Voorspellingen komen bijna nooit uit

RONDE TAFEL Voorspellingen komen bijna nooit uit Wat brengt de techniek ons in de toekomst? Hoe ziet onze wereld er over twintig jaar uit? Is duurzaamheid een voorbijgaande trend? Een bouwkundig specialist, een maritiem kenner en een infratechneut nemen plaats aan de ronde tafel in het hoofdkantoor van Imtech in Gouda. Tekst Irene Schoemakers Fotografie Ilya van Marle Imtech 150 jaar / 2010. 19

Jan Casteleijn is directeur van Imtech Infra & Traffic Of de wereld over tien jaar CO 2 - neutraal is, betwijfel ik e toekomst van de techniek is vandaag het onderwerp van gesprek en de heren Leo de Ruijsscher, docent bouwtechnologie aan de TU Delft en directeur van De Blaay-Van den Bogaard Raadgevende Ingenieurs, Sjef van Dooremalen, voormalig ceo IHC Holland en voorzitter van het Maritiem Innovatie Programma, en Jan Casteleijn, directeur van Imtech Infra & Traffic hebben er zichtbaar zin in. Zodra het gesprek van start gaat, is één ding al snel duidelijk. Wat alle drie de deelnemers betreft staat de wereld aan de vooravond van een nieuwe revolutie. En wel die van de communicatie. De Ruijsscher (LdR): Deze is al in gang gezet en is het vervolg op de industriële revolutie. Alle oplossingen voor maatschappelijke problemen zullen hun basis vinden in de communicatietechnologie. Casteleijn (JC): Mee eens. Imtech is van origine een vrij klassiek en traditioneel bedrijf. Toch heeft maar liefst 95 procent van onze medewerkers thuis de beschikking over internet. Vijf jaar geleden al zijn we binnen dit bedrijf gaan bouwen aan een virtuele organisatie. We hebben kenniscentra opgezet die verspreid zijn over heel Europa. Wanneer een medewerker in Duitsland een probleem heeft, kan hij dit met collega s uit andere landen oplossen. En dat gebeurt ook. Ik denk dan ook dat kennis en kunde steeds minder afhankelijk wordt gemaakt van een locatie. Zo voer ik gemiddeld toch zeker twee keer per dag een videoconferentie. En die ontwikkeling zet zich de komende jaren waarschijnlijk steeds verder door. Van Dooremalen (SvD): De echte sprongen die we nu maken in de techniek zijn in de maritieme wereld mede het gevolg van communicatietechnologie. De grootste efficiencywinsten aan boord van baggerschepen hebben plaatsgevonden doordat de verschillende systemen nu met elkaar kunnen communiceren en met behulp van touchscreens door één persoon kunnen worden aangestuurd. En niet omdat er een pomp is ontwikkeld die een paar procent zuiniger is. Maar ook maakt de voortschrijding van de communicatietechnologie dat samenwerking tussen mensen verandert, en dat is misschien nog wel belangrijker. Juist doordat mensen elkaar makkelijker kunnen bereiken, ook buiten de eigen grenzen, kan men de handen meer dan ooit ineen slaan om gezamenlijke oplossingen voor problemen te vinden. We zullen dan ook zien dat oplossingen steeds sneller tot stand kunnen komen. JC: Dat is nu al het geval. Wanneer een van onze monteurs een probleem heeft, belt hij een van onze kenniscentra op. Daar kijkt een expert met behulp van een camera mee naar het probleem en komt met een oplossing. Is er iets dat de voortschrijdende techniek kan doen stoppen? LdR: Ik denk het niet. Maar we moeten ons tegelijkertijd wél realiseren dat er veel tegenkracht is vanuit sommige groepen in de maatschappij. Zodra ontwikkelingen snel gaan, zoals op het gebied van technologie, heeft de mens de neiging op de rem te trappen en bepaalde technologische ontwikkelingen bijvoorbeeld genetische manipulatie tegen te houden. JC: Dit tegenspartelen verschilt overigens ook per land. Ik reis veel en zie dat de mensen in bijvoorbeeld China juist heel hard willen gaan. Ze werken daar veertien uur per dag om toch maar die inhaalslag met het Westen te realiseren. Daar wordt vooralsnog niet op remmen getrapt. SvD: Dat soort processen kan in dit soort landen ook sneller gaan, omdat het staatsgeleide economieën zijn. Die zijn nu eenmaal sneller in staat om besluiten te nemen dan markteconomieën. Nu al zie je dat een groot deel van de productie van standaardproducten naar lagelonenlanden verdwijnt. 20. MANAGEMENT SCOPE

Sjef van Dooremalen is voormalig ceo IHC Holland en voorzitter van het Maritiem Innovatie Programma We kunnen de gevolgen van nieuwe technologische ontwikkelingen maar moeilijk overzien Wellicht dat in de nabije toekomst ook een deel van de ontwikkeling en verkoop vanuit die landen gaat plaatsvinden. LdR: Dat kan een reëel gevaar zijn voor de westerse economieën. Nederland is een kennisland, zo roept onze regering al een tijdje. Wij moeten het in de toekomst vooral hebben van onze kenniseconomie, zo stelt men. Maar als we één ding weten, dan is het wel dat kennis op die plaatsen ontstaat waar men ook daadwerkelijk handelingen verricht. Wanneer wij de productie steeds meer uitbesteden, doen we hier nog maar bar weinig en zal er dus ook bar weinig kennis worden gegenereerd in dit land. Bovendien is kennis allang niet meer de drijvende kracht voor een bedrijf. Iedereen kan vandaag de dag kennis kopen en vinden op bijvoorbeeld het internet. Waar het nu en in de toekomst veel meer om draait, is creativiteit. Dat wordt de kritische succesfactor voor veel bedrijven. En dan met name die vorm van creativiteit waarbij mensen niet zozeer nieuwe producten bedenken, alswel creatief kunnen nadenken over wat we nog meer kunnen doen met datgene dat al voorhanden is. Het bedenken van nieuwe toepassingen, dat is waar bedrijven mee kunnen scoren. Een groot deel van de technologische ontwikkelingen wordt momenteel gericht op het duurzamer maken van diensten en producten. In welke mate zal deze trend de technologische vooruitgang in de toekomst beïnvloeden? JC: Het een zal het ander versterken. De roep om duurzaamheid vraagt om nieuwe technologische oplossingen, en sommige technologische ontwikkelingen zullen de roep om duurzaamheid weer versterken. En zoals met zoveel nieuwe ontwikkelingen, hebben ze tijd nodig om hun nut te bewijzen. Hybride auto s kosten nu nog meer energie dan dat ze ons besparen, maar die fase is onvermijdelijk. LdR: Klopt. Daar is nu eenmaal tijd voor nodig. En onderschat ook niet de nuttige neveneffecten van zo n ontwikkeltraject. Vaak levert de ontwikkeling van nieuwe technieken weer mooie bijproducten op. En we hebben de afgelopen jaren als maatschappij ook al mooie vorderingen gemaakt. JC: Absoluut. Zaken komen nu echt in een stroomversnelling omdat van diverse kanten duurzaamheid wordt gestimuleerd. Klanten vragen erom en overheden promoten het. Zo beloven Prorail en het ministerie van Verkeer en Waterstaat hun opdrachtnemers kortingen wanneer zij hun CO 2 - uitstoot reduceren. SvD: Ook in de maritieme wereld zie je dat men druk bezig is met het onderwerp duurzaamheid. Greenship is daar een voorbeeld van. Dat is een Europees project waarbij een leeg schip zo ontworpen wordt dat de ecologische voetafdruk zo klein mogelijk is. Een voorbeeld is het ballastloze schip, waarbij een leeg schip niet langer ballastwater nodig heeft. Dat heeft allerlei milieuvoordelen. Ballastwater dat bijvoorbeeld in Japan aan boord is gebracht, hoeft niet langer te worden gelost in een ander deel van de wereld waardoor het ecosysteem verstoord raakt en wij in de Noordzee met Japanse mosselen opgescheept zitten. Het lozen van ballastwater door schepen wereldwijd vormt een van de vier grootste bedreigingen voor de wereldzeeën. Dit project probeert dit probleem op te lossen. En er is nog veel meer dat bedrijven in de maritieme sector kunnen doen om groener en duurzamer te opereren. Dat zou vanuit de overheid ook sterker moeten worden gestimuleerd door hier financiële prikkels aan te koppelen. Die helpen vaak het best om gedragsveranderingen tot stand te brengen. 22. MANAGEMENT SCOPE

JC: Die stimulans kun je ook aanwakkeren door competitie uit te lokken. Ook dat helpt om bedrijven en overheden in beweging te krijgen. Kijk maar naar het ruimteprogramma van de Verenigde Staten in de jaren zestig. Dat was vooral een strijd tegen de Russen. Welke grote uitvindingen of ontwikkelingen kunnen we de komende jaren tegemoet zien? LdR: Ik geloof er sowieso niet in dat er nog nieuwe uitvindingen worden gedaan. Alles is al uitgevonden. We zijn nu in een tijdperk gekomen dat we alleen nog kunnen vernieuwen op het gebied van toepassingen. JC: Daar ben ik het niet mee eens. Ik geloof dat er bijvoorbeeld in de geneeskunde nog heel wat nieuwe ontdekkingen en ook uitvindingen zullen worden gedaan. Daar verwacht ik nog de nodige doorbraken in de toekomst. SvD: De wereldbevolking groeit en dus ook het aantal superslimme mensen op deze wereld. Ook ik geloof niet dat er geen nieuwe uitvindingen meer worden gedaan. Zo las ik laatst in het tijdschrift Nature dat Zwitserse onderzoekers erin geslaagd waren om een optische transistor te construeren uit slechts één molecule. Deze transistor zou als schakelelement in optische computers kunnen worden ingezet. LdR: Maar dit schaar ik onder het kopje innoveren. Nogmaals, echte uitvindingen zoals die van het wiel komen er mijns inziens niet meer. Wel gaan we steeds slimmere manieren bedenken voor wat we met zo n wiel kunnen doen. JC: We zijn volgens jou dus klaar? LdR: Wat uitvindingen betreft wel. Maar ik denk dat er een andere nieuwe grote ontwikkeling op stapel is. En dat is die van het ontstaan van een nieuwe menssoort. We hadden eerst de apen, en daaruit zijn mensen geëvolueerd. Beide soorten leven nu naast elkaar. Ik geloof dat er straks een derde soort zal ontstaan: die van de intelligente robot. Kijk, de Egyptenaren deden er tweeduizend jaar over om hun kennis te verdubbelen, terwijl wij in de nabije toekomst iedere 24 uur onze kennis kunnen verdubbelen. Het vermogen om integraal te denken neemt ook steeds verder toe omdat we sneller en meer informatie tot ons kunnen nemen. Tegelijkertijd lijkt het vermogen om logisch te denken overigens af te nemen. Als ik in de supermarkt loop zie ik op het etiket van de citroenlimonade uitsluitend additieven staan, zoetstoffen, E-nummers, enzovoorts. Kijk in het volgende schap naar een fles afwasmiddel dan staat er met grote letters op geschreven: met echte citroen. Hoe het ook zij, Er ontstaat een nieuwe menssoort de mens ontwikkelt mee met de technologische veranderingen. Nu al kunnen mensen chips onder hun huid laten implanteren die hen helpen beter te functioneren. Die ontwikkeling zet zich ongetwijfeld door. Op den duur ontstaat er dan vanzelf een nieuwe menssoort. Leo de Ruijsscher is docent bouwtechnologie aan de TU Delft en directeur van De Blaay-Van den Bogaard Raadgevende Ingenieurs Welke bedreigingen brengen technologische ontwikkelingen met zich mee? SvD: Bijvoorbeeld dat we de gevolgen ervan maar moeilijk kunnen overzien. Niemand had ten tijde van de ontwikkeling van de auto nagedacht over de schadelijke effecten van de CO 2 -uitstoot die een auto met zich mee zou brengen. Dat soort gevolgen wordt vaak pas zichtbaar als het kwaad geschied is. We moeten dus meer dan vroeger alert zijn op de gevolgen die technologische ontwikkelingen met zich mee kunnen brengen. LdR: Dat zie je in de praktijk nu ook gebeuren. Bedrijven maken steeds vaker eerst een risicoanalyse voordat ze aan de slag gaan met een nieuw product. Kijk, wij zijn van een generatie die de een na de andere uitvinding heeft mogen meemaken. Die euforie hebben we beleefd. Er werd iets bedacht, en men ging er zonder schroom de wereld 24. MANAGEMENT SCOPE

Het klimaatprobleem brengt de wereld samen mee veroveren. Nu is het tijd om aandacht te hebben voor de veiligheidskanten ervan. En die zijn niet altijd makkelijk in kaart te brengen. JC: Mee eens. We kunnen experimenten met kernfusie nog zo veilig maken, als dit in handen komt van mensen die kwaad willen, hebben we alsnog een probleem. En dat geldt voor heel veel technologische mogelijkheden. LdR: Een risico is ook dat de techniek met ons aan de haal gaat. Simpel gezegd, als mijn oude MG uit 1970 niet start, dan geef ik er een schop tegenaan en dan komt hij vaak wel weer tot leven. Vandaag de dag is alles digitaal en hebben we vaak geen idee wat we moeten doen als de techniek faalt. We zijn er volledig aan overgeleverd. We zijn bovendien meer dan ooit afhankelijk geworden van techniek en zijn radeloos bij de eerste de beste stroomstoring. Ons hele leven ligt dan in één klap plat. Sjef van Dooremalen Tot slot. Hoe ziet de wereld er volgens u over tien jaar uit? Wat zijn tegen die tijd leidende technologische ontwikkelingen? LdR: Dat weten we niet. Voorspellingen over waar de techniek naartoe gaat, komen systematisch niet uit. Sterker nog, de uitkomst is vaak 180 graden gedraaid. Zo dachten we dat de komst van de computer de behoefte aan papier drastisch zou verminderen. Maar het tegendeel bleek waar. Eén druk op de knop en een document is immers geprint. Ook dacht men dat met de komst van internet de verkeersdrukte zou afnemen omdat mensen veel meer virtueel met elkaar zouden communiceren. Dat laatste is ook wel gebeurd, maar mensen gaan er juist vaker op uit omdat ze in één oogwenk kunnen zien waar de leuke uitstapjes te vinden zijn. Deze voorbeelden illustreren maar weer hoe ingewikkeld het is om de gevolgen van de techniek te voorspellen. JC: Wellicht dat er soms wat meer tijd voor nodig is om deze voorspelling te doen uitkomen. De generatie onder ons is bijvoorbeeld al veel minder geïnteresseerd in het uitprinten van documenten. Zij zijn heel goed in staat om uitsluitend te werken met beeldschermen. LdR: Mee eens. En ik wil best een poging wagen over waar we over tien jaar staan. De wereld zal tegen die tijd nieuwe toepassingen op het gebied van duurzaamheid en energie denk aan bodemopslag van warmte wel hebben omarmd. Ook zal elektriciteit de nieuwe energiedrager zijn en zal de wereld tegen die tijd volledig gefocust zijn op CO 2 - neutrale systemen. Ook ontstaat er de komende jaren een wereldreligie die duidelijk maakt dat techniek een middel is om problemen op te lossen en niet een doel op zich. SvD: Die religie is nu al aan het ontstaan. Neem het Kyoto protocol of de klimaattop in Kopenhagen. Er is wereldwijd een besef dat er iets moet gebeuren en dat techniek daarbij een centrale plaats inneemt. Wat dat betreft brengt het klimaatprobleem de wereld samen. Ik denk ook dat technologie in lengte van jaren een driver zal blijven van de economie en maatschappij. Ik geloof niet dat we tussen nu en tien jaar naar ingrijpend andere economische of maatschappelijke modellen gaan. De huidige modellen zullen ook dan nog bestaan, zo verwacht ik. Verder denk ik dat overheden meer en vaker zullen moeten uitleggen wat technologie kan betekenen bij het oplossen van dagelijkse problemen. JC: Ik ben ervan overtuigd dat de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid de komende jaren heel hard zullen gaan en dat het onderwerp voorlopig nog wel actueel zal blijven. Gisteren was ik nog in Spanje, waar we een nieuwe raffinaderij bouwen. Deze plant gebruikt nog slechts de helft van de energie als dat van haar zusje die acht jaar geleden werd gebouwd. De helft minder! Dat is ongelooflijk. Maar of de wereld over tien jaar CO 2- neutraal is, betwijfel ik. Ik vind het interessanter om vijftig jaar vooruit te kijken. Tegen die tijd zijn er diverse procesdoorbraken geweest en komen we dichtbij een CO 2 - neutraliteit. De verspilling op aarde zal dan minimaal zijn. En ondanks het feit dat de wereldbevolking verdubbeld is en het aantal apparaten en machines is toegenomen, zullen we tegen die tijd nog slechts de helft zoveel energie nodig hebben als nu. Verder verwacht ik binnen nu en vijftig jaar grote doorbraken in de geneeskunde en de mens zal gemiddeld wel honderd jaar oud worden. Arbeids- en organisatiepsycholoog Irene Schoemakers is tekstschrijver. Zij schreef onder meer Op haar Post, over vrouwelijke Nederlandse ambassadeurs. 26. MANAGEMENT SCOPE