KUNSTMENU DE WITT OF ORANJE PO groep 7-8 en VO klas 1-2 Stadswandeling Het rampjaar 1672 in Leeuwarden
2 INHOUD INHOUD 3 PLATTEGROND 4 1. KLEIN SCHAVERNEK 14 (GEVELSTEEN TREKSCHUIT): 6 Michiel de Ruyter in Leeuwarden (1665) 2. HOEK KLEIN SCHAVERNEK / NIEUWESTAD: 7 Vestingstad Leeuwarden 3. KLEINE KERKSTRAAT 22 (STADSKAPPER): 8 Charles II in Leeuwarden (1658) 4. HOEK GROTE KERKSTRAAT / BOLLEMANSSTEEG 64 (GRIETSMANSHUIS): 9 Woonhuis Hans Willem, Baron van Aylva 5. HOOFDINGANG NATUURMUSEUM FRYSLÂN: 10 Stadsweeshuis 6. HOTEL-PALEIS STADHOUDERLIJK HOF: 11 Friese Stadhouders
3 INHOUD Doelstellingen De leerlingen komen in aanraking met sporen van het Rampjaar 1672 in Leeuwarden. De leerlingen zien in dat de strijd tussen Staats- en Prinsgezinden, die in 1672 in Holland werd gevoerd, ook in Leeuwarden heeft plaatsgevonden. En dat er verschillen en overeenkomsten zijn tussen Holland en Friesland. Beschrijving De stadsgidsen van Historisch Centrum Leeuwarden nemen de leerlingen mee naar historisch erfgoed in de stad en vertellen wat er op die zes plekken in het Rampjaar 1672 in Leeuwarden is gebeurd. Hierbij sluiten zij aan bij thema s die in de rockopera (en lesmethodes) ook aan bod komen. De stadswandeling geeft een beeld van de verschillen en overeenkomsten tussen het Hollandse verhaal en de Friese variant daarvan. Hoe was het leven hier in Leeuwarden toen? Hoe zag de stad eruit? Welke thema s uit de voorstelling, speelden ook in Leeuwarden? Hoe gebeurde dat dan? En waar gebeurde dat dan? Op deze manier komen de Friese leerlingen in aanraking met het Friese erfgoed uit 1672 in hun eigen woonomgeving. Praktisch Start stadswandeling: voor de Harmonie. De stadsgidsen van het Historisch Centrum Leeuwarden wachten de schoolgroepen hier op. Einde stadswandeling: voor de Harmonie. De stadsgidsen van het Historisch Centrum Leeuwarden zorgen ervoor dat de schoolgroepen weer op tijd terug zijn bij de schouwburg. Aantal deelnemers: Zo groot als de groep. Er wordt dus niet gesplitst, de klas blijft bij elkaar. De stadsgidsen maken gebruik van stemversterkers, waardoor ze goed te verstaan zijn.
4 PLATTEGROND 5 4 6 3 2 1 0 Omdat er per tijdstip 2-3 schoolgroepen tegelijk met de stadswandeling starten, zijn er 3 verschillende routes. De stadsgidsen bepalen welke schoolgroep welke route loopt. Route 1: 1. Klein Schavernek 14 (gevelsteen trekschuit) 2. Hoek Klein Schavernek Nieuwestad 3. Kleine Kerkstraat 22 (Stadskapper) 4. Hoek Grote Kerkstraat / Bollemanssteeg 64 (Grietmanshuis) 5. Natuurmuseum Fryslân 6. Stadhouderlijk Hof Route 2:
5 6. Stadhouderlijk Hof 5. Natuurmuseum Fryslân 4. Hoek Grote Kerkstraat / Bollemanssteeg 64 (Grietmanshuis) 3. Kleine Kerkstraat 22 (Stadskapper) 2. Hoek Klein Schavernek Nieuwestad 1. Klein Schavernek 14 (gevelsteen trekschuit) Route 3: 3. Kleine Kerkstraat 22 (Stadskapper) 4. Hoek Grote Kerkstraat / Bollemanssteeg 64 (Grietmanshuis) 5. Natuurmuseum Fryslân 6. Stadhouderlijk Hof 2. Hoek Klein Schavernek Nieuwestad 1. Klein Schavernek 14 (gevelsteen trekschuit)
6 1. KLEIN SCHAVERNEK 14 (GEVELSTEEN TREKSCHUIT) MICHIEL DE RUYTER IN LEEUWARDEN (1665) Gevelsteen Filmposter 2015 Michiel de Ruyter Verkeer in de 17 e eeuw: meer over water dan over land wegens ontbreken goede, verharde wegen. Trekschuiten is 1 e vorm van openbaar vervoer in Europa. Admiraal Michiel de Ruyter is in 1672 opperbevelhebber van de Nederlandse vloot en boekt veel successen op zee tegen de Engelsen. In tegenstelling tot het landleger is de Nederlandse vloot wel op orde. De Ruyter is in 1665 met de trekschuit in Leeuwarden geweest. Dit was tijdens de Tweede Engelse Zeeoorlog (1665-1667). Waarom was hij hier? Michiel de Ruyter en het feit dat hij in 1672 de Nederlanden op zee beschermt tegen de Engelse vijand wordt genoemd.
7 2. HOEK KLEIN SCHAVERNEK-NIEUWESTAD VESTINGSTAD LEEUWARDEN Schavernekspijp Richting Vrouwepoortsbrug Leeuwarden 2016 Leeuwarden 1650 Leeuwarden 1650 Leeuwarden is in de 17 de eeuw een vestingstad. Wat is dat? Hoe ziet dat eruit? Waarom is dat zo? De Schavernekspijp en de Vrouwepoortsbrug herinneren aan een water- en een landpoort. De Nederlanden zijn in 1672 in oorlog. Hoe beschermt men het land in die tijd?
8 3. KLEINE KERKSTRAAT 22 (STADSKAPPER) CHARLES II IN LEEUWARDEN (1658) Stadskapper Koning Charles II Verwoesting West op Terschelling 1666 Michiel de Ruyter Wie zijn de vijanden tijdens Rampjaar 1672? Een van de vijanden is de Engelse koning Charles II. Hij is in 1658 in Leeuwarden geweest. Waarom was hij hier? Tijdens de Tweede Engelse Zeeoorlog (1665-1667) laat Charles II het Friese eiland Terschelling platbranden. Als wraak onderneemt Admiraal De Ruyter de Tocht naar Chatham. Michiel de Ruyter en zijn Tocht naar Chatham worden genoemd.
9 4. HOEK GROTE KERKSTRAAT / BOLLEMANSSTEEG 64 (GRIETMANSHUIS) WOONHUIS HANS WILLEM BARON VAN AYLVA Woonhuis Van Aylva Hans Willem, baron van Aylva Hollandse en Friese waterlinies Hans Willem, baron van Aylva doet mee aan de Tocht naar Chatham, van Admiraal de Ruyter. Waarom doet deze Leeuwarder mee? Tijdens het Rampjaar 1672 is hij bevelhebber van het Friese leger. Holland en Friesland weten de vijand tegen te houden dankzij de Hollandse en Friese waterlinie. Wat is een waterlinie? Er wordt genoemd dat Cornelis de Witt ook mee doet aan de Tocht naar Chatham. Er wordt genoemd dat Holland en Friesland de vijand tegenhouden dankzij de waterlinies.
10 5. HOOFDINGANG NATUURMUSEUM FRYSLÂN STADSWEESHUIS Natuurmuseum Fryslân Oorspronkelijke weeshuis Het Natuurmuseum zit in een gebouw dat vroeger een weeshuis is geweest.. Het weeshuis wordt als direct gevolg van het Rampjaar 1672 opgericht. Waarom? Door wie? Als gevolg van de oorlog sterven mensen. Hetzij als direct gevolg (b.v. omdat iemand soldaat is) of als indirect gevolg (b.v. omdat handel en boerenbedrijven tot stilstand komen door oorlogshandelingen en mensen daardoor verarmen).
11 6. HOTEL-PALEIS STADHOUDERLIJK HOF FRIESE STADHOUDERS Hotel Hendrik Casimir II met moeder en zussen Republiek der 7 Verenigde Nederlanden Stamboom Hollandse en Friese stadhouders Hotel was vroeger een paleis. Bewoners in 1672: prinses Albertine Agnes met haar 2 kinderen: Amalia (17 jaar) en Hendrik Casimir II (15 jaar). Vader was Fries stadhouder, maar is overleden. Moeder is nu regentes voor minderjarige zoon. Wat zijn stadhouders? Waarom zijn er 2 in de 17 e eeuw? Waarom zit er 1 in Leeuwarden? Nederland is in 17 de eeuw een republiek. Wat is dat? Hoe werkt die? Bij de Hollandse stadhouder zijn stadhouderloze tijdperken, bij de Friese niet. Waarom dit verschil? Het Friese volk roept om een sterke man en wil de 15-jarige Hendrik Casimir als stadhouder en kapitein-generaal van het Friese leger. De Witt of Oranje gaat over het Rampjaar 1672 en de roep van het volk om een sterke man die alles op gaat lossen. Oftewel: de strijd om de macht in Holland tussen de regeringsleider (raadspensionaris Johan de Witt) en de Hollandse stadhouder (Willem III van Oranje). Oftewel: de strijd tussen: Staatsgezinden (de Witt) en Prinsgezinden (prins Willem van Oranje). Henk is voor De Witt en het meisje waar hij verliefd op is (Gijsje) voor de prins van Oranje. Iets dergelijks heeft zich ook in Leeuwarden afgespeeld. Maar dan ging het hier om een strijd tussen de Friese Staten (de hele regering van Friesland) en de 15-jarige Friese stadhouder graaf Hendrik Casimir II. Dus eigenlijk een strijd tussen: Staatsgezinden (Friese Staten/Regering) en Graafgezinden (de Friese stadhouder was geen prins, maar een graaf: Hendrik Casimir II). De afloop van deze strijd is in Friesland anders dan in Holland.