Eerder signaleren. Eerder aanpakken. Jaarverslag leerplicht 2011/2012
Voorwoord Den Haag telt ruim 75.000 kinderen en jongeren die leerplichtig zijn. We kijken daarbij niet alleen naar leeftijd maar ook naar kwalificatie. Je kunt school pas met een gerust hart verlaten als je voldoende geleerd hebt en dat bekroond ziet met een diploma dat telt. De gemeente Den Haag zet alles op alles om de schoolcarrière van kinderen tot een succes te maken. De leerplichtwet is daarbij een belangrijk instrument. Gemeenten kiezen daarbij een eigen aanpak. In Den Haag gaan handhaving en zorg samen. We zien strikt toe op naleving van de regels, maar zetten ons extra in als schoolverzuim ontstaat door problemen op school of thuis. Een voorbeeld van de Haagse aanpak is het bestrijden van thuiszitten. Dat is geen optie. Thuiszitten staat een succesvolle toekomst in de weg. Een speciaal team heeft zich het afgelopen jaar gericht op het terugdringen van het aantal thuiszitters. Die intensieve en persoonlijke aanpak loont: in nog geen jaar tijd halveerde het aantal jongens en meisjes dat langer dan tien dagen thuis zat. Jongeren voor wie weer perspectief kwam op onderwijs, werk of een combinatie van beiden. Daarbij is nauw samengewerkt met het onderwijs en de zorg. En juist dat is de sleutel tot succes. Bestrijding van schoolverzuim is alleen mogelijk als ouders, scholen, zorginstellingen en de overheid samenwerken. Ook vorig jaar hebben we daar stappen in gezet. Het stelt ons in staat verzuim sneller te signaleren en eerder aan te pakken. De Haagse jeugd is die gezamenlijke inzet dubbel en dwars waard. Ingrid van Engelshoven Wethouder Onderwijs en Dienstverlening 2
Inhoudsopgave 1 Schooljaar 2011/2012... 4 2 Om wie gaat het: de Haagse leer- en kwalificatieplichtigen.. 6 3 Schoolverzuim nader toegelicht.... 7 4 Bemiddeling, extra verlof en vrijstellingen... 12 5 Uitvoering verzuimcontroles 14 6 Cijfers en aanpak per stadsdeel.. 15 Bijlage 1: de belangrijkste cijfers in één oogopslag.. 17 Bijlage 2: verklaring van de begrippen 18 3
1. Schooljaar 2011/2012 Alle kinderen in Nederland hebben recht op onderwijs, moeten hun talent kunnen ontwikkelen en moeten zich kunnen voorbereiden op de maatschappij en arbeidsmarkt. In ons land gelden de leerplicht en de kwalificatieplicht. Dit betekent dat jongeren van 5 tot 18 jaar naar school moeten tot zij een startkwalificatie hebben gehaald: een havodiploma, vwo-diploma of een mbo-diploma op niveau 2 of hoger. Het toezicht op de naleving van deze wet is opgedragen aan burgemeester en wethouders. Zij wijzen daartoe een of meer (leerplicht)ambtenaren aan. In schooljaar 2011/2012 waren in de gemeente Den Haag 75.234 kinderen en jongeren leer- of kwalificatieplichtig. Dit jaarverslag geeft een overzicht van de activiteiten van de afdeling Leerplicht van de gemeente Den Haag (onderdeel van de dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn) en van de belangrijkste resultaten van hun werk. In dit eerste hoofdstuk noemen we de trends in het afgelopen schooljaar. Een van de belangrijkste resultaten is het terugdringen van het aantal thuiszitters met maar liefst 50 procent door de inzet van een speciaal team. Schoolverzuim nog beter in beeld Jongeren die zonder afgeronde opleiding de arbeidsmarkt opgaan, hebben minder kans op een (duurzame) baan, kunnen hun talenten minder makkelijk ontplooien, moeten vaker een beroep doen op sociale voorzieningen en dragen minder bij aan de economie. Vanuit dit besef investeren we de laatste jaren veel om schoolverzuim en -uitval terug te dringen. Via een (landelijk) digitaal verzuimloket en verbeterde registratiesystemen kunnen verzuim en uitval steeds beter in beeld gebracht worden. Onderwijsinstellingen hebben met de overheid afspraken gemaakt over verzuimbeleid. Belang van tijdig en volledig melden Een effectieve verzuimaanpak start bij een gedegen registratie. Het is van belang dat scholen tijdig en volledig melden. Daar heeft Leerplicht in schooljaar 2011/2012 nog meer aandacht aan gegeven. Bovendien zijn de eigen registratie, de afstemming met de gemeentelijke basisadministratie (GBA) en meldprocedures nog verder verbeterd zodat meldingen eerder bij Leerplicht terechtkomen. Daarnaast is het van belang dat de school merkt dat meldingen snel en effectief worden behandeld door Leerplicht. Hierdoor kan er een onderling vertrouwen ontstaan wat stimulerend werkt voor het meldgedrag, daardoor kan het aantal meldingen stijgen. Een stijging van het aantal meldingen betekent dus niet automatisch dat het verzuim ook daadwerkelijk is gestegen. De oorzaak van meer meldingen ligt naar alle waarschijnlijkheid in meer aandacht voor het melden. In de samenwerking met scholen heeft leerplicht dit jaar gemerkt dat groeiende aandacht voor het melden en het registreren van schoolverzuim en - uitval het effect heeft dat er meer gemeld wordt, waardoor ook eerder actie ondernomen kan worden. Door het uitvoeren van controles op de verzuimregistraties van scholen zal inzichtelijk gemaakt worden wat het verband is tussen het daadwerkelijke verzuim en de toe- of afname van het aantal meldingen. Het uiteindelijke effect van tijdig en volledig melden moet zijn dat er zo snel mogelijk een passende actie ingezet kan worden om het verzuim te stoppen. Sinds in januari 2012 een wijziging in de Leerplichtwet van kracht werd, is het algemene toezicht op verzuimbeleid van scholen een taak van de Inspectie van het Onderwijs. De gemeente Den Haag en de andere drie grote steden hebben echter met de Inspectie afgesproken dat Leerplicht de controles op verzuimregistraties blijft uitvoeren. De periode januari tot en met april 2012 is gebruikt om het scholenveld voor te lichten en om de nodige interne voorbereidingen te treffen zoals het uitvoeren van proefcontroles. Dit moest eerst afgerond worden voordat er vanaf mei 2012 tot aan zomervakantie gestart kon worden met de officiële controles. In deze periode zijn op zeven scholen controles uitgevoerd op het meldgedrag en de kwaliteit van de melding. 4
Meer aandacht voor verzuim, meer meldingen Bij de onderwijsinstellingen is er sprake van groeiende aandacht voor schoolverzuim en -uitval en het registreren hiervan met als resultaat meer verzuimmeldingen. In schooljaar 2011/2012 kwam de toename vooral vanuit het MBO, maar ook vanuit een paar grote scholen in het voortgezet onderwijs. Dit verslagjaar is er voor het eerst gewerkt met een uitgebreider team voor het MBO. Er was meer capaciteit, dat gaf vertrouwen bij het MBO waardoor er meer gemeld werd. In alle verzuimcategorieën nam het aantal meldingen toe. Het signaalverzuim, verreweg de grootste categorie, liet met 25 procent een forse stijging zien naar 4.083 meldingen. Bij signaalverzuim gaat het om spijbelaars, leerlingen die zijn ingeschreven bij een onderwijsinstelling, maar niet naar de lessen komen. De stijging in de categorie (vermoedelijk) absoluut verzuim met 71 procent naar 399 meldingen (was 234) - kan worden toegeschreven aan de gewijzigde aanpak van Leerplicht en een betere registratie. Deze gewijzigde aanpak is gestart in de tweede helft van schooljaar 2010/2011 en dit verslagjaar gecontinueerd. Daardoor is vermoedelijk absoluut verzuim - een jongere staat bij de gemeente ingeschreven maar niet bij een onderwijsinstelling - sneller bij Leerplicht bekend en kunnen leerplichtambtenaren eerder in actie komen. Intensieve controles op luxeverzuim rond alle schoolvakanties resulteerden in een toename in het aantal meldingen met 8 procent. Bij luxeverzuim gaan leerlingen buiten de reguliere vakantieperiodes om op vakantie. Passende interventies Naast snel optreden en strikte handhaving heeft Leerplicht bij de afwikkeling van verzuimmeldingen steeds meer aandacht voor de zorgkant. Leerplichtambtenaren bekijken iedere melding nauwkeurig en zoeken passende interventies. Als het verzuim samenhangt met problemen thuis moet daar een oplossing voor komen. Door verdere ontwikkeling van zorgstructuren is voor kinderen en hun ouders sneller adequate hulp te regelen en kunnen leerlingen naar school terugkeren. Aantal thuiszitters gehalveerd In schooljaar 2011/2012 heeft een speciaal team van leerplichtambtenaren zich voor het eerst specifiek op thuiszitters gericht. Hierbij gaat het om een groep jongeren die om andere dan medische of psychische redenen tien dagen of meer thuis zit. Effect van de nieuwe aanpak was een flinke reductie in het aantal thuiszitters, van 139 jongeren aan het begin van het jaar tot 69 aan het einde van het jaar. Een afname met 50 procent. Nieuw is het structureel intensieve overleg met het loket Instroom van het Samenwerkingsverband Zuid-Holland West. Per casus wordt in gezamenlijkheid een plan van aanpak opgesteld en uitgevoerd. 5
2. Om wie gaat het: de Haagse leer- en kwalificatieplichtigen In het schooljaar 2011/2012 telde de gemeente Den Haag 75.234 leerplichtige en kwalificatieplichtige kinderen en jongeren (peildatum is 31 juli 2012). Tabel 1: aantal Haagse leerplichtigen en kwalificatieplichtigen naar geslacht Schooljaar Jongens Meisjes Totaal 2010-2011 38.418 36.213 74.631 2011-2012 38.626 36.608 75.234 Onderstaande tabel geeft weer hoe het aantal leerplichtigen en kwalificatieplichtigen verdeeld is over de diverse onderwijssoorten. Tabel 2: aantal Haagse leerplichtigen en kwalificatieplichtigen naar onderwijssoort Onderwijssoort Type onderwijs 2010-2011 2011-2012 Primair onderwijs regulier basisonderwijs 43.088 43.837 Voortgezet onderwijs havo/vwo 11.912 11.873 praktijkonderwijs 986 1.012 vmbo 9.965 9.990 Subtotaal voortgezet onderwijs 22.867 22.875 Middelbaar mbo (bol/bbl, incl. vavo) 3.932 4.023 beroepsonderwijs Speciaal onderwijs* speciaal onderwijs 2.903 2.950 Overig** 1.845 1.549 Totaal 74.631 75.234 * de categorie Speciaal onderwijs bevat speciaal onderwijs, speciaal basisonderwijs en (voortgezet) speciaal onderwijs. ** de categorie Overig bevat onder andere leerlingen die op de peildatum vrijgesteld zijn van regulier onderwijs of onderwijs in het buitenland volgen en leerlingen die zeer recent in de gemeente Den Haag wonen en waarvan de inschrijving op een school of onderwijsinstelling (nog) onbekend is. In vergelijking met schooljaar 2010/2011 laat de tabel geen opvallende verschuivingen zien qua leerlingenaantallen in de diverse soorten onderwijs. 6
3. Schoolverzuim nader toegelicht Zoals beschreven in hoofdstuk 1 onderscheidt de afdeling Leerplicht drie vormen van verzuim: signaal-, luxe- en absoluut verzuim. Het aantal meldingen rond alle drie verzuimvormen nam in schooljaar 2011/2012 toe. Na een aantal algemene cijfers beschrijft dit hoofdstuk de drie categorieën uitgebreider. Tabel 3: aantal verzuimmeldingen Soort verzuim 2010-2011 2011-2012 Verschil Signaalverzuim 3.278 4.083 + 25% Luxeverzuim 409 443 + 8% Absoluut verzuim 234 399 + 71% De belangrijkste groepen die met leerplicht in contact komen: het overgrote deel van de meldingen betreft leerlingen in de leeftijd van dertien tot achttien jaar (zie tabel 4); op basisscholen zijn luxeverzuim en signaalverzuim de belangrijkste categorieën (respectievelijk 279 en 205 keer, zie tabel 5); in het voortgezet onderwijs is signaalverzuim verreweg de belangrijkste categorie (2.802 keer) en dat geldt ook voor het middelbaar beroepsonderwijs (983 keer) en het speciaal onderwijs (93 keer, zie tabel 5). Tabel 4: aantal verzuimmeldingen naar leeftijdscategorie Verzuim/leeftijd * 4 5 t/m 8 9 t/m 12 13 t/m 15 16 tot 18 Signaalverzuim 15 114 342 2.122 1.490 Luxeverzuim 14 166 131 96 36 Absoluut verzuim 38 67 73 85 136 Totaal 67 347 546 2303 1662 * leeftijd aan het begin van het schooljaar 7
Tabel 5: aantal verzuimmeldingen naar type onderwijs Onderwijssoort Type onderwijs Signaalverzuim Luxeverzuim Absoluut Verzuim Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Middelbaar beroepsonderwijs Speciaal onderwijs Regulier 205 279 106 basisonderwijs havo/vwo 615 50 17 Praktijkonderwijs 214 14 5 vmbo 1.973 81 46 Subtotaal VO 2.802 145 68 mbo (bol/bbl, incl. 983 10 72 vavo) Speciaal onderwijs 76 4 12 14 5 4 Speciaal basisonderwijs Speciaal voortgezet onderwijs 3 0 6 Subtotaal speciaal 93 9 22 onderwijs Overig* 131 Totaal 4.083 443 399 * de categorie Overig bevat onder andere leerlingen die op de peildatum vrijgesteld zijn van regulier onderwijs of onderwijs in het buitenland volgen en leerlingen die zeer recent in de gemeente Den Haag wonen en waarvan de inschrijving op een school of onderwijsinstelling (nog) onbekend is. Signaalverzuim: meer meldingen en zorg steeds belangrijker Van signaalverzuim is sprake als de leerplichtige leerling ongeoorloofd afwezig is, zonder dat er sprake is van vakantie. Regelmatig spijbelen varieert van structureel te laat komen en/of uren verzuimen tot regelmatig een dag of dagdeel spijbelen. In sommige gevallen is spijbelgedrag het gevolg van problemen aan het thuisfront. De ouders of verzorgers, maar ook leerplichtige leerlingen vanaf 12 jaar, kunnen voor signaalverzuim verantwoordelijk worden gesteld. Tabel 6: aantal meldingen signaalverzuim 2010-2011 2011-2012 Verschil Signaalverzuim 3.278 4.083 + 25% In het verslagjaar ontving Leerplicht 4.083 meldingen van signaalverzuim, 25 procent meer dan het jaar daarvoor. Dat aan het belang van (tijdig) melden veel aandacht is besteed, lijkt daarmee haar vruchten af te werpen. De stijging is grotendeels te herleiden tot een aantal scholen die fors meer meldingen hebben gedaan, in totaliteit ongeveer 500 meldingen meer. Binnen het mbo waren dit het IDcollege en ROC Mondriaan. Binnen het voortgezet onderwijs ging het om het Hofstad College, het Atlas college en de Esloo Onderwijsgroep. Voor schooljaar 2011/2012 is de capaciteit van het MBO-team uitgebreid (gefinancierd vanuit de beleidsintensivering). Dit om extra aandacht aan het tijdig en compleet melden te kunnen besteden en tevens om de verwachte toename in het aantal meldingen verwerken. Dit is een positieve ontwikkeling, want hoe eerder een leerling in beeld is bij de afdeling Leerplicht, hoe eerder deze in actie kan komen en hoe eerder het verzuim gestopt kan worden. 8
De 4.083 meldingen signaalverzuim en de 237 meldingen die eind schooljaar 2010/2011 nog niet waren afgerond (in totaal 4.320 meldingen) zijn als volgt behandeld: in 258 gevallen werd een herhalingsmelding gedaan, dat wil zeggen dat tijdens de behandeling van een eerdere melding een nieuwe verzuimmelding is gedaan. Deze melding is meegenomen in het lopende onderzoek. in 337 gevallen heeft Leerplicht een proces-verbaal opgemaakt. Dit kan er toe leiden dat ouders en leerling zich moeten verantwoorden voor de rechter en er kan uiteindelijk een geldboete en/of taakstaf opgelegd worden. in 153 gevallen is een HALT-afdoening opgelegd (een succesvolle Halt-afdoening voorkomt dat jongeren die spijbelen in aanraking komen met justitie); in 1173 gevallen is na de schriftelijke waarschuwing nog een mondelinge waarschuwing afgegeven; in 1157 gevallen waren er zorginterventies nodig om het klimaat thuis zo te verbeteren, dat de leerling weer naar school zou kunnen gaan; in 116 gevallen is na onderzoek gebleken dat het verzuim niet verwijtbaar, bijvoorbeeld als tijdens het onderzoek door de leerplichtambtenaar blijkt dat de leerling ziek was in plaats van ongeoorloofd afwezig en dit niet juist geregistreerd bleek te zijn; in 18 gevallen heeft Leerplicht de leerlingen overgedragen naar de afdeling Voortijdig Schoolverlaten (VSV); in 27 gevallen is een adresonderzoek aangevraagd bij de dienst Publiekzaken; in 17 gevallen is een vrijstelling afgegeven; in de overige 254 gevallen betrof het onder andere jongeren die uitgeschreven waren uit de Haagse GBA of bleek bijvoorbeeld uit het onderzoek dat de melding onterecht was. Aan het einde van schooljaar 2011/2012 waren 810 meldingen nog in behandeling. Dit lijkt veel maar voor 527 meldingen, die in juni en juli 2012 binnenkwamen, is het onderzoek net gestart met een eerste administratieve actie. Leerplichtambtenaren hebben nog 42 jongeren in behandeling die na diverse interventies nog steeds verzuimen. Deze jongeren blijven in beeld en gekeken wordt welke interventies verder nog ingezet kunnen worden. In de overige 241 gevallen betreft het meldingen waarbij Leerplicht bijvoorbeeld nog wacht op informatie van school of van andere samenwerkingspartners om de behandeling daarna weer te kunnen oppakken. Luxeverzuim: extra acties rond schoolvakanties Van luxeverzuim is sprake als de leerplichtige leerling buiten de schoolvakanties om op vakantie gaat. Dit verzuim valt onder volledige verantwoordelijkheid van de ouders. Tabel 7: aantal meldingen luxeverzuim 2010-2011 2011-2012 Verschil Luxeverzuim 409 443 + 8 % In schooljaar 2011/2012 heeft Leerplicht extra ingezet op het terugdringen van het luxeverzuim. Deze inspanningen komen tot uiting in een toename van het aantal meldingen met 8 procent Op veel momenten hield Leerplicht speciale acties: na de zomervakantie, voor de kerst-, voorjaars- en meivakantie en aan het einde van schooljaar 2011/2012. Dit levert het volgende beeld op: Bij de acties luxeverzuim zijn in totaal 85 scholen bezocht, sommige scholen meerdere keren. Leerplichtambtenaren hebben 480 huisbezoeken afgelegd. Daarbij bezochten ze ook de leerlingen die op dat moment waren ziek gemeld. Uiteindelijk zijn 247 leerlingen niet thuis aangetroffen. Deze ouders en leerlingen krijgen vervolgens een oproep van Leerplicht om zich te verantwoorden. Als ze geen legitieme reden kunnen opgeven voor het verzuim, maakt de 9
ambtenaar proces-verbaal op. Dit is in 229 gevallen gebeurd. In het geval van luxeverzuim kan dit tot een geldboete leiden. Absoluut verzuim: intensievere aanpak, meer resultaat Van absoluut verzuim is sprake wanneer de leerplichtige of kwalificatieplichtige jongere wel staat ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie (GBA), maar niet bij een onderwijsinstelling. Tabel 8: aantal constateringen vermoedelijk absoluut verzuim 2010-2011 2011-2012 Verschil Absoluut verzuim 234 399 + 71% In het voorgaande verslagjaar constateerde Leerplicht 234 gevallen van mogelijk absoluut verzuim. De gewijzigde aanpak van deze vorm van verzuim, waarmee in de tweede helft van schooljaar 2010/2011 is begonnen, is in het verslagjaar gecontinueerd. Met als resultaat dat leerplichtambtenaren nog meer gevallen van mogelijk absoluut verzuim hebben kunnen constateren. De gewijzigde aanpak houdt in dat ouders/verzorgers op zeer korte termijn aangeschreven worden zodra geconstateerd wordt dat de betreffende leerling geen schoolinschrijving heeft. Doordat deze informatie in een vroegtijdig stadium uit de systemen gehaald kan worden, wordt hier vooraal veel tijdwinst geboekt. In lang niet alle gevallen is daadwerkelijk sprake van absoluut verzuim. Het komt bijvoorbeeld regelmatig voor dat een leerling op een school ingeschreven staat, maar dat dit administratief nog niet volledig verwerkt is en dus niet bij Leerplicht bekend. De hierboven genoemde 399 dossiers en de 49 overgebleven zaken van schooljaar 2011/2011 zijn als volgt behandeld: in 222 gevallen is de leerling/jongere alsnog op een school ingeschreven; 104 gevallen zijn doorgegeven aan de dienst Publiekzaken voor een adresonderzoek; in 4 gevallen heeft Leerplicht de behandeling overgedragen aan de afdeling Voortijdig Schoolverlaten om ervoor te zorgen dat de jongere alsnog in een passend traject geplaatst kon worden; in 16 gevallen is proces-verbaal opgemaakt. Dit gebeurt pas als het de leerplichtambtenaar niet lukt de leerling zich te laten inschrijven op een school omdat bijvoorbeeld de ouders niet meewerken. De ambtenaar maakt dan niet alleen procesverbaal op, maar schakelt ook de hulpverlening in. De melding wordt afgesloten hangende de justitiële procedure; in 40 gevallen is een vrijstelling van de leerplicht verleend omdat de jongere op basis van lichamelijke of psychische gronden niet in staat was onderwijs te volgen; de overgebleven 62 meldingen zijn nog in behandeling. Effecten van interventies Een leerplichtambtenaar beschikt over een aantal interventies om het verzuim te stoppen. In opbouw van zwaarte zijn dit: - waarschuwingsbrief; - HALT-afdoening; - Proces-verbaal. Daarnaast bestaat de mogelijkheid tot het inhouden van de kinderbijslag bij 16- en 17-jarigen. Van deze mogelijkheid is in dit verslagjaar geen gebruik gemaakt. Momenteel wordt onderzocht wat hiervan de oorzaak is. 10
In algemene zin kan gezegd worden dat bij het behandelen van een melding als eerste gekozen wordt voor de meest lichte interventie, de waarschuwingsbrief. Stopt het verzuim niet, dan wordt een zwaardere interventie ingezet. Afhankelijk van de omvang van het verzuim kan dit een HALTafdoening of een proces-verbaal zijn. Dankzij het registratiesysteem LBA (Leerplicht Basisadministratie), kan Leerplicht steeds beter meten wat de effecten zijn van de gepleegde interventies. Dit wordt hieronder beschreven. Waarschuwingsbrieven, soms effectief maar lang niet altijd Een van de middelen om (verder) ongeoorloofd signaalverzuim te voorkomen, is het versturen van een waarschuwingsbrief. In schooljaar 2011/2012 heeft Leerplicht 2.718 waarschuwingsbrieven verstuurd. Dit zijn bijna 1000 brieven meer dan in schooljaar 2011/2011 (1.770 waarschuwingsbrieven). Deze stijging is voor een belangrijk deel te verklaren door de forse toename in het aantal meldingen van signaalverzuim. In 877 gevallen stopte het verzuim na het versturen van de waarschuwingsbrief. 810 gevallen zijn nog in behandeling (zie signaalverzuim). In de overige 1.031 gevallen bleef verzuim optreden en was een combinatie van interventies nodig om het te stoppen. Deze combinatie van interventies kan bestaan uit: de leerplichtambtenaar verwijst de leerling naar HALT, de organisatie waarin gemeenten, politie en justitie samenwerken om jeugdcriminaliteit te voorkomen. Als HALT de jongere ook niet kan helpen, maakt de leerplichtambtenaar een proces-verbaal op; de leerplichtambtenaar maakt direct proces-verbaal op bij meer dan 28 uur verzuim, of als ernstige zorgen bestaan over de leerling en ouders niet willen meewerken aan een hulpverleningstraject; de leerplichtambtenaar maakt afspraken met samenwerkingspartners in de zorg om zo spoedig mogelijk de belemmeringen voor de schoolgang weg te nemen. Het effect is dus dat in 46 procent van de gevallen het verzuim na het versturen van de waarschuwingsbrief is gestopt en dat de leerling in de rest van het schooljaar niet opnieuw is gaan verzuimen. Een HALT-afdoening, ter voorkoming van erger In schooljaar 2011/2012 heeft Leerplicht 153 jongeren aangemeld bij bureau HALT (Het Alternatief). In schooljaar 2010/2011 waren dit er 115. HALT richt zich op de leerlingen die wel regelmatig verzuimen en/of te laat komen maar voor wie een proces-verbaal een te zware sanctie is. De bedoeling is dat deze jongeren door een HALT-afdoening zo gemotiveerd dat ze niet langer verzuimen. Deze aanpak blijkt succesvol: in 151 gevallen (bij vrijwel alle aangemelde jongeren dus) is na het afronden van de HALT-afdoening geen nieuw verzuim opgetreden. Proces-verbaal, alleen ingezet als andere interventies niet werken Het doel van de Leerplichtwet is, dat jongeren een ononderbroken schoolcarrière hebben. Daar waar stagnatie optreedt, grijpt de overheid in. In sommige gevallen is het opmaken van een proces-verbaal hiertoe het geëigende middel. Maar (signaal)verzuim is vaak ook het eerste signaal van een zorgelijke (thuis)situatie. Leerplichtambtenaren bekijken daarom elke melding nauwkeurig en zoeken de meest passende interventie, zoals het inschakelen van diverse hulpverleners. Zodra blijkt dat de ingreep of doorverwijzing niet helpt, of dat ouders/verzorgers niet bereid zijn mee te werken, wordt alsnog overgegaan tot handhaving, dat wil zeggen: tot het opmaken van een proces-verbaal. 11
Tabel 10: aantal processen-verbaal Afdoening 2010-2011 2011-2012 Verschil Signaalverzuim 435 337-23 % Luxeverzuim 247 229-7 % Absoluut verzuim 8 16 + 100 % Totaal 690 582-16 % In dit verslagjaar heeft Leerplicht in 582 gevallen een proces-verbaal opgemaakt. Het effect hiervan was groot. In 538 gevallen is na het opmaken van een proces-verbaal geen verzuim meer opgetreden. De daling in het aantal processen-verbaal ten opzichte van het schooljaar 2010/2011 betekent niet dat er losser wordt omgegaan met handhaving. Er wordt intensief ingezet om verzuim eerder en op een andere wijze te stoppen. Eerder signaleren betekent eerder kunnen aanpakken, waarbij het niet direct tot een proces-verbaal hoeft te komen. Door de combinatie van de forse toename van het aantal meldingen en het tijdintensieve aspect van het opmaken van een proces verbaal, is er in een aantal gevallen gekeken naar een andere passende interventie die wel haalbaar was binnen de beschikbare tijd. Daarnaast worden ook eerst de mogelijkheden binnen de zorg- en hulpverlening zoveel mogelijk benut voordat er overgegaan wordt tot het opmaken van een proces verbaal. Uiteraard monitort Leerplicht de ontwikkelingen van de jongere tegen wie een proces verbaal is opgemaakt en blijven er interventies ingezet worden om het schoolverzuim of uitval zoveel mogelijk te beperken. 4. Bemiddeling, extra verlof en vrijstellingen De afdeling Leerplicht behandelt niet alleen verzuimmeldingen, maar bijvoorbeeld ook aanvragen voor extra verlof en kennisgevingen voor vrijstelling van de Leerplichtwet. Ook bemiddeling bij conflicten is een belangrijke taak van de leerplichtambtenaar. Het gaat vaak om aanvragen voor leerlingen in de leeftijd van dertien tot achttien jaar. Dit hoofdstuk geeft een toelichting op deze (en nog enkele andere) activiteiten van de afdeling Leerplicht. Bemiddeling bij conflicten: oplossen in overleg vaak mogelijk Tabel 11: aantal bemiddelingen 2010-2011 2011-2012 Verschil Bemiddelingen 441 452 + 2 % De leerplichtambtenaar treedt soms op als bemiddelaar bij conflicten. Dit kan zijn op verzoek van ouders en/of de school maar vaak ook op verzoek van het Instroomloket van het samenwerkingsverband Zuid-Holland West (voor leerlingen in het voortgezet onderwijs). Bij het Instroomloket worden jongeren aangemeld die het onderwijs dreigen te verlaten of al uitgevallen zijn. Bij dreiging van een conflict brengen de loketmedewerkers diverse partijen in een vroeg stadium bij elkaar. Zo lukt het steeds vaker om het conflict af te wenden, de situatie in goed overleg op te lossen en schoolverzuim te voorkomen. In het verslagjaar heeft Leerplicht 452 maal bemiddeld, een zeer geringe stijging ten opzichte van schooljaar 2010/2011. Extra verlof: minder aanvragen Tabel 12: aantal aanvragen extra verlof 12
2010-2011 2011-2012 Verschil Extra verlof 97 67-31% De Haagse leerplichtigen en kwalificatieplichtigen moeten elke schooldag in de klas zitten. In een aantal (gewichtige) omstandigheden kunnen ze extra verlof krijgen. Afhankelijk van het soort verlof en de duur weegt de schooldirecteur of de leerplichtambtenaar zorgvuldig af of de omstandigheden waarvoor extra verlof wordt aangevraagd, zwaarder wegen dan het onderwijsbelang van de leerling. In schooljaar 2011/2012 vroegen ouders 67 keer extra verlof aan bij de afdeling Leerplicht. In 19 gevallen is het verlof toegewezen, 38 aanvragen zijn afgewezen, 4 zijn nog in behandeling en de overige 6 zijn vervallen. Vrijstelling: meer aanvragen voor schoolbezoek buitenland Tabel 13: aantal vrijstellingen 2010-2011 2011-2012 Verschil Vrijstellingen 486 613 + 26 % In bijzondere gevallen kunnen ouders een beroep doen op vrijstelling van de Leerplichtwet, bijvoorbeeld op lichamelijke en psychische gronden, vanwege schoolbezoek in het buitenland of wanneer ouders bedenkingen hebben tegen de richting van het onderwijs. Het aantal aangevraagde vrijstellingen is afgelopen schooljaar behoorlijk toegenomen (circa 26 procent) ten opzichte van schooljaar 2010/2011. Het totaal kwam uit op 613. De toename betrof vooral aanvragen voor schoolbezoek in het buitenland (468). Vorig schooljaar waren dat er nog 312. De ouders/verzorgers van leerlingen die een school in het buitenland bezoeken zijn in juni 2012 aangeschreven. Reden hiervoor is de striktere toepassing van de GBA-wetgeving. Voortaan moet een leerling die langer dan 8 maanden in het buitenland verblijft (bijvoorbeeld voor het volgen van onderwijs) uitgeschreven worden uit de GBA. Thuiszitters: speciale aanpak, flinke daling Tabel 16: aantal thuiszitters Primair Voortgezet Speciaal Mbo onderwijs onderwijs onderwijs Totaal Start schooljaar 5 69 41 24 139 Einde schooljaar 6 38 13 12 69 Een categorie jongeren die een eigen aanpak vergt, zijn de thuiszitters. Dit zijn jongeren die tien dagen of meer thuis zitten en geen vooruitzicht hebben op terugkeer naar school. Hierbij gaat het om leerlingen die om andere dan medische en/of psychologische/psychiatrische redenen thuis zitten. In schooljaar 2011/2012 heeft een speciaal team van leerplichtambtenaren zich voor het eerst met deze doelgroep bezig gehouden. Het effect hiervan is duidelijk merkbaar in de cijfers: in de loop van schooljaar 2011/2012 is het aantal thuiszitters met 50 procent flink gedaald. In totaal zijn 263 dossiers van thuiszitters afgesloten, dat wil zeggen dat jongeren zijn teruggeleid naar een vorm van onderwijs, werk of behandeling. Dit aantal is inclusief de 193 thuiszitters die er in het schooljaar bij kwamen. Kanttekening hierbij is dat Leerplicht (nog) onvoldoende zicht heeft op het aantal thuiszitters in het mbo. De gemeente Den Haag pakt het thuiszitten aan in samenwerking met diverse partners. Een belangrijke partner is het samenwerkingsverband Zuid-Holland West. Leerplicht heeft regelmatig 13
overleg met het samenwerkingsverband en maakt daarbij afspraken over het plan van aanpak voor de betreffende jongere en wie de regie heeft. Daarnaast worden de thuiszitters in diverse categorieën ingedeeld. Hierbij valt te denken aan: thuiszitten omdat gewacht wordt op het vrijkomen van een behandelplek, thuiszitten omdat (nog) geen nieuwe school is gevonden of thuiszitten omdat de jongere gewoon niet naar school wil of net uit detentie komt. Per categorie wordt bekeken met welke partner (structurele) afspraken gemaakt moeten worden om de jongere zo spoedig mogelijk weer in het onderwijs te krijgen. 5. Uitvoering verzuimcontroles Door een wijziging in de Leerplichtwet is met ingang van 1 januari 2012 het toezicht op de hoofden van scholen verlegd van de gemeentelijke afdelingen Leerplicht naar de Inspectie van het Onderwijs. De vier grote steden zijn vervolgens met de Inspectie overeengekomen, dat Leerplicht de verzuimregistraties van de scholen blijft controleren. Leerplicht Den Haag voerde deze controles al incidenteel uit en hecht grote waarde aan de mogelijkheid om dit te kunnen blijven doen. Inmiddels is zelfs gestart met een intensivering. De controles van Leerplicht richten zich op: relatief verzuim (signaal- en luxeverzuim); vrijstelling geregeld schoolbezoek (verlof); verwijdering; verzuimbeleid; schorsing. Op de controledag onderzoekt Leerplicht of verzuimbeleid en -registratie inhoudelijk en qua procedures op orde zijn. Als dit niet het geval is, krijgt de directeur de tijd om de zaken te herstellen of te organiseren. Leerplicht controleert vervolgens of verbetering optreedt. Wanneer Leerplicht na herhaaldelijke bezoeken constateert dat dit niet het geval is, wordt de inspectie ingeschakeld. Die neemt de zaak over en kan eventueel een bestuurlijke boete opleggen. Om deze werkwijze toe te lichten heeft Leerplicht voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd, waarvoor alle directies van het voortgezet en het primair onderwijs zijn uitgenodigd. In vijf sessies zijn ongeveer tachtig directeuren geïnformeerd. Daarnaast hebben leerplichtambtenaren nog diverse individuele gesprekken met directeuren gevoerd. Twee leerplichtconsulenten zijn deels belast met de controles in het verslagjaar en in augustus 2012 is daar een derde bij gekomen (gefinancierd vanuit de beleidsintensivering). Sinds mei 2012 hebben de leerplichtconsulenten zeven scholen onderzocht, naast een aantal proefscholen ; vijf binnen het primair onderwijs en twee binnen het voortgezet onderwijs. De resultaten zijn als volgt: - in het primair onderwijs scoorden twee van de vijf scholen voldoende en drie een onvoldoende; - in het voortgezet onderwijs scoorden beide scholen een onvoldoende. De scholen scoorden voornamelijk onvoldoende op het punt vrijstelling geregeld schoolbezoek (verlof). De scholen gaven zelf aan dat ze het onduidelijk vinden wanneer ze wel of geen toestemming mogen geven en zo ja, op grond van welk artikel in de Leerplichtwet. De afdeling Leerplicht heeft dit signaal direct opgepakt en een vernieuwde versie uitgebracht van de folder Alles wat u moet weten over luxeverzuim en verlof. Deze folder bevat gebruiksvriendelijke schema s die de afwegingen makkelijker maken. Veel scholen reageren in eerste instantie ietwat terughoudend op de controles door de leerplichtconsulenten. Toch zijn ze bij het eindgesprek tevreden. Zij zijn blij met de informatie die ze in dit gesprek krijgen en de vragen die ze kunnen stellen, zodat ze het in de toekomst beter kunnen doen. 14
Om eenduidigheid in de schoolcontroles tussen de grote steden te waarborgen, wordt regelmatig overlegd met de andere drie grote steden en de Inspectie. Dit moet een uniforme aanpak garanderen. In schooljaar 2012/2013 gaat Leerplicht door met de controles en zal scholen die onvoldoende hebben gescoord een tweede bezoek brengen om te kijken of vooruitgang is geboekt. De verwachting is dat in totaal 120 scholen gecontroleerd worden. 6. Cijfers en aanpak per stadsdeel In de stadsdelen Centrum en Escamp woont de overgrote meerderheid van de kwalificatie- en leerplichtige jongeren. Tabel 14: aantal Haagse leerplichtigen & kwalificatieplichtigen naar stadsdeel Stadsdeel 2010/2011 2011/2012 Centrum 15.854 15.721 Escamp 17.808 18.099 Haagse Hout 4.740 4.701 Laak 6.023 6.119 Leidschenveen-Ypenburg 10.486 10.823 Loosduinen 5.323 5.328 Scheveningen 6.797 6.832 Segbroek 7.600 7.611 Totaal 74.631 75.234 Logischerwijze is het grootste deel van de meldingen (circa 55 procent) afkomstig uit de stadsdelen Centrum en Escamp. Dat blijkt ook uit onderstaande tabel. Tabel 15: aantal meldingen naar aard behandeling en stadsdeel Stadsdeel Absoluut Verzuim Signaalverzuim Luxeverzuim Totaal Centrum 90 1343 113 1546 Escamp 77 948 120 1145 Haagse Hout 16 122 15 153 Laak 55 491 48 594 Leidschenveen-Ypenburg 24 359 16 399 Loosduinen 10 187 22 219 Scheveningen 28 215 58 301 Segbroek 26 256 32 314 Onbekend* 73 162 19 254 Totaal 399 4083 443 4925 * In de categorie onbekend zijn de leerlingen opgenomen die in de loop van dit schooljaar zijn verhuisd, maar waarmee de afdeling Leerplicht wel bemoeienis heeft gehad. Bij het aantal leerplichtigen per stadsdeel en het soort meldingen van verzuim zijn de verschillen per stadsdeel te zien, zie grafiek 1. 15
Grafiek 1: aantal Haagse leer- en kwalificatieplichtigen naar stadsdeel en soort verzuim Totaal Segbroek Scheveningen Loosduinen Leidschenveen-Ypenburg Luxe verzuim Signaal verzuim Absoluut verzuim Laak Haagse Hout Escamp Centrum 0,00% 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% Preventieve aanpak op scholen in de krachtwijken Het project preventieve aanpak van schoolverzuim in de krachtwijken, dat van start ging in het begin van schooljaar 2009/2010, eindigde per 1 januari 2012. Het project was erop gericht om scholen in de krachtwijken te ondersteunen, een eenmalige impuls te geven, bij het op de rit krijgen van hun verzuimbeleid. In de afgelopen periode hebben alle scholen in het voortgezet en primair onderwijs in de krachtwijken en scholen waar veel kinderen uit krachtwijken op zitten, gewerkt met preventieve leerplichtambtenaren. Deze leerplichtambtenaren hanteerden een methodiek, waarbij ze zich vooral richtten op het preventief aanspreken van leerlingen op school, het kort na het verzuim afleggen van een huisbezoek en de directe advisering en ondersteuning van de medewerkers die op de scholen zijn belast met het verzuimbeleid. Het doel hiervan was: minder verzuim en een betere samenwerking tussen Leerplicht en de scholen. Omdat de aanpak bemoedigende effecten sorteert, zal Leerplicht deze in andere vormen voortzetten en zoveel mogelijk integreren in de reguliere werkwijze. Momenteel wordt uitgezocht hoe dit ingezet zal worden. 16
Bijlage 1: de belangrijkste cijfers in één oogopslag Aantal Haagse leerplichtigen en kwalificatieplichtigen naar geslacht Schooljaar Jongens Meisjes Totaal 2010/2011 38.418 36.213 74.631 2011/2012 38.626 36.608 75.234 Aantal Haagse leerplichtigen en kwalificatieplichtigen naar onderwijssoort Onderwijssoort 2010/2011 2011/2012 Primair onderwijs 43.088 43.837 Voorgezet onderwijs 22.867 22.875 Middelbaar beroepsonderwijs 3.932 4.023 Speciaal onderwijs 2.903 2.950 Overig* 1.845 1.549 Totaal 74.631 75.234 * de categorie Overig bevat onder andere leerlingen die op de peildatum vrijgesteld zijn van regulier onderwijs of onderwijs in het buitenland volgen en leerlingen die zeer recent in de gemeente Den Haag wonen en waarvan de inschrijving op een school of onderwijsinstelling (nog) onbekend is. Verzuim naar soort - aantal ontvangen meldingen Soort verzuim 2010/2011 2011/2012 Verschil Signaalverzuim 3.278 4.083 + 25% Luxeverzuim 409 443 + 8% Absoluut verzuim 234 399 + 71% Processen-verbaal Afdoening 2010/2011 2011/2012 Verschil Signaalverzuim 435 337-23% Luxeverzuim 247 229-7% Absoluut verzuim 8 16 + 100% Totaal 690 582-16% Thuiszitters Primair Voortgezet Mbo Speciaal Totaal onderwijs onderwijs onderwijs Start schooljaar 5 69 41 24 139 Einde schooljaar 6 38 13 24 69 Aantal vrijstellingen naar grond voor vrijstelling Grond voor vrijstelling vanuit Leerplichtwet 1969 Aantal Art. 5 sub a, vrijstelling op lichamelijke en psychische gronden 74 Art. 5 sub b, overwegende bedenkingen tegen de richting van het onderwijs 17 Art. 5 sub c, schoolbezoek in het buitenland 468 Art. 3a vervangende leerplicht 10 Art. 3b vervanging laatste jaar leerplicht 13 Art. 15, vrijstelling wegens volgen ander onderwijs 29 Art 5a, trekkend bestaan 2 Totaal 613 17
Bijlage 2: verklaring van de begrippen Leerplichtige Leerplichtig zijn alle leerlingen die op de peildatum zijn geboren tussen 1-8-1993 en 31-7-2007. Kwalificatieplichtige Na de beëindiging van de volledige leerplicht gaat de kwalificatieplicht gelden voor jongeren die: 1. nog geen 18 jaar zijn; 2. nog geen startkwalificatie hebben behaald. Wettelijk verzuim Scholen zijn verplicht het verzuim te melden aan de afdeling Leerplicht van de jongere die zonder geldige reden meer dan 16 uur van de totale les- of praktijktijd verzuimt, per vier lesweken. Absoluut verzuim De leerplichtige leerling staat wel ingeschreven in de gemeentelijke basisadministratie, maar niet bij een onderwijsinstelling. Dit verzuim valt onder volledige verantwoordelijkheid van de ouders (feitelijk verzorgers). Relatief verzuim Hiervan is sprake als de bij een onderwijsinstelling ingeschreven leerplichtige jongere ongeoorloofd verzuimt, dus zonder geldige reden niet aanwezig is bij les- of praktijktijd. Relatief verzuim is verder onder te verdelen in: signaalverzuim Van signaalverzuim is sprake als de leerplichtige leerling ongeoorloofd afwezig is, zonder dat er sprake is van vakantie. Regelmatig spijbelen varieert van structureel te laat komen en/of uren verzuimen tot regelmatig een dag of dagdeel spijbelen. In sommige gevallen is spijbelgedrag het gevolg van problemen aan het thuisfront. Zowel de ouders of verzorgers als de leerplichtige leerling vanaf 12 jaar kunnen voor signaalverzuim verantwoordelijk worden gesteld. luxeverzuim Van luxeverzuim is sprake als de leerplichtige leerling buiten de schoolvakanties om op vakantie gaat. Dit verzuim valt onder volledige verantwoordelijkheid van de ouders.. Extra verlof Extra verlof kan worden aangevraagd in geval van speciale familieomstandigheden, bijvoorbeeld voor het bezoeken van een ziek familielid in het buitenland of voor het bijwonen van een huwelijk. Voortijdig Schoolverlater (VSV-er) Dat is een jongere tussen 12 en 23 jaar die 30 dagen de school niet bezoekt zonder in het bezit te zijn van een startkwalificatie. Startkwalificatie Een startkwalificatie is een vwo- of havodiploma of een mbo-diploma op minimaal niveau 2. DUO De IB-Groep en CFI vormen sinds januari 2010 één organisatie: Dienst Uitvoering Onderwijs. DUO financiert en informeert onderwijsdeelnemers en onderwijsinstellingen en organiseert examens. Samenwerkingsverband Scholen zijn verplicht zich bij een samenwerkingsverband aan te sluiten. In dit samenwerkingsverband wordt een aantal zaken centraal geregeld voor een regionaal gebied. Te denken valt hierbij aan de coördinatie rond opvang en doorverwijzing van thuiszitters, maar ook aan vergroting van de expertise van de zorgcoördinatoren. 18
Het Instroomloket is onderdeel van het samenwerkingsverband Zuid-Holland West, dat ten dienste staat van kinderen in het voortgezet onderwijs. Bij dit loket worden kinderen aangemeld die het onderwijs dreigen te verlaten, of al uitgevallen zijn. De loketmedewerkers zoeken in samenwerking met de zorgcoördinatoren en het zorgadviesteam van de school naar een passende oplossing. 19