Kunst kijken met kennersogen Het curriculum vitae van de kunstcollectie van: V.O.F. Huize Dahme Dit naslagwerk werd voor u samengesteld door Kunst.nl een initiatief van Business Art Service. Het bevat achtergrondinformatie over kunsttechnieken, materialen en over de makers van de kunstwerken in dit pand. Geïnteresseerd in meerdere exemplaren of in andere activiteiten van Kunst.nl? Kijk op Kunst.nl.
De technieken Wat is grafiek? Grafisch werk is een afdruk op papier in een oplage van platen of blokken, waarop een kunstenaar met de hand een voorstelling gemaakt heeft. Met krijt of met een penseel, zoals bij een litho, of met een mesje of een guts, zoals bij een houtsnede. Grafisch werk moet niet verward worden met drukwerk. Tegenwoordig wordt bijna al het drukwerk op een fotografische manier vermenigvuldigd (reproducties). Bij grafiek daarentegen gaat het om originele kunstwerken en ambachtelijk handwerk. De oplage Het aantal afdrukken dat met behulp van platen, blokken of zeeframen gemaakt wordt, is beperkt. Aan de onderkant van de afdruk staat meestal een aantal gegevens vermeld, waaronder een jaartal en een tweetal cijfers, bijvoorbeeld 10/40. Dat betekent dat het gaat om de tiende afdruk van een totale oplage van veertig werken. Verder komen de letters EA of AP vaak voor, die staan voor 'épreuve d'artiste' of 'artist's proof'. Dit zijn exemplaren die de kunstenaar buiten de oplage om gedrukt heeft, meestal ook met een nummer (bijvoorbeeld in Romeinse cijfers) aangegeven. Een origineel grafisch werk draagt de originele handtekening van de kunstenaar en is voorzien van de titel van het werk. De technieken We onderscheiden vier soorten grafische technieken: hoogdruk; diepdruk; vlakdruk; zeefdruk. Bij hoogdruk en diepdruk zijn over het algemeen geen grote oplagen mogelijk door slijtage van de plaat tijdens het drukken. De twee andere technieken, steendruk en zeefdruk, kennen dit probleem niet, zodat hierbij in principe een eindeloos aantal afdrukken mogelijk is. In de praktijk komt dit echter nauwelijks voor. Bij vlakdruk liggen de delen die afgedrukt zullen worden op gelijke hoogte met de niet af te drukken delen. Voorbeelden van deze technieken zijn lithografie en zeefdruk. Hoogdruk Hoogdruk is de oudste en eenvoudigste grafische techniek. Deze druk werkt als een stempel. Op een houten blok of een plaat linoleum geeft de kunstenaar met een mes de contouren van zijn ontwerp aan. Daarna worden met een guts of beitel die delen verwijderd, die op de prent wit moeten blijven. De af te drukken delen komen dus in reliëf (hoog) te staan. Deze overblijvende 'eilandjes' worden ingeïnkt en afgedrukt.
Een houtsnede is te herkennen aan de houtnerf, die op de afdruk zichtbaar kan blijven. Een tweede manier om een hoogdrukvorm te maken, is het oplijmen van een afbeelding op een ondergrond.
Diepdruk Bij diepdruk ligt wat afgedrukt moet worden, verzonken in de drukplaat. Een voorbeeld van een diepdruktechniek is een ets. Begonnen wordt met het aanbrengen van zogenaamde etsgrond op de plaat. Hierop tekent de kunstenaar met een etsnaald de voorstelling. Vervolgens wordt de plaat in een zuurbad ondergedompeld. Het zuur bijt in (etst) op de plaatsen waar getekend is. Het kan tien minuten tot zelfs enkele uren duren tot de lijnen voldoende uitgediept zijn; hoe langer het zuur inwerkt, hoe breder de lijnen worden die later op de ets te zien zijn. De plaat wordt daarna ingesmeerd met inkt en 'afgeslagen', zodat alleen in de uitgebeten groeven inkt achterblijft. Wordt de plaat daarna onder hoge druk door de drukpers gehaald, dan zuigt het papier de inkt uit de groeven op. Daarmee staat de oorspronkelijk ingetekende voorstelling (in spiegelbeeld) op papier. De pers laat een duidelijke rand van de plaat op het papier achter. Deze zogenaamde 'moet' is kenmerkend voor de ets.
Lithografie Lithografie is gebaseerd op het principe dat water en vet elkaar afstoten. De kunstenaar tekent of schildert met vette verf of vetkrijt op een gladgeschuurd stuk kalksteen. Deze steen is een beetje poreus, zodat het vet in de oppervlakte dringt. Daarna wordt de steen uitgebreid behandeld, waardoor de tekening verankerd wordt als een aantal vlakken in het oppervlak van de steen. Voor de afdruk wordt de steen met water bevochtigd. De tekening van vet materiaal stoot het water af, maar neemt bij het drukken wél de inkt op. Deze drukinkt wordt dus juist weer niet door de vochtige delen van de steen opgenomen. Bij een meerkleurendruk wordt voor elke druk een aparte steen gebruikt en worden de kleuren één voor één over elkaar heen gedrukt. Ook de drukkerswereld maakt gebruik van het woord litho's, hoewel daar geen sprake is van een steen, maar van een "lithografische plaat'. (litho = steen in het Grieks). Tegenwoordig noemt men een prent waarbij echt een steen gebruikt is daarom ook wel steendruk.
Zeefdruk De zeefdruk is een doordruktechniek en geschikt voor vrijwel elk oppervlak. Papier, textiel, metaal, aardewerk en vele soorten plastic zijn daarvan enkele voorbeelden. Het principe is eenvoudig: een stuk stof wordt strak over een raam gespannen, 'de zeef'. De mazen van de stof worden gedeeltelijk dichtgestreken met lak en de zeef wordt op het papier gelegd. Een dikke verf wordt bovenaan op de zeef gegoten en vervolgens met een rakel (strip rubber) over de zeef naar beneden gestreken. Op de plekken waar de mazen niet zijn dichtgelakt, wordt de verf door de stof heen op het papier gedrukt. Het rechtstreeks afdrukken van de zeef is niet de enige manier om de gewenste vormen aan te brengen. De vormen kunnen ook uit een ander materiaal gesneden worden en op de zeef worden geplakt. Of de zeef wordt bedekt met een lichtgevoelige laag, waarop vervolgens een fotonegatief of -positief wordt geprojecteerd. Waar er licht op valt, wordt de lichtgevoelige stof hard. De rest blijft zacht en kan later worden weggewassen met water. Op die manier kan elke foto op zeef worden overgebracht. Het principe van zeefdruk is altijd: wat afgedrukt moet worden, mag op de zeef niet afgedekt zijn. Het bijzondere van zeefdruk is dat de verf dik op het papier komt te liggen en dat de kleuren dekkend over elkaar heen gedrukt kunnen worden.
Gicleeprint Gicleeprint is een kunst-drukmethode die voor de Nederlandse Fine-Art markt tamelijk nieuw is. De techniek is speciaal ontwikkeld om te kunnen voldoen aan de kritische eisen van Fine-Art collectors. Het originele kunstwerk wordt digitaal opgenomen, waarna via allerlei technische aanpassingen het digitaal bestand gereedkomt voor de uiteindelijke druk. Het drukken van een giclee gebeurt met uiterste precisie via een rotatiedrum. Het drukken van een hoogwaardige kwaliteits-giclee op een formaat van A0 kan tot anderhalf uur duren. Er kan nooit meer dan één giclee tegelijk gedrukt worden. Het eerste wat de kenner zal opvallen aan de giclee drukken is de praktisch rasterloze fijnheid, enorme beelddiepte, de zeer hoge scherpte en detaillering alsmede diepe kleuren met zachte overgangen. Ze hebben een fluweelzachte uitstraling. De giclee's worden door de kunstenaar zelf gesigneerd en genummerd. Schildertechnieken Kunst is emotie. Om deze emotie weer te geven kan de kunstenaar van uiteenlopende materialen gebruikmaken. Hij kan tekenen met potlood of krijt, hij kan schilderen met een dun penseeltje of een dikke kwast, kiezen voor aquarel, olie- of acrylverf, of verschillende materialen tot een collage verwerken. Elk materiaal heeft zijn eigen specifieke kenmerken en daarmee een andere uitwerking op de kijker. Een aantal basisprincipes Compositie Compositie betekent: een samenstelling van beeldelementen. Hoe dit gebeurt is een kwestie van persoonlijke voorkeur, smaak en techniek van de kunstenaar. Bij een goede compositie zijn de figuren en kleuren met elkaar in harmonie zonder saai te zijn. Er zit diepte en perspectief in. Voor de beschouwer vergt het vaak wel enige oefening in te zien wanneer een compositie "klopt". Materialen Een verf is samengesteld uit drie hoofdbestanddelen: pigmenten, bindmiddelen en vulstoffen. Het zijn de pigmenten die kleur aan de verf geven, zowel natuurlijke als chemische. Bindmiddelen dienen, zoals de naam al aangeeft, de pigmentdeeltjes onderling te verbinden en te laten hechten.
Geschiedenis van schildermateriaal Heel vroeger gebruikte men nog geen bindmiddelen. Om een schildermateriaal te verkrijgen, werden pigmenten gewoonweg met water vermengd. Sommige van de afbeeldingen die hiermee gemaakt werden, zijn bewaard gebleven doordat atmosferische invloeden een "fixerend" effect hadden gehad, andere zijn verloren gegaan. De rotsschilderingen van de prehistorische mens bijvoorbeeld, vaak op kalkrijke wanden aangebracht, zijn veelal goed bewaard gebleven. Later - onder andere in het oude Griekenland, Egypte, India en Azië - begon men verf van met water vermengde pigmenten te gebruiken om er gebouwen mee te decoreren. Muren en wanden werden eerst van een kalklaag voorzien en dan beschilderd. Deze schilderingen werden fresco's genoemd. Dit was een ingewikkeld, langdurig proces en had als resultaat dat de schildering in de nog natte kalklaag opgenomen en verankerd werd. Als er op een droge ondergrond geschilderd moet worden dan is echter altijd een bindmiddel nodig: zonder bindmiddel zullen de pigmentdeeltjes na droging niet aan de ondergrond blijven hechten. Olieverf Een veelzijdige verfsoort, die - door de juiste toevoeging van olie, terpentijn of schildersmedium - dekkend of transparant, glad of pasteus, mat of glanzend opgezet kan worden. Tot ver in de middeleeuwen was tempera, een emulsieverf op basis van eidooiers en eiwit, de gangbare verfsoort. De uitvinding van olieverf wordt nogal eens aan de Vlaamse schilder Jan van Eyck toegeschreven (1390-1441), maar hierover bestaat nog geen zekerheid. In ieder geval was hij de eerste grote meester die met olieverf schilderde. Door toevoeging van lijnolie, notenolie en terpentijn wist hij in 1420 na veel experimenteren een verfsoort te ontwikkelen die watervast was, goed hechtte en een goede droging bleek te bezitten. Sinds die tijd heeft olieverf een snelle ontwikkeling doorgemaakt en al gauw werd zij het aangewezen schildersmateriaal. In de negentiende eeuw kwam de fabrieksmatige vervaardiging van olieverf op gang. Het moderne assortiment is zeer uitgebreid. Acrylverf Acrylverf is een dekkende kunstschildersverf. De verf is watervast, dus na droging niet meer met water oplosbaar. Acrylverf bevat een bindmiddel dat bestaat uit zeer fijne, in water verdeelde kunsthars. Bij droging verdampt het water. Het drogingproces verloopt van binnen naar buiten. De droogtijd blijft beperkt van een half uur tot enkele uren, al naar gelang de dikte van de verflaag. Hierna kan een acrylschilderij direct worden gevernist. Hierin ligt een groot verschil met olieverf, dat plantaardige oliën bevat. Bij deze verfsoort verloopt het drogingproces veel trager onder invloed van oxidatie (zuurstof en lucht) van buiten naar binnen. Doordat acrylverf zeer snel droogt, is het mogelijk om achter elkaar door te werken, ook als men gelaagd schilderen wil. Deze eigenschap maakt deze verfsoort extra aantrekkelijk voor het "plein air" (buiten) schilderen. Er kan met acrylverf zowel pasteus als min of meer transparant gewerkt worden, terwijl de verf zowel met penselen als schildersmessen aangebracht kan worden. Voor het verwerken van de verf zijn verschillende hulpmaterialen toe te passen, bijvoorbeeld om de droging van de verf te vertragen, verdikken of verdunnen of om de verf transparanter of glanzender te maken.
Aquarelverf Aquarelverf behoort tot de waterverven. Het is een transparante verf, die laag over laag wordt aangebracht, waardoor mengkleuren ontstaan. Aquarelverf wordt meestal op een witte of licht getinte drager aangebracht. Het licht dat erop valt, schijnt door de transparante verflaag heen en wordt teruggekaatst - en dat is wat een aquarel haar karakteristieke, bijzondere karakter geeft. Gebruik van witte aquarelverf is uitzonderlijk: meestal wordt het wit in de afbeelding verkregen door uitsparing, dus onbeschilderd laten van het (witte) papier. Gouache Behoort ook tot de waterverven. Gouache is echter wel dekkend en bezit sterke, heldere pigmenten, waaraan ter verhoging van de dekkracht bepaalde (witte) pigmenten zijn toegevoegd. Het bindmiddel van gouache bestaat uit dextrine en Arabische gom. Deze stoffen zijn in water oplosbaar, wat gouache tot een met water verdunbare verfsoort maakt, zonder dat het dekkende karakter van de verf verloren gaat. Alleen bij hele sterke verdunning krijgt gouache een transparant karakter. Een prachtige matheid is kenmerkend voor deze verfsoort. Wanneer gouache opdroogt, is ze lichter van kleur dan in natte toestand. De verf is niet watervast zodat ze ook na droging verwasbaar blijft. Pastel Er zijn ten minste drie pastelsoorten te onderscheiden: softpastel, oliepastel en waskrijt (wasco). Ze zijn samengesteld uit pigmenten, vulstoffen en bindmiddelen. De aard van het bindmiddel is bepalend voor de krijtsoort en daardoor eveneens voor de specifieke eigenschappen van het betreffende materiaal. Kenmerkend voor de pasteltechniek zijn de frisheid en de zuivere kleuren. Pastel is van alle materialen waarschijnlijk het gemakkelijkste om mee te werken, juist omdat de kunstenaar de zuivere, onvermengde kleur letterlijk in zijn vingers heeft en het resultaat meteen zichtbaar is. Van Leonardo da Vinci is bekend dat hij een voorkeur had voor roodkrijt, waarmee hij zowel tekende als schilderde. Michelangelo paste gekleurd krijt toe bij het maken van voorstudies voor zijn beelden. In de negentiende eeuw werd pastelkrijt in Frankrijk zeer populair. Kunstenaars als Degas, Toulouse-Lautrec, Manet en Renoir pasten het in hun werk veelvuldig toe.
Tekenmaterialen Houtskool Een van de alleroudste tekenmaterialen. We weten dat de prehistorische mens het verkoolde hout van het vuur gebruikte om zijn eigen lichaam en dat van anderen te beschilderen en om tekeningen te maken op rotswanden en voorwerpen. Het is een geschikt materiaal om de compositie van een werkstuk te bepalen. Doordat het uitgewist kan worden, kunnen verbeteringen eenvoudig worden aangebracht. Omdat de houtskool genuanceerd verwerkt kan worden, is het ook voor het bepalen van licht en schaduweffecten een goed studiemateriaal. Het laat zich gemakkelijk met water en een zacht penseel bewerken. Dit heet verwassen. Hierdoor ontstaan zachte schaduwpartijen en toonverschillen. Omdat de houtskooldeeltjes maar gedeeltelijk hechten, moet de tekening gefixeerd worden. Het door kunstenaars veel gebruikte "Siberisch Krijt" is eveneens een houtskoolproduct. Grafiet Rond 1400 werd voor het eerst de delfstof grafiet gevonden, maar pas in 1664 werd het eerste grafietpotlood vervaardigd uit een mengsel van grafiet, water en lijm. De naam grafiet (een koolstofsoort) ontstond vreemd genoeg pas in 1789. Voordien meende men met lood te maken te hebben, vandaar het misleidende gebruik van het woord potlood. Grafiet wordt in verschillende vormen tot tekenmaterialen verwerkt. De bekendste hiervan zijn de ronde grafietpotloden en stiften voor vulpotloden en stifthouders. Grafiet is grijzer van toon dan de houtskoolsoorten. Harde en zachte grafietpotloden geven lijnen die veel van toon, dikte en structuur verschillen. Het karakter van de grafietlijn is afhankelijk van de hardheidsgraad, de druk die op het potlood uitgeoefend wordt en de snelheid waarmee hij getekend is. Door middel van arceringen kunnen vlakken ontstaan. Ook door op papier met een grovere structuur te werken, kunnen speciale effecten ontstaan. Met de vingers, gum of een penseel met water kunnen de lijnen uitgewreven worden tot een egaal vlak. Op deze manier kunnen licht- en schaduweffecten aangegeven worden.
Els Maasson Geboren: Maasland, 1967 Opleiding: Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten te Den Haag Technieken: tekenen, schilderen, grafiek De klassieke mythologie en diersymboliek (het personifiëren van de natuur als een symbool) zijn een overheersend thema in mijn werk. Ik maak kleuretsen en objecten. In mijn prenten integreer ik het element tekst: dat wil zeggen dat ik met een afgebeeld dier verwijs naar namen van goden uit de Griekse of Germaanse oudheid. Of ik fris een niet of nauwelijks nog gebezigd woord op door er een dier of voorwerp bij te plaatsen. Bij de uitvoering hiervan laat ik me inspireren door oudkerkelijke kunst en iconen. Goud, zilver en brons zijn mijn favoriete kleuren. Voor het uitvoeren van objecten gebruik ik voornamelijk MDF-plaat, die ik bewerk met acryl- en alkydverf.
Paul Versteeg Geboren: Wijk en Aalburg, 1977 Opleidingen: 1996 2000 Avondopleiding Grafisch Vormgever 2000 2005 Academie voor Beeldende Kunsten St. Joost (Fotografie), diploma 2005 September/oktober 2005 stage bij Marcel van der Vlugt Technieken: Exposities: Fotografie Mei 2003 Groepsexpositie Beyerd Breda Juni 2005 St. Joost Eindexamenexpositie Juli 2005 Groepsexpositie V!PS Galery Rotterdam Januari 2006 NFI Rotterdam (ivm Steenbergen Stipendium) Maart t/m Mei 2006 Groepstentoonstelling Sluis Paul Versteeg is een vrij traditionele fotograaf in de traditie van de documentaire fotografen zoals W. Eugene Smith en Cas Oorthuys. In zwart-wit, sociaal betrokken en met langere bindingen met het onderwerp. Zo fotografeert hij onder andere het geloof en het voetbal in het Zuid-Italiaanse Napels, veeartsen en de boeren uit zijn streek (Andel). Hij wil ook de ambitie van het vliegen gaan onderzoeken. Paul werd in 2005 genomineerd voor het Steenbergen Stipendium.
Bert Houweling Geboren: Haarlem, 1949 Opleiding: school voor Fotografie, Den Haag Technieken: fotografie Ik zoek een bepaalde vorm van stilte: plaatsen waar mensen zijn geweest of zullen komen. Dat strandgebeuren bijvoorbeeld is een soort decor, een tijdelijk verblijf dat steeds weer aangepast, steeds weer anders is in vorm en kleur. Je vindt er een bepaald cultuurpatroon in, een gevoelswaarde die per land verschilt. Er bestaat een groeiende belangstelling voor het vrije werk van Bert Houweling. De Nederlandse Kunststichting kocht een aantal van zijn strandfoto's en Spanjersberg drukte 50 verschillende postkaarten van een selectie uit de serie.