Response op consultatie Digitaal Dividend 1 Reactie van: E.H.F Rutten namens TM Audio importeur van Draadloze microfoon, In-ear monitor communicatie systemen. Woord vooraf: Door de opsteller van de consultatie is, door Digitaal dividend tussen aanhalings tekens te plaatsen, correct weergegeven waar het om gaat. Bij het vervangen van 3 publieke analoge TV zenders en 1 regionale door een DVB-T layer kan niet simpelweg worden uitgegaan van frequentie ruimte omdat i.v.m. programma-aanbod totaal 7 DVB-T/H layers zijn gepland resulteert een eenvoudige rekensom van 4 analoge kanalen van 8MHz die worden vervangen door 7 DVB-T/H layers van 8MHz in een negatief digitaal dividend. dividend (TG4 input papier BMVIT over de problematiek aangaande de Bregenzer Festspiele, waarin dit fenomeen wordt uiteengezet *¹). De realisatie van DVB-T/H werd aangedreven door de politiek, naar ik mij kan herinneren, om niet iedereen de verplichting op te leggen een kabel- of satellietcontract aan te gaan echter hiervoor moet DVB-T/H wel een gelijkwaardige keuze zijn. Het succes van DVB-T/H met zijn beperkte programma-aanbod zou moeten aanzetten tot uitbreiding qua programma-aanbod zowel als HD-TV (DVB-T2) mogelijkheden zoals dat in andere land b.v. Frankrijk al wordt overwogen. De vraag is dan ook of dit onder het mom van digitaal dividend uitkleden van de DVB-T/H mogelijkheden voor de toekomst door de politiek wordt gedragen. Het zou zeker gezien de afgelopen periode voor een ieder duidelijk moeten zijn dat men niet ongestraft sociaalbelang altijd ondergeschikt kan maken aan economisch belang hierin is naar mijn mening voor de overheid een rol weggelegd. Misschien is het nodig deze overweging aan de politiek voor te leggen. Verregaande liberalisatie van het spectrum zoals gepropageerd door prof. Dr. Martin Cave, Chris Doyle en anderen *² zullen o.i. leiden naar een spectrum crisis. Hebzucht van overheden heeft er wereldwijd toe geleid dat steeds meer ingenieurs en technici verdwenen zijn uit het spectrummanagement en vervangen zijn door economisten die met businessmodellen politici financieel gewin voorschotelen, terwijl deze de publieke taak om een goede spectrale infrastructuur te realiseren vergeten en in het ergste geval negeren (er wordt zelfs gesproken dat iedere gebruiker maar een bepaalde mate van interferentie in de toekomst moet accepteren om zodoende zoveel mogelijk spectrum te kunnen blijven veilen). Tegelijkertijd zijn de IMT en de ICT industrie draadloze producten aan het verzinnen waarvan zij zelf de eventuele spectrale effecten niet (willen) overzien (bv. White Space Devices). Daar waar zonder monitoring markten alleen bepaald worden door en voor de hoogstbiedende leiden tot crisis. Een vergelijking met de crisis in de financiële wereld is hier enigszins op zijn plaats. Onderstaand antwoorden op de gestelde vragen vanuit onze visie, echter onderschrijven wij tevens de door de belangenvereniging PMSE opgestelde beantwoording. 1: Kunt u zich vinden in het beleidsvoornemen gemaakte keuze om het bovendeel (790-862 MHz) van de UHF band (ook) geschikt te maken voor elektronische telecommunicatienetwerken en diensten? Kunt u uw eventuele bezwaren nader toelichten en kwalitatief en kwantitatief onderbouwen? Wij kunnen ons niet vinden in het voornemen 790-862 MHz toe te wijzen aan IMT, daar dit het verlies betekent van het enige nationaal dekkende TV kanaal (63) voor draadloze
Response op consultatie Digitaal Dividend 2 microfoons. Daarnaast betekent het ook dat wij, als gebruiker van de zogenaamde white spaces naast het verlies van deze 72 MHz ook zullen zien dat er, door de omzetting van DVB-T kanalen vanuit de band 790-862 MHz (TV kanalen 61 tm 69) naar onder de 790 MHz, er minder white spaces voorhanden zullen zijn voor draadloze microfoons. Het verlies zal door dit effect niet 72 MHz zijn, maar eerder in de buurt van 100MHz of meer liggen (regionaal afhankelijk). In TV kanaal 63 zijn tienduizenden professionele musici, presentatoren, toneelgezelschappen, News Gathering teams afhankelijk van een nationaal dekkend TV kanaal. Hoe wordt dit gecompenseerd? De kosten van de bijeffecten voor deze producties laten zich moeilijk kwantificeren (toename van personeelskosten, tijd, nieuwe investeringen, nieuwe productiemethoden). Hoe gaat de politicus in verkiezingstijd het land in? Hoe geeft de directeur van de Rabobank nog zijn beleggingspresentaties? Wat gaat de dominee in zijn dienst doen? Hoe gaat het bandje toeren? Wat gaat de school doen met haar schoolmusical? De directe onkosten van het onbruikbaar worden van naar schatting 100.000 kanalen met een geschatte gemiddelde waarde van 1.000,00 per kanaal geeft voor deze gebruikers een directe materiële schade van 100 mln. Als er geen landelijk dekkend TV kanaal voor terug komt zal de vervangende apparatuur meer moeten kunnen (op iedere locatie, zoeken naar vrije white spaces en daar een frequentieplan voor maken) De geschatte prijs van toekomstige apparatuur kunnen alleen maar hoger uitvallen (2x tot 3x). De fabrikanten weten niet voor welk spectrum ze zouden moeten fabriceren daar alternatief spectrum nog niet is gedefinieerd. We gaan dan zelfs nog voorbij aan de emotionele waarde voor de tienduizenden gebruikers die wederom worden opgezadeld met kosten omdat de overheid de regels veranderd ten gunste van economisch belang. Analysis Mason doet in haar rapport geen poging deze directe materiële schade te kwantificeren en gaat voor PMSE af op modellen van Ofcom UK(daar heerst een licentie systeem die geen reële weergave biedt van het werkelijke gebruik van draadloze microfoons; geschat wordt dat de licenties nog geen 3% van het reële gebruik presenteren). Daarnaast zou het ook de moeite waard zijn het verlies te berekenen wat onze event industrie, toeristenindustrie, congresindustrie, omroep, musical industrie ( in welke industrie worden geen draadloze microfoons gebruikt?), kerken, onderwijs, etc. oplopen door dit beleidsvoornemen. Een studie hiervoor zou o.i. moeten worden uitgevoerd door een onafhankelijk Nederlands instituut (zij kennen de Nederlandse markt immers het best), waarbij wij een voorkeur hebben voor TNO. Wij denken dat de werkelijke kosten, de benodigde herinvesteringen en de verliezen door de bijeffecten samen, in de miljarden zal lopen. De Duplex Centre Gap is geen alternatief voor het verlies van 100 MHz. Het gebruik van draadloze microfoons met de huidige techniek kan alleen beperkt blijven tot de middelste 4 MHz van deze band. In de overige delen zullen ontvangers van draadloze microfoons te leiden hebben van een overload vanuit de LTE banden. Het ontwikkelen van zeer professionele systemen voor 4 MHz bandbreedte wat maximaal geschikt is voor 4 draadloze microfoonsystemen tegelijkertijd werkend, intermodulatievrij en een band die niet aansluit op andere banden waar men nog white spaces zou kunnen gebruiken, die een aanschafwaarde van 2000 tot 5000 per kanaal zouden krijgen (vanwege de noodzakelijke filtering), is niet realistisch. Ook onze industrie is gebaat bij economy of scales. Het is wrang te moeten constateren dat alle benefits voor de overheid vanwege de inkomsten uit veilingen en de snelle Return On Investment en de revenuen voor de IMT industrie worden betaald door de PMSE industrie. De overheid lijkt een huis vrij op naam te willen verkopen, terwijl dat huis al 50 jaar wordt bewoond, zeer goed is ingericht en waarbij de bewoners door hun efficiënt gebruik van spectrum nauwelijks zijn opgevallen. Deze verliezen moeten worden gecompenseerd. In realistisch bruikbaar alternatief spectrum en financieel.
Response op consultatie Digitaal Dividend 3 2. Wat is uw visie op de verwachting dat de behoefte aan spectrum voor elektronische telecommunicatie, waaronder mede wordt begrepen mobiele breedbandtoepassingen, in de nabije toekomst gaan toenemen? Rechtvaardigt deze verwachte toenemende vraag dat additioneel spectrum in de 800 MHz frequentieband voor dat doel wordt ingezet? Wij zijn niet tegen draadloos breedbandinternet. Ook wij zijn consumenten en gebruiken internet. Bovendien maakt de PMSE industrie toenemend gebruik van draadloos internet voor bijvoorbeeld het inregelen van geluidssystemen! Gebruiksgemak is ons welkom. Aangezien de transmissie van breedbanddata begrensd wordt door de hoeveelheid bytes per MHz is deze band voor werkelijk breedbanddataverkeer ongeschikt. De voorspiegeling van breedband internet in dit spectrum zal dan ook leiden tot consumententeleurstelling door de down- en upload snelheden die in deze band maximaal haalbaar zullen zijn. Dat zal wel leiden tot de vraag voor nog meer bandbreedte in UHF TV band. Het zou beter zijn geweest spectrum toe te wijzen van 900 MHz en hoger (hogere frequentie is immers meer MHz en daardoor een hogere bit-rate). De UMTS banden worden bij lange na niet optimaal gebruikt. Het is voor het realiseren van efficiënt frequentiegebruik noodzakelijk diensten te optimaliseren en niet meerdere niet optimaal functionerende diensten naast elkaar te plaatsen. Er zijn veel verschillende mogelijkheden voor het leveren van draadloos breedband internet. Verschillende mogelijkheden zouden moeten worden onderzocht. Bovendien geeft de hoogste veilingopbrengst niet per definitie het beste economische en sociale resultaat. Het voorgenomen beleid aangaande 790-862 MHz is dan ook prematuur en te ad hoc. 3. Verwacht U dat de financiële crisis mogelijke effecten heeft op de investeringen? Kunt u aangeven welke gevolgen dit zou kunnen hebben op het voorliggende beleidsvoornemen? Wij verwachten enkele effecten: a. Door de (niet optimale ) economische rapporten (immers de verliezen voor de PMSE industrie worden niet of nauwelijks overzien en gekwantificeerd) over de eventuele revenuen voor de overheid zullen politici geneigd zijn te geloven dat dit een reële bijdrage zou kunnen zijn aan de economische ontwikkeling, en daarmee dit verkeerde proces alleen nog maar willen versnellen. b. Door de financiële crisis zullen providers niet of moeilijker kredieten verkrijgen om de beloofde investeringen waar te maken en daarmee zullen zij hoogstens aan de worst case verwachtingen kunnen voldoen. c. Het is te verwachten dat de IMT industrie zijn investeringen bijstelt en dat consumenten een eventuele upgrade laten afhangen van meer zekerheden over hun (financiële) toekomst. d. De consument zal de komende jaren voorzichtiger zijn met uitgaves en zeker niet vol met elke hype meegaan wat zal resulteren in een verslechterende return of investment voor de providers voor zover deze al gehaald gaat worden. Vooral als wordt uitgegaan van onderzoeken zoals van Annalyst Maison (ref. 12474-303) gebaseerd op data van voor juli 2008.
Response op consultatie Digitaal Dividend 4 4: Welke problemen voorziet u bij het beleidsvoornemen, als huidig dan wel toekomstig gebruiker van de UHF frequentieband? Kunt u deze problemen kwantificeren en kunt u aangeven of, en zo ja hoe, deze problemen kunnen worden ondervangen binnen de kaders van dit voorstel? Zie antwoord op vraag 1. Het antwoord op hoe dit te ondervangen is binnen dit beleidsvoornemen, kan alleen worden gegeven na grondig onderzoek naar alle mogelijkheden en consequenties voor onze industrie. Wij willen hier nogmaals benadrukken dat het Ministerie van Economische Zaken een onderzoek zou moeten laten uitvoeren door bijvoorbeeld TNO. De scope van dit onderzoek moet worden bepaald in overleg met de PMSE industrie, vertegenwoordigd door de belangenvereniging PMSE.NL 5: Verwacht u problemen met consumenten? Deze problemen kunnen bijvoorbeeld betrekking hebben op het omschakelen van set-top boxen of het risico van storing op de ontvangst van omroepprogramma s, zowel wat betreft de aardse ether als de kabelontvangst. Kunt u deze problemen kwantificeren? Op welke wijze kunnen deze problemen worden opgelost? De gevolgen voor consumenten aangaande het onbruikbaar raken van DVB-T ontvangers is evident. De gevolgen die nog niet bekend zijn: a. Consumentenproducten met draadloze Audio, babyfoons, hifi hoofdtelefoons (Short Range Devices) etc. in de Europees geharmoniseerde band 863-865 MHz, zullen naar onze mening merken dat hun apparatuur te leiden zal hebben van interferentie van LTE vanuit 862 MHz als er door LTE geen guard band in acht wordt genomen om deze band te beschermen. Dit naar aanleiding van calculaties binnen de European Manufacturer Group op basis van de informatie die Vodafone UK heeft verschaft aan ECC subcommissie SE 42*³. Short Range Devices zijn secundair en daardoor genieten zij geen bescherming tegen interferentie van primaire en co-primaire diensten, maar ook hier worden duizenden producten van gewone consumenten flink gestoord en misschien zelfs onbruikbaar. ENG teams zijn internationaal aangewezen op deze band voor draadloze microfoons. Veel musea hebben rondleidingsystemen en bij congressen worden veel vertaalsystemen gebruikt in deze band. Wij vrezen voor alle gebruikers van deze band dat ook hun producten in de toekomst niet naar behoren zullen functioneren en gedeeltelijk of geheel onbruikbaar worden. Het zal moeilijk zijn alle gevolgen voor consumenten te overzien en te kwantificeren. Tevens zijn in deze geharmoniseerde banden ook niet aan Auidio gerelateerde systemen actief zoals (sociale) alarmering en RFID b. De beloofde breedbandconnectie met een bit-rate van 5Mb/sec zal aan de consumentzijde in de praktijk niet worden gerealiseerd en leiden tot klantontevredenheid. c. Veel producties en events zullen gedeeltelijk of niet meer kunnen plaatsvinden en onbetaalbaar worden voor consumenten. Grote evenementen in Nederland zoals Olympische Spelen, voetbal EK en WK, Tour de France, div. beursen en andere grote evenementen kunnen niet meer met voldoende productiemiddelen worden verzorgd (OS zullen niet meer mogelijk zijn). Consumenten zullen dat alles moeten missen of in
Response op consultatie Digitaal Dividend 5 afgeslankte vorm te zien krijgen. Wij verwijzen hierbij voor informatie over draadloze productiemiddelen bij grote evenementen naar het ETSI Srdoc TR 102.546 V1.1.1. d. Bij ECC subcommissie SE 42, heeft Cable Europe via een input paper * 3 laten weten onacceptabele interferentie te zullen verwachten van LTE apparatuur op digitale set-top apparatuur aangesloten op de kabel. Cable Europe kwantificeert de schade op Europees niveau minimaal op 7,8 miljard. Opmerking [e1]: 6: Wat is uw visie op en toenemende beschikbaarheid van frequentiespectrum voor o.a. mobiele breedband in rurale gebieden? Zijn er naar uw mening andere mogelijkheden om in deze behoefte te kunnen voorzien, zo ja, welke? Wat zijn rurale gebieden in Nederland? Naar onze mening gaat het hier om het uitrollen van breedbandconnectie op de snelweg (vol met consumenten) en niet om een of andere sociaal principe om het schaars aanwezige platteland in Nederland te ontsluiten. Dat is al ontsloten, tot aan kabel toe! Deze gebieden bezitten een groot aandeel satellietgebruikers, internet d.m.v. satelliet downloads zou kunnen worden geoptimaliseerd. Ook wij zijn consumenten en zien de voordelen van breedband internet in de auto. Er zijn veel verschillende mogelijkheden voor het leveren van draadloos breedband internet in rurale gebieden. Verschillende mogelijkheden zouden moeten worden onderzocht. Bovendien geeft de hoogste veilingopbrengst niet per definitie het beste economische en sociale resultaat. 7: Ervan uitgaande dat het spectrum in 2012 beschikbaar komt, wanneer kunnen volgens u de verschillende onderdelen (bestemmen, vrijmaken van het bovenste banddeel, de verdeling van het beschikbaar komende spectrum) van dit beleidsvoornemen het beste worden uitgevoerd? Kan het beste niet uitgevoerd worden. Wij verwijzen naar antwoord 2: neem frequenties hoger dan 900 MHz en gebruik de UMTS banden voor 100%! Wij begrijpen de internationale verplichtingen die Nederland is aangegaan en gezien de verliezen zou de omzetting op zijn vroegst 16 juni 2015 moeten zijn (dan voldoet Nederland immers ook aan het RR 5.316), maar zouden de alternatieven voor onze industrie op een zo vroegst mogelijk tijdstip bekend moeten worden. Daarnaast zou de Nederlandse overheid er goed aan doen de belangen van de PMSE industrie internationaal meer te verdedigen en te ondersteunen. Onze entertainment industrie is een belangrijk exportproduct! 8: Wat zijn de voor- en/of nadelen van een eventuele latere herschikking van kanalen na 2012, bijvoorbeeld een herschikking bij het aflopen van de huidige vergunningen in het UHF spectrum op 31 januari 2017 Vooral de datum van 31 januari 2017 heeft ons aangenaam verrast, gezien de in het antwoord op de vorige vraag genoemde datum van 6 juni 2015. Het geeft enige respijt. We zouden dan ook alleen in het uiterste geval kiezen voor beleidsvoornemen 1. om het niet bestaande positieve digitaal dividend toe te wijzen aan DVB-T uitbreiding. 9: Wat zou een redelijke wijze van compensatie kunnen zijn in geval van de omschakeling naar lagere kanalen vóór beëindiging van de vergunningen van de huidige gebruikers in de UHF frequentieband?
Response op consultatie Digitaal Dividend 6 Het is onjuist om alleen vergunninghouders te compenseren. Wij vinden dat ALLE gebruikers die te maken krijgen met (grote en kleine) schade moeten worden gecompenseerd. Dat betekent, realistisch bruikbaar alternatief spectrum en alle in onbruik gerakende apparatuur financieel compenseren. Voor het kwantificeren van in gebruik zijnde PMSE apparatuur in deze banden zou de belangenvereniging PMSE.NL een rol moeten spelen. 10: Ziet u voordelen respectievelijk nadelen indien de uitgifte van de zogenaamde 800 MHz band wordt gekoppeld aan de uitgifte van een ander beschikbaar komend frequentiespectrum? Waar denkt u dan aan? Binnen het kader van het digitaal dividend zijn al aardige klappen uitgedeeld aan de PMSE industrie. De 2,6 GHz veiling heeft grote schade berokkend aan de bruikbaarheid van draadloze camera s. De veilingen van de L-band maakt alternatief spectrum voor draadloze microfoons en IEM systemen in de toekomst bijna onmogelijk. Onze ideeën t.a.v. veilingen en spectrum management zijn in de aanhef al kenbaar gemaakt. Deze vraag is tendentieus te noemen vanuit de Cave/Doyle doctrine (kunnen we u nog meer spectrum verkopen?) 11: Welke alternatieven ziet u voor het faciliteren van de toepassingen voor de programma ondersteunende diensten en evenementen (draadloze microfoons, rapportage verbindingen e.a. gebruikers) indien de bovenband 790-862 MHz gebruikt gaat worden door elektronische telecommunicatienetwerken? Op welke termijn zijn deze alternatieven bruikbaar? Onze industrie zit duidelijk in de verdrukking en zal in de toekomst meer mogelijk moeten maken met minder spectrum, kwantitatief en kwalitatief. Binnen ECC subcommissie TG4, Digitaal Dividend zijn door de European Manufacturer Group en de Association of Professional Wireless Production Technologies voorstellen gedaan 4. Deze zijn, gegeven de omstandigheden, de meest realistische. Met betrekking tot digitale draadloze microfoons verwijzen wij naar een rapport van CSMG in opdracht van Ofcom * 5, waarbij het duidelijk wordt dat aanvaardbaar professionele Audio zonder onacceptabele latency in draadloze microfoons niet te verwachten zijn binnen 8 tot 10 jaar en dat spectrum efficiency ook niet te verwachten valt,daar de intermodulatieproblematiek niet verschilt met de analoge systemen. Verder worden vele reportageverbindingen onbruikbaar. Nodig is een goede analyse naar realistisch bruikbaar en beschikbaar spectrum in de UHF TV band. Het moge duidelijk zijn dat extra spectrum voor de PMSE industrie gevonden dient te worden. Tijdens de Digitaal Dividend meeting van 4juni j.l. werd gesproken over sharing van PMSE gebruik met Astronomie in kanaal 38 alhoewel de condities van deze sharing nog onduidelijk zijn zou een combinatie van sharing kanaal 38 met vrije kanalen 40 & 41 een alternatief zijn voor PMSE gebruik in Nederland. Noten: *¹: Doc TG4 (10) 205: National Frequency Authority BMVIT: PMSE usage in AUT in the UHF band, 5 september, 2008 *²: Essentials of Modern Spectrum Management by Martin Cave, Chris Doyle. *³: Doc SE42(09)005 Characteristics of emissions in the centre gap: Vodafone UK, 15 januari, 2009 * 4.:Doc SE42(09) The Digital Dividend Unforeseen problems for the Viewer and Cable Network Operators: Cable Europe, 14 mei, 2009
Response op consultatie Digitaal Dividend 7 * 5 : Doc TG4(09)247 PMSE Frequency Bands-rating: EU PWMS manufacturer Group (AKG, Audio Technica, Beyer Dynamic, Shure & Sennheiser), 25 februari, 2009. Slotopmerking: Mijn waardering voor het uitschrijven van de consultatie, echter met een domper gezien de uitlating op de meeting Digitaal dividend van 4 juni j.l. waarbij werd opgemerkt dat gezien de standpunten van de landen om ons heen er geen optie meer open was tegen de voorgenomen omzetten van frequentieband 790 862MHz naar IMT, niet echt een stimulans voor het beantwoorden van de consultatie. Hopende op een overheid met meer vertrouwen in eigen beoordelingsvermogen en verantwoordelijkheid en minder volgzaam gedrag de consultatie beantwoord.