Kracht Conferenties, cursus Positief Opvoeden en Home-Start. 9.9 Geconstateerd ongeoorloofd schoolverzuim per woongemeente 2008/09-2011/12 ongeoorloofd schoolverzuim 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 totaal * 1.008 1.154 1.231 1.339 Hillegom 44 54 43 51 Kaag en Braassem 38 55 66 63 Katwijk 204 242 188 199 Leiden 358 363 455 478 Leiderdorp 68 71 80 107 Lisse 31 54 54 63 Noordwijk 41 63 73 54 Noordwijkerhout ** 2 20 28 46 Oegstgeest 55 58 62 76 Teylingen 73 84 94 94 Voorschoten 75 79 73 81 Zoeterwoude 19 11 15 27 Bron: Regionaal Bureau Leerplicht * De gemeenten Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop en Rijnwoude zijn niet bij het RBL aangesloten ** De gemeente Noordwijkerhout is vanaf het schooljaar 2009-2010 bij het RBL aangesloten 58
9.10 Door het Regionaal Bureau Leerplicht behandelde jongeren van 5 t/m 17 jaar 2008/09-2011/12 aantal (absoluut) % van 5- t/m 17-jarigen 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 totaal * 2.131 2.125 2.403 2.566 3,4% 3,4% 3,9% 4,1% Hillegom 96 118 112 128 3,1% 3,8% 3,6% 4,2% Kaag en Braassem 96 119 131 128 2,2% 2,7% 3,1% 3,1% Katwijk 389 382 386 410 3,6% 3,6% 3,6% 3,8% Leiden 773 680 807 834 5,2% 4,6% 5,6% 5,8% Leiderdorp 159 138 145 171 3,5% 3,1% 3,3% 3,9% Lisse 79 99 109 126 2,2% 2,7% 3,0% 3,6% Noordwijk 117 107 142 131 3,2% 2,9% 4,0% 3,7% Noordwijkerhout 7 59 99 107 0,3% 2,3% 3,9% 4,3% Oegstgeest 115 100 117 111 2,9% 2,5% 3,0% 2,8% Teylingen 133 159 162 200 2,1% 2,5% 2,5% 3,1% Voorschoten 137 137 148 173 3,6% 3,5% 3,7% 4,3% Zoeterwoude 30 27 45 46 3,1% 2,2% 2,0% 3,4% van buiten de regio 0 0 0 1 Bron: Regionaal Bureau Leerplicht en CBS * Exclusief de gemeenten Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop en Rijnwoude, die niet bij het RBL zijn aangesloten 9.11 Nieuwe voortijdig schoolverlaters 2005/06 en 2010/11 2005-2006 2010-2011 aantal %* aantal %* totaal * 1.254 3,9% 898 2,9% waarvan uit: brugklas 1-2 47 0,5% 46 0,5% lwoo 1-2 13 1,5% 17 1,9% brugklas 3 0 0,0% 0 0,0% lwoo 3-4 52 7,4% 26 3,4% vmbo 3-4 168 3,9% 73 2,2% havo 3-5 81 2,1% 58 1,4% vwo 3-6 41 0,8% 37 0,7% bol 561 9,7% 418 7,3% bbl 291 14,2% 223 10,9% waarvan: man 694 3,9% 552 3,4% vrouw 560 3,6% 346 2,3% waarvan uit gemeente: Hillegom 71 4,1% 43 2,7% Kaag en Braassem 60 2,6% 47 2,1% Katwijk 277 4,8% 177 3,3% Leiden 368 5,1% 263 3,7% Leiderdorp 59 2,8% 56 2,5% Lisse 56 3,0% 47 2,6% Noordwijk 72 3,7% 58 3,2% Noordwijkerhout 47 3,6% 43 3,3% Oegstgeest 57 3,1% 33 1,8% Teylingen 110 3,6% 70 2,2% Voorschoten 54 3,0% 43 2,3% Zoeterwoude 23 2,8% 18 2,3% Bron: www.aanvalopschooluitval.nl / RMC-regio 26 Zuid-Holland-Noord * Exclusief de gemeenten Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop en Rijnwoude, die niet bij het RBL zijn aangesloten. ** In procenten van het totaal aantal deelnemers 59
10. Veiligheid Eén op de vier inwoners van voelt zich wel eens onveilig. In de eigen buurt voelt één op de zes inwoners zich wel eens onveilig (cijfers 2011). 10.1 Onveiligheidsbeleving 2011 30% 33% 32% 20% 10% 25% 15% 26% 17% 25% 17% 15% 9% 19% 9% 20% 23% 14% 22% 13% 22% 11% 22% 15% 20% 11% 25% 10% 20% 14% 24% 12% 16% 27% 14% 0% Holland Rijnland Alphen aan den Rijn Hillegom voelt zich wel eens onveilig Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop voelt zich wel eens onveilig in de eigen buurt Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude Bron: Veiligheidsmonitor 60
11. Verkiezingen Bij de Tweede Kamer verkiezing in september 2012 brachten vier van de vijf kiesgerechtigden hun stem uit (opkomstpercentage 79,1%). In veertien van de vijftien gemeenten haalde de VVD de meeste stemmen, alleen in Leiden haalde de PvdA de meeste stemmen. 11.1 Opkomst bij laatste drie verkiezingen 60,7% 55,8% 79,1% Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 43,7% 56,9% 52,6% 59,7% 56,1% 55,1% 55,1% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 55,7% 57,0% 61,3% 61,4% 62,8% 61,5% 57,2% 58,4% 56,4% 59,3% 59,5% 61,4% 57,9% 56,6% 56,5% 63,4% 62,9% 62,3% 65,2% 62,6% 57,4% 68,1% 70,9% 75,0% 77,4% 79,8% 78,3% 78,3% 81,1% 80,8% 80,7% 79,3% 80,4% 78,8% 81,5% 81,6% 82,5% 85,1% Tweede Kamer 2012 Provinciale Staten 2011 Gemeenteraad 2010 Bron: Kiesraad en gemeenten 61
Hieronder staan de uitslagen per gemeente van de gemeenteraadsverkiezingen van 3 maart 2010. Bron van de cijfers is de kiesraad. De partijen worden vermeld op volgorde van het behaalde aantal stemmen. Bij Kaag en Braassem betreft het de uitslag van de verkiezing op 19 november 2008. 11.2a Alphen aan den Rijn 3 maart 2010 partij stemmen % zetels VVD 5.826 19,9% 7 CDA 3.914 13,3% 5 PvdA 3.802 13,0% 5 D66 2.870 9,8% 3 ChristenUnie 2.435 8,3% 3 Nieuw Elan 2.342 8,0% 3 GroenLinks 2.191 7,5% 3 SP 2.150 7,3% 2 Alphen Een 1.484 5,1% 2 Beter Alphen 1.081 3,7% 1 Trots op Nederland 840 2,9% 1 Lijst Rita Verdonk Leefbaar Alphen/ Alphense Stadspartij 405 1,4% 0 11.2b Hillegom 3 maart 2010 partij stemmen % zetels VVD 1.832 20,2% 4 Bloeiend Hillegom-Lijst 1.822 20,0% 4 Wil van Aken CDA 1.463 16,1% 3 B.B.H. 1.108 12,2% 2 GroenLinks 1.016 11,2% 2 PvdA 967 10,6% 2 D66 882 9,7% 2 11.2c Kaag en Braassem 19 november 2008 partij stemmen % zetels Samen voor Kaag en Braassem 2.835 33,3% 7 CDA 2.703 31,7% 7 VVD 1.516 17,8% 4 PvdA 1.465 17,2% 3 11.2d Katwijk 3 maart 2010 partij stemmen % zetels CDA 6.166 24,0% 8 GemeenteBelangen 5.378 21,0% 7 ChristenUnie 4.286 16,7% 6 VVD 3.679 14,3% 5 SGP 3.609 14,1% 5 PvdA 2.148 8,4% 2 Democratisch Onafhankelijk En Lokaal (DOEL) 377 1,5% 0 11.2e Leiden 3 maart 2010 partij stemmen % zetels D66 12.772 24,6% 10 PvdA 7.962 15,3% 6 VVD 6.977 13,4% 6 SP 5.208 10,0% 4 CDA 4.638 8,9% 4 GroenLinks 4.530 8,7% 4 Stadspartij Leiden Ontzet 3.376 6,5% 2 Leefbaar Leiden 2.020 3,9% 1 ChristenUnie 1.894 3,6% 1 PvdD 1.826 3,5% 1 Stem Terug 448 0,9% 0 PS (Partij Sleutelstad) 318 0,6% 0 11.2f Leiderdorp 3 maart 2010 partij stemmen % zetels VVD 3.478 29,9% 7 BBL BurgerBelangen Leiderdorp 1.755 15,1% 3 D66 1.643 14,1% 3 CDA 1.491 12,8% 3 GroenLinks 1.433 12,3% 3 PvdA 1.373 11,8% 2 ChristenUnie 467 4,0% 0 11.2g Lisse 3 maart 2010 partij stemmen % zetels VVD 2.215 22,2% 5 Nieuw Lisse 2.107 21,1% 4 CDA 1.850 18,6% 3 D66 1.642 16,5% 3 ChristenUnie/SGP 1.163 11,7% 2 PvdA 989 9,9% 2 11.2h Nieuwkoop 3 maart 2010 partij stemmen % zetels CDA 2.283 19,5% 4 Lijst 6 (Samen Beter 2.279 19,5% 4 Nieuwkoop) VVD 2.242 19,2% 4 Midden Partij Nieuwkoop 1.694 14,5% 3 Progressief Nieuwkoop 1.464 12,5% 3 D66 1.004 8,6% 2 ChristenUnie/SGP 736 6,3% 1 11.2i Noordwijk 3 maart 2010 partij stemmen % zetels PUUR NOORDWIJK (WenS - VN) 3.653 30,0% 7 VVD/JES Noordwijk 3.234 26,5% 6 CDA 2.067 17,0% 4 PvdA/GroenLinks/D66 1.940 15,9% 3 Wat Noordwijk Wil/Liberaal 794 6,5% 1 Noordwijk ChristenUnie 496 4,1% 0 62
11.2j Noordwijkerhout 3 maart 2010 partij stemmen % zetels VVD 2.512 35,8% 6 CDA 2.173 30,9% 5 D66 829 11,8% 2 GroenLinks 781 11,1% 2 PvdA 729 10,4% 2 11.2k Oegstgeest 3 maart 2010 partij stemmen % zetels Progressief Oegstgeest 3.292 30,4% 6 Leefbaar Oegstgeest 3.285 30,3% 6 VVD 2.745 25,3% 5 CDA 1.508 13,9% 2 11.2l Rijnwoude 3 maart 2010 partij stemmen % zetels D66 1.919 23,8% 4 VVD 1.907 23,6% 4 CDA 1.760 21,8% 4 PvdA 1.253 15,5% 3 ChristenUnie/SGP 1.227 15,2% 2 11.2m Teylingen 3 maart 2010 partij stemmen % zetels VVD 4.819 31,6% 9 CDA 3.119 20,5% 5 D66 2.289 15,0% 4 PvdA 2.141 14,0% 3 Trilokaal 1.365 9,0% 2 Trots op Nederland Lijst 963 6,3% 1 Rita Verdonk ChristenUnie 546 3,6% 1 11.2n Voorschoten 3 maart 2010 partij stemmen % zetels ONS Voorschoten 3.763 33,4% 7 VVD 2.938 26,1% 5 CDA 2.004 17,8% 3 GroenLinks 1.377 12,2% 2 PvdA 1.169 10,4% 2 11.2o Zoeterwoude 3 maart 2010 partij stemmen % zetels CDA 1.604 44,4% 6 Progressief Zoeterwoude 1.413 39,1% 5 VVD 593 16,4% 2 11.3 Uitslag gemeenteraadsverkiezingen 2010: aantal zetels in 6 16 17 21 69 79 66 VVD CDA D66 PvdA CU/SGP Progressieve combinaties GL SP overige partijen 32 33 63
11.4 Uitslag verkiezing Tweede Kamer 12 september 2012 lijst Nederland Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden partij 1 VVD 26,6% 32,5% 32,8% 37,5% 40,0% 28,6% 20,6% 32,0% 37,7% 41,0% 43,0% 41,4% 36,1% 34,5% 40,7% 37,2% 33,1% 2 PvdA 24,8% 20,7% 21,9% 18,9% 15,8% 12,3% 30,2% 24,5% 16,0% 14,3% 17,8% 15,5% 20,8% 16,2% 18,0% 19,7% 20,7% 3 PVV 10,1% 9,1% 9,3% 11,1% 10,5% 10,4% 9,0% 8,4% 9,3% 10,6% 9,9% 10,5% 4,8% 8,7% 7,6% 7,7% 9,1% 4 CDA 8,5% 8,6% 7,8% 8,0% 11,4% 15,0% 4,0% 7,2% 10,3% 12,2% 7,5% 10,4% 7,1% 11,2% 9,9% 8,1% 11,9% 5 SP 9,7% 6,5% 7,3% 6,7% 5,6% 5,0% 8,5% 6,6% 5,5% 4,8% 5,6% 6,4% 4,9% 6,2% 5,8% 4,9% 7,2% 6 D66 8,0% 9,9% 8,7% 8,0% 8,4% 3,9% 15,3% 10,9% 7,5% 6,7% 7,4% 7,3% 15,6% 7,1% 9,6% 12,4% 9,5% 7 GroenLinks 2,3% 2,6% 2,1% 1,9% 1,8% 0,8% 4,9% 2,6% 1,4% 1,4% 1,9% 2,0% 3,1% 1,5% 1,9% 3,3% 2,4% 8 CU 3,1% 3,1% 4,0% 1,1% 1,1% 9,9% 1,9% 2,0% 2,1% 2,8% 1,3% 0,7% 2,6% 4,3% 1,6% 1,5% 0,9% 9 SGP 2,1% 2,2% 1,5% 0,7% 0,4% 10,2% 0,4% 1,0% 5,0% 2,0% 0,4% 0,1% 0,5% 6,1% 0,3% 0,4% 0,9% 10 PvdD 1,9% 2,1% 2,0% 2,6% 1,7% 1,4% 2,9% 2,1% 1,6% 1,5% 1,9% 1,8% 2,1% 1,3% 1,7% 2,3% 2,1% 16 50+ 1,9% 1,9% 1,9% 2,6% 2,4% 1,7% 1,4% 2,0% 2,6% 2,1% 2,5% 2,8% 1,4% 2,0% 2,1% 1,6% 1,6% overige partijen 0,9% 0,9% 1,0% 0,9% 0,8% 0,8% 1,1% 0,7% 0,9% 0,8% 0,8% 0,9% 0,8% 0,9% 0,8% 0,8% 0,8% Bron: Kiesraad. Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 1e plaats 2e plaats 3e plaats 11.5 Uitslag verkiezing Tweede Kamer 12 september 2012 30% 20% 26,6% 32,5% 24,8% 20,7% 10% 0% 10,1% 9,1% 8,5% 8,6% 9,7% 6,5% 8,0% 9,9% 2,3% 2,6% 3,1% 3,1% 2,1% 2,2% 1,9% 1,9% 1,9% 2,1% 0,9% 0,9% VVD Nederland PvdA PVV CDA SP D66 GroenLinks CU SGP 50+ PvdD overige Bron: Kiesraad De partijen worden vermeld in volgorde van lijstnummer waarmee ze meededen aan de verkiezing; partijen die geen zetels haalden in de kamer staan onder overige 64
11.6 Uitslag verkiezingen Provinciale Staten Zuid-Holland 2 maart 2011 Zuid-Holland Alphen aan den Rijn Hillegom Kaag en Braassem Katwijk Leiden partij VVD 20,7% 23,8% 24,1% 28,7% 28,8% 17,4% 15,9% 25,5% 27,0% 27,7% 31,1% 30,0% 30,0% 23,2% 31,3% 28,4% 21,9% PvdA 16,5% 13,1% 14,5% 12,7% 9,5% 7,7% 18,8% 15,7% 9,4% 8,2% 11,6% 9,7% 14,0% 10,5% 11,1% 11,8% 11,0% PVV 14,5% 11,8% 12,4% 14,8% 14,3% 12,8% 9,4% 11,2% 13,2% 14,9% 15,1% 15,6% 7,6% 12,7% 11,7% 9,4% 11,5% CDA 11,3% 14,7% 13,9% 14,8% 22,2% 23,9% 5,9% 11,1% 17,9% 24,0% 15,0% 19,2% 10,2% 19,7% 17,4% 12,6% 22,9% SP 9,4% 9,1% 10,2% 8,3% 7,9% 5,5% 12,7% 9,6% 7,8% 6,7% 8,5% 7,7% 7,4% 8,7% 7,4% 8,0% 9,9% D66 8,8% 10,8% 9,1% 8,5% 6,6% 3,7% 18,9% 11,6% 8,1% 6,4% 7,1% 6,6% 15,5% 6,7% 10,1% 11,9% 9,5% GroenLinks 5,5% 6,6% 5,3% 5,3% 4,7% 2,7% 11,3% 7,3% 3,6% 3,5% 4,8% 5,2% 8,3% 3,8% 5,0% 9,7% 6,3% CU 3,9% 3,3% 4,3% 1,3% 1,1% 11,1% 2,1% 2,2% 2,5% 2,8% 1,9% 0,9% 2,8% 4,4% 1,9% 1,7% 1,3% SGP 3,8% 2,4% 1,6% 0,7% 0,5% 11,6% 0,4% 1,1% 6,0% 2,0% 0,4% 0,1% 0,4% 6,8% 0,2% 0,4% 1,0% 50+ 2,5% 1,8% 2,2% 2,0% 2,3% 1,7% 1,3% 2,2% 2,0% 2,3% 2,0% 2,6% 1,5% 1,7% 1,9% 2,0% 2,0% PvdD 2,3% 2,1% 1,8% 2,4% 1,7% 1,4% 2,9% 2,0% 1,8% 1,3% 2,0% 2,0% 2,3% 1,5% 1,7% 2,2% 2,7% Pl. Lokale Partijen 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% 0,3% 0,4% 0,3% 0,3% 0,7% 0,3% 0,4% 0,3% 0,2% 0,4% 0,3% 1,8% 0,2% Unie van Democr. 0,3% 0,1% 0,1% 0,0% 0,0% 0,1% 0,1% 0,1% 0,0% 0,0% 0,1% 0,0% 0,1% 0,0% 0,0% 0,1% 0,1% Bron: Kiesraad 1e plaats 2e plaats 3e plaats Leiderdorp Lisse Nieuwkoop Noordwijk Noordwijkerhout Oegstgeest Rijnwoude Teylingen Voorschoten Zoeterwoude 11.7 Uitslag verkiezing Provinciale Staten Zuid-Holland 2 maart 2011 30% 20% 20,7% 23,8% 10% 0% 16,5% 13,1% 14,5% 11,8% 11,3% 14,7% 9,4% 9,1% 8,8% 10,8% 5,5% 6,6% 3,9% 3,3% 3,8% 2,4% 2,5% 1,8% 2,3% 2,1% 0,8% 0,5% VVD PvdA Zuid-Holland PVV CDA SP D66 GroenLinks CU SGP 50+ PvdD overige Bron: Kiesraad De partijen staan vermeld op volgorde van het behaalde aantal stemmen in de provincie Zuid-Holland 65
66
67
Colofon Kerncijfers 2012-2013 is een uitgave van het samenwerkings orgaan en uit gebracht in samenwerking met de afdeling Strategie en Onderzoek van de gemeente Leiden. Voor informatie: Hans Stapper, tel. 071-523 90 41, hstapper@hollandrijnland.net Karin Theulings, tel. 071-516 51 22, BOA@leiden.nl Ontwerp & realisatie: Zabriski, www.zabriski.nl