We starten de dag met het teruggeven van de resultaten uit de interviews Vitens en Vallei en Veluwe hebben gesproken met deskundigen, beleidsmakers en bestuurders om meer zicht te krijgen op het probleem, de impact, het krachtenveld en het mogelijke toekomstperspectief om op basis hiervan hun positie en aanpak te bepalen Noor Focken licht de belangrijkste bevindingen uit het voortraject toe aan de hand van drie tekeningen. Het is lastig te bewijzen wat nu precies het probleem is. Nog niet alle aspecten zijn goed in kaart, omdat de technologie dit pas de laatste jaren mogelijk maakt. Ondanks nationaal en internationaal onderzoek, is er discussie over interpretatie van gegevens, lange-termijn effecten van (kleine hoeveelheden) stoffen, de impact van medicijnresten in relatie tot andere stoffen of afbraaksnelheden. De tekening hiernaast toont een schets van meerdere type vervuilingsstromen: van medicijnen tot diergeneesmiddelen, brandvertragende stoffen, maar ook de cocktail van al deze stoffen, en de interactie hier tussen. Ook is er sprake van verschillende routes van ziekenhuis tot woonwijken en zorginstellingen. De spelers in het veld zijn het eens dat deze stoffen niet in drinkwaterbronnen, grond- en oppervlaktewater, moeten voorkomen. Ook zal de impact naar verwachting alleen maar stijgen door toenemend medicijngebruik als gevolg van vergrijzing en door klimaatverandering. Hoeveel en waar is echter onduidelijk. Spelers positioneren zich daarom op het speelveld afhankelijk van waar zij impact verwachten. De keten van humane medicijnen bestaat uit diverse stappen, die niet eenduidig in elkaar over lopen. Ook de verantwoordelijkheden tussen en binnen de stappen zijn diffuus. Soms worden kosten bij de ene partij gemaakt en vallen de baten bij de andere partij. Veel van de methoden die nu bestaan om medicijnresten aan te pakken zijn bovendien duur. Ook verschilt de impact per regio, afhankelijk van invloeden van rivierwater, de verhouding grondwater ten opzichte van oppervlaktewater, het type grond (zand of veen) dat bepalend is voor de doorlatendheid van stoffen en meer of minder invloed van het afvalwater op het watersysteem. De impact is in sommige gebieden zelfs grensoverschrijdend door instroom van water uit rivieren vanuit België en Duitsland of indirect vanuit meerdere landen. 1
De overtuiging dat het schoner kan en moet! Verbeter de wereld, begin bij een ander Medicijnresten zijn een spiegel voor de maatschappij en de manier waarmee wij met onze gezondheid omgaan. Kortom, voor een gezondere samenleving Schoon water! Ik wil niet dat mijn kinderen dit probleem hebben. Goed rentmeesterschap! Hoe kan ik een steentje bijdragen? Het besef dat iets nu als bedreiging wordt gezien en straks misschien een onomkeerbaar probleem kan zijn. Voorkomen is beter dan genezen. Tijdens de lunch bespreken we de uitgangspunten voor het traject Wat zou ermee bedoeld worden? 1. Op elkaar schouders staan geen dingen dubbel doen; doorbouwen op eerdere ervaringen en bestaande kennis. 2. Grensontkennend samenwerken een andere manier van denken én handelen; over (bestuurlijke) grenzen heen richting oplossing; verdeling kosten en taken zijn ondergeschikt. 3. Niets is van ons alle kennis open en beschikbaar voor iedereen; uitnodiging: voortbouwen op wat wij doen of aanhaken. Niets is van ons? Of alles is van iedereen? Laten we vooral het wiel niet opnieuw uitvinden 4. Parallel werken gezamenlijk door de watersector breed gedragen aanpak; concrete stappen binnen werkgebied. Parallel werken? Moeten we niet samenwerken in plaats van langs elkaar heen? We moeten écht grensontkennend samenwerken: zonder dat grenzen in de gaten worden gehouden. Ook door systemen 2
Na de lunch lichten Henry van Veldhuizen en Lize Beekman de lokale aanpak toe Even terug: waarom zijn we aan de slag gegaan? 1. Een maatregelenpakket op basis van zekerheid of eenduidigheid is niet mogelijk. Maar er kan wél al een aantal concrete stappen gezet worden om sneller tot een oplossing te komen of de impact van medicijnresten op ons drinkwater nu al te verminderen. Dus gaan we aan de slag met quick wins en actie! 2. Stilstaan is geen optie, ondanks het feit dat er veel complexiteit is. Vitens en waterschap Vallei en Veluwe willen nu regionaal al stappen zetten ook omdat naar verwachting de impact alleen maar zal stijgen. Zij willen hierbij de krachten bundelen, aangezien waterkwaliteit van de onder- en bovengrond nauw verbonden zijn. Door tijdig voor te sorteren, kunnen eventuele maatregelen goed landen. MOTTO Drinkwaterbedrijf Vitens en waterschap Vallei en Veluwe streven naar een situatie waarin het oppervlaktewater en de grondwaterwinningen vrij zijn van medicijnresten. Zij doen dit onder het motto: wat er in niet in komt, hoeft er ook niet uit. We werken de komende jaren aan een nationale ketenaanpak Oftewel: gezamenlijk met alle partijen in de geneesmiddelenketen onderschrijven van de urgentie en in beeld brengen van opgaven en mogelijke oplossingen per fase (ontwikkeling & toelating, voorschrijven & gebruik, afval & zuivering) beweging die nodig is: van moeten naar kunnen Van papier naar actie Er worden al pilots en no regret maatregelen gestimuleerd, gefaciliteerd en in uitvoering genomen De nationale aanpak moet in 2017 tot een uitvoeringsprogramma leiden, gericht op uitvoering vanaf 2018 De aanpak is onderdeel van de Deltaaanpak 3
Verslag bijeenkomst medicijnresten uit water We gaan in 3 groepen aan de slag We geven antwoord op de vragen: 1. Wat wil jij dat er gebeurt? Wat wil je opgelost zien? 2. Wat heb je daarvoor nodig? 3. Wat zou je anderen kunnen bieden? WAT WIL JE DAT ER GEBEURT? WAT KAN JE ANDEREN BIEDEN? WAT HEB JE DAARVOOR NODIG? V3 4
Jan Selen vat de dag samen in beeld We gebruiken steeds meer geneesmiddelen. Deze komen via de ontlasting en urine in het riool-, oppervlakte- en grondwater. Maatschappelijk groeit de aandacht voor medicijnen in ons (drink)water. Natuurorganisaties waarschuwen voor verstoring van ons ecosysteem. Politiek groeit de roep om de belasting terug te dringen. Over de exacte impact van medicijnresten in water bestaat echter nog veel discussie, ook al zijn ecologische effecten zichtbaar. wil zich proactief opstellen en een voorbeeldrol pakken binnen het thema medicijnresten om richting het veld te laten zien dat samenwerking in de keten mogelijk is. Door te werken aan een succesvolle regionale aanpak, die landelijk impact kan hebben, ontstaat er zo snel mogelijk beweging. Dit is een soort van ripple effect. werkt volgens 4 uitgangspunten die in de groep uitgebreid besproken zijn. de landelijke ketenaanpak is onderdeel van de Delta aanpak. De aanpak heeft veel interferenties met de regionale initiatieven. We moeten dan ook slim samenwerken. Van moeten naar kunnen. Waar het kan en nuttig is. maar in parallelle werkstomen waar nodig. 5
Jan Selen vat de dag samen in beeld We voeren een gesprek over samenwerking. Oftewel: het ripple effect in het klein. Ketenpartners hebben elkaar breed nodig en werken nu al slim samen daar waar kan. De kunst is om deze samenwerking zo slim mogelijk te blijven inrichten. Het is belangrijk dat er op alle plekken in de keten wordt geacteerd. Bij ontwikkeling en toelating, bij voorschrijven en gebruik, en bij afval en zuivering. Verbinding maken tussen verschillende sectoren, beleid, bedrijfsleven, wetenschap en uitvoering. Oftewel: écht grensontkennend samenwerken. Vervolgstappen We voeren een gesprek over de vervolgstappen. We gaan komende tijd samen aan de slag, vandaag was eerste stap. We doen samen wat nuttig en nodig is, maar we vertragen elkaar niet. We gaan op elkaars schouders staan dus. En we organiseren in de nabije toekomst nog een soortgelijke sessie! COLOFON Op donderdag 10 maart vond de oploop medicijnresten plaats in Utrecht. Medewerkers van het Ministerie I&M, de provincie Gelderland, RIWA, de STOWA, Vewin, Waterschap Vechtstromen, Waterschap Aa en Maas. Grontmij, de Unie van Waterschappen, Rijkswaterstaat, de provincie Utrecht, de STOWA, het RIVM, de Gemeente Ede, Waterschap Rijn en Ijssel en Evides bespraken op uitnodiging van en onder begeleiding van p2 de samenwerking op het gebied van medicijnresten. Heeft u vragen op opmerkingen? Of wilt u aanhaken? Neem dan contact op met Henry van Veldhuizen (Vallei en Veluwe) en Lize Beekman (Vitens) 6