Consultatie door het ministerie van Economische Zaken. Digitaal Dividend in the UHF band. Antwoord van Sennheiser Benelux

Transcriptie

1 Consultatie door het ministerie van Economische Zaken Digitaal Dividend in the UHF band Antwoord van Sennheiser Benelux 01/07/2009

2 Vraag 1. Kunt u zich vinden in de in het beleidsvoornemen gemaakte keuze om het bovendeel ( MHz) van de UHF band (ook) geschikt te maken voor elektronische telecommunicatienetwerken en diensten? Kunt u uw eventuele bezwaren nader toelichten en kwalitatief en kwantitatief onderbouwen? Bij het doen van de voorstellen erkennen wij dat het Ministerie Economische Zaken en Agentschap Telecom efficiënt van frequentiespectrum gebruik wil maken na switch-off van de analoge televisie.. We kunnen ons echter niet vinden in het voornemen MHz toe te wijzen aan andere diensten zoals IMT, Wij maken gebruik van draadloze microfoons in dit spectrum welke noodzakelijk zijn voor de totstandkoming van Programma s en Special Evenementen. Met name het verlies van het enige nationaal dekkende TV kanaal (63) baart ons zorgen. Maar ook de veel door draadloze microfoons gedeelde white spaces in de DVB-T kanalen in de band MHz zullen verdwijnen We maken dan ook bezwaar om de volgende redenen: 1. Het uitgangspunt grotere toegevoegde economische waarde is te beperkt Spectrum is een schaars publiek goed en het gebruik ervan dient efficiënt plaats te vinden. Niet alleen dienen de economische voordelen voor de samenleving zo groot mogelijk te zijn, maar ook de maatschappelijke waarde. Een CEPT rapport bevestigde dat: De haalbaarheid met betrekking van delen van frequentiespectrum nog niet afdoend is aangetoond. Een kritieke situatie ontstaat wanneer een frequentierange die in gebruik was voor vergunningsvrije apparaten (zoals draadloze microfoons) uitsluitend voor andere gereserveerd toepassingen gebruikt mag worden (zoals IMT en cognitive radio). Hoewel door het verwijderen van de DAV- vergunning in Nederland deze apparatuur doorgaat voor vergunningsvrije apparaten, zullen duizenden apparaten nog operationeel zijn. Bijvoorbeeld, het bovendeel van de UHF-band ( Mhz) is al zeer lang in gebruik voor draadloze microfoons. Nu wordt deze frequentierange overwogen voor de mobiele diensten IMT. Men kan redelijk verwachten dat deze mobiele diensten zullen lijden tot interferentie, terwijl de draadloze microfoons niet meer wettelijk toegelaten worden. SAB/SAP 1. diensten zijn van aanzienlijke belang voor de samenleving. In UHF kanaal 63 zijn tienduizenden professionele musici, presentatoren, toneelgezelschappen, News Gathering teams afhankelijk van dit in nederland nationaal dekkend UHF kanaal. De directe onkosten van het onbruikbaar worden van naar schatting meer dan eenheden van apparatuur geeft voor deze gebruikers een direct financieel, sociaal en economisch verlies. Daarnaast weten de fabrikanten niet voor welk spectrum ze zouden 1 Services Ancillary to Broadcasting/ Services ancillary to Programme making. (services die nodig zijn om een programma te maken of uit te zenden.)

3 moeten fabriceren daar alternatief spectrum nog niet is gedefinieerd, dit leidt tot hogere research en innovatieve kosten welke de prijs van de apparatuur weer doet verhogen. Daarnaast zou het ook de moeite waard zijn het verlies te berekenen wat onze event industrie, toeristen industrie, congresindustrie, broadcast, musical industrie ( in welke industrie worden geen draadloze microfoons gebruikt?) maar ook de sportvereniging en de kerk oploopt door dit beleidsvoornemen. Wij denken dat de werkelijke kosten, de benodigde herinvesteringen en de directe verliezen door de bijeffecten in de miljarden zal lopen. Ingrijpen in de toepassing van draadloos audio heeft dan ook grote gevolgen voor onze samenleving. De overheid zou in onze visie dan ook meer het belang van de sociale voordelen van de verschillende diensten die voorgesteld worden inde UHF-band dienen te benadrukken. (Het is jammer dat het onderzoeksbureau Analysis Mason geen poging doet dit directe verlies te kwantificeren en alleen afgaat op modellen vanuit de UK,het gaat immers niet alleen om de grotere toegevoegde economische waarde in de komende jaren maar ook om samenlevings aspecten). Bij een goed ingevoerd en gecoördineerd plan willen we dat er ruimte blijft voor intermodulatie vrije spectrumrechten voor draadloze microfoons in de UHF-band. Mede om te voorkomen dat mislukking van de implantatie zeer grote direct invloed heeft op de samenleving. Een groot deel van de multimediale producties en journalistiek vertrouwt op SAP/SAB services.alhoewel nieuwe draadloze toepassingen nieuwe mogelijkheden creëren is het bereik nog steeds kleiner dan het aantal mensen dat kijkt naar bijvoorbeeld grote TV-producties. (als voorbeeld Olympische Spelen/Verkiezingsprogramma, musical ed.) Het wordt dan ook extreem belangrijk dat SAB/SAP diensten ongelimiteerd en interferentie vrij gebruik kunnen maken van spectrum zonder dat dit invloed heeft op de kwaliteit van de uitzending (en/of de informatie) bedoeld voor de gemeenschap. Mogelijk kan invoering gevolgen hebben voor media en uitzendingen door heel Nederland welke mogelijk in strijd zijn met het recht van pers vrijheid. 2. Efficiënter aards ethergebruik is twijfelachtig Bij frequentie beheer in Europa speelt tegenwoordig de Wireless Access Policy for Electronic Communications Services (WAPECS) een grote rol. Dit is een initiatief binnen de Europese Unie om meer flexibel gebruik van frequentiespectrum mogelijk te maken. Het WAPECS principe wordt toegepast binnen een aantal frequentiebanden die door de leden van de Europese Unie moeten worden aangewezen. Deze banden kunnen technologie- en dienstenneutraal voor ieder electronische communicatienetwerk en -dienst worden gebruikt voor zover aan een aantal technische voorwaarden is voldaan om storing te voorkomen. De belangrijkste beperking van het WAPECS principe echter, dat gebaseerd zijn op de beginselen van dienstverlening en technologieneutraliteit, is de interferentie. De electronische communicatienetwerken die in het beleidsvoornemen genoemd worden, zullen in de praktijk mobiele (tweeweg) diensten zijn, waaronder mobiele breedbanddiensten. Daartegenover staat de frequentie planning van duidelijk omschreven diensten en technologieën, zoals de huidige televisieplanning van de UHFband, die het efficiënte gebruik van dit spectrum maximaliseert. Sommig gebruik van spectrum sluit echter anderen uit. Dit kan leiden tot verkeerde investering van diverse doelgroepen. Bijvoorbeeld, de white spaces in de band van Mhz worden al uitgebreid en efficiënt gebruikt door SAP/SAB diensten, in omstandigheden die een hoge QoS (Quality of Service) heeft samen met DVB/T uitzending.

4 3. Verwachte storing op DVB-T-diensten Wordt uitgewerkt bij de beantwoording van Vraag DVB-T zal innoveren en naar HDTV migreren Wordt uitgewerkt bij de beantwoording van Vraag Meer ruimte nodig voor DVB-H Wordt uitgewerkt bij de beantwoording van Vraag Te weinig resterende ruimte voor toepassingen voor programma ondersteunende diensten en evenementen (draadloze microfoons, rapportage verbindingen e.a. gebruikers) Wordt uitgewerkt bij de beantwoording van Vraag 11.Gezien het aantal beschikbare frekwenties afneemt met dit nieuw voorstel, wordt het in de toekomst onmogelijk grote evenementen op te zetten!!!

5 Vraag 2. Wat is uw visie op de verwachting dat de behoefte aan spectrum voor elektronische telecommunicatie, waaronder mede begrepen mobiele breedbandtoepassingen, in de nabije toekomst gaat toenemen? Rechtvaardigt deze verwachte toenemende vraag dat additioneel spectrum in de 800 MHz frequentieband voor dat doel wordt ingezet? Mobiele breedbandtoepassingen maken een aanzienlijke groei door in de markt, die naar verwachting slechts tijdelijk beperkt wordt door de huidige economische recessie. Wij zijn niet tegen draadloos breedband internet ook omdat PMSE hier gebruik van zal gaan maken. Echter het hoeft niet persé dit UHF gebied te zijn dat in aanmerking komt voor gebruik van deze diensten: De systemen die in de 900 en 1800 MHz-banden worden gebruikt (GSM/GPRS) zijn legacy-systemen, die een frequentie-efficiënter gebruik kunnen opleveren en congestie tegengaan. Hierdoor wordt de behoefte aan spectrumuitbreiding verkleind. De veiling van MHz- band is aanstaande. Dit levert 190 MHz op voor mobiele breedbandtoepassingen en faciliteert daarmee doorgroei. Echter ook deze banden hebben invloed op PMSE diensten zoals draadloze camera s.ook hier dienen de facilitaire leveranciers kosten te maken door veranderd spectrum gebruik. Daarnaast worden de UMTS banden bij lange na niet optimaal gebruikt. Het voorgenomen beleid aangaande MHz is dan ook prematuur en te ad hoc. De argumenten om de UHF-band in te zetten voor mobiele breedbandtoepassingen richt zich voornamelijk op de vermeende kosteneffectieve verzorging van rurale gebieden. Voor rurale gebieden zijn er echter alternatieven beschikbaar die minstens zo kosteneffectief zijn. Dit onderwerp wordt verder uitgewerkt bij de beantwoording van Vraag 6.

6 Vraag 3. Verwacht u dat de financiële crisis mogelijke effecten heeft op de investeringen? Kunt u aangeven welke gevolgen dit zou kunnen hebben op het voorliggende beleidsvoornemen? Volgens het recente rapport The Impact of the Economic Crisis on Wireless Infrastructure Spending van ABIresearch, raakt de economische crisis van 2009 alle sectoren van de wereldeconomie en dus ook investeringen op het gebied van mobiele breedbandinfrastructuren. Wereldwijd beginnen mobiele telecom operators hun CAPEX 2 begrotingen te herzien stellen nieuwe prioriteiten in de uitgaven. Volgens het rapport ligt de oorzaak vanzelfsprekend bij de huidige economische omstandigheden. Maar ook consumenten houden de hand op de knip voor dit soort nieuwe toepassingen. De onderzoekers constateren dat consumenten momenteel beseffen dat veel van de eigenschappen al op dit moment op hun mobiele telefoons aanwezig zijn (bijv. middels UMTS). Daarnaast wachten zij met een upgrade totdat zij zelf over hun eigen toekomst zeker zijn. Momenteel wordt de inhoud van programma s en productie in Nederland grotendeels gedaan door opdrachtgevende onafhankelijke producenten van evenementen,theaters,musicals, omroepen ed. Het zijn deze producenten die hun faciliteiten bestellen bij onze facilitaire bedrijven. Een essentieel element van deze contracten is het budget, dat bepaald wat voor technische faciliteiten worden geleverd en wat onvermijdelijk kans heeft om draadloze microfoons te gebruiken (tot de kleinste freelancer aan toe). In de overgrote meerderheid van moderne programmaproductie is het gebruik van Draadloze Microfoons nu een gegeven; veel van de hedendaagse programma s kunnen niet meer zonder deze apparaten worden geproduceerd. De kosten van optredens, opnames en uitzendingen zullen daarom niet alleen zijn de honoraria van producenten en artiesten maar ook de kosten die nodig zijn voor de materialen die ingehuurd dienen te worden. Er is echter een grote zorg onder bedrijven die aan PMSE doen dat de onvermijdelijke kosten van veranderend frequentiespectrum door overheidsregels zal leiden tot grote investeringen en mogelijk directe invloed hebben op het inkomen van de hele facilitaire markt. Risico s in draadloze toepassingen zullen leiden tot hogere kosten, zowel van faciliterende bedrijven tot aan de klant die een kaartje koopt. Kortom: De hele samenleving gaat meebetalen aan de verandering van spectrum. Deze extra kosten kunnen een onbelangrijk deel zijn van de productiebegroting maar zullen bij facilitaire bedrijven leiden tot een duidelijk exploitatie te kort. Onze leden geloven dat zij bij invoering van de plannen geen economische terugkeer van hun huidige draadloze materialen zullen zien en dat sommige (o.a. freelance) arbeiders mogelijk zelfs werkloos kunnen worden. Dit zal onvermijdelijk leiden tot een instortende media-industrie die op dit ogenblik al uiterst gevoelig is. Indien er niet voldoende financiele vergoeding voor ombouw/aanschaf aangepaste apparatuur komt zal de werkgelegenheid en de productiecapaciteit van programma s en grote evenementen in gedrang komen. 2 CAPEX: Capital Expenditures, de kosten voor ontwikkeling of levering van niet-verbruikbare onderdelen van een product of systeem.

7

8 4. Welke problemen voorziet u bij het beleidsvoornemen, als huidig respectievelijk als wellicht toekomstig gebruiker van de UHF frequentieband? Kunt u deze problemen kwantificeren en kunt u aangeven of, en zo ja hoe, deze problemen kunnen worden ondervangen binnen de kaders van dit voorstel? 1. Verlies van productiemiddelen voor o.a. evenementen. De huidige SAB/SAP zenders en ontvangers dienen te worden aangepast om ontvangers geschikt te maken voor toepassingen buiten de band MHz. Echter ook de resterende UHF band staat onder druk (cognitive radio). Mogelijk is er geen alternatief spectrum en kunnen wij geen draadloze microfoon meer in de lucht krijgen.veel (theater)producties en events zullen gedeeltelijk of niet meer kunnen plaatsvinden en onbetaalbaar worden voor producenten en consumenten. Spectrum gevoelige evenementen zoals Olympische Spelen, voetbal EK en WK, Wielerkoersen en andere van PMSE afhankelijke evenementen en locaties kunnen niet meer met voldoende productiemiddelen worden verzorgd. Consumenten zullen dat alles moeten missen of in afgeslankte vorm te zien krijgen Rondleidingssystemen van o.a musea dienen vervangen te worden. Veel musea hebben rondleidingsystemen die werken op deze frequenties. Ook worden er bij congressen veel systemen gebruikt in MHz t.b.v. vertaalinstallaties. Wij vrezen voor alle gebruikers van deze band dat ook hun producten in de toekomst niet naar behoren zullen functioneren en gedeeltelijk of geheel onbruikbaar worden. Ook hier zal het moeilijk zijn alle gevolgen voor consumenten te overzien en te kwantificeren. 3. Het frequentiespectrum zal bij de invoering van HDTV nog verder worden belemmerd DVB-T zal dienen te innoveren in de toekomst. Om DVB-T en mogelijk DVB-H een concurrerend platform te laten zal in de toekomst introductie van HDTV en daarmee gebruik van DVB-T2 nodig zijn. De European Broadcasting Union, de overkoepelende organisatie van Europese publieke omroepen, stelt zich op het standpunt dat, na deze innovatie, om concurrerend te blijven een aanbod van rond de 25 HDTV-kanalen nodig zal zijn. Dit laat nauwelijks ruimte voor toekenning van het digitaal dividend aan andere diensten dan televisie. In een herschikking van het GE06-plan onder de 790 MHz om de sub-band MHz vrij te maken voor andere diensten, zal veel van de flexibiliteit, die nodig is voor de toekomstige ontwikkeling van televisie-diensten, verloren gaan. Dit zal leiden tot een aanzienlijk druk en noodzaak om nog efficiënter gebruik te maken van dit stukje spectrum, dit betekend dat dan de ruimte voor draadloze audio toepassingen wederom aanzienlijk kleiner gaat worden. Tot nu toe is het toekomstig gebruik voor broadcast doeleinden niet voldoende onderzocht. 4. De benodigde extra ruimte voor DVB-H in UHF Band IV verdwijnt 3 Wij verwijzen hierbij voor informatie over draadloze productiemiddelen bij grote evenementen naar het ETSI Srdoc TR V1.1.1.

9 Een grote drijvende kracht achter de opkomst van mobiele breedbandtoepassingen is de wens van het publiek om video en audio te kunnen consumeren op mobiele terminals. Door mobiele operators wordt DVB-H (en ook wel DMB-T) gezien als additionele infrastructuur om dergelijke congestie te voorkomen. De Duplex Centre Gap is geen alternatief voor het verlies van UHF kanaal 63. Het gebruik van draadloze microfoons met de huidige techniek kan alleen beperkt blijven tot de middelste 4 MHz van deze band. In de overige delen zullen ontvangers van draadloze microfoons te leiden hebben van een overload vanuit de LTE banden. Draadloze microfoonsystemen tegelijkertijd werkend, intermodulatie vrij in een band die niet aansluit is niet realistisch. Gebruik voor andere doeleinden (zoals DVB-H met tijdelijke vergunning) geeft meer efficiëntie maar ook onverwachte problemen voor PMSE in band IV. 5. Verwachte storing tussen white spaces van DVB-T-diensten De CEPT (voornamelijk groep SE42) is in de afrondende fase van haar werk op het gebied van minimale beperkende technische voorwaarden voor mobiele diensten in de MHz band. Er moet echter van uit worden gegaan dat deze algemene maatregelen geen volledige bescherming bieden van SAB/SAP diensten. Er dient dus rekening te worden gehouden met de bescherming van draadloze audio tegen interferentie. Met het oog op het oplossen van de resterende spectrum ruimte tegen interferentie zullen aanvullende mitigatietechnieken nodig zou zijn op een nationale of misschien wel internationale basis, bijvoorbeeld door middel van een beschermingsclausule in de mobiele netwerklicentie. De vereniging is van mening dat de Nederlandse overheid dergelijke soorten beschermingclausules in de licenties voor mobiele netwerken dient op te nemen. De huidige CEPT documenten zijn vooral gebaseerd op metingen van het UMTS-interferentie op DVB-T. UMTS zal echter op termijn verdwijnen ten gunste van LTE. Volgens ons zijn verdere studies nodig om het effect te beoordelen van de toekomstige LTE-diensten in de band MHz. De eerste resultaten van een onderzoek betreffende storingsvrij gebruik van de duplex-gap zijn slechts te verwachten rond oktober. Niemand kan momenteel een volwaardige test/meting uitvoeren gezien er geen LTE op deze frequentie opgesteld staat in Europa. De momenteel bestaande stations werken boven 2,4 GHz. Dit betekend dat filters, pathloss, invloed van omgevingsparameters volledig verschillend zijn, en dus niet bruikbaar. Verder dient opgemerkt dat sommige studies voorzien dat er storingen kunnen voorkomen, tengevolge van de sterkte van het signaal, tot 4 MHz naast de de up- en downlink. Dit betekend dat kanaal 60 nog gestoord kan worden (1/2 niet bruikbaar voor PMSE). Tevens wordt de Duplex-gap veel kleiner : 11 (4 + 4) 3 MHz resterend. Testen in Europa vinden plaats rond oktober.

10 Vraag 5. Verwacht u problemen voor consumenten? Deze problemen kunnen bijvoorbeeld betrekking hebben op het omschakelen van set-top boxen of het risico van storing op de ontvangst van omroepprogramma s, zowel wat betreft de aardse ether als kabelontvangst. Kunt u deze problemen kwantificeren? Op welke wijze kunnen deze problemen worden opgelost? Bij wijzigingen in het frequentiegebruik van DVB-T is in het verleden gebleken dat consumenten van draadloze microfoons voor herstel, massaal een beroep deden op leveranciers. De verwachting is dat de industrie de vraag niet aan kan en dat ombouwen geen alternatief is. Getracht moet worden ruime publieksvoorlichting door de overheid te geven voor dat de frequenties aan gezet worden. Het laat zich aanzien dat gelijke maatregelen nodig zullen zijn bij eventuele frequentiewijzigingen in de toekomst. Ook valt niet uit te sluiten dat veel andere apparatuur (als hoofdtelefoons, doven-ring-leidingen etc.) niet meer bruikbaar zullen zijn. Dat zal kosten met zich meebrengen waarvoor de markt gecompenseerd zal willen worden. De nationale regelgevende instanties zullen verantwoordelijk blijven voor om het even welke schending van vastgesteld frequentiespectrum. Deze wetgevende instanties zullen er dan ook verantwoordelijk voor worden gehouden om voor economisch compensatie regelingen te zorgen. Het niveau van zo n financiële maatregel zou een aansporing moeten zijn aan nationale regelgevende instanties om apparaten niet toe te staan die bestaande industrie kunnen beschadigen. De financiële compensatie zou uit de prijs van de nieuwe apparaten kunnen worden gefinancierd. Gezien de zeer hoge groei die door deze industrie wordt geproduceerd - zoals bevestigd door RSPG 4. -zou een minimale prijs moeten volstaan. In elk geval, zou het niveau van compensatie afhankelijk moeten zijn van de technische schade die door de nieuwkomer wordt veroorzaakt. Het is de vraag of de huidige ontvangstkwaliteit en kwantiteit gehandhaafd kan blijven bij migratie van alle SAB/SAP toepassingen, DVB-T en cognitive radio naar het gedeelte MHz. De aanzienlijke verdichting van dit bandgedeelte kan aanleiding geven tot storingen. Meer studie door een onafhankelijk onderzoeksbureau (bijvoorkeur T.N.O.) naar de economische en spectrum gevolgen van door EZ-AT voorziene netwerkplanning lijkt nodig. 4 Wij verwijzen hierbij voor informatie naar:

11 Vraag 6. Wat is uw visie op een toenemende beschikbaarstelling van frequentiespectrum voor o.a. mobiele breedband in rurale gebieden? Zijn er naar uw mening andere mogelijkheden om in deze behoefte te kunnen voorzien, zo ja welke? In Nederland woont volgens Eurostat slechts 3,1% van de bevolking in rurale gebieden. Om een dergelijke klein groep te bedienen zullen het frequentiebeslag en het kostenaspect zwaar dienen te wegen. Volgens de presentatie Broadband Access Solutions And Economics For Rural Areas, gegeven door Alcatel tijdens een EU workshop op , is voor verspreid gebruik van mobiele breedband in bijvoorbeeld kleine dorpen (10/20 gebruikers) satelliet, al dan niet in combinatie met WiFi de meest kosten-effectieve oplossing. Voor dorpen met 30/50 gebruikers zouden WiFi/WIP of DSL en glasvezel/radio het goedkoopst zijn en voor dorpen met meer dan 70 gebruikers is dat DSL in combinatie met glasvezel/microgolf. De voordelen van satelliet werden ook benadrukt prof. Jan Smits tijdens een presentatie gegeven voor het ministerie van EZ op 25 maart We pleiten ervoor dat er een grondig onderzoek wordt gedaan naar de alternatieven voor de 800 MHz voor breedband in rurale gebieden.

12 Vraag 7. Ervan uitgaande dat het spectrum in 2012 beschikbaar komt, wanneer kunnen volgens u de verschillende onderdelen (bestemmen, het vrijmaken van het bovenste banddeel, de verdeling van het beschikbaar komende spectrum) van dit beleidsvoornemen het beste uitgevoerd worden? Zoals reeds aangegeven zijn we tegen het in 2012 beschikbaar stellen van deze frequentieruimte. Terwijl de protesten en adviezen van Draadloze microfoon gebruikers en industrie werden aangehoord, ging het Ministerie van Economische Zaken steeds verder met voorstellen ten aanzien van mogelijkheden om dit spectrum verder te exploiteren. Het streven is nu dit snel af te ronden maar het is twijfelachtig dat er al een goedgekeurde TVBD vóór het eerste trimester van 2010 in de markt zal verschijnen. Wij begrijpen de internationale verplichtingen die Nederland is aangegaan en gezien de verliezen zou de omzetting op zijn vroegst begin 2015 moeten zijn (dan voldoet Nederland immers ook aan het RR 5.316). Wel pleitten we ervoor dat het plan uitgerold gaat worden zodat de alternatieven voor onze industrie op een zo vroegst mogelijk tijdstip bekend worden. Daarnaast zou de Nederlandse overheid er goed aan doen de belangen van de PMSE industrie internationaal meer te verdedigen en te ondersteunen. Het is ons inziens lastig om een aanzienlijk deel van de het frequentiegebruik boven de 790 MHz te migreren naar de band eronder, terwijl de dezelfde dekking, kwantiteit en kwaliteit van de dienstverlening willen behouden. In de resulterende, zeer dichte netwerken zullen extra interferentie problemen ontstaan die mogelijk buiten het acceptatie niveau zitten. Eventuele migratie is pas mogelijk als de onderzoeken volgens ons antwoord op Vraag 4 (Verwachte storing op DVB-T-diensten) en een grondig onderzoek naar de alternatieven voor de 800 MHz voor breedband in rurale gebieden zijn uitgevoerd.

13 8. Wat zijn de voor- en/of nadelen van een eventuele latere herschikking van kanalen na 2012, bijvoorbeeld een herschikking bij het aflopen van de huidige vergunningen in het UHF spectrum op 31 januari 2017? Wij zien voordelen voor latere herschikking: Mogelijk is er dan betere kennis beschikbaar over de gevolgen van de verplaatsingen en plannen in de UHF-band. Met name compatabliteit tussen DVB-T, PMSE toepassingen, cognitive radio en mobiele (tweeweg) diensten Veel meer zicht op de behoefte aan UHF-spectrum door DVB-T. Voor 2017 zal naar verwachting de migratie van DVB-T naar DVB-T2 met gebruik van HDTV plaatsvinden. Dit maakt het mogelijk betere rasters voor de industrie te ontwerpen zonder meteen weer te moeten investeren. Bovendien wordt naar verwachting in 2010 duidelijk welk gebruik in 2,6 GHz-band zal plaatsvinden, waardoor de totale behoefte aan spectrum voor mobiele breedband duidelijker wordt en de focus mogelijk niet ligt op dit deel van het spectrum De groeiverwachtingen van mobiel breedband en daarmee de behoefte aan spectrum zullen betrouwbaarder worden na het aflopen van de huidige economische recessie.

14 9. Wat zou een redelijke wijze van compensatie kunnen zijn in geval van de omschakeling naar lagere kanalen vóór beëindiging van de vergunningen van de huidige gebruikers in de UHF frequentieband? Het is onjuist om alleen vergunninghouders te compenseren. Wij vinden dat ALLE gebruikers die te maken krijgen met (grote en kleine) schade moeten worden gecompenseerd. Dat betekend, realistisch bruikbaar alternatief spectrum en alle in onbruik gerakende apparatuur financieel compenseren. Onze vereniging eist dat er een schadevergoeding komt voor het vrijmaken van apparatuur in de bovenste UHFband (61-69). Veel bedrijven maar ook de overheid en diverse fondsen (zoals Cultuur Fondsen) die de laatste jaren veel geld hebben geïnvesteerd in de aanschaf van geluidsapparatuur zullen opnieuw in de portemonnee moeten tasten om nieuwe apparatuur aan te kunnen schaffen in andere frequentiebanden. Wij vinden dat deze uit de opbrengsten van de frequentieverdeling gecompenseerd dienen te worden Tevens moet er rekening gehouden worden met ombouw op andere dan de kanalen 61-69, ten gevolge van het in frekwentie verplaatsen van zenders.

15 10. Ziet u voordelen respectievelijk nadelen indien de uitgifte van de zogenaamde 800 MHz band wordt gekoppeld aan de uitgifte van ander beschikbaar komend frequentiespectrum? Waar denkt u dan aan? Geen mening.

16 11. Welke alternatieven ziet u voor het faciliteren van de toepassingen voor programma ondersteunende diensten en evenementen (draadloze microfoons, rapportage verbindingen e.a. gebruikers) indien de bovenband MHz gebruikt gaat worden door elektronische telecommunicatienetwerken? Op welke termijn zijn deze alternatieven bruikbaar? Op dit moment zijn er weinig alternatieven. Het gebruik van digitale draadloze microfoons lost in het frequentiespectrum tot nu toe weinig op.(zie rapport van CSMG in opdracht van Ofcom ). Groot probleem in de nieuwe ontwikkeling is de onacceptabele latency in draadloze microfoons en de intermodulatie problematiek die voor als nog niet verschilt met de analoge systemen. Omroepen ondervinden in toenemende mate een tekort aan frequenties binnen het afstembereik van apparatuur, toegewezen voor SAB/SAP-diensten. Daardoor treedt storing op en kan in toenemende mate niet meer voldaan worden aan alle eisen die een uitzending stelt. De MHz-band is één van de banden met grootste moeilijkheden. De banden IV/V zijn volbezet met DVB-T en andere diensten en het nu al is moeilijk in sommige gebieden (grote steden) om voldoende frequenties te vinden voor grote evenementen. In Nederland zijn er in de MHz-band kanalen voorbehouden voor audio-toepassingen (radiomicrophones, in-ear monitoring, draagbare audio links en talkback apparatuur). In het geval dat in de toekomst deze sub-band wordt toegekend aan niet-omroepdiensten, zal alle apparatuur moeten worden gemodificeerd om te kunnen werken op andere frequenties. Het is noodzakelijk op voorhand spectrumeisen te definiëren voor SAB / SAP om ervoor te zorgen dat ook in de toekomst voldoende spectrum beschikbaar wordt gesteld aan deze toepassingen. Gezien we sinds jaren (> 50 jaar) als secundary user beschouwd zijn, en dat de belangrijkheid van produktie met draadloze audio gestaag toeneemt, is het dringend tijd om tot primary user herkend te worden. Dit lijkt op dit ogenblik de enige uitweg naar een economisch verantwoorde toekomst (research, productie, gebruik). In den beginne werd gebruik gemaakt van frekwenties rondom de 40 MHz ( ). Deze frekwenties werden gebruikt op basis van secundary user. Tevens waren er grote problemen vanwege de toenemende storingen van computers en andere digitale apparaten. Het volgende gebied werd de VHF ( MHz). Na verloop van tijd moesten we ook hier grotendeels wijken gezien het statuut van secundary user, en toename van andere gebruikers. Op naar de UHF ( MHz). Opnieuw het statuut van secundary user. Dit betekend dat met de toename van het gebruik van de UHF band door broadcast er steeds minder ruimte overschiet, terwijl de vraag naar draadloze audio toeneemt. Een site met meer dan 100 breedband audio verbindingen is niet meer uitzonderlijk!! Daarbij moet tevens rekening worden gehouden met het gebruik van microfoons en draadloze monitoring, die elk apparte frekwenties vragen met een minimale onderlinge afstand. Het wordt hoogtijd opdat we naast het secundary user statuut ook een gebied verwerven waar we primary user kunnen worden. Vb : de L-band, ,5 MHz. Deze band is niet heilig makend, maar verstrekt naast de huidige UHF de mogelijkheid verder te kunnen werken, in een gebied dat (hopelijk) bruikbaar is in gans Europa. Tevens zou dit primary statuut in de L-band de fabrikanten vlotter doen investeren in ontwikkeling, en het vinden

17 van oplossingen voor de nieuwe technische problemen die zich voordoen met de propagatie op deze band. Dit bied geen oplossing voor het verlies aan frekwenties op de UHF band, doch verzekert de toekomst voor fabrikant en gebruiker van draadloze audio apparatuur. De praktijk heeft uitgewezen dat de UHFband de beste eigenschappen bevat voor PMSE gebruik. Dit zowel betreffende pathloss, als absorptie door lichamen, materialen enz.. Ondertussen is door de industrie een zeer betrouwbare technology uitgebouwd. Problemen betreffende gebruik van de Duplex-gap De eerste resultaten van een onderzoek betreffende storingsvrij gebruik van de duplex-gap is slechts te verwachten rond oktober. Niemand kan momenteel een volwaardige test/meting uitvoeren gezien er geen LTE op deze frequentie opgesteld staat in Europa. De momenteel bestaande stations werken boven 2,4 GHz. Dit betekend dat filters, pathloss, invloed van omgevingsparameters volledig verschillend zijn, en dus niet bruikbaar. Verder dient opgemerkt dat sommige studies voorzien dat er storingen kunnen voorkomen, tengevolge van de sterkte van het signaal, tot 4 MHz naast de de up- en downlink. Dit betekend dat kanaal 60 nog gestoord kan worden (1/2 niet bruikbaar voor PMSE). Tevens wordt de Duplex-gap veel kleiner : 11 (4 + 4) 3 MHz resterend. Testen in Europa vinden plaats rond oktober.