Vakwerk Willem Schermerhorn met Spelen vuur bij Willem Schermerhorn Stijlzuivere schouwen en toebehoren beleven een ware revival. Het lijkt wel of iedereen op jacht is naar een antieke schoorsteenmantel als finishing touch in huis. TEKST: Ruud van der Neut FOTOGRAFIE: Maarten Schets 112 RESIDENCE FEB
Vakwerk Willem Schermerhorn Sinds de late middeleeuwen is er zo veel moois gemaakt: schoorsteen mantels van zandsteen, marmer, hout en porselein 114 RESIDENCE FEB
Het leek zo somber gesteld met de open haard. Met de opkomst van de (inbouw)kolen- en gashaarden en het latere centrale verwarmingsysteem verdween vanaf de negentiende eeuw het merendeel van de authentieke schoorsteenmantels uit het interieur: ten prooi gevallen aan de slopershamer, evenals de antieke tegels of haardstenen in de achterwand. Ondertussen belandden accessoires als geornamenteerde gietijzeren haardplaten, vuurkorven, haardtangen en vuurbokken bij opkopers van oud ijzer of op rommelmarkten. Het decoratieve van een behaaglijk brandend haardvuur in een mooie omlijsting werd zo jammer genoeg opgeofferd aan een meer efficiënte warmtebron. Althans; tot de herontdekking van de open haard. Nu niet zozeer als primaire warmtebron, maar met name als karakteristieke en sfeerverhogende blikvanger in huis. Willem Schermerhorn was een van de eersten die zich op de handel in en vakkundige restauratie van antieke schouwen toelegden. Ruim dertig jaar geleden opende hij zijn verkoopruimte annex atelier. Schermerhorn is niet alleen een gespecialiseerd handelaar, maar ook een liefhebber pur sang die zich tot in detail verdiept in de geschiedenis en vele facetten van dit vlammende fenomeen. Tegenwoordig heeft de bedrijfsruimte in de historische Vijfhoek in het centrum van Haarlem een oppervlakte van ruim 800 vierkante meter. Deze biedt plaats aan diverse toonkamers, kantoorruimte, een restauratieatelier waar marmer en andere steensoorten bewerkt worden en een immense opslagruimte. De frequent wisselende collectie antieke schouwen telt steevast 150 à 200 exemplaren, daterend van de vroege zeventiende eeuw tot aan begin 1900. Sinds twee jaar is ook zoon Maarten Schermerhorn van de partij als vennoot in de firma. Het klantenbestand: uiteenlopend van bewoners van monumentale panden tot high tech interieurliefhebbers die voor nét dat extra en verrassende effect een spectaculaire antieke haardpartij zoeken. Inmiddels hebben Schermerhorn c.s. in meer dan twintig buitenplaatsen aan de Vecht historisch schouwen geplaatst en was hij verantwoordelijk voor stijlzuivere schoorsteenmantels en toebehoren in menig monument in Nederland. Uitzonderlijke exemplaren Willem Schermerhorn: Alles staat of valt met de inkoop. Aanvankelijk kon ik op mijn zoektochten in binnen- en buitenland naar antieke schouwen en haardattributen redelijk slagen. Wel is er veel authentiek materiaal door te ingrijpende renovaties van monumentale en historische panden verlorengegaan of verwerkt als bouw element in een andere toepassing. Met name in Frankrijk ontdekte ik kwalitatief goede antieke schouwen. Ook in op te doeken opslagruimten van Monumentenzorg en bij handelaren in oude bouwmaterialen trof ik uitzonderlijke exemplaren aan. Niet zelden in bedroevende staat: behoorlijk beschadigd omdat ze met grof geweld uit de oorspronkelijke gebouwen waren gesloopt, of er ontbraken een aantal onderdelen als gebeeldhouwde segmenten, een houten fries of fragmenten van kapitelen. Dan is het eens te meer een uitdaging om de schouw in kwestie als een feniks uit zijn as te laten herrijzen. Gelukkig heb ik in de loop der jaren een vertrouwensband opgebouwd met tal van handelaren in historische bouwmaterialen en antiquairs die, als ze wat bijzonders op hun pad krijgen, het voor me apart houden. Besef dat er sinds de late middeleeuwen zo ongelofelijk veel moois gemaakt is: kapitale schoorsteenmantels uitgevoerd in zandsteen, allerlei marmersteensoorten, hout, porselein en hardsteen. En door je te verdiepen in de ontstaansgeschiedenis van de open haard, krijg je verder inzicht in het scala aan gehanteerde stijlkenmerken, vormgeving en materiaalkeuze die iedere schouw uit welk tijdperk ook uniek maakt. Van robuuste gotiek tot elegante Louis XV-stijl, van rijk gebeeldhouwde renaissance- tot strak vormgegeven empire-stijl. Het is een uitdaging om een schouw in bedroevende staat als een feniks uit zijn as te laten herrijzen De schouw zoals wij die nu kennen ontstond pas in de loop van de twaalfde eeuw: met stenen pilasters aan weerszijden waarop de boezem van de schouw rust. Tijdens de gotiek en renaissanceperiode krijgt de vormgeving van de schouw een monumentaal karakter en heeft de haard een gecombineerde functie van koken en verwarmen. Pas rond 1700 zou het uiterlijk van de meer dan manshoge open haard echt ingrijpend veranderen. De stookopening wordt verlaagd tot ruim één meter en door de kap eveneens te verlagen voorkomt men dat de meeste rook in het vertrek kolkt. Ook heeft de vormgeving van de schouw nieuwe stijl een eleganter uiterlijk, ontleend aan modieuze, door het Franse Hof gedicteerde Lodewijk-stijlen. Marmer in tal van kleurschakeringen is favoriet als materiaal. Zelfs het benodigde smeedijzeren haardgereedschap als kooltjestang, rechte pook en vuurlepel wordt verfijnder van vormgeving. Willem Schermerhorn heeft in de loop der jaren naast een imposant en steeds wisselend assortiment antieke schouwen ook tal van haardattributen bijeengebracht, zodat hij bij praktisch iedere schouw de juiste antieke accessoires kan leveren. Daarnaast heeft de firma de nodige technische kennis in huis voor een vakkundige plaatsing en de totale afwerking van de schouw in het interieur. Schermerhorn licht toe: Wij metselen een rookkanaal nog traditioneel op, plaatsen de stookplaat en creëren een achterwand in stijl. Ook de restauratie van de schoorsteenmantel zélf is puur ambachtelijk: we maken ontbrekende onderdelen naadloos bij in eenzelfde steensoort. Maar bovenal, de open haard moet hoe dan ook functioneel zijn. www.schermerhorn.nl FEB RESIDENCE 115
Vakwerk Willem Schermerhorn Wij metselen een rookkanaal nog traditioneel op, plaatsen de stookplaat en creëren een achterwand in stijl 116 RESIDENCE FEB