jaaroverzicht 2009
2 j a a r O v e r z i c h t 2 0 0 9 9 januari Start G50-jaar Tijdens de nieuwjaarsreceptie van de gemeente Slochteren presenteert NAM-directeur Roelf Venhuizen het ontwerp van het kunstwerk Aardgasmolecuul van Marc Ruygrok. 2 januari Boring in Noordzee De Britannia boort naar aardgas onder de Noordzee vanaf veld K15-FG-106 op ongeveer zeventig kilometer ten noordwesten van Den Helder. 17 januari Start serie boringen Schoonebeek Voor de herontwikkeling van het olieveld Schoonebeek is gestart met het boren van 73 putten. In 2009 werden in totaal 21 putten vanaf vijf verschillende locaties geboord.
Inleiding 3 2009 was een bijzonder jaar voor de NAM: enerzijds een lagere gas afzet, vooral door de economische crisis, anderzijds een hoog investerings- en activiteitenniveau. Tegen die achtergrond produceerde de NAM in 2009 53,3 miljard kubieke meter aardgas en ruim 320.000 kubieke meter aardolie. De NAM is in 2009 gestart met de herontwikkeling van het olieveld Schoonebeek. Ook in 2010 gaan de activiteiten door en werken dagelijks honderden medewerkers aan de bouw van de warmtekrachtcentrale en de oliebehandelingsinstallatie. De eerste olie wordt in het najaar van 2010 verwacht. In 2009 werd een vol programma afgewerkt met workover- en booractiviteiten. De eerste eenentwintig boringen in Schoonebeek werden afgerond. Daarnaast boorde de Drilltec Synergy II, één van onze compacte boortorens, ook nog eens vijf gasputten. Op de Noordzee werden vier putten geboord. De NAM investeerde weer fors in het hart van de Nederlandse gasvoorziening: het Groningen-gasveld. Vlak na de uitgebreide viering van het 50-jarig jubileum van het gasveld, in juni 2009, werd het Groningen Long Termproject afgerond. In september werd heel symbolisch de locatie Slochteren als laatste van de onder dit project gerenoveerde clusters overgedragen aan de afdeling Productie. Hiermee werd het GLT-project na twaalf jaar af gerond. In december heeft de NAM een zogenoemd GLT-PLUS-contract ondertekend. Het is een raamcontract voor service en onderhoud met een looptijd van vijftien jaar, dat zo n tienduizend manjaren werk betekenen, waarvan een groot deel in Noord-Nederland. Om ook in de toekomst de productie van het Groningen-systeem op peil te houden, investeert de NAM in de komende jaren volop in de uitbreiding van de capaciteit, door extra compressie op het gasveld zelf, op de ondergrondse opslagen en door een optimale verbinding tussen beide onderdelen van het Groningen-systeem. Daarnaast werkt de NAM succesvol verder aan innovaties om kleine gasvelden op land en ter zee zo veel mogelijk te ontwikkelen. In 2009 heeft de NAM tegen de stroom van de economische crisis in zeer fors geïnvesteerd. De NAM zal dat in 2010 onverminderd blijven doen. De NAM neemt nog steeds geen gas terug! Bart van de Leemput Directeur Nederlandse Aardolie Maatschappij B.V. 23 februari NAM in West-Nederland werkt tien jaar zonder ongeval met verzuim 12 februari Officiële start herontwikkeling olieveld Schoonebeek De burgemeesters Bouwmeester (Coevorden) en Bijl (Emmen) geven samen met gedeputeerde Klip-Martin (Provincie Drenthe) het officiële startsein voor het project dat in een periode van 25 jaar 120 miljoen vaten olie moet opleveren. 30 maart 6,5 km ver boren vanaf boorplatform op zee Vanaf het boorplatform Noble Hans Deul wordt een boring uit gevoerd naar veld K15-FB-108, met een totale lengte van 6.500 meter. Technisch gezien is het een prestatie van formaat.
4 Groningen-gasveld 50 jaar (G50) Onder de naam G50 wordt in juni stilgestaan bij de ontdekking van het Groningen-gasveld op 22 juli 1959 bij Kolham, gemeente Slochteren. Naast een terugblik wordt ook vijftig jaar vooruitgekeken naar de onmisbare rol van aardgas in de energievoorziening van Nederland. Samen met Gasunie, GasTerra, gemeente Slochteren en provincie Groningen organiseert de NAM een breed cultureel programma, met onder meer een aardgasexpositie en de tentoonstelling Gas in Glas. Het programma wordt geopend met een sprookjesachtig theater en een prachtig vuurwerkspektakel. EZ-minister Maria van der Hoeven zijn aanwezig. Naast een bezoek aan het congres, onthult koningin Beatrix aan de A7 het kunstwerk Aardgasmolecuul van kunstenaar Marc Ruygrok. In de omgeving van Slochteren worden tot en met november verschillende activiteiten georganiseerd. De evenementen in het kader van G50 trekken grote belangstelling van de media, inwoners van Slochteren en verre omgeving, scholieren en natuurlijk NAMmedewerkers. Hoogtepunt van het G50-programma is het bezoek van koningin Beatrix. Zij neemt het boek Groningengasveld 50 jaar in ontvangst tijdens een groot, tweedaags internationaal congres. Ook topmannen Jeroen van der Veer (Shell) en Rex Tillerson (ExxonMobil), en 21 april Girlsday Dochters van NAM-medewerkers nemen een kijkje achter de schermen van de NAM. Dit past in een reeks initiatieven van de NAM om jongeren te interesseren voor techniek. 17 april Eerste paal warmtekrachtcentrale/ oliebehandelingsinstallatie Schoonebeek Directeur Roelf Venhuizen slaat de eerste paal van de warmtekrachtcentrale en de oliebehandelingsinstallatie in Schoonebeek, in het kader van de herontwikkeling van het olieveld.
Innovatie en lage kosten - de ontwikkeling van kleine gasvelden 5 Begin jaren zeventig introduceerde de overheid het kleine-veldenbeleid. De NAM geeft invulling aan dit beleid door naast de winning uit het Groningen-gasveld, de kleinere Nederlandse gasvelden met voorrang te produceren. De totale productie uit deze gasvelden is vergelijkbaar met de helft van het totale Groningengasveld. Vele kleine maken één grote. Om deze gasvelden rendabel te kunnen exploiteren is innovatie en kostenbewustzijn essentieel. Innovatie in techniek, maar vooral ook in de manier van denken en werken. Kostenbewustzijn speelt daarbij een grote rol. Innovaties en kostenbeheersing moeten het mogelijk maken om steeds kleinere gasvelden op land en op zee rendabel in ontwikkeling te nemen en de levensduur van dit soort velden zo veel mogelijk te verlengen. Verbetering van de productie met behulp van een speciale zeepoplossing, dat het gas als het ware omhoog stuwt, is daar een voorbeeld van. Ook offshore worden nieuwe technieken toegepast. Daar wordt bijvoorbeeld onder hoge druk een mengsel van vloeistof en zandkorrels in poriën van slecht producerend gasvoerend gesteente gepompt, waarna de zandkorrels de poriën openhouden. Wat betreft de booractiviteiten begint 2009 goed. In de eerste maanden van het jaar komen er drie nieuwe boorinstallaties bij om naar gas en olie te boren. Hiervan zijn er twee bestemd voor offshore en één voor op land. In Schoonebeek wordt de Variorig vervangen door de boortoren Compact, om de overige nieuwe putten te boren. Na een proefboring medio april produceert een halfjaar later de nieuwe put Witten-3. Omdat het veld, dat deels onder het hoofdkantoor van de NAM ligt, relatief klein is, wordt er gebruikgemaakt van een compacte mobiele gaswinningsinstallatie (KiSS skid), waarvan in de loop van het jaar de twintigste in gebruik wordt genomen. In de zomermaanden begint de productie vanaf de locatie Gasselternijveen. De put werd al in 1979 geboord en is gemoderniseerd om te voldoen aan de huidige veiligheidseisen. De verwachting is dat het veld tussen 2013 en 2015 is leeggeproduceerd. 15 mei Nieuwe boortoren boort tien kilometer In mei 2009 heeft de Compact zes putten geboord met een totale lengte van tien kilometer bij elkaar. Dat is 104 keer de Big Ben of 89 keer de toren van de Dom in Utrecht. 22 april Opening Groningen Support Center Het Groningen Support Centre van de NAM in Hoogezand is het logistieke hart van de activiteiten op het Groningen-gasveld. Hier worden dagelijkse logistieke taken en planning gecoördineerd. 10 juni Start boring ten noorden van Ameland Het boorplatform Monarch boort vanaf satellietplatform Ameland-2 naar aardgas aan de rand van het Ameland-veld onder de Noordzee.
6 Groningen Long Term (GLT) en GLT-PLUS Op 25 september levert het GLT-projectteam de laatste gerenoveerde gaswinlocatie van het Groningen-gasveld op. Met het project, dat twaalf jaar in beslag nam, was een bedrag van twee miljard euro gemoeid. De oorspronkelijke 29 gaswinlocaties van het Groningengasveld werden teruggebracht tot negentien volledig gerenoveerde locaties. De overige tien zijn of buiten bedrijf gesteld of tot satelliet gemaakt. De aanleiding voor de renovatie was de vermindering van de gasdruk in het veld. Door middel van compressoren wordt de druk nu op het gewenste niveau gebracht en kan er weer decennialang aardgas worden geproduceerd uit het Groningen-gasveld. Om dit zeker te stellen is in december een vijftien jaar durend onderhouds- en servicecontract afgesloten met het consortium GLT-PLUS (Jacobs, Siemens, Stork en Yokogawa). Dit zijn dezelfde bedrijven die tussen 1997 en 2009 ook het Groningen Long Term-project succesvol uitvoerden. 10 juni Wereldprimeur Well Services De specialistische afdeling Well Services heeft in de maand juni twee metalen ankers doorgezaagd; in put NOR-5 op bijna 3.000 meter en op ANJ 1 op 100 meter diepte. Een op de milli meter nauwkeurig karwei. 16-17 juni Congres 50 jaar Groningen-gasveld In het kader van deze viering vindt een tweedaagse internationale conferentie plaats in Martiniplaza. Koningin Beatrix neemt het boek Groningen-gasveld 50 jaar in ontvangst. 16 juni Viering 50 jaar Groningen-gasveld (G50) Koningin Beatrix onthult een kunstwerk op de A7, een blijvend aandenken dat is geschonken door de NAM, Gasunie en GasTerra aan de gemeente Slochteren.
Veiligheid, gezondheid en milieu 7 De NAM besteedt jaarlijks veel aandacht aan het verbeteren van de veiligheidsprestaties en het welzijn van haar medewerkers. Ter onderstreping van de veiligheid werden in 2009 bij de NAM de twaalf zogenoemde Life Saving Rules ingevoerd. Deze twaalf hoofdregels gelden voor NAM ers en aannemersbedrijven en helpen om het einddoel iedereen veilig en gezond naar huis aan het eind van de dag te behalen. Desondanks komen ongevallen, als gevolg van uitglijden of struikelen of verwondingen aan handen, nog steeds voor. Uit analyses blijkt dat de meeste ongevallen optreden bij (onder)aannemers. Dat is op zich niet onlogisch, omdat de meest risicovolle werkzaamheden zoals boor-, constructie- en onderhoudswerkzaamheden zijn uitbesteed. Zij zijn daarom de belangrijkste doelgroep in het streven de veilig- heidsprestaties te verbeteren. Op de jaarlijkse NAMaannemersveiligheidsdag wisselen zij belangrijke informatie op het gebied van veiligheid uit. In de loop van het jaar wordt wederom invulling gegeven aan het gezondheidsprogramma Be Well, waarbij iedere medewerker in de gelegenheid is zijn of haar gezondheid te testen en te verbeteren. Het milieuzorgsysteem van de NAM wordt opnieuw volgens ISO1401 gecertificeerd. 22-26 juni Week van het aardgas bij RTV Noord Een week lang staat bij de regionale omroep het Groningengasveld centraal, als onderdeel van de viering van het 50-jarig jubileum. 21 juni Start boring Westbeemster De compacte boortoren Synergy boort een nieuwe put op de locatie in het werelderfgoed De Beemster. Omwonenden worden uitgenodigd een kijkje te nemen op de boring en krijgen uitleg over de werkzaamheden. 23 juni Gaswinning tot onder het NAM-hoofdkantoor Er wordt aardgas gevonden bij een proefboring op locatie Witten-3. Het gaat om een klein gasveld dat deels onder het NAM-hoofdkantoor in Assen ligt.
8 Project Herontwikkeling olieveld Schoonebeek Op 12 februari wordt het startsein voor het project Herontwikkeling olieveld Schoonebeek gegeven door de burgemeesters Bouwmeester (Coevorden) en Bijl (Emmen) en gedeputeerde Klip-Martin van de provincie Drenthe. De NAM vertrok in 1996 uit Schoonebeek, maar gaf tegelijkertijd aan terug te keren zodra er nieuwe technieken beschikbaar zijn om de stroperige olie rendabel te winnen uit het olieveld. En dat is nu het geval. De techniek waarmee de NAM de olie vanaf najaar 2010 gaat produceren, bestaat uit een combinatie van horizontale putten en lage-drukstoominjectie. Om de benodigde stoom op te wekken, wordt ultrapuur water geleverd door een nieuw te bouwen waterfabriek. Het ultrapuur water wordt vervolgens verwarmd in een nieuwe en moderne warmtekrachtcentrale die tegelijkertijd stoom en stroom levert. In januari verhuisden de eerste NAM-projectmedewerkers naar het kantoor in Schoonebeek. In april start de bouw van de warmtekrachtcentrale en de oliebehandelingsinstallatie. De stoom die de centrale produceert, wordt geïnjecteerd in de 73 putten om zo de stroperige olie beter vloeibaar en daarmee economisch winbaar te maken. De elektriciteit die bij het verwarmen van het ultrapuur water in de centrale wordt opgewekt, wordt deels gebruikt en gaat voor een deel naar het landelijk stroomnet. In de oliebehandelingsinstallatie wordt het water van de geproduceerde olie gescheiden. Volgens de moderne productiemethode worden horizontale putten geboord. Moderne hydraulische pompen, die dankzij een lange pompslag veel meer olie kunnen produceren, vervangen de voormalige ja-knikkers. Er wordt in 2009 gewerkt aan een 22 kilometer lange olie-exportpijpleiding tussen Schoonebeek en het Duitse Ruhlermoor en een GRE-waterafvoerleiding naar Coevorden De Hulte. 30 juni Aannemersveiligheidsdag 230 deelnemers van verschillende bedrijven delen op initiatief van de NAM kennis en ervaring op het gebied van veiligheid. 8 juli Shell Safety Day Het verbeteren van veiligheidsprestaties staat centraal op de jaarlijkse Shell Safety Day, voor alle NAM- en Shell-medewerkers. 1 juli Start productie Gasselternijveen Nieuwe technieken en efficiënte productiemethoden maken het mogelijk om dit in 1979 ontdekte gasveld nu rendabel te produceren.
Aardbevingen 9 Aardgaswinning kan gepaard gaan met lichte aardbevingen. In februari stelde het KNMI nabij Westeremden een beving vast met een kracht van 2.2 op de schaal van Richter. Een beving met de kracht van 2.6 wordt gevoeld in april nabij Huizinge. In diezelfde maand wordt een aardbeving met een kracht van 2.5 op de schaal van Richter geregistreerd in de buurt van Appingedam, gevolgd door een lichte beving nabij Zeerijp in mei met een kracht van 3.0 op de schaal van Richter. De laatste van het jaar is in december bij Wittewierum en meet 2.3 op de schaal van Richter. Al deze lichte aardbevingen worden in verband gebracht met gaswinning uit het Groningen-gasveld. Het KNMI registreert alle aardbevingen in Nederland. De NAM ontvangt een melding van het KNMI als er een gaswinninggerelateerde beving is geweest boven de 2.0. Er wordt vastgesteld waar het epicentrum van de beving ligt, wat de kracht is en hoeveel schademeldingen er volgen. Is de kracht van een beving hoger dan 2.0 op de schaal van Richter, dan kan deze bovengronds worden gevoeld. Op dat moment is er kans op lichte schade aan bijvoorbeeld gebouwen. De NAM heeft hiervoor een schaderegeling. In 2009 heeft de NAM 175 meldingen binnen gekregen. 12 augustus Nieuwe onderhoudsmast in gebruik Voor het Schoonebeek-project wordt de nieuwe hydraulische onderhoudsmast Revival ingezet voor het completeren en onderhouden van de geboorde putten. 25 september Project Groningen Long Term (GLT) afgerond Het omvangrijke renovatieproject Groningen Long Term is na twaalf jaar afgerond. Het is een belangrijke stap om het Groningen-gasveld nog decennialang een hoofdrol te laten vervullen in de Nederlandse energievoorziening. 1 september Nieuwe NAM-directeur Bart van de Leemput volgt Roelf Venhuizen op als directeur van de NAM.
10 NAM en samenleving Bijna altijd vinden NAM s activiteiten plaats in nabijheid van bewoonde gebieden. Dat betekent dat de NAM rekening houdt met belanghebbenden en vroegtijdig overleg voert. Zoals bij de nieuwe plannen voor gaswinning uit drie kleine gasvelden in de omgeving van Ameland. Door vroegtijdig te overleggen met de Amelanders, is er geluisterd naar de bezwaren tegen nieuwe activiteiten. Met name de beoogde locatie nabij Buren leidde tot weerstand, waarop de NAM een alternatieve locatie voorstelt. Eind 2009 blijkt uit nadere geologische studies dat gaswinning op dit moment niet rendabel is, waardoor de plannen voorlopig worden uitgesteld. Contacten met scholen en andere educatieve organisaties blijven een belangrijk onderdeel van de rol die de NAM in de samenleving wil innemen. Als Jet-Net-bedrijf (Jet-Net is een samenwerkingsverband om techniek en technische studies te promoten) organiseert de NAM met vijf middelbare scholen onder andere gastlessen. Er worden daarnaast ook lessen gegeven aan basisschoolleerlingen. De NAM voelt zich betrokken bij de samenleving in de gebieden waar zij activiteiten heeft. Zo werden op de locaties Gasselternijveen en Westbeemster om wonenden rondgeleid over hun locatie. Jaarlijks worden ruim 300 lokale initiatieven van bijvoorbeeld sport- en buurtverenigingen, financieel ondersteund. 55 NAM-medewerkers die een actieve rol vervullen in hun vereniging hebben een bijdrage ontvangen uit het personeelsdonatiefonds. Daarnaast steunt de NAM verschillende initiatieven op het gebied van jeugd, techniek, educatie en goed nabuurschap. In dit verband sponsort de NAM onder meer het Noordelijk Techniektoernooi en Scholen voor Duurzaamheid. Ook Delfsail 2009 werd door de NAM gesponsord. In 2009 is het resterende deel van het totale bedrag van twee miljoen euro geschonken aan de gemeente Assen voor het Cultureel Kwartier. Het bedrag komt in z n geheel ten goede aan het realiseren van de informatietechnologie-infrastructuur van de nieuw te bouwen bibliotheek. 24 oktober Nacht van de Nacht Het hoofdkantoor van de NAM in Assen doet mee aan de landelijke Nacht van de Nacht en doet het licht uit. 18 november Miniatuurinstallatie gerenoveerd Ook NAM s kleinste Groningen-cluster, in miniatuurstad Madurodam, is gerenoveerd. Groep 6 van basisschool De Regenboog uit Hoogezand is bij de oplevering, als winnaar van een G50-prijsvraag.
Cijfers 2009 11 Aardgasproductie NAM 53,3 miljard m 3 (2008: 57,9 miljard m 3 ) 37,6 miljard m 3 (70,54%) uit het Groningengasveld (2008: 39,4 miljard m 3 ) 15,7 miljard m 3 (29,46%) uit kleine gasvelden op land en zee (2008: 18,5 miljard m3) Aantal boringen NAM (100% succesvol) Op land: 26 (2008: 3) Offshore: 4 (2008: 5) Aantal werknemers NAM 1807 (2008: 1803) Olieproductie NAM 322.573 m 3 voornamelijk uit kleine velden in West-Nederland (2008: 330.430 m 3 ) 40 nationaliteiten 239 (13,2%) vrouwen (2008: 233) 1.568 (86,8%) mannen (2008: 1570) Aardgascondensaatproductie NAM 350.571 m 3 (2008: 414.600 m 3 ) 9 december Boorinstallatie werkt drie jaar ongevalsvrij De boorinstallatie Synergy II bereikt de mijlpaal van drie jaar werken zonder ongeval. 23 november Uitreiking LiveWIRE Als sponsor is de NAM gastheer van de regiofinale van de LiveWIRE Young Business Award regio Noord. Winnaar is Watter BV, dat schoon drinkwateroplossingen biedt. 17 december NAM sluit contract met GLT-PLUS De NAM sluit een onderhouds- en servicecontract af voor installaties van het Groningen-systeem. Het 15-jaar durende contract is goed voor 10.000 manjaren werk in Noord-Nederland.
Colofon Deze brochure is een uitgave van: Tekst: NAM afdeling Communicatie Postbus 28000, 9400 HH Assen Telefoon (0592) 36 91 11 www.nam.nl Foto s: Hans Banus, Ernst Bode, Stein Inge Pedersen, Marc Ruygrok, Jan Sibon, Peter Stevens, Bert Vennik, Sky Pictures en NAM-foto s Coverfoto: kunstobject Aardgasmolecuul van Marc Ruygrok Vormgeving: Castel Mediaproducties Nederlandse Aardolie Maatschappij B.V. 2010