LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 1 - Kerstmis: het feest van de inwijding van de grote geboorte B. Voorham Voor de één een gezellig samenzijn met de familie; voor de ander een wintersportvakantie. De kerstboom zelf lijkt er soms met zijn takken bijgesleept om tenminste nog iets van de sfeer te proeven. Het kan anders. De kersttijd is hij uitstek een inspiratieve tijd. Het is een feest waar grootse zaken plaatsvinden. Daar zouden we meer vanaf moeten weten. Dan veranderde ongetwijfeld ook de viering van Kerstmis. Kerstmis heeft iets paradoxaals. Aan de ene kant is het bij uitstek een feest van luxe. Exquise maaltijden, dure cadeaus, prachtige kleding het zijn de ingrediënten die net zo bij dit grootste feest van de christelijke wereld schijnen te horen als de befaamde kerstboom met zijn kaarsjes of zijn, al dan niet knipperende, lichtjes. Maar aan de andere kant ervaren velen óók, dat dit feest meer is dan het elkaar geven van geschenken en een beschaafde schranspartij. Kerstmis is het feest van de vrede. Mensen die nooit naar de kerk gaan of misschien bezoeken ze als toerist, gewapend met camera, in de vakantie een oude kathedraal plegen dit met kerst wel te doen. En zelfs niet-gelovigen hebben iets wat op een religieuze ervaring lijkt, bij het aanschouwen van de kaarslichtjes en de kerstboom. Zelf herinner ik me dat ik als klein jongetje, opgegroeid in een sterk atheïstisch gezin, tijdens Kerstmis iets gewaar werd van wat ik onmogelijk kon plaatsen. Ik kon het voor mezelf alleen omschrijven als een gevoel van stilte en vrede. Ik bracht het volstrekt niet in verband met de geboorte van Jezus. Maar ik voelde dat er iets was, wat achter of in dat kerstfeest school en wat het werkelijk tot een heilige gebeurtenis maakte. Misschien ervaren velen nog steeds dat vage gevoel, dat door de commerciële kant van Kerstmis zo vaak op wrede wijze naar de achtergrond wordt gedrukt, of zelfs helemaal weggevaagd. En bij gebrek aan een filosofie en door de onmacht van de dogma's van de christelijke kerken om dit gevoel te verklaren, neemt die kitscherige kant van Kerstmis, die steeds gekker en duurder wordende diners, die wintertripjes naar zowel de skioorden als zonnige streken, steeds toe. Toch is Kerstmis nog steeds het feest van de vrede en van de geboorte van het licht. Dat onverklaarbare religieuze gevoel ontstaat niet alleen door het kaarslicht of door de vrije dagen. Kerstmis is wel degelijk een bijzondere tijd.
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 2 - De oorspong van Kerstmis Hoewel het woord 'Kerstmis' zelf van christelijke origine is het betekent 'Christus-mis' is het feest dat eind december gevierd wordt ontegenzeggelijk ouder dan het Christendom. Niemand die serieus de feiten bestudeert, kan geloven dat Jezus, werkelijk in de nacht van de 24e op de 25e december geboren is. In de eerste plaats zijn er helemaal geen historische documenten van Jezus. Noch joodse, noch Romeinse schrijvers en geschiedschrijvers, die omstreeks en vlak na het jaar 0 geleefd hebben, vertellen iets over hem. Zo vermelden Philo Judaeus (20 v.o.j.-50), een joodse filosoof en historicus, en de geschiedschrijver Josephus Flavius (37-101), die een minutieus geschiedkundig verslag schreef over het joodse volk, niets over een zekere Joshua, zoals Jezus geheten moet hebben. Dat is opmerkelijk, aangezien beide tijdgenoten zijn of althans vermeende tijdgenoten van Jezus. Ook van de zogenaamd historische gebeurtenissen die vermeld worden in het Nieuwe Testament, zoals bijvoorbeeld de tempel van Jeruzalem die ineenstort, wordt door hen geen gewag gemaakt. We weten dus niets van Jezus. Zelfs van zijn naam weten we niets. Hij wordt Jezus van Nazareth genoemd, maar zou hij niet veeleer Nazireeër moeten heten, omdat hij tot de religieuze groep van de Nazireeërs of Nazarenen behoorde. Nazireeër is afgeleid van het Hebreeuwse nazir dat 'gewijde' betekent. De evangeliën, zoals die in de bijbel zijn opgenomen, zijn dan ook beslist geen historische verslagen maar mythische, symbolische voorstellingen van in het bijzonder inwijding. We komen daar straks op terug. Pas in circa 330 werd door de Kerk van Rome besloten dat op de 25e december de geboortedag van Jezus gevierd zou worden. Dat is ongeveer hetzelfde als dat wij nu, in december 1999, de geboortedatum van een figuur uit de 17e eeuw zouden vaststellen, over wie geen enkel historisch gegeven bestaat. Dat 25 december een willekeurig gekozen dag is, blijkt wel uit het feit dat Oosterse Kerken, zoals de Koptische Kerk, andere data als de geboortedag van Jezus erkennen. Nu is die datum 25 december ook weer niet zo willekeurig. In het oude Rome, waar de westerse Christelijke Kerk haar machtsbasis had, waren de oude mysterietradities nog steeds onder grote groepen mensen populair. En sinds onheuglijke tijden werd in Rome op 21 december het feest van de Sol Invictus de onoverwinnelijke zon gevierd. Heel oude kalenders tonen al aan dat op die datum dat feest gevierd werd. De 21e december immers is de langste nacht. De zon is ten opzichte van de landen ten noorden van de evenaar het verst weg. Hij staat dan ook op het punt weer terug te komen. Uit de donkerte van de nacht wordt de zon geboren. Het licht komt terug.
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 3 - Ongetwijfeld was de invoering van het kerstfeest de herdenking van de vermeende geboorte van de christelijke heiland een poging de heidense gebruiken uit te schakelen door ze te incorporeren in het eigen stelsel van dogma's. De werkelijke datum van Kerstmis zou dan ook niet 25 december maar 21-22 december moeten zijn, de dag van het wintersolstitium. Maar door een vergissing van de Christenen, werd voor de 25e gekozen. Deze vergissing heeft te maken met de Mithrasgodsdienst, waarin ook op de 21e december herdacht wordt dat de godheid Mithras geboren wordt.(1) Die Mithras-religie bestond al voor de tijd van Julius Caesar, die, zoals bekend is, de kalender heeft herzien. De oorsprong van Kerstmis gaat dus voor een belangrijk deel terug naar de mysteriereligies zoals die in het oude Griekenland en Rome in zwang waren. Maar terecht voeren geleerden ook aan dat de Germaanse en Keltische tradities hun invloed hebben uitgeoefend op het kerstfeest. Ook in die tradities namelijk werd de winterzonnewende van 21 december gevierd. De kerstboom, het gebruik van de heilige maretak en gekruid bier, dat in sommige streken nog steeds rond Kerstmis gedronken wordt, hebben alle een zeer oude Germaanse of Keltische oorsprong. Zo vierden de oorspronkelijke bewoners van Groot-Brittannië in de nacht van de 24e op de 25e december een feest dat zij de Modra Necht noemden, ofwel de Nacht van de Moeders.(2) Die Nacht van de Moeders verwijst natuurlijk naar een geboorte: de geboorte van de zon, maar evenzeer naar de geboorte van een 'zon onder de mensen', van een goddelijk wezen. Ook over de al genoemde, van oorsprong Perzische heiland Mithras, wiens erediensten 2000 jaar geleden van de landen rond de Middellandse Zee tot en met Ierland plaatsvonden, werd verteld dat hij geboren werd in de nacht dat de zon weer geboren werd. Pikant detail daarbij is nog dat hij in een stal het licht zag.(3) Klaarblijkelijk werd er lang voor onze jaartelling in allerlei delen van Azië en Europa eind december een feest gevierd dat op de een of andere manier in verband stond met 'de geboorte'. En al twijfelen sommige geleerden wat precies de oorsprong van Kerstmis is, dat het oorspronkelijk beslist geen christelijk feest is, staat vast. Sommige mensen vinden dit jammer. Ze menen dat dit heilige feest beroofd wordt van zijn essentie als je het loskoppelt van de geboorte van Jezus, die trouwens ook volgens ons een grote mensenvriend was; een uitstekend voorbeeld voor iedereen die tracht iets te betekenen voor zijn naasten. Maar wij vinden dat als je de werkelijke betekenis van de kersttijd tracht te achterhalen, het feest een veel diepgaander en universeler karakter krijgt. Het wordt dan geen herdenking van een vermeend historische gebeurtenis, maar een actuele inspirerende ervaring, die in het dagelijks leven veel steun en kracht kan geven.
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 4 - De kosmische gesteldheid Brengen we bovenstaande feiten in relatie tot de kosmische gesteldheid die rond de 21e december optreedt, dan kunnen we misschien meer over de oorsprong en de zin van Kerstmis te weten komen. Het is namelijk niet zonder betekenis dat de zon op de 21e december 'terugkomt' van zijn reis naar het zuiden. We kunnen dit aan de gehele natuur merken. Vanaf ongeveer de 21e september heeft het leven zich teruggetrokken. Veel vogels hebben ons verlaten. Bloemen zijn gestorven. De bomen verkeren in een sluimer- of slaaptoestand. Hun waterhuishouding functioneert niet meer. Ze zijn als dood. Maar als de dagen weer gaan lengen, dan komt het leven weer terug. De knoppen van de bomen zwellen. De eerste zoogdieren ontwaken uit hun winterslaap; sommige baren hun jongen. Sneeuwklokjes en krokussen kruipen uit de soms nog bevroren grond. Maar er speelt nog meer. Natuurlijk beschrijft de zon geen baan van het noorden naar het zuiden en dan weer terug. Het is de aarde die in ongeveer 365 dagen rond de zon wentelt, waarbij zich een bepaalde schommeling van de aardas voordoet, wat bij ons de wisseling der seizoenen geeft. Die aarde heeft een nauwe relatie met de zon. De zonneenergieën bereiken de aarde via de noordpool, doorstromen en omstromen onze planeet en verlaten die dan weer via de zuidpool. En bij die energieën moeten we niet alleen denken aan de in de natuurkunde bekende krachten, maar evenzeer aan wat we astrale en zelfs spirituele krachten kunnen noemen. We spreken nu over een onderwerp dat we onmogelijk in dit artikel uitgebreid kunnen behandelen. Maar in ieder geval kunnen we stellen dat ten tijde van het wintersolstitium de zonnekrachten op aarde een nieuwe cyclus aanvangen. Vanaf die tijd is de stuwkracht van de natuur het grootst. Dit zien we in de ons omringende natuur. We merken het ook nog door de traditie juist in deze tijd plannen en voornemens te maken. Hoewel de betekenis daarvan verloren is gegaan, moet deze ook gezocht worden in het feit dat in deze tijd onze ideeën en plannen de 'wind mee' hebben. Zo als het in het algemeen ook beter is 's ochtends, als je nog niet moe bent, een moeilijk probleem te attaqueren. Aldus hebben je plannen meer kans van slagen als je ze begint uit te voeren en let op, dat is wat anders dan het je voornemen! als het jaar nog jong is. De heidense oorsprong Kerstmis heeft alles te maken met de mysteriereligies van de landen rond de Middellandse Zee. Nu is het probleem dat zich voordoet bij deze Mysteriën, dat ze volstrekt geheim waren. Alleen mensen die op de juiste wijze op de mystieke deur klopten, werd opengedaan. En de leringen die
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 5 - zij ontvingen, kregen ze slechts op voorwaarde dat ze een strikt stilzwijgen in acht namen ten opzichte van niet-ingewijden. Niettemin ging vanuit deze Mysteriën, waarin de groten der Oudheid, zoals Plato, Pythagoras en vele anderen waren ingewijd, een constante invloed uit op de maatschappij. Niet alleen doordat de ingewijden de plicht hadden de ethiek die hun onderwezen was in de praktijk te leven, maar ook omdat er op gezette tijden, wat je kunt noemen, openbare dramatische voorstellingen gegeven werden, waarin een tipje van de sluier van het mysterie werd opgelicht. In die voorstellingen werden aan het grote publiek door middel van beeldspraak enkele van de oude waarheden onderwezen, die ten minste de spirituele aspiraties moesten hooghouden en een voldoende hechte basis leggen voor het leven van de ethiek, die regelrecht uit die leringen voortkomt. We weten bijvoorbeeld dat de Eleusische Mysteriën een openbaar ritueel kenden. Te Agrae, vlakbij Athene, werden in de lente een soort dramatische voorstellingen gehouden. Die stonden bekend als de Kleine Mysteriën. Nu werden al deze riten opgevoerd bij de wisseling der seizoenen. In die tijd vonden tevens de werkelijke inwijdingen plaats. Hoewel nooit in het openbaar werd meegedeeld wat er tijdens die plechtigheden plaatsvond, is het niet onwaarschijnlijk te veronderstellen dat er bij het volk voldoende van bekend was om dat op deze data evenzeer te herdenken. Men moet immers niet vergeten, dat de Mysteriën zulke gerespecteerde instellingen waren, waar zo'n vanzelfsprekend gezag vanuit ging, dat hun leringen, ofschoon onbekend bij de niet-ingewijden, een stille maar natuurlijke invloed uitoefenden. Het Romeinse feest van de Sol Invictus stamt dan ook uit de mysterieleringen. Maar ook door toespelingen, door mythen, door gelijkenissen, moest voldoende bij de mensen worden overgebracht om ook hen te inspireren, zonder dat er misbruik kon worden gemaakt van de leringen. Het zogenaamde geboorteverhaal van Jezus, zoals dat is terug te vinden in de evangeliën, is evenzeer zo'n toespeling. Het Kerstverhaal Wellicht meent de lezer dat er een tegenspraak zit in wat we beweren. Immers, eerst stellen we dat het kerstfeest een heidens en niet zozeer een christelijk feest is; vervolgens evenwel suggereren we dat het geboorteverhaal van Jezus toch alles te maken heeft met Kerstmis. Dat heeft het ook. Maar eigenlijk hadden we dan moeten schrijven: de geboorte van Christus. Het verhaal van Jezus' geboorte moet dan ook niet beschouwd worden als een historisch verslag, maar als een voorstelling van de inwijding van de grote geboorte, de inwijding die ten tijde van het wintersolstitium plaatsvindt.
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 6 - In de evangeliën van Matthéus en Lucas wordt verhaald hoe de maagd Maria door de Heilige Geest bevrucht wordt. Zij en haar man Jozef gaan op reis vanwege een inschrijving, een volkstelling zouden wij dat, meen ik, nu noemen. In Bethlehem bevalt Maria in een stal, omdat er geen plaats was in een herberg. Daar wordt de baby bezocht en vereerd door herders en later door drie koningen. Vervolgens lezen we in Matthéus over koning Herodes die de 'koning der Joden', zoals de pas geboren heiland der mensen genoemd wordt, wil doden. Jozef vlucht met Jezus naar Egypte, terwijl alle pasgeborenen worden gedood. Meer gegevens dan deze zijn niet te halen uit de bijbel. En het zou een trieste boel zijn als dit armtierige plot de enige basis zou zijn voor het feest van de vrede. Er is gelukkig veel meer. Want wie iets weet over wat inwijding in de Mysteriën werkelijk betekent, ziet achter dit verhaal een actuele waarheid schuilgaan. De inwijding van de grote geboorte Het is onmogelijk om in een kort artikel als dit veel over de wezenlijke achtergrond van inwijding te schrijven. Daarvoor moet je inzicht hebben én in de samengesteldheid van het menselijke bewustzijn, én in de samengesteldheid van ons zonnestelsel. Die werkelijk grootse inwijdingen in de Mysteriën zijn namelijk niet het opvoeren van het een of andere ritueel. Dat ritueel is op zijn best een symbolische voorstelling van wat er werkelijk plaatsvindt als een neofiet wordt ingewijd. Inwijding betekent een begin maken. De inwijdeling maakt een begin met een nieuw leven. Hij wordt opnieuw geboren. En dat laatste is niet alleen in figuurlijke zin waar, het is ook letterlijk zo. Wat gebeurt er namelijk tijdens inwijding? Het bewustzijn van de mens trekt zich, net als bij de slaap of bij het sterven, terug uit het lichaam, uit deze uiterlijke wereld. Maar waar tijdens de slaap of het sterven dit onbewust gebeurt, vindt dit bij inwijding bewust plaats. De neofiet trekt in vol bewustzijn langs de innerlijke paden van het zonnestelsel via verschillende onzichtbare sferen, naar het hart van de geestelijke zon. Bij elke sfeer laat hij de bekleedselen achter die tot die sfeer behoren. Alleen de zuivere, geestelijke mens kan de contreien van de geestelijk-goddelijke zon betreden. De initiant komt dan van aangezicht tot aangezicht met zijn eigen innerlijke God, ja, wordt daar tijdens de hogere inwijdingen zelfs voor een moment één mee. Vervolgens keert hij via deze zelfde innerlijke paden weer terug naar de aardse sfeer. Bij elke sfeer neemt hij de elementen weer op, precies zoals bij het geboorteproces. Ten slotte vindt hij bij de aarde zijn lichaam weer, dat door zijn Leraren bewaakt is. Zijn bewustzijn daalt weer af in dat lichaam, dat uit zijn trancetoestand
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 7 - ontwaakt. Een Meester van het Leven is dan geboren. Iemand rijst uit de dood op als een tweemaal geborene, een dwija, zoals de Sanskrit-term is. Hij is omstraald door zonneluister. Hij is bekleed met de zon, zoals de oude mysterieterm luidt.(4) Wellicht denkt de lezer dat van deze leer niets is terug te vinden in het Nieuwe Testament. Hij vergist zich. Het gehele kruisigingverhaal, vanaf de intocht in Jeruzalem tot de opstanding uit de dood, is een zinnebeeldige voorstelling hiervan. Bovendien zijn er vele toespelingen op inwijding. Hoe anders zijn deze aan Jezus toegeschreven woorden te verklaren: Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u, tenzij iemand wederom geboren wordt, kan hij het Koninkrijk Gods niet zien.(5) In deze passage wordt vervolgens verhaald hoe een van de leerlingen van Jezus twijfelt en zich afvraagt hoe een mens die oud is nu weer geboren kan worden. Moet hij dan voor de tweede keer de moederschoot in? Jezus antwoordt: Voorwaar, voorwaar, Ik zeg u, tenzij iemand geboren wordt uit water en Geest, kan hij het Koninkrijk Gods niet binnengaan. Wat uit het vlees geboren is, is vlees, en wat uit den Geest geboren is, is geest. Verwonder u niet, dat Ik u gezegd hebt: Gijlieden moet wederom geboren worden. De wind blaast waarheen hij wil, en gij hoort zijn geluid, maar gij weet niet, vanwaar hij komt of waar hij heen gaat: zó is een ieder, die uit den Geest geboren is.(6) Inwijding is sterven. En je kunt niet sterven als je niet tegelijk geboren wordt. Je moet als kind sterven om als volwassene geboren te worden. Je moet als leerling sterven om Meester van het leven te worden. Het oude leven sterft. Het leven in de geest wordt geboren. En je ontmoet die geest, wanneer je langs de wegen van de dood gaat tot het hart van Vader Zon en één wordt met het Zelf, de innerlijke god, om vervolgens dan weer terug te keren op aarde, voor de tweede keer in één leven op aarde geboren te worden. Het is aldus dat Buddha's, of Christussen geboren worden. De aanvang van deze inwijdingen is op 21 december: ten tijde van het wintersolstitium. En afhankelijk van de aard van de inwijding duurt die drie of veertien dagen. Dat wil zeggen dat in de nacht van de 24e op de 25e december de neofiet opnieuw geboren wordt. En bij de zeer zeldzame inwijdingen van een hoge graad wordt de kandidaat opnieuw geboren op 4 januari, de dag waarop de oude Grieken Epifanie vierden: het feest van de verschijning van een god. De kerken hebben dit feest trachten in te lijven door de viering van Drie Koningen, zij het dat ze dat lieten plaatsvinden op 6 januari.
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 8 - De geboorte van het kind Het gehele kerstverhaal is een zinspeling op deze inwijding. Allereerst is daar de Maagd Maria. Natuurlijk is Jezus niet werkelijk uit een maagd geboren. Het feit dat hij volgens het Evangelie van Matthéus verschillende broers en zusters had, zegt daarover al genoeg. Alle grote wijzen, Buddha, Krishna, Lao-tse, maar ook Plato en anderen zouden uit maagden geboren zijn. Dit alles is symboliek. Deze grote mensenvrienden zijn geboren uit hun eigen maagdelijke natuur: hun eigen goddelijkheid. Het is onze innerlijk god die vlekkeloos rein is en daarom voorgesteld kan worden als een maagd. Maar er is nog een ander element. Het is deze moeder, of 'Mater' of 'Maria', die tevens symbool staat voor de stoffelijke of ontvankelijke kant van de natuur. Niet voor niets heette de maagdelijke moeder van Gautama de Buddha Mâyâ, wat illusie betekent. Soms wordt ze ook Mâyâdevî, of goddelijke illusie, genoemd. Ook de Egyptische Isis, die de zoon Horus baart, staat symbool voor de materiële zijde van de natuur. Overigens is de verering van de Maagd Maria, zoals die in de Katholieke Kerk plaatsvindt, een regelrechte kopie van de verering van Isis, die vaak als moeder met haar zoon Horus afgebeeld werd. In die materie werkt dan de goddelijke energie: de Heilige Geest, ofwel zuivere inspiratie. Het Egyptische equivalent daarvoor is Osiris. En de vader van de Buddha heet Suddhodana, wat zuiver water of zuivere stroom betekent. Bij de aanvang van elke manifestatie de geboorte van een zonnestelsel of planeet werkt deze zuivere stroom van energie de geestzijde van het leven in op de voertuiglijke of stofzijde. Bij de inwijding in de Mysteriën herhaalt zich dit proces in het klein. Uit de Vader of de geest en die maagdelijke Moeder of de materie wordt de zoon geboren. Die zoon werd in het Grieks ook de logos of het woord genoemd. Met deze kennis worden de eerste verzen van het Evangelie van Johannes ook begrijpelijk. Welnu, op menselijke schaal wordt de geestelijke mens de Zoon der Mensen op gelijke wijze geboren. Uit de maagdelijke moeder Maria, Isis of Mâyâdevî wordt de Christus, de Horus of de Buddha geboren. Een ingewijde, zo stelden we hierboven, is een tweemaal geborene. Hij is opnieuw een kind. Ingewijden werden dan ook kinderen genoemd. Dit tweemaal geboren kind wordt in een stal, of grot, zoals in het geval van Mithras, geboren. Ook van de profeet van de Islam, Mohammed, wordt gezegd dat hij in een grot de eerste verzen van de koran geopenbaard kreeg. Is dit alles letterlijk te nemen? Welnee, in de donkerte van het uiterlijk bestaan in de grot, in de stal wordt het kind van de goddelijkheid, die in ons is, geboren. Het wordt geboren door inwijding. Het verschil tussen
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 9 - inwijding in de Mysteriën en de cyclus van sterven en weer geboren worden, ligt in het feit dat bij inwijding het lichaam van de neofiet niet uiteen valt. Verder verliest de inwijdeling niet zijn zelfbewustzijn, zodat hij ervaart waar hij zich bevindt. Hij kan eerstehands kennis opdoen. Bij de geboorte van een mensenkind dalen de geestelijke aspecten ook af. Het kind van de goddelijkheid wordt 'in doeken gewikkeld' (8), dat wil zeggen dat het ingewikkeld, ingekapseld wordt ineen stoffelijk lichaam. Maar nu beleeft de mens dit proces niet bewust. Dat neemt niet weg dat in ons het Christuskind leeft. We kunnen het in ons wakker maken. We kunnen het in ons geboren laten worden. Maar daarvoor is iets nodig. Er is in ons samengesteld bewustzijn evenzeer een tiran aanwezig, Herodes. Natuurlijk vervult de Herodes in het evangelieverhaal een geheel andere functie dan de letterlijke interpretatie ons wil doen geloven. Er is weliswaar een historische Herodes geweest. Er zijn zelfs aanwijzingen dat deze tiran jacht maakte op wijzen en ingewijden op 'kinderen' dus maar dit alles heeft niets te maken met het kerstverhaal. Ook het feit dat in het Hindustaanse epos de Mahâbhârata een vrijwel identiek verhaal over de geboorte van Krishna verteld wordt, zal ons al aan het denken moeten zetten. Ook Krishna wordt geboren als een wrede dictator, koning Kansa, regeert. Ook deze verneemt dat een kind geboren zal worden, dat hem van de troon zal stoten. Net als Herodes dat enkele eeuwen na hem doet, besluit hij daarom maar alle kinderen te doden. Maar Krishna ontsnapt, omdat hij in een rieten mandje de rivier afzakt. Hij wordt door herders grootgebracht. Herders die evenzeer bij Christus' geboorte aanwezig waren. Wie is die Herodes die Christus wil doden? Wie is die Kansa die Krishna wil vermoorden? Het is een menselijk aspect. Iets in onszelf wil de innerlijke Christus verdelgen. Het is de persoonlijkheid, die als een tiran de scepter over ons wil zwaaien. Die persoonlijkheid neigt naar zelfzucht, beseft de banden niet die ons verbinden met al het overige leven. Zij doet ons leven in de waan dat wij in een isolement leven, alsof onze daden niet op anderen, en trouwens ook op ons zelf, terugwerken. De persoonlijkheid wil het Christuskind in ons doden. De Christus in ons beseft namelijk wel de essentiële eenheid van al het bestaan en is daarom van nature mededogend. En hoe kunnen we dat Christuskind laten leven? Hoe kunnen we het redden uit de nietsontziende handen van Herodes? Door het door herders te laten opvoeden. Een herder is bij uitstek iemand die met de natuur meewerkt. Wij moeten dan ook met de natuur meewerken. Dan zullen we dat 'kind' worden.
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 10 - Voorwaar, Ik zeg u, zegt Jezus, wanneer gij u niet bekeert (in u Zelf keert, zou een betere vertaling zijn) en wordt als de kinderen, zult gij het Koninkrijk der hemelen voorzeker niet binnengaan. (9) En in het Evangelie van Thomas staat: Van Adam tot Johannes de Doper is er onder hen die uit vrouwen geboren zijn, geen hoger dan Johannes de Doper. (...) Maar als je zult worden als een kind, zul je het Koninkrijk kennen en meer verhoogd worden dan Johannes.(10) Van Chrêstos tot Christos Religieuze verhalen hebben pas waarde voor ons, als we ervan doordrongen zijn dat ze alles met onszelf te maken hebben. Het kerstverhaal is ons verhaal, of liever gezegd: het zou ons verhaal moeten zijn. We zouden moeten weten dat in ons de Christus leeft en dat we die kunnen wekken. De ingewijde Paulus wenste zijn geloofsgenoten toe dat ze Christus mochten vinden in hun innerlijke mens.(11) Ergens anders spreekt hij over bepaalde moeilijkheden die overwonnen moeten worden 'totdat Christus in u gestalte heeft gekregen'.(12) Als we besluiten die innerlijke Christus te wekken en zo'n besluit kunnen we vooral in deze tijd van het jaar het best nemen dan zijn we een discipel, een leerling op het Pad. In het Oosten worden deze mensen chela's of leerlingen genoemd. Ze leven met het doel de mensheid ren zegen te zijn. Daardoor wekken zij hun hogere natuur. In oude Griekse mysteriegeschriften werden deze discipelen wel aangeduid met de term Chrêstos. Deze term duikt al in de vijfde eeuw voor Christus op.(13) Ze werd gebruikt voor een kandidaat op proef, een kandidaat voor het priesterschap. Als hij na veel lijden, veel beproevingen geslaagd was, dan werd hij tijdens een laatste plechtigheid gezalfd. Hij werd Christos, wat letterlijk gezalfd betekent. Eigenlijk is het zeer aanmatigend zichzelf een Christen te noemen. Zijn alle Christenen geslaagd voor de zware beproevingen? Zijn ze gezalfd? Het is uit pure onwetendheid dat de volgelingen van Jezus de Nazireeër zich de naam Christenen gaven. Als ze de leringen en ethische gedragslijnen van hun Meester, zoals die bijvoorbeeld in de Bergrede te vinden zijn, werkelijk serieus nemen, dan zouden ze hoogstens Chrêstenen zijn. De vroegste Christen-schrijver, Justin Martyr, (100-165) noemt zijn medegelovigen dan ook Chrêstenen (Chrêstianoi). En Lactantius (3e eeuw) schrijft in zijn Apologie: 'Het is slechts uit onkunde dat mensen zich Christenen in plaats van Chrêstenen noemen'.(14) Chrêsten kan iedereen worden. Daarvoor moet je een allesomvattende liefde ontwikkelen voor de gehele mensheid. Je gaat leven om de mensheid ten zegen te zijn. Je koestert althans die wens. Je bent dan leerling.
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 11 - In een van de Nag Hammadi-geschriften, het Geheime Boek van Johannes, staat de volgende passage: En hij zalfde het met zijn goedheid, zodat het volmaakt werd en aan goedheid niets ontbeerde, omdat het gezalfd was. (15) Als je zo'n passage in de vertaling leest, dan weet je niet dat hier in feite het proces van Chrêstos tot Christos werd beschreven. 'Chrêstos' namelijk kan ook als bijvoeglijk naamwoord 'goed' betekenen. Ofwel, door goedheid dat wil zeggen door het leven van een Chrêstos te leven in dienstbaarheid voor anderen word je gezalfd, word je Christos. Uit deze enkele historische feiten en we zouden er veel en veel meer kunnen geven blijkt dat ook het oorspronkelijke Christendom ervan uitging dat de zaligheid alleen door zelfwerkzaamheid bereikt kon worden. We zijn van niemand afhankelijk. Weliswaar heeft elke Chrêstos een Leraar nodig, maar die kan slechts aanwijzingen geven. De leerling zelf moet het Pad bewandelen. En als hij zijn schreden op het Pad trouw blijft zetten, als hij volhardt in de discipline die vereist is om het gestelde doel te bereiken, dan zal hij uiteindelijk door de inwijding van de grote geboorte, als een tweemaal geborene opstaan uit de dood en een Meester van het Leven zijn. De betekenis van Kerstmis Nog steeds vinden deze inwijdingen plaats. Ook deze Kerstmis kunnen op voor het profane oog niet waar te nemen plekken op aarde chela's, Chrêstossen, worden ingewijd. Zij zullen de beproevingen moeten doorstaan en vervolgens terugkeren naar aarde als een 'redder der mensen'. Indien wij in onze gedachten met hen vertoeven tijdens deze kersttijd, zal ons dat al een geweldige inspiratie geven. Het geeft ons een besef van vrede en gelukzaligheid. Het kerstmysterie vond niet 1999 jaar geleden plaats. Ook dit jaar kan het zich afspelen. Het vindt plaats in het hart van iedereen die op de juiste wijze op de mystieke deur klopt. Als we met onze gedachten verblijven bij deze grote mensen, deze vergevorderde broeders, doet zich bij ons hetzelfde kerstmysterie op kleinere schaal voor als bij hen. Kerstmis, de grote geboorte, kan alleen maar in de mens zelf plaatsgrijpen. Kijk naar het leed in de wereld. Zie wat mensen door onwetendheid elkaar aandoen. Hoeveel leed is er door oorlog, door onverdraagzaamheid, door onbegrip. Hoeveel mensen zijn niet op de vlucht voor het geweld. Maar zie ook naar onze medemensen die als blinden in brede straten ronddolen op zoek naar houvast en zekerheid.
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 12 - Mensen die aan onverklaarbare depressies lijden. Mensen die zich vergeefs afvragen wat de zin is van dit korte leventje op deze kleine planeet. Vergelijk die gedachten met die van de chela, de leerling op het Pad, die alles voor zijn medemensen opgeeft. Hij wenst geen persoonlijk geluk, hij wenst geen beloning. Hij wil slechts wegwijzer zijn voor degenen die nog niet weten wat hij weet. Hij heeft zich de woorden uit de Stem van de Stilte eigen gemaakt: Kan er zaligheid bestaan als al wat leeft moet lijden? Zult gij gered worden en heel de wereld horen klagen?(16) Hij heeft het Christus-kind in zichzelf gewekt. Hij is het mededogen zelf geworden. De aloude wet van inwijding is dat je moet zijn wat je wilt worden. In het Evangelie van Philipus, een van de mystieke geschriften die gevonden zijn bij Nag Hammadi in Egypte, staat: Je zag de geest en werd de geest Je zag Christus en je werd Christus je zag de Vader en zal de Vader worden.(17) In feite wordt in deze drie korte zinnetjes het gehele proces van inwijding beschreven. Wees wat je wilt worden. Schep je een ideaal. Stel je een Buddha voor, stel je een Christos voor, stel je de meest edele mens voor die je je maar kunt voorstellen. Blijf met je denken dit beeld voeden en je zult het langzaam worden. Wanneer we ten tijde van de 21e december in alle oprechtheid hiermee een al dan niet hernieuwde aanvang maken, zullen we allen op ons eigen niveau een inwijding doormaken. Referenties: 1. G. de Purucker, Esoterisch Onderricht in de Oosterse School. 2 delen, Stichting I.S.I.S., Den Haag 1987, deel 1, blz. 92. 2. G. de Purucker, Bekleed met de zon. Stichting I.S.I.S., Den Haag 1974, blz. 20-1. 3. Zie ref. 2, blz. 20. 4. Zie ref. 2, blz. 24. 5. Het Evangelie van Johannes 3:3. 6. Zie ref. 5, 3:5-8. 7. Het Evangelie van Mattheus 13:55. 8. Het Evangelie van Lucas 2:7. 9. Het Evangelie van Mattheus 18:3-4. 10. Het Evangelie van Thomas, vers 46. The Nag Hammadi Library in English. E.J. Brill, Leiden 1988, blz. 131. Nederlandse vertaling: J. Slavenburg en W. Glaudemans, De Nag Hammadi-geschriften. 2 delen, Ankh-Hermes, Deventer 1996, 4e druk, deel 1, blz. 144.
LUCIFER DE LICHTBRENGER. Jrg. 21 nummer 6 (1999) blz. 131-139 - 13-11. In de Nederlandse vertaling *De brief van Paulus aan de Epheziërs 3:17) staat: opdat Christus in uw harten woning make. Ongetwijfeld een poëtisch mooie vertaling, maar of de betekenis van het Griekse origineel hiermee juist is overgekomen, blijft de vraag. 12. De brief van Paulus aan de Galaten, 4:19. 13. H.P. Blavatsky, 'The Esoteric Character of the Gospels'. Opgenomen in H.P. Blavatsky Collected Writings.15 delen, The Theosophical Publishing House, Wheaton 1990, deel 8, blz. 184. Er is een Nederlandse vertaling van deze vier in 1887 en '88 in Lucifer gepubliceerde artikelen: H.P. Blavatsky, Het Esoterische Karakter van de Evangeliën, Mirananda Wassenaar, 1980, blz. 26. 14. H.P. Blavatsky, Theosofisch woordenboek, bij lemma Chrêstos. Zie ook The Esoteric Character of the Gospels, (ref. 13), blz. 175, voetnoten. (Nederlandse vertaling: eindnoot 7 en 8). 15. The Apocryphon of John. Opgenomen in The Nag Hammadi Library in English (zie ref. 10). Nederlandse vertaling: 'Geheime boek van Johannes'. Opgenomen in De Nag Hammadi-geschriften (zie ref. 10), deel 1, blz. 101. 16. H.P. Blavatsky, De Stem van de Stilte. Vertaling van de oorspronkelijke Engelse uitgave van 1889, Den Haag 1992, 2e druk, blz. 187. 17. The Gospel of Philip. Opgenomen in The Nag Hammadi Library in English (zie ref. 10). Nederlandse vertaling: 'Evangelie volgens Filippus'. Opgenomen in De Nag Hammadi-geschriften (zie ref. 10), deel 1, blz. 182-183.