Retourmigratie eerste generatie Turken Anita Böcker (a.bocker@jur.ru.nl)
: Wie keert terug en waarom? Ontwikkeling remigratiecijfers vanaf jaren 60 Kenmerken recente remigranten Gebruik Remigratiewet Lopend onderzoek naar (r)emigratie ouderen naar Turkije
Eerste generatie Turken Vroegere gastarbeiders (in periode 1960-74 naar Nederland gekomen) en hun echtgenotes maken slechts beperkt deel eerste generatie uit. Sociaal-economische positie is zwak: in de oudere leeftijdsgroepen zijn velen afhankelijk van een uitkering. Verblijfsrechtelijke positie is sterk: velen hebben Nederlandse nationaliteit (naast de Turkse). In oudere leeftijdsgroepen vindt inhaalslag plaats. Uit zowel recent als ouder onderzoek blijkt dat Turkse migranten relatief vaak vaker dan Marokkanen een terugkeerwens koesteren. Mannen meer dan vrouwen.
Verblijfsduur van mannen en vrouwen met geboorteland Turkije, 1 januari 2009 Vrouwen Mannen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 0-10 jaar 10-20 jaar 20-35 jaar > 35 jaar
Leeftijd van mannen en vrouwen met geboorteland Turkije, 1 januari 2009 Vrouwen Mannen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 0-10 jaar 10-20 jaar 20-30 jaar 30-40 jaar 40-50 jaar 50-60 jaar 60-70 jaar > 70 jaar
Oudere Turkse migranten (65+) met dubbele nationaliteit, absoluut en in % totale populatie, 1999 en 2009 Mannen 65+ Vrouwen 65+ 1999 558 29% 413 21% 2009 5032 58% 2912 44%
Immigratie uit en emigratie naar Turkije, 1964-2008 (excl. administratieve correcties) 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1964 1966 1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Immigratie uit Turkije Emigratie naar Turkije
Ontwikkeling remigratiecijfers vanaf jaren 60 (1) Piek en immigratie wordt doorgaans na enkele jaren gevolgd door piek in remigratie. Grootste pieken in remigratie (1967, 1976 en 1984) vielen samen met dieptepunten in immigratie: economische conjunctuur vormde kennelijk een niet-onbelangrijke factor. Invoering Remigratieregeling 1985 zorgde in 1986 voor piek in de remigratie van Turkse immigranten van 55 en ouder. Verlaging leeftijdsgrens (naar 50 jaar) leverde in 1988 nieuwe piek op in de remigratie van Turkse immigranten van 50 en ouder. Na 1986 lange tijd dalende tendens. Geen hoge pieken meer. Pas vanaf 2003 weer duidelijke toename, die nogal wat aandacht heeft getrokken, maar in vergelijking met eerdere pieken veel gematigder is zeker als bedacht wordt dat bevolking met Turkse achtergrond nu 2 tot 2,5 keer zo groot is als midden jaren 80.
Ontwikkeling remigratiecijfers vanaf jaren 60 (2) Turken keren vaker terug dan Marokkanen. In vergelijking met Turken in Duitsland keren Turken in Nederland minder vaak terug. De komende jaren zal emigratie/remigratie naar Turkije eerder dalen dan stijgen: De gemiddelde verblijfsduur van de eerste generatie neemt toe. Karakter immigratie is veranderd. Van de arbeidsmigranten die in de wervingsjaren (1963-74) naar Nederland kwamen, was een derde na zes jaar weer vertrokken. De immigranten die in latere jaren arriveerden, kwamen vooral voor gezinshereniging of gezinsvorming. Van deze immigranten blijft een groter deel langer in Nederland wonen. Het aandeel van de tweede generatie in de bevolking met een Turkse achtergrond neemt toe.
Emigratie personen met Turkse achtergrond naar generatie, 1996-2008 (incl. administratieve correcties) 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Totaal Eerste generatie Tweede generatie
Retourmigratie eerste en tweede generatie Huidige emigratie niet hoger dan midden jaren 90. Tussen 1996 en 2008 inclusief administratieve correcties gemiddeld 3.350 emigraties per jaar geregistreerd. Vanaf 2004 gemiddeld bijna 4.300 per jaar. Aandeel tweede generatie is toegenomen, maar aandeel eerste generatie is toch nog beduidend hoger (68% versus 32% in 2004-2008). Bovendien zijn onder de emigranten van de tweede generatie ook kinderen die met hun (eerste generatie) ouders mee migreren. Volgende grafiek laat zien dat ook de relatieve terugkeercijfers hoger zijn voor de eerste generatie.
Emigratie personen met Turkse achtergrond naar generatie, 1996-2008 (in % desbetreffende populatie) 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Totaal Eerste generatie Tweede generatie
Kenmerken remigranten eerste generatie Mannen keren vaker terug dan vrouwen; van de personen met geboorteland Turkije die in 1996-2008 emigreerden, was 65% man. (In de cijfers exclusief administratieve correcties is het verschil tussen mannen en vrouwen echter veel kleiner.) Het is niet zo dat het vooral ouderen zijn die remigreren. Van de personen met geboorteland Turkije die in de jaren 1996-2008 emigreerden, viel: 65% in leeftijdsgroep 20-45 jaar; 19% in leeftijdsgroep 45-65 jaar; 10% in leeftijdsgroep 0-20 jaar; slechts 6% was 65 jaar of ouder.
Leeftijd van de in 1996-2008 geëmigreerde personen met geboorteland Turkije Vrouwen Mannen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 0-20 jaar 20-45 jaar 45-65 jaar > 65 jaar
Terugkeerpercentages naar leeftijd Terugkeerpercentage 65-plussers lag in tweede helft jaren 90 ver boven het gemiddelde voor alle personen met geboorteland Turkije; laatste jaren ligt het dichter bij het gemiddelde. Terugkeerpercentages in overige leeftijdsgroepen liggen dicht bij elkaar. Terugkeerpercentage in leeftijdsgroep 45-65 jaar ligt iets onder het gemiddelde. (Opmerkelijk, omdat immigranten in deze leeftijdsgroep sinds 2000 gebruik kunnen maken van faciliteiten Remigratiewet.). In vergelijking met de onder oudere Turkse migranten levende terugkeerwens is de feitelijke terugkeer gering.
Emigratie van personen met geboorteland Turkije naar leeftijdsgroep, 1996-2008 (in % desbetreffende populatie) 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Totaal 20-40 jaar 40-60 jaar > 60 jaar
Terugkeer naar burgerlijke staat Van de in 1996-2008 geremigreerde migranten van de eerste generatie was ongeveer de helft gehuwd en ongeveer een derde ongehuwd. Mannelijke remigranten waren vaker gescheiden; vrouwelijke remigranten vaker verweduwd. De terugkeerpercentages van ongehuwden liggen boven het gemiddelde, zowel bij mannen als bij vrouwen. Gescheiden en verweduwde mannen keren eveneens relatief vaak terug; gescheiden en verweduwde vrouwen niet.
Burgerlijke staat van de in 1996-2008 geëmigreerde personen met geboorteland Turkije Vrouwen Mannen 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Gehuwd Ongehuwd Gescheiden Verweduwd
Samenvattend: Wie remigreert? Onder de remigranten met geboorteland Turkije zijn: relatief veel mannen; relatief veel 65-plussers; relatief veel ongehuwde mannen en vrouwen; relatief veel gescheiden mannen en weduwnaars.
Waarom remigreert men? Relatief veel oudere Turkse migranten mannen meer dan vrouwen hebben een terugkeerwens. Gevraagd naar redenen waarom noemen velen een reden die te maken heeft met die band met het geboorteland (daar de oude dag willen doorbrengen, daar willen sterven). Naar migranten die daadwerkelijk zijn teruggekeerd is weinig onderzoek verricht. Het is dan ook onduidelijk waarom deze groep de wens tot terugkeer heeft omgezet in daden. Remigranten vormen een diverse groep. Het is aannemelijk dat ook hun motieven divers zijn. Voor oudere, gepensioneerde remigranten zullen economische perspectieven in Turkije nauwelijks van belang zijn, voor jongere remigranten des te meer.
Remigratiewet Huidige voorwaarden: 45 jaar of ouder zijn; minimaal 3 jaar verblijf in Nederland; minimaal 6 maanden een uitkering ontvangen; eventueel afstand doen van de Nederlandse nationaliteit; eventuele partner dient mee te migreren of dient al in betreffende land te wonen.
Profielonderzoek gebruikers Remigratiewet* Gebruik onder Turken relatief hoog. Relatief veel Turkse aanvragers remigreren samen met partner. Turkse aanvragers zijn relatief jong. Ruim 70% Turkse aanvragers had een uitkering die niet exporteerbaar is (bijstand, WW) of een exporteerbare uitkering (WAO, AOW, ANW) die lager was dan de remigratie-uitkering. Zonder de remigratie-uitkering zouden zij waarschijnlijk niet hebben kunnen remigreren. * Kruis, G.E. & A. Berkhout (2009), Profielonderzoek gebruikers Remigratiewet. Amsterdam: Regioplan
Lopend onderzoek naar (r)emigratie ouderen naar Turkije Hoe kiezen oudere migranten uit verschillende verblijfsstrategieën? Hoe organiseren oudere migranten hun sociale zekerheid? Hoe maken ze gebruik van verschillende soorten (publieke en private) voorzieningen in beide landen? Hoe worden de keuzen van oudere migranten beïnvloed door wetgeving en beleid in beide landen? Welk beeld hebben oudere migranten van hun burgerschapsstatus in beide landen? Welke rol spelen gender verschillen bij bovengenoemde vragen?