de Vliegende Hollander

de Vliegende Hollander Jaargang 66 / 67 - nummer 12 / 01 - december 2010 / januari 2011 HWIC haalt uiterste uit helicrews GEZICHT VOOR NIEUWE C-130 s 300 SQUADRON OP ZEE SPRINGFIELD TERUG NAAR TUCSON

4 Omslagfoto: Gunners in een Cougar houden de omgeving in de gaten tijdens HWIC Recovery. Foto: Kees van der Mark Het gaat om het samenspel van de hele crew 8 Foto: Kees van der Mark 4 HWIC RECOVERY Vliegers en loadmasters leren tijdens de Helicopter Weapons Instructor Course het uiterste uit zichzelf en de toestellen te halen. 7 TIENDUIZEND BANEN Bij zijn aantreden heeft minister van Defensie Hans Hillen geen prettige boodschap. Directeur Personeel en Organisatie commodore Ton Tieland geeft een toelichting. 8 NAAMGEVINGSCEREMONIE Nu beide C-130H s zijn afgeleverd aan het 336 Squadron, restte volgend goed gebruik alleen nog de toewijzing van een naam uit het luchtmacht- of Defensieverleden. Een weerzien met twee oude vrienden 14 Foto: Cor Buser, AVDD 14 TORPEDOPROEF NH90 De NH90 is weer een stapje verder in het opwerken naar een operationele status. Recentelijk vonden proeven plaats met het lanceren van torpedo s. 16 COUGARS OP ZEE Een detachement van het 300 Squadron verruilde de Brabantse basis voor Hr.Ms. Rotterdam. De crews zijn nu gekwalificeerd voor operaties vanaf het amfibisch transportschip. 19 2000ste LUMARA De Luchtmachtraad kwam in september voor de tweeduizendste keer bijeen. In november vierden zoveel mogelijk oud bevelhebbers en commandanten deze gebeurtenis. Met een Mk.46 aan de helikopter, verandert de flightenvelope 24 Foto: Marco van der Heijden 20 AWACS ZOEKT SCHEPEN Dat de E-3 Sentry naar luchtverkeer kijkt is bekend. Maar de AWACS is tevens geschikt om grond en zeeverkeer in de gaten te houden. 22 WINGS OF CARE Als traumachirurg en oud KLu-kolonel en Apache-vlieger, introduceert Marck Haerkens de luchtmachtmanier van werken in de medische wereld. 24 SPRINGFIELD VERHUIST NAAR TUCSON Na ruim drie jaar bij de Ohio Air National Guard, verhuist de opleiding van F-16 vliegers terug naar Arizona. En passant wordt het 306 Squadron gedeactiveerd. VASTE RUBRIEKEN Foto: 162 FW, Arizona Air National Guard Voor moderne wapens heb je veel luchtruim nodig, en dat hebben we hier 12 EEN DAG OP STAP MET Als AMV er is Ferdinand Bade op vliegbasis Eindhoven van vele medische markten thuis. Ondersteunend in geneeskundige onderzoeken, maar ook stand by voor de crashdienst. 27 MENSEN EN MUTATIES 28 JOURNAAL 35 FOTOPAGINA DE VLIEGENDE HOLLANDER 2

Column van de Commandant Luchtstrijdkrachten Niets is besloten, maar alles wordt bezien In de maand november is veel over Defensie in de media verschenen. Niet alleen over de terugkomst van onze Apaches of onze F-16s in Afghanistan die nog steeds voortdurend worden ingezet voor het zoeken naar bermbommen en ondersteuning van grondtroepen, maar ook over de komende bezuinigingen. De aanleiding hiervoor is de brief die de minister van Defensie aan de Tweede Kamer heeft gestuurd. Hierin geeft hij aan dat er de komende jaren fors moet worden bezuinigd en dat de omvang van de Defensieorganisatie aanzienlijk kleiner wordt. Momenteel worden hiervoor plannen uitgewerkt die tot een nieuwe kleinere organisatie moeten leiden. Er verschenen ondertussen in de media berichten over sluitingen van onderdelen of afschaffen van wapensystemen. De minister reageerde hierop met de mededeling dat daarover nog helemaal niets is besloten, maar dat wel alles, maar dan ook alles wordt bezien. Ik realiseer mij dat dit voor u erg vervelend is als er dergelijke De luchtmacht is het hart van de krijgsmacht de F-16 s zijn bedoeld om troepen op de grond te kunnen beschermen berichten verschijnen en sluit me van harte bij de woorden van de minister aan. Ondertussen vraag ik u om uw werkzaamheden te doen als altijd en vertrouwen te hebben in datgene wat wij de afgelopen twintig jaar als luchtmacht op de kaart hebben gezet. Als we naar een kleinere krijgsmacht toegaan, verwacht ik dat het er een zal zijn die beschikt over militaire capaciteiten die er toe doen, en waarmee in uiteenlopende scenario s een diversiteit aan taken kan worden uitgevoerd. Het Commando Luchtstrijdkrachten beschikt over dergelijke capaciteiten die multifunctioneel zijn en niet alleen in internationaal verband belangrijk zijn, maar ook voor nationale taken kunnen worden ingezet. Internationale samenwerking wordt steeds belangrijker, ook binnen de NAVO. De regeringsleiders van het bondgenootschap kwamen in november bijeen en daar werd naast het besluit om te komen tot een kleinere omvang van de commandostructuur en de vorming van een Europees raketschild, opgeroepen tot nog meer samenwerking binnen de NAVO. Te denken valt aan gelijke procedures bij inzet en aan de mogelijkheid om materieel uit te wisselen. Met al onze wapensystemen werken wij al intensief samen met een aantal bondgenoten. De recent afgeronde FWIT, maar ook JPOW, de HWIC, het dit jaar opgerichte EATC en natuurlijk de al jarenlange samenwerking bij de doorontwikkeling van de F-16 s in EPAF-verband. Allemaal voorbeelden van intensieve samenwerking die zich in de Foto: Eva Klijn, AVDD praktijk keer op keer uitbetalen. En ik verzeker u dat dit algemeen bekend is. Verdere intensivering van internationale samenwerking kan nog meer doelmatigheid opleveren, daarvan ben ik overtuigd. Het is verder belangrijk hoe er vanuit de samenleving naar ons wordt gekeken. Recent spraken mensen die buiten onze organisatie staan daar mooie woorden over. Professor Rob de Wijk, oprichter en directeur van het Haags Centrum voor Strategische Studies, werd recentelijk in de media geciteerd: De luchtmacht is het hart van de krijgsmacht. De F-16 s zijn bedoeld om troepen op de grond te kunnen beschermen. Als er dan nog maar 25 kunnen vliegen, levert dat onwaarschijnlijk grote risico s op voor je eigen mensen. Maar ook de woorden van de voormalige Secretaris-generaal van de NAVO over onze middelen zeggen genoeg. Daarom geloof ik zeker in het draagvlak van onze wapensystemen, binnen Defensie en daarbuiten. Onmisbaar in een Defensie organisatie die er toe doet en moet doen! Terwijl de bezuinigingen worden ingevuld, moeten we juist nu ook de blik op de toekomst gericht houden. Ontwikkelingen gaan heel snel en we moeten ons daarbij aansluiten, willen we op den duur niet aan relevantie verliezen. Daarom is het thema voor de Open Dagen Defensie Future Operations. Voor de Luchtmachtdagen wordt dit samengevat in de slogan: De toekomst hangt in de lucht. Dit thema zal in 2011 ook bij andere gelegenheden aan de orde komen zoals het Air Power symposium. Voorlopig is het business as usual. Dit geldt ook voor onze collega s in Afghanistan en Mirage en tal van andere locaties in de wereld. Dag in dag uit zetten zij zich in voor een betere wereld. Ik leef mee met het thuisfront van onze uitgezonden militairen. Zij staan er alleen voor met de feestdagen en daar heb ik respect en waardering voor. Daarom was ik recentelijk bij de opnames van Missie Max waarbij familieleden van uitgezonden militairen de groeten kunnen doen aan hun uitgezonden dierbaren. De uitzending hiervan vindt plaats op eerste kerstdag op Nederland 2. Ik roep de directe collega s van uitgezonden militairen op met de feestdagen een kaartje te sturen, zodat zij weten dat er aan hen gedacht wordt. Mijn gedachten zijn natuurlijk ook bij hen die moeten werken, op de QRA, SAR of op andere plekken binnen het CLSK, met kerst of oud en nieuw. Ik dank u voor uw vertrouwen en geweldige inzet van het afgelopen jaar en wens u en de uwen allen prettige kerstdagen en alle goeds voor het nieuwe jaar, waar u ook bent! Wilt u reageren? Dat kan met een mail naar lucoinfo@mindef.nl 3 DE VLIEGENDE HOLLANDER

REPORTAGE Het uiterste uit jezelf halen, dat is waar Tekst: eerste luitenant Marlous de Ridder Foto s: Kees van der Mark Elite onder helikoptercrews De actie voltrekt zich razendsnel. Een Cougar komt aanvliegen, met in zijn kielzog twee Apaches. Het gebulder van de F-16 s verraadt dat het wel eens om een special operation kan gaan. Binnen no time staan er infanteristen aan de grond. Er klinken schoten en posities worden ingenomen. De gevechtshelikopters houden de uitgestegen grondtroepen nauwlettend in de gaten. Als een geoliede machine begeeft iedereen zich sprongsgewijs richting vijandelijk gebied: de zoektocht naar de gegijzelde vlieger kan beginnen. Majoor-vlieger Peter Arts (l.): De HWIC begint waar de vaardigheden van een reguliere vlieger ophouden. Vliegers en loadmasters (r.) plannen hun HWIC Recovery-missie op Leeuwarden. (foto s: René Ketting, AVDD) DE VLIEGENDE HOLLANDER 4

de HWIC om draait REPORTAGE Na een succesvolle bevrijdingsactie wordt de gewonde piloot met de Cougar afgevoerd. Boven de normaal zo pittoreske camping Electra, in het noorden van Groningen, cirkelen continu helikopters. De reddingsactie wordt verrassend snel uitgevoerd. De gewonde piloot is al enige tijd overgeleverd aan de vijand, dus haast is geboden. Aan alles is te merken dat het samenspel tussen de grondeenheden en de helikopters een krachtige is. Er komt druk op de ketel als blijkt dat de vlieger niet op de aangewezen locatie aanwezig is. Uiteindelijk zorgt een bericht van de AWACS voor duidelijkheid en kan de missing man uit een loods worden gered. Als de Chinook is geland, volgt een snelle instap. Wat rest is een handjevol fotografen en nieuwsgierige buurtbewoners. Sluitstuk Bovengenoemde Hostage Release Operation (HRO) maakt deel uit van de eindoefening HWIC Recovery, het sluitstuk van de Helicopter Weapons Instructor Course (HWIC). Deze vijftien weken De focus van de HWIC ligt op het samenspel tussen de hele crew en het geïntegreerd optreden met andere vliegtuig- en helikoptertypes. cursus leidt vliegers en loadmasters op tot wapeninstructeur. Voor de zeven cursisten geldt dat ze moeten laten zien dat ze als individu én als team in staat zijn complexe missies als wapeninstructeur uit te voeren. Ook nu oefent het Defensie Helikopter Commando samen met militairen van het Korps Commando Troepen en 11 Luchtmobiele Brigade. Deze landmachteenheden moeten regelmatig hun speciale vaardigheden met helikopters trainen. De HWIC is daar de uitgelezen kans voor. Tijdens HWIC Recovery komt alles samen, legt majoor-vlieger Peter Arts uit, Hoofd Tactical Evaluation Standardisation and Simulation (TACTESS) van het 299 Squadron. De cursisten krijgen complexe opdrachten gericht op het vliegen van special operations. Daarnaast moeten ze hun kennis van wapen-, radar- en vliegsystemen tot in de finesses beheersen en in staat zijn de grondsteun met meerdere helikopters te coördineren. Een stap verder Een breed scala aan opdrachten passeert de afgelopen periode de revue. Van het uitvoeren van reddingsacties in geval van gijzelneming (personnel recovery zie de novemberuitgave van de Vliegende Hollander, red.), tot acties gericht op High Value Targets en het manoeuvreren met snipers aan boord. Er werd geoefend op de Spadeadam range in noordwest Engeland. Dit terrein, befaamd om zijn faciliteiten op het gebied van elektronische oorlogsvoering, biedt cursisten de ultieme mogelijkheid situational awareness te trainen. Vervolgens krijgen de mannen het voor hun kiezen tijdens een live firing-sessie op Bergen Hohne (zie kader, red.). De omstandigheden overdag en s nachts worden steeds zo gesimuleerd dat de wapeninstructeurs-in-opleiding continu naar creatieve oplossingen moeten zoeken. De lat ligt dan ook hoog, beaamt Arts. Het zijn stuk voor stuk ervaren vliegers en loadmasters die allemaal in Afghanistan ervaring hebben opgedaan, maar hier gaan we een stap verder. De HWIC begint waar de vaardigheden van een reguliere vlieger ophouden. Onze cursisten zijn straks specialist in tactisch optreden. Hij of zij voert een operatie zelf uit of adviseert de squadroncommandant. Steeds weer het uiterste uit jezelf halen, dat is waar de opleiding om draait. 5 DE VLIEGENDE HOLLANDER

REPORTAGE Lang en pittig De HWIC is theoretisch zeer zwaar. De cursisten duiken wekenlang in de boeken om alle wapensystemen te doorgronden. Eén deelnemer valt af tijdens het praktijkgedeelte, maar voor de overige zeven is eind november de finish in zicht: Ik heb een beetje in een sociaal isolement gezeten, zegt sergeant 1 Paul, loadmaster op de Chinook. De planningsdagen voor de missie waren lang en pittig. Hoewel de vermoeidheid duidelijk van zijn gezicht is af te lezen, zijn de lessen goud waard. Ik heb enorm veel geleerd. Bijvoorbeeld op het gebied van radioprocedures en coördinatie met de grondtroepen. In Afghanistan ben je als loadmaster minder betrokken bij het planningsproces, terwijl bij de HWIC daarop juist de nadruk ligt. Zo adviseer ik de commandant hoe we gaan landen en de manier waarop we uitstijgen. Nu het einde in zicht is, komt de ontlading. Ik ben supertrots, evalueert Paul zijn prestatie. Samenspel De focus van de HWIC ligt op het samenspel tussen de hele crew en het geïntegreerd optreden met andere types helikopters. Arts: Loadmasters zijn evenzo belangrijk als vliegers. Ze vullen elkaar aan op het gebied van vlieg- en schiettechnieken. We streven naar twee wapeninstructeurs per Apache-vlucht en één vlieger en loadmaster per vlucht van de Cougar en Chinook. De bedoeling is dat kennis wordt geborgd binnen de luchtmacht. De HWIC-wapeninstructeurs zijn dé ervaren vliegers die de kennis verspreiden bij de squadroncollega s. Zodra de HWIC-badge behaald is, kun ze daaraan beginnen. Cursisten die voor de HWIC slagen, behoren terecht tot elite onder de helikoptercrew, besluit Arts. Een militair van 11 Luchtmobiele Brigade daalt neer op het parkeerterrein van camping Electra. Landmachteenheden moeten regelmatig hun speciale vaardigheden met helikopters trainen. De HWIC biedt daar de uitgelezen kans voor. HWIC Strike Op het moment dat de transportvloot aanstalten maakt de Bravo Compagnie van 11 Infanteriebataljon Air Assault aan de grond te zetten (onderste foto), slaat dichtbij een mortiergranaat in. Twee Cougars en een Chinook breken de landing abrupt af. De begeleidende Apaches hebben de afvuurlocatie al in het vizier en schieten er meteen vier ongeleide raketten op af (bovenste foto). Dit is één van de scenario s tijdens HWIC Strike die eind september wordt gehouden op het oefenterrein Bergen Hohne in Duitsland. Het gaat er daar niet zachtzinnig aan toe. Met de Apaches constant op de uitkijk lukt het wel de infanterie bij het oefendorp af te zetten. Stellingen worden ingenomen, huizen gezuiverd, kleine verzetshaarden geruimd. De gevechtsheli s houden de zwaardere weerstand in de diepte op afstand met salvo s van het 30 millimeter boordkanon. Nauwkeurig schieten, is één, met meerdere heli s de grondsteun coördineren twee. De wapeninstructeurs-in-opleiding moeten na de volledige HWIC beide tot in de finesses beheersen. Tekst: André Twigt DE VLIEGENDE HOLLANDER 6

PERSONEEL 10.000 banen weg bij Defensie. Wat merkt u er van? Tekst: Sectie P&O Minister van Defensie Hans Hillen wordt bij zijn aantreden op het Plein welkom geheten door de Kapel van de Koninklijke Luchtmacht. Foto: Sjoerd Hilckmann, AVDD Onlangs kondigde minister van Defensie Hans Hillen aan dat er door de bezuinigingen van de nieuwe regering wellicht tienduizend banen komen te vervallen bij Defensie. Wat gaat u hiervan als medewerker van de Koninklijke Luchtmacht de komende tijd merken? De Directeur P&O van het CLSK, commodore Ton Tieland, geeft zover mogelijk antwoord. Tienduizend banen minder: is er nog plek voor iedereen in de herberg? Minder banen is nog niet hetzelfde als geen plek meer hebben in de herberg. Een behoorlijk aantal functies is al vacant en dat aantal zal in 2011 verder moeten worden opgevoerd. Alle luchtmachtmedewerkers, binnen en buiten CLSK, zullen merken dat er door de onderdeelcommandanten keuzes moeten worden gemaakt welke functies gevuld gaan worden en welke niet. Dat betekent dat je er rekening mee moet houden dat je na drie jaar functieduurvervulling wel eens een andere functie moet gaan zoeken omdat de vulling van jouw huidige functie minder prioriteit heeft. Zelf op tijd zoeken in de nieuwe vacaturebank en je belangstelling registeren, helpt bij het tijdig vinden van een andere functie. Is er voor iedereen dan nog een baan in de luchtmacht te vinden? Door de bezuinigingen is er weinig geld. Daarom is besloten dat we nog maar weinig nieuw personeel mogen aannemen of dienstverbanden van reeds aanwezig personeel mogen verlengen. We nemen dus in 2011 de helft minder nieuwe militairen aan dan we van plan waren. Burgercollega s worden voorlopig helemaal niet meer aangenomen. Verder wordt de uitstroom vergroot doordat BBT ers en tijdelijk aangesteld burgerpersoneel na afloop van hun aanstelling niet mogen verlengen, nadienen sterk wordt beperkt en omzetten van je aanstelling naar Fase 3 slechts uitzonderlijk zal voorkomen. Door het op die manier verkleinen van de instroom en het vergroten van de uitstroom hopen we in 2011 voor zoveel mogelijk collega s nog een baan te hebben. Tieland: Door het kleiner worden van Defensie kunnen we niet iedereen die we graag zouden willen houden, ook daadwerkelijk behouden Je kunt je toekomst binnen Defensie als je BBT er of Fase 2 bent dus wel vergeten? Je moet niet meer verwachten dat je automatisch kunt blijven omdat je goed je best doet en je baas je een prima medewerker vindt. Door het kleiner worden van Defensie kunnen we niet iedereen die we graag zouden willen houden, ook daadwerkelijk behouden. Het is dus reëler om ook te gaan kijken wat de mogelijkheden buiten Defensie zijn. De loopbaanbegeleiders kunnen je daarbij helpen. Komen er ook gedwongen ontslagen aan? Laat ik eerlijk zijn: ik zit niet op een positie waarin ik dat bepaal. We weten ook nog niet hoe het kleiner worden van Defensie precies gaat verlopen. Ik probeer wel, samen met alle P&O ers van het CLSK, om gedwongen ontslagen en andere negatieve gevolgen voor het personeel zoveel mogelijk te voorkomen. Dat kunnen we echter niet alleen, dus ik reken op de bereidheid en flexibiliteit van iedereen om deze moeilijke operatie tot een goed einde te brengen. 7 DE VLIEGENDE HOLLANDER

REPORTAGE Werkpaarden van naam Tekst: Ingmar Kooman (met dank aan majoor Mark Brouwer) Bob van der Stok en Willem den Toom, dat zijn sinds 19 november de namen van de derde en vierde C-130. Samen met nabestaanden van de naamgevers onthulde C- LSK luitenant-generaal Jac Jansen die dag op vliegbasis Eindhoven de benamingen. De twee tactische transporttoestellen zijn vernoemd naar luchtmachters van naam en faam en kunnen nu carrière maken binnen de Koninklijke Luchtmacht. Maar de Herculessen kennen zelf ook al een rijk verleden. De Bob van der Stok en Willem den Toom doorlopen momenteel de Operationele Test en Evaluatie-fase waarin ondermeer de modificaties uitgebreid beproefd worden. Pas na deze brede testfase komen de nieuwe C-130 s beschikbaar voor operationele inzet. Foto: Kees van der Mark Sinds 1 januari 2009 is één C-130 permanent gestationeerd op Forward Support Element Mirage in het Midden-Oosten. Het toestel transporteert personeel en materieel van en naar hoofdzakelijk Kandahar Airfield. Het detachement van het 336 Squadron vloog sinds de oprichting al ruim tweeduizend uur in meer dan driehonderd missies, en vervoerde ruim 28.000 passagiers en 1,7 miljoen kilo vracht. De C-130 wordt daarnaast gebruikt voor allerhande militaire en humanitaire transportvluchten. DE VLIEGENDE HOLLANDER 8

REPORTAGE Naamgevingsceremonie voor nieuwe C-130 s Een weerzien met twee oude vrienden, zo omschreef US Navy captain Chuck Baker (vlg. kolonel, red.) de ceremonie rondom de C-130 s. Speciaal voor de ceremonie was dit oud-personeelslid van deze EC-130Q s naar Eindhoven gekomen. Twee werkpaarden die ongetwijfeld ook de mannen en vrouwen van de Koninklijke Luchtmacht trouw hun diensten gaan bewijzen. Foto: Cor Buser Een naamgevingceremonie is een bijzondere gebeurtenis, alleen voorbehouden aan de grote vastvleugelige toestellen van de KLu. Het is een blijk van waardering en respect van de luchtmacht aan de luchtvarenden naar wie een toestel vernoemd is. Bovendien is elk toestel zo een vliegend bewijs van de rijke historie van de luchtmacht. De huidige (verlengde) C-130H- 30 s dragen de namen van oorlogsvliegers Joop Mulder en Ben Swagerman. De voor de KLu nieuwe C-130H s zijn feitelijk oudgedienden van de Koude Oorlog. Vanaf de late jaren zestig dienen speciaal gemodificeerde C-130 TACAMO s (Take Charge and Move Out) bij de US Navy als luchtmobiele Command & Control-platformen voor de strategische onderzeebootvloot. Deze vliegende telefooncentrales zijn een vitaal tussenstation tussen de militaire leiding en de ondergedoken onderzeeërs. Om de noodzakelijke strategische commando s te delen met de verscholen vloot, genereren de EC-130Q s laagfrequente radiogolven (zogenoemde VLF Very Low Frequencies) die tot dertig meter onder het wateroppervlak en tientallen zeemijlen ver kunnen reiken. Hiervoor vliegen de EC-130 s rond met extreem lange draadantennes, tot een lengte van wel acht kilometer. Vliegtuigkerkhof De Herculessen vliegen lange missies onder betrekkelijk primitieve omstandigheden. Een missieduur van acht tot elf uur is standaard, met uitschieters tot zelfs vijftien uur. Inadequate cabineverwarming, trillingen, luchtdruk en hoge geluidsniveaus maken de lange oceaanvluchten zeker niet tot een pleziertochtje voor de 18- tot 22-koppige bemanning. In 1989 begint de US Navy met de vervanging van de EC-130Q door de E-6A Mercury. De maritieme Herculessen faseren in de drie daaropvolgende jaren uit en worden deels gepensioneerd op het vliegtuigkerkhof in Tucson, Arizona. Defensie koopt daar in 2005 twee EC-130Q s met relatief weinig vlieguren. Na een uitgebreid modificatie-, moderniserings- en testprogramma beginnen de G-781 en G-988 naar verwachting in 2011 bij het 336 Squadron aan hun tweede operationele leven. Permanent waren de EC-130Q s van VQ-3 op Guam en VQ-4 op Pax op patrouille boven respectievelijk de Pacific en de Atlantische Oceaan. In 1992 worden beide eenheden samengebracht op Tinker Air Force Base bij Oklahoma City. De squadrons vormen samen Strategic Communications Wing 1 en vliegen beiden nu met acht E-6B Mercury s. Foto: via Vern Lochausen 9 DE VLIEGENDE HOLLANDER

REPORTAGE Willem den Toom (1911-1998) vervult in zijn ruim dertigjarige militaire loopbaan vele functies. Hij behoort tot de belangrijkste opbouwers van de naoorlogse luchtmacht. Dit doet hij zowel in actieve dienst als daarbuiten. Den Toom vervult namelijk als eerste de functie van staatssecretaris van Defensie, speciaal belast met de Koninklijke Luchtmacht (1963-1965), in het Kabinet Marijnen. In die hoedanigheid is de VVD er onder andere betrokken bij de invoering van de Lockheed F-104G Starfighter. Na zijn politieke uitstap pakt hij zijn militaire bestaan weer op als voorzitter van de NATO Air Defence Ground Environment. Hij zwaait af in de rang van luitenant-generaal om vervolgens in het Kabinet De Jong (1967-1971) het ambt van minister van Defensie te bekleden. In die rol krijgt Den Toom te maken met een verschuiving in de NAVO-strategie. Daarin pleit het bondgenootschap namelijk voor een vergroting en verbetering van de conventionele strijdkrachten om de inzet van nucleaire wapens zo lang mogelijk uit te stellen. Den Toom zet zich in voor een groei van de Defensie-uitgaven om te kunnen voldoen aan de door de NAVO gevraagde inspanningen. In 1969 richtte hij een krijgsmachtbrede Rampenbrigade op, die direct paraat was als zich waar ook ter wereld een natuurramp voordeed. Foto: uit collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie Directe nabestaanden van Den Toom onthullen samen met luitenant-generaal Jansen de naam van de G-988. Een mooi, maar ook emotioneel moment, vonden Arjen en Netteke. De zoon van de oud-minister was zichtbaar ontroerd door de plechtigheid. Onze vader stond op met de luchtmacht en ging ermee naar bed. We zijn bijzonder trots dat dit werkpaard van de luchtmacht nu zijn naam draagt. Foto: Kees van der Mark De C-130 s komen van één van de diverse zogenoemde scrapyards die grenzen aan het terrein van de 309 Aerospace Maintenance and Regeneration Group. Dit onderdeel van Davis Monthan Air Force Base staat ook wel bekend als de Boneyard. Foto: KLu VQ-3 Ironman bestrijkt met zijn EC-130Q s tot begin jaren negentig vanaf verschillende bases in de Pacific de Grote Oceaan. Naval Air Station Patuxent River is de uitvalsbasis voor VQ-4 Shadows, met als operatiegebied de Atlantische Oceaan. Hier een zeldzaam moment, in 1986, waarop bijna het voltallige VQ-3 op de gevoelige plaat is vastgelegd. Foto: via Vern Lochausen DE VLIEGENDE HOLLANDER 10

REPORTAGE Boven: Tijdens een patrouille vloog een EC-130Q met zijn dubbele antenne vrijwel continue grote cirkels. Luchtverkeersleiders hielden de TACAMO s met hun lange trailing wire antennas strikt gescheiden van het overige vliegverkeer. Foto: via Vern Lochausen Rechts: De EC-130Q Hercules was fors gemodificeerd voor zijn bijzondere taak. Vier elektrogeneratoren leverden de stroom voor het radiosignaal. Om al dit geweld langdurig in de lucht te houden, kreeg elke kist ondermeer een versterkt airframe en externe brandstoftanks. Beeld: Jim Stearns via Vern Lochausen Bob van der Stok (1915-1993) onderscheidt zich in de Tweede Wereldoorlog als jachtvlieger, zowel bij de Luchtvaartafdeeling als bij de Royal Air Force. Vliegend voor het No. 41 Squadron moet hij zich in 1942 boven het Franse St. Omer met zijn parachute in veiligheid brengen. De Duitsers nemen hem krijgsgevangen en brengen hem over naar het krijgsgevangenkamp Stalag Luft 111 bij het Duitse plaatsje Sagan. Na bijna twee jaar slaagt hij erin om met 75 medegevangenen via een tunnel uit het kamp te ontsnappen. Uiteindelijk weten alleen Van der Stok en twee Noorse medevluchters uit handen van de Duitsers te blijven. De Gestapo executeert vijftig van de opgepakte vluchtelingen. De vluchtpoging is later beschreven in het boek en de film The Great Escape. Van der Stok weet opnieuw Engeland te bereiken en neemt vanaf maart 1945 tot kort na de Duitse capitulatie het commando van het No. 322 (Dutch) Squadron op zich. Voor zijn moedige en doortastende optreden ontvangt hij de Bronzen Leeuw, het Bronzen Kruis en tweemaal het Vliegerkruis. Eind 1946 beëindigt hij zijn militaire carrière in de rang van luitenant-kolonel, voltooit zijn studie geneeskunde en vestigt zich als arts in de Verenigde Staten. Foto: uit collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie Robert Vanderstok (op de Amerikaanse schrijfwijze) en zijn vrouw Lea onthulden samen met C-LSK Jac Jansen, de naam van de G-781. De C-LSK haalde in zijn toespraak de grote betekenis van de vloot transportvliegtuigen aan. Zij vormt voor uitgezonden militairen de navelstreng met Nederland. Daarnaast worden deze toestellen voor allerlei humanitaire missies ingezet. Foto: Cor Buser 11 DE VLIEGENDE HOLLANDER

REPORTAGE Een dag op stap met verpleegkundige Ferdinand Bade Tekst: Ingmar Kooman Foto s: Jan Schram, AVDD Hulpverle maar ook letterlijk. We krijgen dezelfde opleiding als civiele verpleegkundigen, maar zijn daarnaast ook aanvullend opgeleid, zegt de sergeant. Je bent als militair natuurlijk ook operationeel inzetbaar, zowel voor oefeningen en calamiteiten als voor uitzendingen. Juist die afwisseling van dat alles maakt dit werk zo leuk. De Koninklijke Luchtmacht kent vele beroepsgroepen. Sommige zijn bekend, andere liggen veel minder voor de hand. Sergeant 1 Ferdinand Bade werkt als algemeen militair verpleegkundige op vliegbasis Eindhoven. Bij het 941 Basis Squadron zijn hij en zijn collega s van vele medische markten thuis, zowel op als rondom het gezondheidscentrum. Een handjevol patiënten zit stilletjes in de wachtruimte van het gezondheidscentrum (GC) van vliegbasis Eindhoven. Ze lezen een tijdschrift of staren wat voor zich uit, geduldig wachtend op hun keuring of controle. Er heerst een bijna serene rust. Achter de steriel witte deuren werkt de Medisch Geneeskundige Dienst artsen, verpleegkundigen en algemeen geneeskundig verzorgenden dagelijks een gestage stroom aan patiënten af. Sergeant 1 Ferdinand Bade is een van de 27 krachten die de Eindhovense huisartsenpost bemannen. Als algemeen militair verpleegkundige (AMV er) is hij een manusje van alles. Je draait zogenoemde crashdiensten op de ambulance, bent EHBO er, ondersteunt de huisarts en je verricht kleine taken zoals ook een apothekersassistent en een ziekenhuislaborant doen. Als AMV er is hij op vele terreinen niet alleen inhoudelijk inzetbaar, Incidenten Crash Alpha! Crash Alpha!, schalt het plots door het gezondheidscentrum. Bade grijpt direct naar zijn pen en blocnote en krabbelt een paar steekwoorden op. F-16 crash aan de kop van de baan, twee slachtoffers, geen munitie. Nog voordat Bade zijn balpen heeft opgeborgen, komt korporaal Jenny Kleine Staarman aangelopen om de ambulance op te starten. De sergeant springt snel op de bijrijderstoel. De zwaailichten gaan aan, de sirene loeit. Ben zo terug!, roept Bade door het geopende raampje. Een oefening. Maar desondanks wel in alle ernst. Een goed kwartier later komt het medische tweetal dan ook alweer teruggereden. Even een test van onze aanrijtijd. Dat houdt je wel scherp, glimlacht Bade. Deze crashoefeningen zijn geregeld terugkerende incidenten. De dienstdoende crashwacht, minimaal een AMV er en een algemeen geneeskundig verzorger (AGV, respectievelijk een sergeant en een korporaal, red.) laten dan alles vallen waar ze mee bezig zijn en snellen naar de ambulance. Indien nodig gaat ook een arts mee. Binnen acht minuten moeten we overal op het veld zijn, zowel hier op de vliegbasis als op het civiele deel, vertelt de AMV er. Tijden die goed haalbaar zijn, maar je moet het wel geregeld én onverwacht beoefenen. Lopendebandwerk Het reguliere werk van het gezondheidscentrum bestaat uit een waaier aan geneeskundige diensten. Bade somt het uit de losse pols op. Ferdinand Bade en collega Jenny Kleine Staarman keren na afloop van de uitrukoefening breeduit lachend weer terug met hun mobiele werkplek. Spoedeisende hulpverlening komt op een vliegbasis maar sporadisch voor. Daarom draaien de verpleegkundigen van de militaire gezondheidscentra jaarlijks ook een aantal weken mee met civiele ambulancediensten en op de spoedeisende hulp van een civiel ziekenhuis om waardevolle praktijkervaring op te doen. DE VLIEGENDE HOLLANDER 12

REPORTAGE Mensen die langs onze apotheek komen voor een paracetamolletje, of het spreekuur van de dokter bezoeken met rugklachten, eigenlijk alle dingen die je ook op een huisartsenpraktijk tegenkomt. Daarnaast verzorgen we ook de PGO s (Periodiek Geneeskundige Onderzoeken, red.) en de medische keuringen voor de luchtvarenden. Voor een aantal beroepsgroepen is de PGO een jaarlijks terugkerend van. Als je patiënten als ding ziet, dan doe je het verkeerde werk. Het hulpverlenende zie ik wel als een karaktereigenschap. Het zit in je aard, in je bloed. Ik vertel een patiënt dan ook altijd eerst wat ik ga doen. Dat neemt al vaak veel van de spanning weg. Zo staat POL-collega sergeant 1 Ton van der Straten gezellig keuvelend met Bade drie staaltjes bloed af. De verpleegkundige prikt de ning zit in je bloed 3 milliliter grote flesjes één voor één aan de infuusnaald. Klik, klik, klik, klaar. Pleister erop en de patiënt kan weer verder. De bezinkingssnelheid van de erytrocyten, de medische benaming voor rode bloedcellen in het bloed, zegt veel over iemands lichamelijke gesteldheid. verschijnsel. Ondermeer plaatwerkers, schilders en medewerkers van de POL (Petrol, Oil & Lubricants) melden zich geregeld voor dit preventief onderzoek. Toch maakt Bade er geen lopendebandwerk Aanvulling Voor Bade begint dan pas het laborantenwerk. Uit een staaltje bloed kan ik heel veel gegevens halen, geeft de sergeant aan. Door een microscoop bekijkt Bade het dierenrijk in het lichaamssap. Met een telapparaatje bepaalt hij de percentages van de diverse soorten bloedplaatjes en witte bloedcellen. Hoe die gegevens moeten worden geïnterpreteerd, is uiteindelijk aan de arts, benadrukt Bade. Met mijn opleiding en ervaring weet ik wel ongeveer bij welke waarden er iets aan de hand is. Maar de diagnose stellen, dat is de verantwoordelijkheid van de dokter. Die heeft daar immers vele jaren voor gestudeerd. Onze kennis en vaardigheden vullen elkaar dan ook aan. Voor een verpleegkundige zijn bepaalde praktische zaken zoals dit soort laboratoriumonderzoekjes dagelijks werk, dat moet je een arts niet vragen om te doen. We zijn verschillend opgeleid, maar zonder elkaar kun je het niet. De balans tussen werk en privé is soms lastig voor iemand in de medische sector, vertelt Bade. Voor collega s buiten het GC ben je altijd de hulpverlener. Maar als iemand in de eetzaal begint over een lichamelijk kwaaltje, zeg ik meestal: kom na de lunch maar even langs, dan kijken we ernaar. Zo is iedereen tevreden. 13 DE VLIEGENDE HOLLANDER

MATERIEEL Proeven met torpedolanceringen in extreme Tekst: Maartje van der Maas Foto s: Marco van der Heijden NH90 N-088 boven de Nieuwe Haven in Den Helder. De torpedo hangt in een heavy store carrier. Bij het afwerpen moet hij vrij blijven van de romp, de staart- en hoofdrotor. Inmiddels is op 9 december de derde NH90, de N-175, op De Kooy afgeleverd. NH90 op limieten Al eerder gooide de NH90 torpedo s af maar toen stond de helikopter op krikken in de hangaar, was het casco beschermd en vielen de projectielen in grote kussens op de grond. Tijdens de beproevingen boven het Noord-Hollandse Marsdiep, vonden dertien torpedo s onder verschillende vliegomstandigheden het wateroppervlak. Met deze kwalificatie van de industrie is de eerste stap naar de operationele inzetbaarheid van de Nederlandse NH90 gezet. De twee NH90 NFH (NATO Frigate Helicopter) die nu op maritiem vliegkamp de Kooy staan, zijn de eerste van twaalf maritieme versies van de NATO Helicopter die verwacht worden in de Kop van Noord- Holland. Ze zijn nu prima geschikt voor opleidingen en het uitvoeren van de Search and Rescue-taken, verklaart luitenant-ter-zee 2 Oscar de Vogel. Hij is al elf jaar bij het NH90-project betrokken. Maar omdat de sensoren nog niet aan alle eisen voldoen, is de helikopter nog niet operationeel inzetbaar. Tijdens deze beproevingen heeft een Nederlandse NH90 voor het eerst met succes Mk.46 torpedo s afgeworpen. Dat is niet alleen een mijlpaal in zijn bestaan, maar ook een van de eisen waaraan hij moet voldoen voordat hij aan boord ingezet kan worden. DE VLIEGENDE HOLLANDER 14

omstandigheden MATERIEEL dezelfde manier als de torpedo aan de helikopter bevestigd zat na de drop de hoofdrotor in schoot. Dat levert een levensgevaarlijke situatie op. Om dit bij de nieuwe helikopter te voorkomen, is de drager aangepast en is gekeken of het wapen veilig afgeworpen wordt. Limieten Tijdens deze tests wordt de volledige bewegingsruimte van de NH90 benut, terwijl zij beladen is met torpedo s. De Vogel legt uit: Elke helikopter heeft een zogenoemde flightenvelope die de grenzen van de kist aangeeft. Hoe hard kan hij vliegen of hoeveel brandstof gebruikt hij bij een bepaald gewicht? Als er een Mk.46 aan de helikopter hangt, veranderen deze grenzen. In een vliegsimulator waren de limieten van de helikopter met torpedo al bepaald maar deze waren nog niet in het echt getest. Campfens. We hebben hard gevlogen, bochten gedraaid en op de plaats stil gehangen. We zijn topzwaar beladen geweest met zandzakken en hebben een autorotatie gesimuleerd waarbij door de valsnelheid de rotoren vanzelf blijven draaien. In al deze omstandigheden hebben we de torpedo s meegenomen en ze daarna afgeworpen. Ook op de kritieke randen van de flightenvelope heeft het wapen op een veilige manier het wateroppervlak gevonden. Beiden zijn erg te spreken over de resultaten. De helikopter is ongeschonden uit de strijd gekomen. Daarnaast hebben we de limieten van de helikopter kunnen testen en hij heeft zich keurig gedragen. Gaten De Mk.46 is geen vreemde voor de maritieme helikopterbemanningen. De uitfaserende Lynx vliegt al jaren met dit wapen. Het was dan ook de ervaring met deze helikopter die een belangrijke input leverde voor de beproevingen met de NH90. De torpedo hangt in een heavy store carrier, een beugel langs de zijkant van de helikopter. De torpedo wordt met stalen banden op zijn plaats gehouden. Bij releasen van het wapen, zorgen twee staalkabels aan de beugel dat de stalen banden verwijderd worden van de torpedo, vertelt De Vogel terwijl hij tussen zijn vingers de dikte van de kabels aanduidt. Ze zijn niet groot maar als de torpedo valt, springen ze terug en kunnen aanzienlijke schade aanrichten. Uit beproevingen met de Lynx weten we dat ze gaten in de deur kunnen slaan. Technisch specialist NH90 luitenant-ter-zee 2OC John Campfens vult hem aan: De torpedo, of delen daarvan moeten na het afwerpen vrij blijven van de romp, de staartrotor en de hoofdrotor van de kist. In het verleden is het wel eens gebeurd dat een externe brandstoftank die op Vastgelegd De beproevingen worden uitgevoerd door een testcrew van AgustaWestland, in samenwerking met de Defensie Materieel Organisatie. De Nederlandse NH90 is officieel namelijk nog in bezit van de Italiaanse fabrikant tot het moment dat ze volledig operationeel inzetbaar is. Tijdnes de tests wordt alles vanuit iedere hoek vastgelegd. De helikopter is door de helikopterfabrikant voorzien van vijf high speed camera s. Met de beelden daarvan kan minutieus terugzien worden hoe de torpedo valt en op welk moment welk kabeltje geactiveerd wordt. Vanaf een sleepboot op het Marsdiep maakt de Audiovisuele Dienst Defensie filmopnames en vanuit een begeleidende Lynx zijn foto s genomen. Na de beproevingen gaan alle constateringen naar de DMO en naar Italië om geanalyseerd en verwerkt te worden. De opgenomen beelden vormen hierbij een schat aan informatie. Daarnaast zijn ze tevens goed bruikbaar voor lesdoeleinden. Naar verwachting gaan de eerste NATO Frigate Helicopters medio 2012 aan boord. In tegenstelling tot de Lynx is de NH90 een vliegende computer. Uiteindelijk bepaalt de vluchtcommandant of de Mk.46 afgeworpen wordt maar de computerinformatie speelt hierin een heel belangrijke rol. Bij de testen gaat het afwerpen van de Mk.46 iedere keer zonder problemen. De stalen banden op de foto s goed te zien richten geen schade aan de helikopter aan. 15 DE VLIEGENDE HOLLANDER

REPORTAGE Vijf Cougar-crews gekwalificeerd voor Gilze op golven Een Cougar boven Hr.Ms. Rotterdam met de kustlijn van Zuid-Engeland op de achtergrond. Foto: 300 Squadron Kettingen knarsen en kraken vervaarlijk in de hangar op het achterdek van Landing Platform Dock Hr. Ms. Rotterdam. Het amfibisch transportschip van het Commando Zeestrijdkrachten vaart op topsnelheid door de golven voor de kust van het winderige Plymouth. Binnen is het één en al bedrijvigheid op en om de twee Cougars die stevig vastgesnoerd wachten op wat komen gaat. Twee techneuten klussen nog wat aan de rotors als de detachementscommandant ze naar beneden roept. De aanval gaat beginnen, zegt hij kalm. Fijn dat je van tevoren weet wat er gaat gebeuren, maar oefenen bij de marine is wel heel wat anders dan bij de luchtmacht. Cougars op de Rotterdam, voor sommigen een vreemd gezicht, maar het zal niet de laatste keer zijn, is de verwachting. Foto: 300 Squadron DE VLIEGENDE HOLLANDER 16

REPORTAGE de Hr.Ms. Rotterdam Tekst: Evert Brouwer Foto s: Sergeant 1 Dave de Vaal, AVDD Voor en al snel na de oefening aan boord, staan de Cougars al weer klaar voor vertrek. Zweedse mariniers moeten op het vaste land, de wal, worden afgezet en daar staan dan weer vluchtelingen klaar die naar de Rotterdam moeten. Vijf weken lang is een 24 man tellend detachement van het 300 Squadron aanwezig op de Rotterdam. In die periode zijn vijf volledige crews opgeleid om te werken vanaf het schip en hebben zij de ervaring met nachtvliegen boven zee uitgebouwd. Een geweldige ervaring, vindt loadmaster sergeant-majoor Clarence Jansen, nota bene in het verleden werkzaam op de P-3C Orion van de Marine Luchtvaartdienst. Ja, het is grappig dat ik nu als luchtmachtmilitair mijn eerste vaaruren maak. Limieten Zo n acht jaar geleden zijn de eerste tests met dit type helikopter op de Rotterdam begonnen. Ook toen was adjudant Dirk van Zanen erbij. Het kan geen toeval zijn dat hij de tussengelegen beproevingen meemaakte en nu dus de reis met het transportschip naar Engeland aan boord is te vinden. Ik denk dat er wel naar ervaring is gekeken, meldt hij bescheiden. In die tijdspanne is gekeken naar de mogelijkheden om de transporthelikopters van 300 Squadron in te zetten bij maritieme operaties. Het is dan van belang bijvoorbeeld de limieten vast te stellen waarbinnen je kunt opstijgen en landen. Die liggen overigens hoger dan bij de Lynx. Met 45 knopen wind kunnen we nog steeds vliegen, weet detachementscommandant kapitein Spiros Koutsopodiotis. Voor het gemak wordt hij K13 genoemd dat voor de gemiddelde Hollander beter uit de spreken is dan zijn familienaam. In de vijf weken op de Rotterdam krijgt het detachement ruim de kans de grenzen van de mogelijkheden op te zoeken. Gelukkig niet direct, want je moet eerst wel goed inslingeren, zoals dat in marinetermen heet, stelt de detco. Dat hebben ze uitstekend gedaan, complimenteert sergeant-majoor van de mariniers Bert van der Meulen. De vliegdekofficier heeft al veelvuldig de Cougars veilig op het helidek gedirigeerd. Het is wederzijds aftasten. Na de eerste landingen hebben we meteen alles doorgesproken en dat werkte verhelderend. We kunnen prima met elkaar werken. Cultuur De commandant van Hr.Ms. Rotterdam, kapitein-ter-zee Peter van den Berg, toont zich verheugd met het aanpassingsvermogen Kapitein Koutsopodiotis (r.) in overleg tijdens een NBC-oefening met sergeant-majoor Jan Keus van Gereedstelling en Onderhoud Vlucht 1. De Cougars staan met ingeklapte rotorbladen in de hangar van de Rotterdam. 17 DE VLIEGENDE HOLLANDER

REPORTAGE eend in de bijt was. Wij zijn niet, zoals de Lynx, een platform voor onderzeebootbestrijding. Het is even wennen voor het Commando Zeestrijdkrachten om een transporthelikopter in te zetten. Dat kan ook bij amfibische operaties heel nuttig zijn. Het is mij in de eerste week van de rampenoefening (disaster exercise) duidelijk geworden dat de marine niet is gewend aan de informatie vanuit de lucht, zoals wij dat gewend zijn te delen in samenwerking met het Commando Landstrijdkrachten. Bovendien kunnen wij ook s nachts vliegen en dat is voor de marine toch wel een bijzonder wapen. Geen vreemde eend meer: de Cougar op het Landing Platform Dock. Zo n twintig militairen van het 300 Squadron verbleven vier weken aan boord van het amfibisch transportschip. van de bemanning uit Gilze-Rijen, bepaald toch niet bekend als een bolwerk van het Commando Zeestrijdkrachten. Dit schip heeft de afgelopen weken examen moeten doen waardoor wij operationeel gereed zijn verklaard. Het luchtmachtdetachement heeft daarin volledig meegedaan en zich uitstekend aangepast. Ik kan me voorstellen dat de ploeg er niet aan gewend is een bedje strak op te maken en alles vast te sjorren volgens onze normen. Zo zijn er vanzelfsprekend wel meer verschillen in cultuur waar wederzijds soms vreemd tegenaan wordt gekeken. We zijn als squadron toch gewend als geheel te opereren. Aan boord weten we soms niet waar iemand is, omdat bij de marine de rangen gescheiden verblijven kennen, zegt sergeant 1 Dirk Kortenbach van de technische Dienst vlucht 3, met het embleem van de Rotterdam (L800) op zijn arm. Het is in het begin even zoeken, voegt K13 toe. Simpele dingen als de weg vinden in het schip, je was aanbieden en je kastje netjes inrichten: het zijn zaken waarmee je op Gilze-Rijen niet te maken hebt. Eend Ze malen er niet om dat de werkzaamheden aan boord 24 uur per dag doorgaan. De omstandigheden zijn beter dan in Afghanistan, oppert sergeant-majoor Clarence Jansen. De tijd gaat trouwens toch snel omdat er van s ochtends vroeg tot s avonds laat actie is. Zeker in het begin hebben we veel met de VDO s (Vliegdekofficieren, red.) geoefend, vooral met slingloads en avondvliegen. Koutsopodiotis heeft wel gemerkt dat de Cougar een vreemde Na afloop van de training zijn vijf complete Cougar-bemanningen van het 300 Squadron gereed om dag en nacht operaties vanaf een Landing Platform Dock uit te voeren. De detachementscommandant denkt dan ook dat de Cougars vaker met de schepen van het CZSK zullen samenwerken. Stiekem hopen hij en Jansen dat 300 Squadron mee kan met het LPD naar Curaçao, waar de Rotterdam als zogenoemd stationsschip gaat opereren. Je voelt dat het goed zit tussen ons en de Rotterdam, oordeelt kapitein Koutsopodiotis. Het lijkt me zaak dat alle vluchten ervaring gaan opdoen in de samenwerking met de schepen. Dat gaat als het goed is volgend jaar gebeuren, als de limieten voor het zusterschip van de Rotterdam, Hr.Ms. Johan de Witt, moeten worden vastgesteld. In sommige opzichten hebben de luchtmachtmilitairen andere grenzen bereikt. Het is uitstekend leven aan boord, zegt K13 met brede glimlach, maar ik heb enorme bovenbenen gekregen van al dat trappenlopen op dit schip. Wat dat betreft is Gilze- Rijen toch wat comfortabeler. Zweedse mariniers gaan per Cougar naar de wal voor een actie. Enkele weken voor deze oefening zijn met de helikopters al proefdeklandingen gemaakt. DE VLIEGENDE HOLLANDER 18

ACHTERGROND Lumara 2000 keer bijeen De Lumara vormde en vormt als krijgsmachtdeelraad de voornaamste belangenbehartiger van de luchtstrijdkrachten binnen Defensie. Op de foto de huidige Lumara met de oud- BDL s en C-LSK. V.l.n.r.: luitenant-generaal bd Dirk Starink, generaal-majoor Hans Wehren, luitenant-generaal bd Ben Droste, commodore Ton Tieland, luitenant-generaal Jac Jansen, commodore Freek Groen, luitenant-generaal bd Hans de Jong, commodore Paul Mulder, generaal bd Dick Berlijn, commodore Paul Bomers. Luitenant-generaal b.d. Hans Knoop kon niet aanwezig zijn. Foto: Gerben van Es, AVDD Het hoogste overlegorgaan van de Koninklijke Luchtmacht, de Luchtmachtraad, hield in augustus 2010 de 2000ste vergadering. Op 12 november werd dit gevierd met een speciale vergadering, waarbij voor zover mogelijk alle nog levende oud-bevelhebbers der Luchtstrijdkrachten en de oud Commandant Luchtstrijdkrachten aanwezig waren. Tekst: Willem Bogaard Op 16 februari 1979 brachten kroonprinses Beatrix en prins Claus een bezoek aan de Lumara. Van links naar rechts: generaal-majoor mr. C. Mante, luitenant-generaal M.G. Geschiere (BDL), HKH prinses Beatrix, ZKH prins Claus, generaal-majoor H. Dieters en commodore H.J.L. Janssen. Foto: uit archief NIMH. De Luchtmachtraad of kortweg Lumara vervult al ruim zestig jaar een prominente rol in de beleidsmatige, beheersmatige en coördinerende aansturing van de Koninklijke Luchtmacht, hoezeer de accenten soms ook zijn verlegd. De Lumara komt op 15 juni 1949 voor het eerst bijeen. De minister van Oorlog, mr. Wim F. Schokking, treedt op als voorzitter van dit nieuwe orgaan. Slechts twee deelnemers dragen dan het luchtmachtuniform, de Chef van de Luchtmachtstaf, luitenant-generaal Conrad Giebel, en de Inspecteur-Generaal der Krijgsmacht, ZKH prins Bernhard. De oprichting van de Luchtmachtraad vormt een belangrijke stap op weg naar de verzelfstandiging van de Nederlandse luchtstrijdkrachten, die per Koninklijk Besluit in 1953 worden gepromoveerd tot Koninklijke Luchtmacht. Op de dag van de viering houdt drs. Rolf de Winter van het NIMH een presentatie over de Lumara door de jaren heen. De Luchtmachtraad veranderde diverse keren van samenstelling, maar kleurde in de loop van jaren steeds meer luchtmachtblauw, vertelt de luchtmachthistoricus. In 1950 deed de Directeur Materieel Luchtmacht zijn intrede, in 1963 gevolgd door de Opperofficier later Directeur Personeel KLu, aldus De Winter. Halverwege de jaren zeventig werd de matrixorganisatie ingevoerd. waardoor bewindslieden uit de raad verdwenen en ook de ambtelijke top van het departement niet langer zitting nam. De Lumara werd vanaf september 1975 een exclusief luchtmachtgezelschap, met als voorzitter de Chef Luchtmachtstaf, tevens Bevelhebber der Luchtstrijdkrachten (BDL). Om de slagvaardigheid te vergroten, werd begin jaren negentig de eenhoofdige leiding ingevoerd en kreeg de BDL voortaan een belangrijker stem in de koers van de organisatie. In 2005 maakte de bevelhebber plaats voor de Commandant Luchtstrijdkrachten. De Luchtmachtraad kende in de loop der tijd vele gezichten, speelde verschillende rollen in een krachtenveld dat zich heen en weer bewoog tussen centraal en decentraal, en horizontaal en verticaal. 19 DE VLIEGENDE HOLLANDER

REPORTAGE E-3A Component kijkt behalve naar lucht- ook naar grond- en zeeverkeer Eyes in the sky Tekst: Martin Huijdink Foto s: Kees Backx Vanaf de NAVO-basis in Geilenkirchen, vlak over de grens bij Brunssum, stijgt een Boeing E-3A Sentry op om koers te zetten richting de Forward Operating Base Trapani op Sicilië. Landen doet de crew daar niet; het Airborne Warning & Control System (AWACS) blijft er een aantal uren boven dit stuk van de Middellandse Zee cirkelen om alle bewegingen in het gebied te monitoren. Dit ter ondersteuning van de maritieme operatie Active Endeavour die als doel heeft aan de hand van inlichtingen verdachte schepen te onderscheppen. Foto: E-3A Component DE VLIEGENDE HOLLANDER 20

REPORTAGE Geconcentreerd kijkt KLu sergeant-majoor Meindert Kraima naar zijn scherm. Als aircrew evaluator van de internationale crew beoordeelt hij of zijn collega s de juiste procedures volgen bij het in kaart brengen van wat er zich in de omgeving afspeelt. Door de vele symbolen, kleuren en continue beweging op het scherm is het voor de ongeoefende buitenstaander een chaos en haast niet te volgen. Op zich valt Foto: E-3A Component het allemaal wel mee hoor, lacht Kraima, terwijl hij op enkele knoppen drukt aan de zijkant van zijn multipurpose-werkstation om nog wat extra gegevens in te laden. De sergeant-majoor heeft dan ook een ruime ervaring binnen verschillende functies op het Air Operations and Control Station Nieuw Milligen en zit inmiddels vier jaar bij het E-3A Component. Kraima logt in als surveillance controller, één van missioncrew-leden die de omgeving van het toestel in kaart brengt. Dit zijn schepen, hier wat vliegtuigen en dit is bijvoorbeeld een grondradar, verduidelijkt de Nederlander terwijl hij blijft klikken. Walvis Met zijn muis gaat hij op een van de blauwe symbolen staan. Om te herkennen wat er zich in het water beweegt, gebruikt de Sentry het Automatic Identification System (AIS) dat het signaal van de transponder van het vaartuig oppikt. Drie operators vergelijken de van de AWACSradar opgepikte signalen met bestaande gegevens uit een database en koppelen deze handmatig aan de symbolen op het scherm. Op deze wijze brengen zij alles in de omgeving in kaart. Bij afwijkingen of het niet kunnen identificeren is het aan het maritieme NAVO-hoofdkwartier in Napels om actie te ondernemen. In het uiterste geval kunnen zij besluiten tot een boarding van het schip. Naast AIS gebruikt de crew ook het Identification Friend or Foesysteem (IFF identificatie vriend of vijand, red.), op het scherm weergegeven door de groene symbolen, en beschikt het toestel over de Doppler-radar die met een gele kleur op de displays te herkennen is. De radar die in de vorm van een grote schotelvormige rotodome op de rug van het vliegtuig gemonteerd is, draait iedere tien seconden rond en zendt 360 graden radaremissie uit. Het bereik gaat zover dat vanaf ongeveer tien kilometer hoogte zo n vierhonderd kilometer in de omtrek wordt geregistreerd, ofwel ongeveer 312.000 vierkante kilometer. Hierdoor ziet de AWACS letterlijk alles. De radar is zo precies dat bij een vliegtuigcrash de black box ermee op te sporen is. Ook kunnen we er organisch materiaal mee detecteren. In het verleden is al eens een dode walvis gevonden, vertelt KLu-kolonel Ton van Happen, Deputy Commander van het E-3A Component in Geilenkirchen. Antipiraterij De volgende stap is grondradarcapaciteit zodat de AWACS ook voertuigen of andere gronddoelen vanuit de lucht kan identificeren. Van Happen: Dat deze mogelijkheid nu ontbreekt, is een kwestie van gebrek aan bandbreedte die nodig is als je met zulke grote hoeveelheden data werkt. Recentelijk vonden de eerste testen plaats waarbij een AWACS een Unmanned Aerial Vehicle (UAV) aanstuurde om zo voor meer zicht op de omgeving te zorgen. De AWACS werd hierbij gebruikt als een verbindingsstation om de vanaf een schip gelanceerde Scan Eagle UAV te besturen. Die uitbreiding van mogelijkheden zorgt ervoor dat de Sentry s toestellen op meerdere vlakken inzetbaar zijn dan dat nu al gebeurt. Naast internationale hulpverlening bij rampen zoals recentelijk in Haïti en Pakistan met het 707 TCA transportvliegtuig, is het E-3A Component met de Sentry uitermate goed inzetbaar in antipiraterij, antiterrorisme- en ISAF-operaties. De operatie Ocean Shield, die in het teken staat van antipiraterij waaraan de E-3A Component een bijdrage levert, is onlangs dan ook verlengd tot 2012. 21 DE VLIEGENDE HOLLANDER