RBS Markets Nummer 373, 2 juli 2013 Turbo s & Trading Technische Analyse Imtech Lichte bodemvorming... P2 Grondstoffenweekoverzicht In de kijker: nieuwe tik voor de edelmetalen Imtech: is de gifbeker al leeg? RBS werkt niet alleen samen met Nico Bakker (op het gebied van Technische Analyse) en Koen Lauwers (grondstoffen) maar ook met de Active Hedge groep ervaren beroepshandelaren die op basis van (kwartaal) cijfers, volatiliteit en Technische Analyse wekelijks een trending topic selecteren. Deze week is dat Imtech. P3 Imtech was in de afgelopen jaren een van de favoriete fondsen van veel analisten. En met goede reden. Het heeft zo ongeveer een decennium lang een omzetgroei met dubbele cijfers laten zien. De goed geoliede PR machine zorgde er voor dat elke nieuwe order of kansrijke overname met veel media-aandacht gepaard ging. De nog altijd goed draaiende Duitse markt, gedreven door een sterk presterende automobielindustrie, was goed voor 30% van het bedrijfsresultaat. Verder waren het Scandinavië, het Verenigd Koninkrijk en de Benelux waar de centen verdiend moesten worden. Met uitzondering van de Benelux was het één grote goednieuwsshow. Omzetgroei werd een belangrijk strategisch speerpunt met als duidelijk gekwantificeerd doel 8 miljard om te gaan zetten in 2015. De megalomane doelstellingen kennen echter ook een keerzijde. De overnamelust zorgde in steeds grotere mate dat de implementatie van de nieuwe bedrijfsonderdelen steeds moeilijker werd. Ondertussen verslechterden de financiële ratio s ook steeds verder. Het werkkapitaal bleef procentueel toenemen t.o.v. de omzet, maar de schulden vanzelfsprekend ook. Het bestuur leek ondertussen verblind geraakt door het eigen succes en verzuimde om de gang van zaken in Duitsland en Polen goed te onderzoeken. Om 1.5 miljoen te besparen werden zelfs de halfjaarlijkse accountantscontroles geschrapt. Natuurlijk waren er wel analisten die de risico s hadden opgemerkt. Maar pas eind vorig jaar begonnen de risico s zich af te tekenen. Er werden steeds grotere shortposities opgebouwd door hedgefunds en ABN Amro kwam met een kritisch rapport over Imtech. Vooral de post crediteuren was bij ABN reden tot zorg. Het bestuur van Imtech kwam met een ongebruikelijke zet en verdedigde zich tegen het negatieve analistenrapport. Later bleek dat rapport volledig terecht te zijn. Er moest 370 miljoen worden afgeschreven op projecten in Polen, Duitsland en Nederland. Om het gapende gat op de balans te dichten moet er voor 500 miljoen aan nieuwe aandelen worden geëmitteerd. Bovenop de daling in de aandelenkoers staat aandeelhouders dus ook nog een forse verwatering te wachten. De topman en financieel bestuurders moesten het veld ruimen. De beurskoers van Imtech is dit jaar met bijna 70% gedaald. Je zou denken dat na het bekendmaken van de maatregelen en een forse koersdaling op al het slechte nieuws de ergste daling voorbij is. Maar als je kijkt naar de opgebouwde shortposities in Imtech, blijft het beeld negatief. Een week of twee geleden kwam het hedgefund Lucerne, ondanks een relatief kleine shortpositie, nog paginagroot in het Financieel Dagblad te staan. Die grijpen de kans om beleggers ertoe te drijven hun aandelen van de hand te doen door met een wel erg donkere bril naar de toekomst van Imtech te kijken. Zo hanteren ze slechts 7 keer het verwachtte bedrijfsresultaat als waarde voor het bedrijf, schatten een hoog bedrag als netto schuld en hanteren een lagere winstmarge dan Imtech in werkelijkheid maakt. Zodoende concluderen ze, dat de koers van Imtech nog eens kan halveren. Tja, als je een hedgefund die kans geeft. Kijkend naar de shortposities die momenteel uitstaan in Imtech is de laatste melding bij het AFM 12%. Dat lijkt fors en dat is het ook. Er liggen dus nog heel wat belangen bij een lagere koers. Maar daar moet wel bij worden aangetekend dat de uitgifte van nieuwe aandelen, met korting, vaak gebruikt wordt door hedgefunds om hun shortposities te sluiten. Dat spel zagen we ook bij KPN en SBMO plaatsvinden. Lees verder op pagina 4 1
Technische Analyse Imtech Lichte bodemvorming... De wekelijkse TA van Nico Bakker Nico Bakker is hofleverancier van technische analyse binnen RBS Markets. Hij publiceert regelmatig artikelen in allerlei media. Ook verzorgt hij diverse trainingen en workshops en is hij een graag geziene spreker tijdens beleggingsevenementen. Voor de uitleg van technische analyse termen verwijzen wij u naar www.rbs.nl/markets. Al maandenlang is er sprake van een negatief koersverloop. De beren sloegen in 2011 toe toen de koers ruim boven 27,00 noteerde. Sindsdien is het rap bergafwaarts gegaan. Ondanks enkele pogingen om het tij te keren, overheerste toch het negatieve sentiment. Een flinke berendreun werd uitgedeeld begin dit jaar, waardoor het toch al zwakke plaatje een extra negatieve impuls moest absorberen. De koers zakte verder tot uiteindelijk 4,96, de low van vorige week. Maar hoe nu verder? Zijn de beren klaar? Zijn de bulls Imtech krachtig genoeg om de koers op te stuwen? Laat ik de weekchart nader voor u duiden en de huidige technische ingrediënten op een rijtje zetten. Het resultaat zal lichte bodemvorming zijn, kan ik alvast verklappen. Koersvorming onder een fier dalende gemiddeldelijn met hoofdzakelijk zwarte candles en een RSI die steevast onder de 50-lijn noteert, weerspiegelt de dominante positie van de beer op het veld. Ten tijde van de forse berentik was er dus al sprake van een dalende trendfase. Trendvolgende beleggers hebben de tik kunnen omzeilen als zij het charttechnische plaatje hadden gevolgd. Recent was er enige stabilisatie rond 9,50, waarna er opnieuw een forse koersdaling werd ingezet. Deze week wordt schoorvoetend geprobeerd een witte weekcandle te produceren boven de genoemde 4,96 low. Samen met lichte positieve divergentie op de RSI zou dit dus de inleiding voor bodemvorming kunnen zijn, met aansluitend een opleving richting 9,50 met 8,00 als tussen-weerstand. U ziet op de grafiek dat elke opleving benoemd mag worden als reactie in de downtrend. Hoopvolle vooruitzichten voor koopjesjagers. Trendvolgers laten dit fonds voorlopig nog even links liggen. Het negatieve sentiment kan tijdelijk afnemen door een countertrendbeweging richting 8,00 tot 9,50, mits de koers boven de steungrens op 4,95 blijft bewegen. Figuur 1. Weekgrafiek Imtech. Bron: BTAC Visuele Analyse, 2 juli 2013. Selectie aanbod Imtech Turbo's Met Turbo's kunt u inspelen op een stijging en/of daling van Imtech. Voor een compleet overzicht van het aanbod kijkt u op www.rbs.nl/markets. Vul in het scherm linksboven de zoekterm Imtech in. Naam ISIN code Hefboom Imtech Turbo Long 4,30 NL0010439808 2,51 Imtech Turbo Long 5,30 NL0010441630 3,91 Imtech Turbo Short 8,50 NL0010439816 1,40 Imtech Turbo Short 10,00 NL0010439824 0,98 Figuur 2. Een selectie van het aanbod Imtech Turbo's. Bron: RBS, 2 juli 2013. 2
Grondstoffenweekoverzicht In de kijker: nieuwe tik voor de edelmetalen TOP ruwe olie (WTI) 3,10% tin 1,40% ruwe olie (Brent) 1,20% FLOP bevroren sinaasappelsap (FCOJ) -7,80% tarwe -7,10% aardgas -6,00% Figuur 3. Voor bovenstaande tabellen wordt gekeken naar 30 grondstoffen (over de periode 24/06/ 13-28/06/ 13) die genoteerd staan op de Nymex, CBOT, ICE Futures US, CME en LME. Bron: Bloomberg 2 juli 2013. De edelmetalen kregen vorige week nog maar eens een flinke tik uitgedeeld, al bleven met uitzondering van goud de prijsverschillen op weekbasis nogal beperkt. De prijs van een troy ounce daalde voor het eerst sinds augustus 2010 onder de grens van 1200 dollar. Een laat herstel op vrijdag zorgde ervoor dat het verlies tegenover een week eerder beperkt bleef tot iets meer dan 3 procent. Toch noteert goud intussen 36 procent onder de recordkoers van september 2011. De daling van vorige week werd toegeschreven aan betere macro-economische cijfers uit de Verenigde Staten. Zo daalden de wekelijkse werkloosheidsaanvragen en herstelden de consumentenuitgaven, het consumentenvertrouwen en de huizenverkoop. Verder speelt ook de klim van de Amerikaanse dollar tegenover de valuta van de belangrijkste handelspartners een rol in de nieuwe verkoopgolf. Dit wakkerde de speculatie aan dat de Federal Reserve binnen afzienbare tijd zal starten met het terugdraaien van de monetaire stimuli. Dit zou dan ongunstig zijn voor goud, al kan gezien de prijsevolutie van de voorbije 2 jaar nog maar moeilijk worden volgehouden dat de geldcreatie van de centrale banken in die periode veel heeft bijgedragen aan de goudprijs. Ook de uitstroom van investeerders hield aan. In juni vloeide opnieuw 69,5 ton goud uit de trackers die in het fysieke metaal investeren. Dit brengt de uitstroom sinds begin dit jaar op 541 ton. De fysieke aankopen blijven op een hoog niveau maar de recordcijfers die na de correctie van april werden opgetekend, konden niet meer geëvenaard worden. Door de goedkopere Indiase Rupee is de prijs in de lokale munt minder sterk teruggevallen dan in dollar, wat een rem zet op nieuwe aankopen. Het verging zilver nog slechter met een daling onder de grens van 19 dollar waardoor het verlies sinds begin dit jaar oploopt naar bijna 40 procent. Ondanks sluimerende onrust aan de aanbodzijde deelde ook platina in de klappen. Platina was sinds oktober 2009 niet meer zo goedkoop. Een aantrekkende economische activiteit is echter gunstig nieuws voor platina want industriële toepassingen staan in voor het grootste deel van de vraag naar het metaal. Bronnen: Bloomberg, Reuters (24/6-28/6) In het kort: Op de energiemarkten daalde de het prijsverschil of de spread tussen de Amerikaanse West Texas Intermediate (WTI) variant en Brent uit de Noordzee naar amper 5,6 dollar, wat het laagste niveau is sinds januari vorig jaar. Aanleiding was het slechte weer in de Canadese provincie Alberta, de belangrijkste olieproducerende regio van het land, en bron van de pijpleidingen die zuidwaarts naar de Verenigde Staten stromen. Door overstromingen werd het transport van olie tijdelijk opgeschort. Dit kwam ongelegen want de Amerikaanse raffinaderijen hadden hun bezettingsgraad opgetrokken naar 90,2 procent, het hoogste niveau sinds begin 2013, in anticipatie op een hogere vraag naar loodvrije benzine in de zomerperiode. WTI voor levering in augustus werd 3,1 procent duurder. Bij Brent bleef de prijsstijging beperkt tot 1,2 procent. De aardgasprijs daalde met 6 procent naar het laagste niveau sinds begin maart. De Amerikaanse aardgasvoorraden namen in de verslagweek met 95 miljard cubic feet (cf) toe tegenover een verwachte 90 miljard cf. Het tekort tegenover het vijfjaars gemiddelde nam verder af naar 1,2 procent tegenover 1,9 procent een week eerder. Aardgas noteert intussen al 19 procent onder de topkoers die op 1 mei werd neergezet. Het Amerikaanse Ministerie van Landbouw (USDA) publiceerde vorige week het Acreage Report dat de intenties van de landbouwers met de beschikbare landbouwoppervlakte meet. Uit het rapport blijkt dat de Amerikaanse boeren dit jaar een recordhoeveelheid maïs en soja zullen oogsten. Het USDA bevestigde dat de Amerikaanse maïsvoorraad na het vorige tegenvallende oogstjaar op 1 juni was teruggevallen naar het laagste niveau sinds 1997. Daarom werd er dit jaar op 97,379 miljoen acres (1 acre = 0,4 hectare) maïs gezaaid, de grootste hoeveelheid sinds 1936, tegenover een verwachte 95,431 miljoen acres. De prijs van het maïs termijncontract voor levering in december daalde prompt met 5 procent naar het laagste peil sinds oktober 2010. Opmerkelijk is dat gezien de vrij krappe voorraadsituatie tot het begin van de oogst in het najaar ervoor zorgt dat de spread tussen het juli contract en de latere termijncontracten een nieuw record bereikte. De landbouwoppervlakte bestemd voor de teelt van soja en maïs lag eveneens boven de verwachtingen. De prijzen van soja en tarwe daalden naar het laagste niveau sinds juni vorig jaar. De London Metals Exchange (LME) index van 6 basismetalen bereikte vorige week het dieptepunt sinds juni 2010. Tin ging tegen de trend hoger omdat Indonesië vanaf 1 juli nieuwe regels oplegt met betrekking tot de zuiverheid van het metaal dat mag worden geëxporteerd. Het land wil daarmee de raffinageactiviteit, die een hogere toegevoegde waarde levert, in eigen land houden. Het International Tin Research Institute (ITRI) ziet de uitvoer in de tweede jaarhelft door de maatregel met 20 procent afnemen. De instelling voorziet ook voor het tweede opeenvolgende jaar een deficit. Bronnen: Bloomberg, Reuters, Dow Jones Newswires, USDA, LME, ITRI (24/6-28/6) 3
Imtech: is de gifbeker al leeg? Vervolg van pagina 1 Active Hedge Group: De Active Hedge groep bestaat uit een aantal ervaren beroepshandelaren die gedurende beursuren in contact zijn met vele beleggers over de ontwikkelingen op de (Nederlandse) beurs. Op basis van het laatste nieuws, (kwartaal)cijfers, volatiliteit en Technische Analyse selecteert Active Hedge wekelijks een trending topic uit de beleggerswereld. SBMO werd bij de claimemissie mooi geholpen door grootaandeelhouder HAL en daar ontstond na het voltooien van de emissie een opluchtingsrally. De grote vraag is of we zoiets ook mogen verwachten bij Imtech Natuurlijk heeft Imtech door de uitgifte van nieuwe aandelen de mogelijkheid om de balans te verstevigen ten koste van verwatering van de aandeelhouderswaarde. Maar ook nu nog lijkt de situatie uiterst moeilijk voor de technische dienstverlener. Zoveel werd wel duidelijk uit de uitgestelde cijfers die het bedrijf vorige week na veel vertraging eindelijk uitbracht. Het bestuur is de controle over de boekhouding bij alle internationale ondernemingen kwijtgeraakt en ondanks een dure en grote schoonmaak is het maar de vraag of alles nu onder het tapijt vandaan is. Verder twijfelen velen eraan of de 500 miljoen genoeg zal zijn, of dat Imtech nog een keer langs de kassa moet. Voordat Imtech weer op het boodschappenlijstje van de beleggersgemeenschap terecht komt, zal er meer duidelijk moeten zijn, te beginnen met het afronden van de claimemissie. Door Jeroen Santen. Santen heeft geen positie in Imtech, 2 juli 2013. Ontmoet RBS Seminars en Webinars in 2013 In de maanden juli en augustus geldt de jaarlijkse zomerstop voor de webinars en seminars van RBS. Wel kunt u in ons archief de eerdere webinars van dit jaar terugzien. Kijk op www.webinar.nl/rbs of klik hier. 4
Overzichten Top 5 Stijgers Turbo s en Boosters ISIN code Rendement Rendement sinds introductie AEX Booster Long NL0010252334 285,44% 242,60% Sinds 26 nov 2012 DAX Booster Long NL0010379137 265,69% 13,09% Sinds 24 apr 2013 AEX Booster Long NL0010252110 178,88% 734,60% Sinds 21 nov 2012 AEX Turbo Long NL0010287892 155,79% -8,30% Sinds 1 mrt 2013 AEX Booster Long NL0010251864 133,94% 495,10% Sinds 20 nov 2012 Overzicht markten AEX 2,1% 344,59 346 344 342 340 338 Certificaten ISIN code Rendement Rendement sinds introductie Mexico Certificaat NL0000290534 14,15% 57,94% Sinds 23 apr 2006 Windenergie Certificaat NL0000847739 11,35% -74,77% Sinds 21 mei 2007 Indonesië Certificaat NL0000290542 11,20% 122,20% Sinds 24 apr 2006 MSCI Opkomende Markten Certificaat NL0006317612 9,98% 7,60% Sinds 25 jun 2008 Azië Pacific Vastgoed Certificaat NL0000691210 9,96% 1,41% Sinds 20 jul 2007 Figuur 4. Top 5 stijgers periode 21 juni t/m 28 juni 2013. Deze tabel is gebaseerd op het gemiddelde van de bieden laatkoers van RBS. Een actueel overzicht vindt u op de website: www.rbs.nl/markets. Bron: RBS, 2 juli 2013. 336 334 332 141,4 Bund Future 0,1% 141,52 141,6 Overzicht Volume/Omzet Onderliggende waarde Long Short Omzet(EUR) AEX 23.461.258 22.872.157 33.296.008 Brent Crude Oil Future 59.980 1.128.396 177.544 Bund Future 12.280 97.098 145.315 EUR/USD 405.050 820.633 600.344 Goud 7.200 19.202 12.522 Figuur 5. Overzicht Volume/Omzet, periode 21 juni t/m 28 juni 2013. Bron: RBS, 2 juli 2013. Long/Short-Ratio Turbo Ratio AEX 2,41 Brent Crude Oil Future 4,47 Bund Future -11,09 EUR/USD -2,67 Goud -1,05 Figuur 6. Long/Short-Ratio van uitstaande posities per 2 juli 2013. Bron: RBS, 2 juli 2013. 141,2 141,0 140,8 140,6 140,4 140,2 EUR/USD 0,8% 1,301 1,314 1,312 Top 10 meest verhandelde Certificaten: vorige week en All-Time Vorig week ISIN code All-Time ISIN code 1 Emerging Markets SRI Certificaat NL0009287721 Water Certificaat NL0000290195 2 AEX Total Return Certificaat NL0000455756 Agribusiness Certificaat NL0000696565 3 Zilver Certificaat NL0000455848 Goud Quanto Certificaat NL0000458735 4 Goud Quanto Certificaat NL0000458735 BRIC II Certificaat NL0000290328 5 Goud Certificaat NL0000455905 Emerging 11 Certificaat NL0000842029 6 Water Certificaat NL0000290195 AEX Certificaat NL0000778728 7 Emerging 11 Certificaat NL0000842029 RICI Enhanced Quanto Certificaat NL0006284580 8 Oil & Gas Services Certificaat NL0000833317 Emerging Markets SRI Certificaat NL0009287721 9 Oost Europees Vastgoed Certificaat NL0000290500 India Certificaat NL0000456465 10 Agribusiness Certificaat NL0000696565 BRIC Certificaat NL0000459816 Figuur 7. Top 10 bestsellers Certificaten, periode 21 juni t/m 28 juni 2013 en All Time. Bron: RBS, 2 juli 2013. 1,310 1,308 1,306 1,304 1,302 1,300 Brent Crude Olie Future 1,2% 102,16 103,0 102,5 102,0 101,5 101,0 100,5 100,0 99,5 Figuur 8. De prestaties van belangrijke markten van 21 juni t/m 28 juni 2013. Bron: Bloomberg, 2 juli 2013. 5
Risico s De aanschaf van Turbo s en Certificaten brengen bepaalde risico s met zich mee, zoals prijsrisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico. Turbo s en Certificaten zijn daarom niet geschikt voor iedere belegger. Het is van belang dat u de kenmerken en risico s van deze producten begrijpt voordat u een beleggingsbeslissing neemt. Tevens dient u zorgvuldig af te wegen of de Turbo s en Certificaten geschikt zijn voor u gezien uw ervaring, beleggingshorizon, overige beleggingen, financiële positie, risico-bereidheid en andere relevante omstandigheden. In geval van twijfel, dient u professioneel advies in te winnen. Deze nieuwsbrief dient slechts ter informatie en is geen aanbieding of een uitnodiging tot het doen van een aanbieding van Turbo s of Certificaten. Het aanbod van Turbo s en Certificaten vindt uitsluitend plaats op basis van het respectievelijke basisprospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden. De beslissing om Turbo s en Certificaten te kopen moet dan ook op basis van deze documenten worden gemaakt. Deze documenten zijn kosteloos verkrijgbaar via www.rbs.nl/ markets. Deze paragraaf bevat slechts een overzicht van de belangrijkste risico s. Lees voor een volledig overzicht het respectievelijke basisprospectus. Turbo s en Warrants zijn beleggingsinstrumenten voor actieve en ervaren beleggers. Door de hefboom is een belegging in Turbo s en Warrants risicovoller dan een directe belegging in de onderliggende waarde. Hoe hoger de hefboom die men kiest, hoe sneller een beweging van de onderliggende waarde doorwerkt in de waarde van de Turbo en de Warrant. Het stop loss-niveau van een Turbo kan wijzigen, waardoor bij een wijziging het stop loss-niveau dichter bij de koers van de onderliggende waarde kan komen. Bij indices zullen deze wijzigingen in periodes waarin veel dividend wordt uitgekeerd, groter zijn. De koers van een Certificaat volgt in principe één-op-één de prestaties van de onderliggende waarde, maar kan hiervan afwijken doordat de beheerkosten (jaarlijks) in rekening worden gebracht en door de marktbeweging van vraag en aanbod. Bij alle beleggingsinstrumenten kan gedurende zowel de looptijd als op de afloopdatum de volledige inleg verloren gaan. Veranderingen van de wisselkoersen van onderliggende waarden die niet in euro zijn genoteerd, beïnvloeden de waarde van de in euro genoteerde producten. Een stijging van de lokale valuta ten opzichte van de euro zal een positief effect hebben, een daling een negatief effect. Beleggen in aandelenmarkten van opkomende markten gaan gepaard met extra risico s op politiek, economisch, de sociaal en juridisch gebied. Daarnaast ontbreekt door gebrekkige beschikbaarheid van financiële verslaggeving en andere data in sommige markten transparantie. Ongunstige ontwikkelingen hebben hierdoor vaak een sterk negatieve invloed hebben op de waarde van beleggingen in opkomende markten. Beleggen in grondstoffen gebeurt meestal door middel van termijncontracten Door te beleggen in termijncontracten en deze op tijd te verkopen kan fysieke levering van een grondstof worden voorkomen. Wanneer een belegger voor lange termijn in een bepaalde grondstof belegt, dient hij/zij het termijncontract voor het aflopen door te rollen naar een termijncontract met een langere looptijd. Het doorrollen van termijncontracten kan rendement opleveren of juist rendement kosten. Dit is afhankelijk van de termijnmarkt en staat los van veranderingen van de spotprijs van de desbetreffende grondstof. Wanneer een termijncontract afloopt, zal de prijs daarvan de actuele spotprijs benaderen. Bij het doorrollen wordt het aflopende contract verkocht en het volgende contract gekocht. Het verschil tussen opeenvolgende termijnprijzen kan een negatief rendement opleveren voor de belegger. Turbo s en Certificaten worden uitgegeven door The Royal Bank of Scotland [plc. Beleggers lopen kredietrisico op deze bank. Dit betekent dat in geval van insolventie van de uitgevende instelling beleggers in Turbo s en Certificaten mogelijk minder terugkrijgen dan hun initiële belegging en in het slechtste geval zelfs hun gehele belegging verliezen. Turbo s en Certificaten worden gehouden via het bewaringssysteem van Euroclear Nederland en zijn daardoor afgescheiden van het vermogen van de uitgevende instelling. Het Nederlandse depositiogarantiestelsel is niet op Turbo s en Certificaten van toepassing. Beleggers krijgen met een belegging in Turbo s en Certificaten geen eigendom in onderliggende waarde daarvan. Turbo s en Certificaten worden genoteerd op Euronext Amsterdam met RBS als market maker. Dat wil zeggen dat RBS onder normale marktomstandigheden tijdens beursuren van Euronext Amsterdam, van 9:05 uur tot 17:30 uur bereid is om Turbo s en Certificaten te kopen en te verkopen. Hierdoor is het mogelijk om onder normale marktomstandigheden tijdens genoemde beursuren de Turbo s en Certificaten te kopen of verkopen. De prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te kopen wordt de biedprijs genoemd en de prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te verkopen wordt de laatprijs genoemd. Het verschil tussen de bied- en laatprijzen wordt de spread genoemd. Gedurende de looptijd van een Turbo of een Certificaat kan de spread aan wijziging onderhevig zijn. Bijvoorbeeld, indien er belangrijke cijfers worden gepubliceerd zoals jaarcijfers of macroeconomische cijfers kan de spread (tijdelijk) wordt vergroot. Actuele informatie over de bied- en laatprijzen gehanteerd durende de looptijd van Turbo s en Certificaten treft u aan op de relevante product pagina van de website www.rbs.markets. nl. Door bijzondere omstandigheden kan het voorkomen dat RBS geen prijzen afgeeft. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren indien de handel in de onderliggende waarde wordt stilgelegd, een Turbo of een Certificaat is uitverkocht, indien in korte tijd een groot aantal orders wordt geplaatst, er een storing in het handelssysteem van RBS is opgetreden, er een storing is opgetreden in het handelssysteem van Euronext Amsterdam of de beurs waarop de onderliggende waarde wordt verhandeld of indien er extreme marktomstandigheden zijn. Indien RBS geen prijzen afgeeft kan het zijn dat het niet mogelijk is om een Turbo of een Certificaat te kopen of te verkopen of niet tegen de door u gewenste prijs. Dit laatste kan zich voordoen omdat u in dergelijke situaties voor koop en verkoop afhankelijk bent van andere beleggers die willen kopen of verkopen. Disclaimer RBS Dit document is opgesteld door The Royal Bank of Scotland plc of haar dochtervennootschappen of groepsondernemingen ( RBS ). Alle informatie in dit document is gebaseerd op informatie afkomstig van RBS en van andere instellingen die als betrouwbaar gelden. RBS geeft in dit document een getrouwe reproductie van dergelijke informatie, echter RBS biedt geen garantie voor de juistheid van de getoonde gegevens verkregen van derden. Geen garantie of zekerheid in welke vorm ook, expliciet of impliciet, wordt gegeven met betrekking tot de volledigheid en juistheid van de informatie opgenomen in dit document. RBS accepteert geen enkele verplichting om enige informatie opgenomen in dit document te herzien of te corrigeren. Geen handelen of nalaten van RBS of haar directeuren, werknemers, agenten of andere vertegenwoordigers met betrekking tot de informatie opgenomen in dit document vormt, of wordt geacht te vormen, een verplichting of garantie van RBS of enig ander persoon. Indicatieve prijzen of analyses in dit document zijn ter goede trouw opgesteld, uitgekozen en beoordeeld en derhalve wordt geen garantie gegeven ten aanzien van de juistheid, volledigheid en redelijkheid van deze prijsopgaven of analyses. Onverminderd de juridische verantwoordelijkheid voor informatievoorziening, accepteert RBS geen enkele vorm van aansprakelijkheid voor kosten, schade en claims ontstaan uit, of in verband met, een belegging in effecten beschreven in dit document. RBS en/of haar dochtervennootschappen of groepsvennootschappen, verbonden vennootschappen, werknemers of klanten kunnen een belang in financiële instrumenten hebben zoals de effecten beschreven in dit document of daaraan gerelateerde financiële instrumenten. Een dergelijk belang kan omvatten het handelen, aanhouden, onderhouden van een markt in zulke instrumenten als ook het verschaffen van bank-, krediet- en andere financiële diensten aan een vennootschap of de uitgevende instelling van de effecten en financiële instrumenten beschreven in dit document. RBS treedt met betrekking tot een transactie, de effecten of andere verplichtingen beschreven in dit document, niet op als financiële adviseur of in een fiduciaire rol. RBS geeft met betrekking tot geen enkele jurisdictie een garantie of advies over fiscale, juridische en boekhoudkundige zaken. Dit document is niet bedoeld voor de distributie of het gebruik door enig persoon of enititeit in een jurisidictie of land waarin een dergelijke distributie of gebruik in strijd is met locale wet- en regelgeving. De informatie opgenomen in dit document is eigendom van RBS en is verstrekt op verzoek van een geselecteerd aantal ontvangers en mag niet (geheel of gedeeltelijk) worden verstrekt of anderszins gedistributeerd aan een andere derde partij zonder de schriftelijke toestemming van RBS. Verenigde Staten van Amerika: Dit document is uitsluitend bestemd voor verstrekking aan major institutional investors zoals gedefinieerd in Rule 15a-6 van de Amerikaanse Exchange Act van 1934, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de Exchange Act ) en mag niet worden verstrekt aan andere Amerikaanse ingezetenen. Elke Amerikaanse major institutional investor die deze informatie ontvangt en komt door het ontvangst ervan overeen dat hij de informatie in dit document niet zal verstrekken of anderszins distributeren aan anderen. De effecten zoals hierin beschreven zijn en zullen niet worden geregistreerd zoals bedoeld in de de Amerikaanse Securities Act van 1933, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de Securities Act ) en mogen niet worden aangeboden of verkocht in de Verenigde Staten van Amerika, tenzij aan qualified institutional buyers (gekwalificeerde institutionele beleggers) in lijn met Rule 144A of op grond van een andere vrijstelling van of het niet van toepassing zijn van de registratieverplichting van de Securities Act. De aanbieding of verkoop van de effecten of transacties in de effecten kunnen verder beperkt worden door toepasselijke wet- en regelgeving van de Verenigde Staten of van haar afzonderlijke staten. Potentiële beleggers dienen zichzelf daarom op de hoogte te stellen van en juridische beperkingen bij het aangaan van transacties na te leven. Potentiële beleggers dienen zich te realiseren dat de effecten mogelijk niet geschikt zijn voor alle beleggers. The Royal Bank of Scotland plc staat in het Verenigd Koninkrijk onder toezicht van de Financial Services Authority. Behalve in landen waarin dit wettelijk is vereist is de inhoud van dit document is niet beoordeeld door toezichthouders in de landen waarin dit document wordt verstrekt. In geval van twijfel over de inhoud van dit document dient onafhankelijk professioneel advies te worden ingewonnen. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm ook van de inhoud van deze nieuwsbrief is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. De nieuwsletter bevat merken van The Royal Bank of Scotland Group plc en andere vennootschappen binnen de RBS groep. De merken omvatten onder andere het logo van The Royal Bank of Scotland en de merknamen The Royal Bank of Scotland en RBS. Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de indices genoemd in dit document behoren toe aan de relevante Index sponsoren (de Index Sponsoren ). De relevante Index Sponsoren zijn op generlei wijze betrokken bij de totstandkoming of verkoop van de producten genoemd in dit document, noch wordt door hen enig advies tot aankoop van deze producten gegeven. TURBO en BOOSTER zijn merknamen van The Royal Bank of Scotland Group plc. Disclaimer Technische Analyse & Turbo Tip / Grondstoffen Weekoverzicht / Marktfocus Het onderdeel technische analyse wordt verzorgd door Bakker Technische Analyse Consultancy B.V. ("BTAC") en uitgebracht door RBS. Nico Bakker is bestuurder van BTAC en is een onafhankelijk analist. RBS en BTAC zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Bakker TAC in ruil voor een financiële vergoeding technische analyse verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De technische analyses van BTAC zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Het onderdeel Grondstoffenweekoverzicht wordt verzorgd door Falesia bvba ("Falesia") en uitgebracht door RBS. Koen Lauwers is bestuurder van Falesia en is een onafhankelijk analist. RBS en Falesia zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Falesia in ruil voor een financiële vergoeding de grondstoffen weekoverzichten verzorgd. De grondstoffen weekoverzichten van Falesia zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies (de grondstoffen weekoverzichten en de technische analyses worden hierna gezamelijk de "artikelen" genoemd). Het onderdeel Marktfocus wordt verzorgd door Active Hedge Group B.V. en uitgebracht door RBS. De in dit document opgenomen standpunten en vooruitzichten zijn door Active Hedge Group B.V. gegeven in haar hoedanigheid van onafhankelijk analist. RBS en Active Hedge Group B.V. zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Active Hedge Group B.V. in ruil voor een financiële vergoeding analyses verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De analyses van Active Hedge Group B.V. zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Iedere (potentiële) investering dienen beleggers te toetsen aan hun persoonlijke beleggersprofiel en te bespreken met hun adviseur. De in de artikelen genoemde standpunten en vooruitzichten zijn door respectievelijk BTAC gegeven in zijn hoedanigheid als technisch analist, door Koen Lauwers gegeven in zijn hoedanigheid als intermarket analist en door Active Hedge in hun hoedanigheid als onafhankelijk analist. RBS kan van tijd tot tijd producten uitgeven die dezelfde onderliggende waarden kunnen hebben als de financiële instrumenten besproken in de artikelen. RBS heeft echter geen enkele betrokkenheid bij, op welke manier dan ook, invloed op, zeggenschap over of inspraak in van de totstandkoming van de artikelen van of namens respectievelijk BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon. RBS is niet verantwoordelijk voor de volledigheid, juistheid en geschiktheid voor welke doeleinden dan ook en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid in verband met de artikelen van BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon.". rbs.nl/markets 6