Contactpersoon: Malika Habouria, 030 751 1793, m.habouria@cnv.nl Datum: juli 2016 Onderzoek naar onderwijsarbeidsmarkt Het Centraal Plan Bureau (CPB) heeft een onderzoek uitgevoerd naar de ontwikkelingen op de onderwijsarbeidsmarkt: CPB Notitie 23 oktober 2013 Arbeidsmarkt leraren: Aanpassingsmechanismen en aangrijpingspunten voor beleid. 1 Hieruit zijn een aantal prognoses naar voren gekomen. De verwachting is dat deze zullen uitkomen als er geen actie ondernomen wordt. Zodra dat wel gebeurt, zullen de prognoses aangepast moeten worden. Hieronder staan de belangrijkste conclusies. ONDERZOEK CPB 1. Welke knelpunten voorzien recente ramingen van de arbeidsmarkt voor leraren in primair en voortgezet onderwijs? 2. Hoe werkt de arbeidsmarkt voor leraren? Wat kenmerkt vraag en aanbod en welke aanpassingsprocessen spelen een rol? 3. Hoe heeft de arbeidsmarkt zich de afgelopen jaren ontwikkeld en welke aanpassingsprocessen zijn in de cijfers terug te zien? 4. Welke mogelijkheden heeft de overheid om de onderwijsarbeidsmarkt in goede banen te leiden? RAMING LERARENTEKORT Tot 2025 een oplopend lerarentekort voor PO. VO voorziene tekorten aanzienlijk kleiner. Tekorten binnen VO bij technische vakken en moderne talen en/of bij eerstegraads bevoegde docenten versluierd. 1 Dit beleidsdocument is een samenvatting van CPB Notitie 23 oktober 2013 Arbeidsmarkt leraren: Aanpassingsmechanismen en aangrijpingspunten voor beleid en bevat geenszins het standpunt van CNV Onderwijs of CNV Schoolleiders. Dit beleidsdocument is louter een korte samenvatting met als doel lezers kort en krachtig te informeren over de strekking van het CPB-rapport. CNV Schoolleiders biedt belangstellenden middels position papers inhoudelijke informatie aan, maar behoudt zelf het copyright op alle tekst, afbeeldingen en andere onderdelen. De position paper betreft een groeidocument. Zij is gedocumenteerd op datum van verschijning en is samengesteld uit informatie die tot genoemde datum voorhanden was. Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. De afnemer is zelf verantwoordelijk voor de keuze en het gebruik van de informatie. CNV Schoolleiders aanvaardt geen aansprakelijkheid voortvloeiende uit gebruik, onnauwkeurigheid of onvolledigheid van deze inhoudelijke informatie, en behoudt zelf het recht om wijzigingen aan te brengen op genoemde informatie.
2 EERSTEGRAADSDOCENTEN DUO: bij vrijwel alle vakken onder de oudste groep docenten (55+) relatief meer eerstegraads-bevoegden dan in de jongere leeftijdsgroepen. Door op handen zijnde uittreding van deze groep de verhouding eerstegraads-tweedegraadsbevoegden de komende jaren zal dalen. Steeds meer kinderen met een hoger opleidingsniveau het VO afronden (avorisering) en de daaruit voor de bovenbouw van het VO grotere vraag naar eerstegraadsdocenten, lerarentekort voor eerstegraadsbevoegden toenemen een overschot aan tweedegraads bevoegde docenten. 2 beleid, 5.
3 BEVOLKINGSONTWIKKELING Zodra zich tekorten (of overschotten) op een markt aftekenen, zullen aanpassingsprocessen op gang komen om tot een nieuw evenwicht tussen vraag en aanbod te komen en dat de nu verwachte tekorten zich uiteindelijk dus niet in volle omvang zullen voordoen. Langs welke mechanismen het aanpassingsproces precies zal verlopen, hangt onder andere samen met de institutionele inbedding van de markt. 4 ECONOMIE VAN DE ARBEIDSMARKT LERAREN Invloed van de lerarensalarissen op de arbeidsvraag is beperkt. Arbeidsaanbod leraren wordt bepaald door: o de preferenties van mensen, o de primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden, o het imago van het beroep en 3 beleid, 7. 4 beleid, 8.
o het loopbaanperspectief. Mensen met voltooide PABO-opleiding of HBO-bacheloropleiding beschikken over beperkte mogelijkheden om op een ander werkgebied dan het onderwijs actief te worden (beperkte outside option ). De gevolgde opleiding is vooral op vak leraar gericht. Mensen met een voltooide WOmaster-lerarenopleiding hebben meer mogelijkheden op de arbeidsmarkt. Zij hebben ook een keus voor een baan in het oorspronkelijke (bachelor-). IN- EN UITSTROOM Op de arbeidsmarkt leraren is een overbrugging van tekorten mogelijk door het afspreken van een hoger loon. Naast dit prijsmechanisme bestaat ook de mogelijkheid lerarentekorten te overbruggen met niet-financiële mechanismen: o het verhogen van de arbeidsproductiviteit door het vergroten van de klassen of o het verlagen van de kwaliteit van het onderwijsproduct door de inzet van minder bevoegde docenten. Gedurende eerste jaren docentschap zal blijken of keuze voor het vak gebracht heeft wat men ervan had verwacht: spijtoptanten, gedwongen opgave (bijvoorbeeld door inkrimping van de school). Het is onzeker of deze groep volledig zal terugkeren in het onderwijs. CARRIÈREPERSPECTIEVEN Voor degenen die na enkele jaren nog als docent in het onderwijs verblijven, nemen hun perspectieven om in een ander segment van de arbeidsmarkt nog een baan te vinden af ( outside option verslechtert). Loopbaanperspectief binnen het onderwijs vindt men vervolgens in verbreding met nevenfuncties: o leerjaarcoördinator, o decanaat, o vertrouwenspersoon, o vakgroepcoördinator, o remedial teacher, o intern begeleider, o ontwikkelaar van lesmethoden of leidinggevende functies: o directeur. CAO Het prijsmechanisme biedt doorgaans weinig speelruimte. De cao stelt immers grenzen aan de mogelijkheden om de salarissen of de secundaire arbeidsvoorwaarden aan te passen. Voor zover er ruimte is binnen de cao, moeten de resulterende loonkosten uit het totaal beschikbaar gestelde schoolbudget gefinancierd kunnen worden.
5 ARBEIDSMARKT IN CIJFERS Huidige arbeidsmarkt leraren kenmerkt zich zowel in het PO als in het VO door een sterk vergrijsde populatie. Aantal vacatures en het werkloosheidspercentage liggen laag. Uitzondering hierop vormen de deelmarkten voor starters in het PO, waar de werkloosheid de afgelopen jaren sterk is toegenomen, en de openstaande-vacatureaandelen in de exacte vakken en moderne talen in het VO. 6 5 beleid, 34. 6 beleid, 30.
7 7 beleid, 24.