Driemaandelijks tijdschrift: okt-nov-dec 2008 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P6080670 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel België-Belgique P.B. 2400 Mol 1 12/17003 Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum PASSANO Nieuwsbrief voor professionele partners Activiteitenkalender WINTER 2008 Gezinsverpleging Gezinsverpleging is een eeuwenoude maar toch heel innovatieve zorgvorm. De essentie van gezinsverpleging is dat het gaat om zorg in de gemeenschap, door de gemeenschap met ondersteuning van een psychiatrische equipe. Het gaat dus om gedeelde zorg en dat is mooi. Door het wonen in een pleeggezin kunnen heel wat cliënten met ernstige en langdurige psychiatrische problemen zich in de maatschappij handhaven. Meer nog, de hele gemeenschap komt op die manier in contact met deze andersbegaafde mensen en dat is volgens wetenschappers de beste anti-stigma strategie. Gezinsverpleging is er voor mensen die ondersteuning nodig hebben om een gewoon leven te kunnen leiden. Het kan gaan om kwetsbare jonge mensen, maar even goed om mensen die psychiatrische problemen krijgen als ze ouder worden. In een nieuwe brochure hebben we een aantal portretten geschetst van mensen die in de gezinsverpleging goed kunnen gedijen. Allemaal mannen en vrouwen met hun eigen levensverhaal en hun eigen dromen. De mogelijkheden en wensen van deze mensen bepalen in welk pleeggezin ze terecht komen. Het is onze bedoeling om in elk individueel geval de juiste dosis ondersteuning te bieden: zo weinig mogelijk, zoveel als nodig. U vindt in dit nummer van Passano meer achtergrondinformatie en enkele cases. Gezinsverpleging kan voor een korte periode, in afwachting bijvoorbeeld van een kamer in een rusthuis of eenvoudigweg om op een veilige plek tot rust te komen. Maar gezinsverpleging biedt cliënten ook een permanente stek indien ze daarnaar op zoek zijn: een pleeggezin met mogelijk kinderen, kleinkinderen, buren, vrienden en familie. Kortom, het sociale netwerk dat men misschien al een hele tijd mist. Het is maar wat de cliënt en zijn natuurlijke omgeving zelf willen. De éénop-één ondersteuning in een pleeggezin zorgt er voor dat mensen zich thuis gaan voelen, rustiger worden, zin geven aan hun leven, beginnen te ondernemen, nieuwe competenties verwerven, meer in zichzelf geloven of gewoon zichzelf kunnen zijn. Tom Geuens Hoofdgeneesheer Lieve Van de Walle Directeur Rehabilitatie OPZ Geel 2008 / 1
Zorg in en door de gemeenschap De diversiteit en de mogelijkheden van psychiatrische gezinsverpleging zijn bij veel mensen ook bij veel verwijzers niet altijd even goed gekend. Ook het grote netwerk van voorzieningen dat het OPZ Geel voor pleeggezinnen en cliënten organiseert, is onvoldoende bekend. Daardoor worden psychiatrische patiënten voor wie gezinsverpleging een goede oplossing zou zijn, niet aangemeld en bereikt het OPZ mogelijke kandidaat-pleegouders niet. Met een informatie- en sensibiliseringscampagne wil het OPZ de komende maanden gezinsverpleging meer onder de aandacht brengen. Meteen wordt ook meer bekendheid gegeven aan het project rond gezinsverpleging dat in samenwerking met het OCMW van Herentals wordt georganiseerd. Dokter Tom Geuens is hoofdgeneesheer van het OPZ Geel en Lieve Van de Walle is directeur van de divisie Rehabilitatie waar de gezinsverpleging onder valt. Ze geven uitleg bij het hoe en wat van de gezinsverpleging. Wat is precies de doelgroep voor gezinsverpleging? Dr. Tom Geuens: De ervaring leert ons dat voor twee groepen van cliënten gezinsverpleging bijzonder heilzaam kan zijn. Enerzijds zijn dat cliënten met een mentale handicap met bijkomend één of andere psychiatrische stoornis. Anderzijds gaat het om cliënten met een psychotische stoornis die door hun ziekte op vlak van zelfredzaamheid erg ingeboet hebben. Dat sluit niet uit dat ook andere cliënten met langdurige en meervoudige zorgvragen een aangepaste begeleiding kunnen vinden in de gezinsverpleging. Wat vooral van belang is, is dat hun problematiek gestabiliseerd is, dat enige vorm van communicatie mogelijk is en dat het sociale gedrag samenleven in een gezinscontext toelaat. We merken dat nogal wat van onze cliënten zich voor hun opname in de maatschappij konden handhaven dankzij de hulp van een steunfiguur uit de onmiddellijke omgeving. Bij het wegvallen hiervan lukte hen dat echter niet meer. Vooral deze mensen voelen zich bij een pleeggezin snel thuis. We focusten ons tot nu toe vooral op volwassenen. In de nabije toekomst willen wij echter ook kinderen en jongeren in pleeggezinnen begeleiden. Het gaat om kinderen van wie de chronisch psychiatrische problematiek het algemene functioneringsniveau in ernstige mate hypothekeert. Voor deze doelgroep is een apart dossier opgesteld en ingediend bij de Vlaamse overheid. Ook ouderen die lange tijd in een psychiatrisch ziekenhuis verblijven in afwachting van opname in een rusthuis of van terugkeer naar huis, kunnen enige tijd in een pleeggezin verblijven. We zijn voor opnames niet aan de regio gebonden: cliënten uit het hele Vlaamse land kunnen bij ons worden opgenomen. Victor Victor kreeg op 17-jarige leeftijd psychische problemen. Al vrij snel werd bij hem de diagnose schizofrenie gesteld. Hij heeft even gewerkt in een drukkerij, maar na zijn tweede opname in een psychiatrisch ziekenhuis lukte het werken niet meer. Victor is vaak hervallen, waardoor hij vanaf zijn 30 jaar continu in een psychiatrisch ziekenhuis heeft verbleven. Toen zijn toestand min of meer gestabiliseerd was, hebben zijn hulpverleners hem in het OPZ Geel aangemeld als kandidaat voor gezinsverpleging. Elke Ik ben Elke en woon nu een jaar bij Maria en George op het platteland. Ik heb het niet gemakkelijk gehad vroeger. Ik voelde me dikwijls eenzaam, lag in de knoop met mezelf. Ik moest worden opgenomen in een psychiatrische instelling. Ik kon geen rust vinden, mijn geest stond nooit stil. Als ik het nu moeilijk heb of het even niet meer zie zitten, dan is er altijd wel iemand met een luisterend oor. Maria die me knuffelt, een babbel met de begeleider op het werk of met de wijkverpleegkundige. 2 / OPZ Geel 2008
Is gezinsverpleging een keuze voor het leven? Lieve Van de Walle: Gezinsverpleging kan voor een korte periode, in afwachting bijvoorbeeld van een kamer in een rusthuis of om op een veilige plek tot rust te komen. Maar gezinsverpleging biedt cliënten ook een permanente stek indien ze daarnaar op zoek zijn: een pleeggezin met kinderen, kleinkinderen, buren, vrienden en familie. Kortom, het sociale netwerk dat men misschien al een hele tijd mist. Het is maar wat de cliënt en zijn natuurlijke omgeving zelf willen. Hoe kunnen cliënten aangemeld worden in de gezinsverpleging? Lieve Van de Walle: Meestal worden kandidaten aangemeld door verwijzers. Maar ook families kunnen het initiatief nemen en het OPZ contacteren om een familielid of bekende door een gezin te laten opvangen. Tijdens een eerste gesprek tussen de kandidaat en het team van het OPZ wordt er gekeken naar de beperkingen en mogelijkheden van de cliënt, evenals naar zijn verwachtingen: hoe denkt hij/zij dat het familieleven er zal uitzien? Omdat een geslaagde integratie in een pleeggezin alleen mogelijk is als de verwachtingen van de kandidaat realistisch zijn, is dit een zeer belangrijk punt. Het team onderzoekt ook welke vaardigheden de kandidaat bezit om in een gezin te kunnen leven. Welke pleegouders zoekt het OPZ Geel? Lieve Van de Walle: Pleeggezinnen zijn geen supergezinnen. De kracht van gezinsverpleging ligt juist in het gewone, het alledaagse en in het engagement van de pleegouders. Zowel alleenstaanden als koppels, oude als jonge mensen, met of zonder kinderen, komen in aanmerking. Het gezin moet een kamer of studio vrij hebben en zich goed voelen bij het idee samen te leven met iemand met psychiatrische problemen. Uiteraard moet(en) de aanstaande pleegouder(s) de mentale draagkracht hebben om met mensen met psychiatrische beperkingen om te gaan en bereid zijn met ons samen te werken. Specifieke kennis van en/of ervaring met psychiatrie is niet nodig. Hoe wordt het pleeggezin ondersteund? Lieve Van de Walle: OPZ Geel wil haar pleeggezinnen met zorg omringen en hecht veel belang aan een professionele begeleiding. In de eerste fase bestaat deze begeleiding vooral uit het grondig informeren over vragen, zoals: kom ik in aanmerking om pleeggezin te worden? Wat mag ik als pleeggezin verwachten? Wat wordt er van mij als pleeggezin verwacht? Eenmaal een cliënt en een pleeggezin zijn samengebracht, én de kennismaking voor beide partijen positief is verlopen, wordt het gezin voorbereid op de komst van de cliënt. Van zodra de cliënt in het pleeggezin woont, worden het pleeggezin én de cliënt van dichtbij gevolgd, zeker in de beginfase. De wijkverpleegkundige, de spilfiguur van de gezinsverpleging, komt geregeld langs. Pleeggezinnen kunnen 24 uur per dag terecht bij een wijkverpleegkundige via een permanentiedienst. Het OPZ vangt zowat zestig procent van de cliënten uit de gezinsverpleging ook gedurende de dag op in zijn wijkcentra en ateliers. We hebben projecten lopen op het vlak van arbeidstrajectbegeleiding en er is een ruim aanbod van de dienst Vrije Tijd en Sport. Pleeggezinnen zijn ook georganiseerd in een Pleeggezinnenraad die hun spreekbuis is bij het stadsbestuur en bij de OPZ directie. Johanna Mevrouw Lievens: Toen mijn man overleden was, zag ik het niet meer zitten om elke dag een warme maaltijd voor mij alleen klaar te maken. En wat moest ik verder in dat grote, lege huis? Met de komst van Johanna heb ik terug een doel in mijn leven: ik moet voor haar zorgen. En met twee aan tafel is het eten zoveel smakelijker. Tijdens de lange winteravonden kijken we samen televisie en in de zomer genieten we van een terrasje! Kun je iets meer zeggen over de plannen in Herentals? Lieve Van de Walle: Herentals kan op dit moment weinig bieden aan mensen met langdurige psychiatrische problemen. Er is geen beschut wonen, geen dagactiviteitencentrum, geen psychiatrisch verzorgingstehuis... Bedoeling is om met de zorgvorm gezinsverpleging een eerste stap te zetten op weg naar het uitbouwen van een gevarieerd aanbod, zodat zorg in de eigen regio op termijn mogelijk wordt. Kandidaat-pleeggezinnen uit Herentals kunnen zich nu al aanmelden. Natuurlijk kan dit project enkel slagen met de steun van de brede Herentalse gemeenschap. Maar we willen ook volop gebruik maken van de betrokkenheid van de eigen OPZ-personeelsleden en van de pleeggezinnen die nu al actief zijn. OPZ Geel 2008 / 3
Opnamecriteria Gezinsverpleging Profiel van de patiënt Lichamelijke toestand Vaardigheden Taal Gedragsproblematiek Psychopathologie Functioneringsniveau Persoonlijkheid Wettelijk-juridisch statuut Gezinsverpleging Geel richt zich in eerste instantie naar rehabilitatie van mensen met een chronische psychiatrische problematiek. Vaak spreekt men over mensen met langdurige en meervoudige hulpvragen. De cliënten wonen samen met de pleeggezinnen die voor de dagdagelijkse zorg instaan. Het ondersteunende psychiatrische team is verantwoordelijk voor de behandeling. Pleeggezinnen zijn doorgaans structurerend, (semi-)directief, verzorgend en tolerant. Een plaatsing kan alleen slagen als beide partijen, de cliënt én het gezin, zich goed voelen bij elkaar. De psychiatrische problematiek moet onder controle zijn en mag geen belemmering vormen voor het samenleven in de gezinssituatie en de ruimere maatschappij. Cliënten zijn relatief fit en mobiel. Ze kunnen zich autonoom verplaatsen en zijn over het algemeen vrij zelfredzaam. Ze lijden niet aan condities die voortdurende zorg vereisen, gevaarlijke aandoeningen met besmettingsrisico voor de omgeving of aandoeningen die men niet via medicatie onder controle kan brengen. Dagelijkse levensvaardigheden moeten in voldoende mate aanwezig zijn. Van het pleeggezin wordt verwacht dat ze toezicht houden op de hygiëne van de cliënt en de cliënt aansporen om zichzelf goed te verzorgen. Soms is daadwerkelijke hulp nodig; meestal volstaat een actief toezicht. Om integratie in het gezin mogelijk te maken, moeten cliënten zich verbaal kunnen uitdrukken. Gedragsstoornissen moeten - eventueel mits een directieve en structurerende aanpak - aanvaardbaar zijn in een gezinssituatie. Antisociaal en asociaal gedrag zijn contraindicaties: oncontroleerbare agressie, extreme verzamelzucht, impulscontrolestoornissen die niet hanteerbaar zijn, brandstichting, exhibitionisme. Relatief gestabiliseerde pathologie. Het opnameteam gaat na hoe de psychiatrische problematiek van de cliënt(e) zich vertaalt in zijn/haar alledaags leven en sociaal gedrag. De psychiatrische problematiek mag niet zo overheersen dat een gezinsleven onmogelijk wordt. Contra-indicaties zijn middelenmisbruik (drugs), frequente psychotische opstoten, intense stemmingsschommelingen of uitgesproken borderline-problematiek. Een zwakke mentale begaafdheid kan en vormt op zich geen bezwaar. Mentaal gehandicapten bijvoorbeeld, die omwille van gedragsproblemen in de psychiatrie terechtkomen en na een behandeling op redelijk niveau functioneren, komen perfect in aanmerking. Bij normaalbegaafden wordt extra aandacht geschonken aan stabiliteit van de psychiatrische problematiek, motivatie, verwachtingspatroon en toekomstbeeld van de patiënt. De persoonlijkheid van de cliënt bepaalt in grote mate of het leven in een pleeggezin mogelijk wordt. Een gewillige opstelling vergemakkelijkt het inpassen in een pleeggezin. De mate waarin een cliënt zijn tevredenheid kan uiten ten aanzien van het pleeggezin heeft een rechtstreeks effect op de tolerantie van het gezin met betrekking tot eventueel storend gedrag van de cliënt. Cliënten komen hoofdzakelijk op vrijwillige basis. Het juridische statuut gedwongen opname of internering met gevaarlijk gedragspatroon is een contra-indicatie. Dr. Lode Weyns Psychiater Rehabilitatie OPZ Geel 2008 / 4
Sofie Mijn problemen zijn eigenlijk begonnen op het moment dat ik alleen ben gaan wonen. Ik was toen 21. Ik voelde me in die tijd eenzaam, ongelukkig, kon mijn draai niet vinden, was regelmatig depressief, kreeg niets georganiseerd. Ik ben een paar keer opgenomen geweest in verschillende instellingen en ben uiteindelijk in Geel terecht gekomen. Hier stelde men voor om tijdelijk in een pleeggezin te gaan wonen. Ik wist niet dat zoiets bestond. Nu ben ik heel blij dat Jaak en Irma me met open armen hebben ontvangen. Ik ben een jaar geleden bij hen ingetrokken. Jaak en Irma hebben een studio naast hun huis, waar ik zou verblijven. Maar ik was bang voor de eenzaamheid en heb er dan toch voor gekozen om bij hen in huis een kamer te gebruiken en samen te leven met hen. Ik voel me sindsdien veel beter. Het gaat nu zelfs zo goed met me dat ik binnenkort misschien toch ga verhuizen naar de studio, dit als tussenstap naar een meer zelfstandige woonvorm. Ik werk als vrijwilligster in de bibliotheek en ga twee dagen per week naar het Kunsthuis. Daar voel ik me echt thuis. Er worden cursussen gegeven maar je krijgt er ook de vrijheid om te experimenteren. Ik ben altijd al artistiek bezig geweest. Ik heb zelfs al een paar keer meegedaan aan een tentoonstelling. De psychose van Sofie is duidelijk naar boven gekomen toen zij zelfstandig ging wonen. Waarschijnlijk onder invloed van haar experimenteren met drugs en alcohol. Zij was niet verslaafd, maar omwille van haar beïnvloedbaarheid is een nauwe opvolging en een stevige sociale context noodzakelijk. Mits een goede begeleiding in thuiszorg en het voorzien van een sociaal netwerk, kan Sofie wellicht zelfstandig gaan wonen. Via het pleeggezin kan ze zich hierop voorbereiden. Het pleeggezin geeft haar het kader om terug de dagelijkse, huishoudelijke activiteiten op te nemen zoals boodschappen doen, een maaltijd klaar maken, het huis onderhouden, wassen en strijken. 5 / OPZ Geel 2008
Psychiatrische gezinsverpleging in kort bestek Doelgroep Bij uitstek: cliënten met een mentale handicap die ook lijden aan een psychiatrische stoornis, cliënten met een psychotische stoornis die door hun ziekte op vlak van zelfredzaamheid erg ingeboet hebben. En verder: andere cliënten met langdurige en meervoudige zorgvragen voor zo ver hun problematiek gestabiliseerd is, enige vorm van communicatie mogelijk is en het sociale gedrag samenleven in een gezinscontext toelaat COLOFON Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Dr. Sanodreef 4 2440 Geel Tel +32-(0)14 57 91 11 Fax +32-(0)14 58 04 48 E-mail: info@opzgeel.be www.opzgeel.be Meer informatie In onze nieuwe brochure bespreken we diverse casussen, zodat zowel cliënten als verwijzers zich een goed beeld kunnen vormen van wie in de gezinsverpleging woont. De brochure is op eenvoudige aanvraag te verkrijgen; via e-mail: rehabilitatie@opzgeel.be, of via de telefoon 014 57 90 89. Verwijzers Kandidaten kunnen zowel vanuit zorginstellingen als vanuit de thuiscontext worden aangemeld. Verwijzers vanuit de eerste lijn zijn mogelijk huisartsen, sociale dienst OCMW, familiehulp Wilt u een cliënt aanmelden? Neem dan contact op met de psychiater of de sociale dienst: Lydia Peinen, maatschappelijk werker: lydia.peinen@opzgeel.be; tel. 014 57 91 05 Medische informatie kan men inwinnen bij de psychiater: Dr. Lode Weyns, psychiater Rehabilitatie: lode.weyns@opzgeel.be; tel. 0499 51 31 44 Voorzieningen Sinds medio 2007 werken de ondersteunende diensten van de gezinsverpleging vanuit drie wijkcentra. Deze wijkcentra beschikken elk over een volwaardige multidisciplinaire equipe én een dagactiviteitencentrum. Cliënten uit Geel en omstreken kunnen bovendien beroep doen op begeleid werken en ateliers (Arbeidszorg) en op de dienst Vrije Tijd. Voor cliënten die verderaf wonen, zullen we beroep doen op plaatselijke arbeidszorg- en vrijetijdsinitiatieven. In Herentals is hierover een akkoord afgesloten met het OCMW. Duur van het verblijf Inwonen bij een pleeggezin kan voor korte of langere tijd, afhankelijk van wat de cliënt nodig heeft en wat haalbaar is. Meer informatie Vicky Vleugels, secretariaat Rehabilitatie, telefoon: 014 57 90 89 of e-mail: vicky.vleugels@opzgeel.be Redactieleden Tom Geuens (hoofdgeneesheer), Walter Krikilion (paramedisch directeur), Mieke Mondelaers (coördinator verpleegkundig departement), Mieke Celen (psychiater), Nadine De Wachter (psychologe), Anita Van Den Plas (divisiecoördinator Ouderen), Julienne Aerts (maatschappelijk werker), Johan Claeys (communicatieadviseur) Eindredactie Johan Claeys en Tom Geuens Bladmanagement en productiebegeleiding Marina Nys, Hilde Daniels Redactieadres Bijdragen voor of reacties op dit blad kunnen gestuurd worden naar: Redactiesecretariaat Passano Cel Marketing en Communicatie Dr. Sanodreef 4 2440 Geel Telefoon: +32(0)14 57 91 98 E-mail: johan.claeys@opzgeel.be Verantwoordelijke uitgever: Pieter Jans Dr. Sanodreef 4-2440 Geel 6 / OPZ Geel 2008