Focus op WMO Rookmelderdichtheid Loppersum Plan van Aanpak De gemeente faciliteert haar inwoners aan alle kanten om zo lang mogelijk zelfstandig thuis te kunnen wonen. Een goed iets, omdat het aansluit bij de behoefte van inwoners (uitzonderingen daargelaten). Echter wanneer deze mate van zelfstandigheid en zelfredzaamheid geconfronteerd wordt met brand(veiligheid) dan lijken het twee vreemden. De gefaciliteerde welzijnswereld; het WMO loket, voorziet (nog) niet in faciliteiten op het gebied van brandveiligheid. En dat terwijl een grote categorie - als het om een brand gaat - helemaal niet zelfredzaam is en ondersteuning nodig heeft. De zelfstandig wonende verminderd-/niet zelfredzamen (fysiek en/of cognitief). Waarom? Iemand heeft bij een brand slechts 3 minuten om veilig te vluchten; hoorbaarheid en koppelbaarheid zijn sleutelwoorden. Deze categorie heeft daarom belang bij een vroege detectie en alarmering en een veilige vluchtroute. Zij maken 3 keer zoveel kans om slachtoffer te worden van een brand. Het aantal brandslachtoffers onder deze doelgroep, waaronder met name ouderen, blijft oplopen. De directe aanleiding voor Brandweer Groningen en de gemeente Loppersum om samen te werken. Samen de komende vijf jaar investeren in het vergroten van de brandveiligheid bij WMOcliënten. Deze samenwerking wordt afgetrapt met een pilot. In het dagelijkse leven kan iemand nog zo comfortabel en verzorgd in zijn eigen huis wonen. Tijdens een brand heeft diegene niets aan een 24uurs-knop om zijn nek of een rookmelder op de gang die niet hoorbaar is in de slaapkamer en ook niets aan zijn neus als hij slaapt. In het kort De gemeente Loppersum en Brandweer Groningen geven in 2017 middels een pilot een eerste impuls aan het verhogen van het brandveiligheidsniveau bij WMO cliënten en de rookmelderdichtheid van de gemeente. Bij 50 adressen worden na een brandveiligheidscheck twee (of meer) gekoppelde rookmelders geplaatst. Middels voorlichting en communicatie wordt tevens geïnvesteerd in risicobewustzijn en het beïnvloeden van gedrag van de WMO cliënten. Hierbij wordt ook gekeken naar de meerwaarde van andere samenwerkingspartners binnen wonen, zorg en welzijn als ambassadeur voor een brandveilig(er) leven. De gemeente is verantwoordelijk voort het project en de pilot en voert regie. De Brandweer levert expertise en ondersteuning rondom het project en de uitvoering van de pilot. De gemeente stelt voor deze pilot 5.000,00 beschikbaar. Wie Gemeente Loppersum en Brandweer Groningen werken samen aan het project Focus op WMO rookmelderdichtheid; Het verhogen van het brandveiligheids-niveau bij haar WMO-cliënten (ca. 400 woningen goed voor ca. 880 cliënten). De start van dit project betreft een pilot in 2017; waarin 50 woningen worden voorzien van rookmelders en een brandveiligheidscheck. Daarbij zoekt zij samenwerking met o.a. woningbouwcorporaties, het sociale team en diverse zorgpartijen. Kansen worden benut om het project breed te dragen, te denken valt aan Centrum Veilig Wonen, de Energiewacht en vrijwilligers die vanuit Participatiewet ingezet kunnen worden. 1
Doelgroep De (omvang van de) doelgroep wordt bepaald door de mate van zelfredzaamheid 1. Hierin kan de gemeente enkele keuzes maken betreft de prioritering: o WMO cliënten met een beperkt verstandelijk vermogen en een combinatie van beperkingen. o WMO-cliënten met verminderde mobiliteit, slecht zicht, beperkt gehoor of een cognitieve beperking (niet handelingsbekwaam) o WMO-cliënten met langdurige- en structurele zorg o Alle WMO-cliënten Wat Doelen Het project is erop gericht om de brandveiligheid te vergroten bij de WMO cliënten en te investeren in het verhogen van de rookmelderdichtheid (>73%) 2 in de gemeente Loppersum. Dit door structureel te investeren in het risicobewustzijn van de cliënten, brandveiligheidschecks te organiseren, maat adviezen te geven en effectieve rookmelders (bij) te plaatsen. De huidige 400 woningen binnen vijf jaar voorzien van 2 effectieve rookmelders (indien nodig maatwerktoepassing) die passen bij de leefsituatie van de WMO cliënt(en). 880 WMO cliënten binnen vijf jaar voorzien van voorlichting en informatie over brandveiligheid in relatie tot hun eigen woonsituatie. Alle nieuwe WMO cliënten structureel blijven faciliteren met effectieve rookmelders en voorlichting en informatie. En het vergroten van risicobewustzijn bij het WMO loket, het sociale team, zorgaanbieders en verhuurders van de gemeente Loppersum die als ambassadeur voor brandveilig leven kunnen worden ingezet (signaleren, informeren, adviseren en doorverwijzen). Pilot Bovenstaande kan niet in één keer gerealiseerd worden. Daarom wordt ervoor gekozen om te starten met een pilot van 1 jaar waarin 50 woningen na een brandveiligheidscheck worden voorzien van twee gekoppelde rookmelders (indien nodig maatwerktoepassing). Na dit jaar worden gedurende de daarop volgende 4 jaren alle WMO cliënten die daarvoor in aanmerking komen, conform de criteria van de gemeente ook voorzien van één of meerdere gekoppelde rookmelders. Aanzet van afwegingcriteria om te komen tot doelgroep(omvang): Bij aanvang van het project kan binnen de database WMO-cliënten eventueel de focus gelegd worden op ouderen (65+) Kijk naar de leeftijd van de woning. Woningen gebouwd conform bouwbesluit 2003/2012 zijn al voorzien van rookmelder(s) in de vluchtroute. Hier is inspanning nodig op risicobewustzijn en gedrag en indien nodig bij plaatsing van extra rookmelder(s). 1 In het kader van brandveiligheid is iemand verminderd zelfredzaam als er sprake is van een beperking in mobiliteit, zicht of gehoor. Iemand is niet zelfredzaam als er sprake is van een beperkt verstandelijk vermogen of een combinatie van beperkingen. 2 In de gemeente Loppersum is een rookmelderdichtheid van 73% met een gemiddelde van 2,3 rookmelders per woning. 75% daarvan is echter niet effectief en biedt onvoldoende bescherming bij brand. Een rookmelder is effectief wanneer een brand snel wordt gedetecteerd en de (slapende) aanwezigen snel worden gealarmeerd, waardoor zij tijdig kunnen vluchten. (bron: Effectiviteit van rookmelders in woningen Instituut Fysieke Veiligheid). Hangt de rookmelder juist, doet deze het en is deze hoorbaar op het slaapkussen (75 db(a). 2
De woonomgeving van een cliënt kan meewegen in de urgentie op het gebied van brandveiligheid, zeker wanneer de omgeving een verhoogd risico loopt (denk aan seniorencomplexen, hoogbouw, rijtjeswoningen) Woningbouwcorporaties hebben een zorgplicht, helemaal betreft de kwetsbare huurders (ouderen, mensen met een beperking, allochtonen,..). Gemeenten kunnen wellicht prestatieafspraken maken. Mensen die in aanmerking komen voor kortdurende zorg, kunnen wellicht tijdelijk gebruik maken van brandveiligheidsmaatregelen en nadien tegen een gereduceerd tarief de middelen overnemen. Een soort leenconstructie. Naast het verzorgen van brandveiligheidschecks en het aanbrengen van gekoppelde rookmelders. Wordt geïnvesteerd in risicobewustzijn middels: voorlichtingsbijeenkomsten (cliënten, mantelzorgers, thuiszorg e.a.), informatie over brandveiligheid op de website van het WMO loket en de brandweer, training aan (senioren)voorlichters en eventueel andere partijen. Waar De gemeente Loppersum: 9.965 inwoners, 17 dorpen en enkele gehuchten, 4.650 woningen (33% huur) en 450 gebouwen, ca. 880 WMO cliënten (400 woningen). Wie het eerste jaar en de daarop volgende jaren in aanmerking komen, moet door de gemeente worden bepaald. Zie hiervoor de doelgroep beschrijving en enkele afwegingscriteria. Waarom Om situaties als deze te voorkomen: Een alleenstaande man die tijdens de winter rookt en alcohol gebruikt, verminderd mobiel is, zich in een kleine leefruimte bevindt met veel spullen, gebruik maakt van elektrische- of gaskachels en geen werkende rookmelder heeft. De meeste fatale slachtoffers die vallen zijn verminderd zelfredzaam (65% vd 40p) Slachtoffers vallen het vaakst in de brandruimte zelf; slaapkamer, woonkamer keuken, of bij het ondernemen van een vluchtpoging. 20 á 25% van de Nederlandse bevolking is in meer of mindere mate verminderd zelfredzaam (waaronder WMO cliënten). Ouderen lopen 2,7 keer zo vaak kans slachtoffer te zijn van een fatale brand. Door veranderingen in de zorg moeten mensen steeds langer zelfstandig thuis blijven wonen. De kans op brand is 1 op 76 woningen. In de gemeente Loppersum zijn gemiddeld 12 woningbranden per jaar. In 2016 is er tot nu toe 1 fataal slachtoffer te betreuren (oudere zelfstandig wonende man). Mensen hebben na het ontstaan van een brand ca. 3 minuten om veilig te vluchten. Effectieve rookmelders zijn een must om mensen een kans te geven. In woningen gebouwd voor 2003 zijn rookmelders in de vluchtroute niet verplicht. Wet- en regelgeving en het bouwbesluit voorzien in een minimale ondergrens betreft brandveiligheid en specifiek de locatie van rookmelders, namelijk; rookmelder(s) in de verkeersruimte. De brandweer komt op basis van wet- en regelgeving niet bij zelfstandig wonende mensen thuis, maar investeert wel in brandveilig leven: minder branden, minder slachtoffers en minder schade. Bij woningbranden blijkt dat er bijna 75% van de woningen geen werkende rookmelder aanwezig was. Als iemand ondanks een werkende rookmelder overleed was er in de meeste gevallen sprake van een niet of beperkt zelfredzame persoon. 3
De gemeente Loppersum heeft in 2014 te maken gehad met ca. 10 woningbranden en in 2015 met ca. 15 woningbranden. De gemeente Loppersum heeft een WMO bestand van 400 woningen/[880] cliënten. De meeste woningen (ca. 95%) zijn voor 2003 gebouwd. Rookmelderdichtheid Uit landelijk onderzoek blijkt dat 70% van de huishoudens over een rookmelder beschikt. Onderzoek binnen de Provincie Groningen laat zien dat 75% van de Groningers een rookmelder heeft en Loppersum goed is voor 73%, met een gemiddelde van 2,3 rookmelder per woning. Ook blijkt dat bewoners met een of meerdere rookmelders deze minimaal een keer per half jaar test en dat 39% met de deur dicht slaapt (bron: Onderzoek Rookmelderdichtheid Provincie Groningen Markteffect). Uit landelijk onderzoekt blijkt echter dat van alle rookmelders slecht 45% werkend is en bij 35% deze op de juiste plek hangt. Dit vraagt daarom in de breedte om aandacht bij de inwoners van Loppersum en specifiek bij de WMO-cliënten die al een rookmelder hebben. Onderbouwing advies plaatsing/kwaliteit rookmelders Onder de noemer één is géén rookmelder adviseert Brandweer Groningen heel specifiek, en noodzakelijk voor de verminderd zelfredzame zelfstandig wonende, om minimaal te gaan voor gekoppelde rookmelders in de verkeersruimten en ruimten waarin iemand slapende kan zijn. Enkele factoren spelen een cruciale rol bij de keuze voor het type rookmelder. Hoorbaarheid en koppelbaarheid zijn daarbij de kernwoorden 3. Bij brand heeft iemand slechts 3 minuten om veilig zijn huis uit te vluchten. Voor iedereen en specifiek de verminderd zelfredzame inwoners is vroege detectie, alarmering en een veilige vluchtroute een must. Iedere seconde telt. Wetende dat de reuk tijdens het slapen is uitgeschakeld is het hebben van minimaal twee gekoppelde rookmelders een must; een in de vluchtroute en die locaties waar de bewoner slapend verblijft. Stel er breekt brand uit in de woonkamer en men slaapt met de deuren dicht. De rook vindt snel zijn weg en de temperatuur stijgt doordat de brand snel uitbreidt. Als er slechts een in de vluchtroute hangt die niet goed hoorbaar is in de slaapkamer wordt deze bewoner niet tijdig gewekt om veilig te vluchten en de brandweer te bellen. Wanneer de rook in de vluchtroute komt is dooralarmering naar de slaapplaats van levensbelang. Dan kan er direct gehandeld worden en gaan kostbare seconden niet verloren. Daar waar een WMO-cliënt in een woning voldoet aan bouwbesluit 03 / 12 wordt het huidige niveau; rookmelder in de vluchtroute, aangevuld met gekoppelde optische rookmelder(s) in de ruimte(n) waar men slapende kan zijn. Afhankelijk van de mate waarin iemand verminderd zelfredzaam is kan het zijn dat een gekoppelde rookmelder ook niet afdoende is om mensen in staat te stellen veilig te vluchten, bijvoorbeeld bij mensen met een gehoorprobleem of iemand die geheel bedlegerig is. Dit zijn situaties die om maatwerk vragen. Wanneer De pilot vindt plaats in de periode september 16 t/m januari 18 Oriëntatiefase: september 16 Initiatiefase: oktober 16 december 17 3 Begin 2015 is het onderzoeksrapport Het kan verkeren, beschrijvend onderzoek naar brandontwikkeling en overleefbaarheid bij woningbrand van de Brandweeracademie (onderdeel van het Instituut Fysieke Veiligheid) verschenen. In navolging op dit onderzoek is onderzoek gedaan naar de effectiviteit van rookmelders. Dit is beschreven in het onderzoeksrapport Gebrand op inzicht, Een onderzoek naar de effectiviteit van rookmelders. 4
Uitvoeringsfase: januari november 17 Afsluitingsfase: december 17 januari 18 Follow-up van het project, voor de daarop volgende vier jaar en het structureel borgen van brandveiligheid binnen het welzijnsbeleid van de gemeente Loppersum, wordt aan de hand van de evaluatie na de pilot bepaald. Waarmee Via diverse activiteiten wordt geïnvesteerd in risicobewustzijn en het beïnvloeden van gedrag: Pilot 2017 5.000 (kosten follow-up worden nader bepaald) Inzet vrijwilligers t.b.v. brandveiligheidschecks, ophangen rookmelders en advisering Training vrijwilligers Voorlichtingsmateriaal Thema-avond Brandveiligheid voor WMO cliënten Thema-avond Brandveiligheid voor Mantelzorgers Voorlichtingsbijeenkomst brandveiligheid t.b.v. zorgpartners, woningbouwcorporaties en anderen Achterzakinformatie samenwerking- en zorgpartners Brandveiligheidschecks Koppelbare rookmelders effectief plaatsen Aanbod aan cliënten om koppelbare rookmelders via WMO-loket te kopen. Faciliteren in ophangservice Op maat advisering Samenwerking partners Structurele borging van brandveiligheid binnen WMO beleid: mate van zelfredzaamheid bij brand vaststellen en advies meegeven, bij verstrekking van een rollator, scootmobiel, traplift of rolstoel standaard twee gekoppelde rookmelders meeleveren. Bij tijdelijke zorgvoorzieningen, voorzien in tijdelijke gekoppelde rookmelders of andere faciliteiten die overdraagbaar zijn aan andere cliënten (mobiele watermistinstallatie Q-fog). Nazorgtraject en follow-up rookmelders Communicatie: intern, extern, cliënten, media Evaluatie Samenwerkende partijen Er wordt een beroep gedaan op de zelfredzaamheid van burgers en het zelf organiserend vermogen. Echter deze kwetsbare groep heeft baat bij professionele of vrijwilligers hulp van derden. Niet alleen om zelfstandig te kunnen blijven wonen ook om met hen mee te denken en hen te adviseren bij niet alle daagse gang van zaken. Deze belangrijk kring kan ingezet worden als ambassadeur Brandveilig Leven. Hierbij kan gedacht worden aan o.a. de woningbouwcorporaties: Woonzorg Nederland, Wierden en Borgen en Woongroep Marenland, Centrum Veilig Wonen, Energiewacht, Steunpunt Mantelzorg, Seniorenvoorlichting en Vrijwilligerscoördinator gemeente Loppersum en het WMO loket. Welke De gemeente is verantwoordelijk, voert regie en doet de uitvoering. De brandweer levert expertise, voorziet in trainingen, voorlichtingsmiddelen en adviezen op maat. De pilot voor 2016/2017 is vastgesteld op 50 adressen die na een brandveiligheidscheck worden voorzien van gekoppelde rookmelders á 35,00 per stuk (ex. BTW). De rookmelders en eventuele 5
andere maatwerkoplossingen worden gefinancierd door de gemeente. Dit is begroot op 5.000,00. Er wordt een beroep gedaan op woningbouwcorporaties en zorgpartners om samen verantwoordelijkheid te nemen voor de brandveiligheid bij verminderd zelfredzame wonende. Tevens wordt geïnvesteerd in risicobewustzijn en beïnvloeding van gedrag. 6