Ondersteuning Vrijwilligerswerk & Mantelzorg Conceptbeleidsnota 2008-2012 1
1. Inleiding Mantelzorg en vrijwilligerswerk Binnen de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is ervoor gekozen om de ondersteuning van verschillende vormen van informele zorg, mantelzorg en vrijwillige inzet in één prestatieveld onder te brengen op grond van de gemeenschappelijke noemer van onbetaalde en niet-beroepsmatige inzet voor andere mensen. Een overeenkomst is ook dat deze hulp weliswaar onbetaald is, maar niet gratis. Zowel mantelzorgers als vrijwilligers kunnen hun werk alleen doen als zij passende ondersteuning krijgen. Gouda wil vrijwillige activiteiten en hulp stimuleren door deze ondersteuning goed in te richten. Niet vanuit de gedachte dat vrijwilligers niet genoeg doen, integendeel. De gemeente wil echter de zelfredzaamheid van burgers meer centraal plaatsen.de inzet van vrijwillige hulp bevordert de zelfredzaamheid van onze inwoners en zal zo mogelijk de inzet van professionele hulp beperkt kunnen houden. Ook kunnen vrijwilligers mantelzorgers helpen om hun zelfgekozen taak vol te houden. Vrijwilligerswerk draagt bij aan een meer sociale samenleving. Naast overeenkomsten bestaan er ook verschillen. Mantelzorgers en vrijwilligers zijn niet hetzelfde. Mantelzorgers zorgen voor een chronisch zieke gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of familielid, vriend of kennis. Zij zijn geen professionele zorgverleners, maar verlenen zorg omdat zij een persoonlijke band hebben met degene voor wie zij zorgen. Mantelzorg is vaak langdurig en intensief. Voor een vrijwilliger is dit anders. Vrijwilligerswerk is werk dat in enig georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald verricht wordt ten behoeve van anderen of de samenleving. In Gouda schatten we dat er ongeveer 17.000 vrijwilligers actief zijn en 10.500 mantelzorgers. Het betreft een schatting op basis van landelijke cijfers. Wat zegt het bestuursakkoord hierover? In het bestuursakkoord Dit gaan we Doen dat 26 april 2006 door de gemeenteraad is vastgesteld worden de gemeentelijke ambities op hoofdlijnen geformuleerd. Enkele citaten: Werk en inkomen: Voor iedereen een baan, een opleiding of een andere maatschappelijke activiteit. (37) Wie een uitkering krijgt, doet iets terug voor de stad, bijvoorbeeld vrijwilligerswerk of mantelzorg.(110) De Maatschappij kan niet meer zonder vrijwilligers. We bouwen het Vrijwilligers Informatie Punt uit tot een centrum dat vrijwilligers en mantelzorgers ondersteunt, maar ook verenigingen en instellingen (240). Vrijwilligers zijn het cement van de samenleving. Ook mantelzorgers rekenen we daartoe. Verengingen en instellingen zijn plekken bij uitstek waar sociale samenhang ontstaat. We moeten dus zorgen dat er meer vrijwilligers komen en dat verenigingen en instellingen kunnen floreren. We breiden hiervoor het VIP uit tot een facilitair centrum, ook voor mantelzorgers. We onderzoeken de mogelijkheden om vrijwilligers en mantelzorgers te faciliteren in hun werkzaamheden. We geven goede voorlichting over Wet- en regelgeving, maken een digitaal loket en bieden bij voorbeeld cursussen en trainingen aan. Met het jaarlijkse vrijwilligersontbijt gaan we door (290) Ook bij sociale investeringen proberen we een heldere kosten- en batenanalyse te maken. (615). Visie op de maatschappelijke ondersteuning Uitgangspunt van de Wmo is de zelfredzaamheid van burgers en de kracht van de civil society, de vrijwillige verbanden. Onder zelfredzaamheid verstaan we dat elk mens zichzelf kan redden in de Goudse samenleving. Dat hoeft niet altijd volledig zelfstandig te zijn. Het uitgangspunt is dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor hun leven, hun welzijn. Als het nodig is zullen zij een beroep doen op hun eigen netwerk. Dat zijn bijvoorbeeld familie, vrienden of de buurt. In bepaalde situaties kom je er niet uit met hulp van je netwerk. Dan kun je terecht bij een professionele organisatie. Mantelzorgers en vrijwilligers verrichten zeer veel taken die de zelfredzaamheid bevorderen. Dit kan met goede ondersteuning en facilitering. Als we dat goed regelen is minder inzet van professionele organisaties nodig. 2
professionals opvang en zorg individuele verstrekkingen info, advies en ondersteuning (aanvullende specifieke voorzieningen) mantelzorg en vrijwilligers sociale infrastructuur en voorzieningen voor burgers (algemene voorzieningen) Vanuit de visie op de maatschappelijke ondersteuning wil de gemeente de komende jaren investeren in een samenleving met meer onderlinge betrokkenheid. Daarom gaan we via deze beleidsnota: inzetten op vrijwilligerswerk en ondersteuning van vrijwilligers inzetten op mantelzorgondersteuning inzetten op sociale cohesie, vrijwillige verbanden inzetten op het verbreden van netwerken. 3
2. Huidige activiteiten vrijwilligerswerk Wat doen we al aan ondersteuning van vrijwilligers? Vooruitlopend op de invoering van de Wmo werd deze taak al door de gemeente uitgevoerd op grond van de Welzijnswet. We hebben hiervoor een VrijwilligersInformatiePunt (VIP) bij het Wmo-loket in de Stadswinkel ingericht. Dit loket bevordert de communicatie tussen gemeente, instellingen en vrijwilligers via de vrijwilligersvacaturebank. Hiermee is de mogelijkheid gecreëerd om het vrijwilligerswerk aantrekkelijk te maken en het tekort aan vrijwilligers aan te pakken. Het VIP heeft tevens een beperkte informatiefunctie. In april 2006 stonden 79 organisaties bij het VIP ingeschreven. Target voor eind 2006 was 110 organisaties. Het aantal ingeschreven vrijwilligers bedroeg 62, target voor eind 2006 was 74 ingeschreven vrijwilligers. Thans (september 2007) zijn er in het systeem 110 vacatures opgenomen en zijn er 106 vrijwilligers geregistreerd. We hebben diverse collectieve verzekeringen afgesloten om te voorkomen dat vrijwilligers(organisaties) in grote financiële problemen komen als zij met een schadeclaim worden geconfronteerd. Het betreft aansprakelijkheid van bestuur en vrijwilligers welke is toegebracht aan derden en onderling, een ongevallen / inzittendenverzekering die uitkeert bij blijvende invaliditeit of overlijden en een persoonlijke eigendomsverzekering die de schade dekt die wordt toegebracht aan eigendommen van vrijwilligers. Op deze verzekeringen is in het afgelopen jaar minimaal (2 á 3 keer) aanspraak gemaakt. Naast het op voordracht van organisaties beschikbaar stellen van 20-25 vrijwilligerspenningen organiseert het gemeentebestuur jaarlijks een vrijwilligerscompliment (ontbijt) waaraan ruim vijfhonderd vrijwilligers deelnemen. Samengevat: Het beleid van de afgelopen jaren was erop gericht om vrijwilligerswerk: te stimuleren (promoten, netwerkfunctie) te faciliteren (werven, bemiddelen en ondersteunen) en te waarderen. Hiervoor zijn de volgende activiteiten ingezet: de vrijwilligerspenning, het vrijwilligersontbijt, een collectieve WA verzekering, een bescheiden VrijwilligersInformatiePunt. Mantelzorg Wat doen we al aan ondersteuning van mantelzorgers? Vooruitlopend op de invoering van de Wmo werd deze taak niet door de gemeente uitgevoerd. Op grond van een subsidieregeling Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) betrof dit een taak voor het Zorgkantoor. Voor het overgangsjaar 2007 verlenen de dertien gemeenten in Midden-Holland, via een eenmalige subsidieregeling van de gemeente Gouda en met ongewijzigd beleid, subsidie aan het Bureau Informele Zorg van Vierstroomzorgring. Dit bureau biedt een scala aan diensten aan waaronder individuele mantelzorggesprekken, het mantelzorgcafé, voorlichtingsbijeenkomsten, uitgave van een mantelzorgkrant, ontspanningsactiviteiten voor mantelzorgers op de Dag van de Mantelzorg (in 2007 is dat 10 november) en het ondersteunen van mantelzorgers door de inzet van vrijwilligers. De gemeenten in Midden-Holland zijn voorbereid om eind 2007 hun beleid met betrekking tot mantelzorg ondersteuning vast te stellen. Samengevat: Ondersteuning van mantelzorgers geschiedt tot nu toe met name regionaal door het bureau informele zorg via individuele mantelzorggesprekken, het mantelzorgcafé en voorlichtingsbijeenkomsten, uitgave van een mantelzorgkrant, ontspanningsactiviteiten voor mantelzorgers op de Dag van de Mantelzorg en het ondersteunen van mantelzorgers door de inzet van vrijwilligers. Elke gemeente stelt op dit moment beleid met betrekking tot mantelzorgondersteuning op. 4
3. Aanzetten tot nieuw beleid vrijwilligerswerk Het vrijwilligersbeleid is in 2006 ambtelijk geëvalueerd. Dit heeft een aantal niet uitgevoerde actiepunten opgeleverd, te weten: de feitelijke ondersteuning bij werving en selectie van vrijwilligers, bemiddeling door het organiseren van frontoffice en backoffice ondersteuning van vrijwilligers (coachen en dergelijke) scholing en training van vrijwilligers opstellen vrijwilligersstatuut het vervullen van de netwerkfunctie het meer betrekken van WWB (Wet Werk en Bijstand) en WIA (Wet Werk en Inkomen naar Arbeids vermogen) cliënten als vrijwilliger De beleidsconferentie Vrijwilligerswerk in Gouda in oktober 2006 leverde als belangrijke thema s werving en ondersteuning op. Wat betreft de werving wordt aandacht gevraagd voor diversiteit van bestuurders en vrijwilligers, de vergrijzing van het vrijwilligersbestand, mogelijkheden om jongeren te interesseren voor vrijwilligerswerk via maatschappelijke stages (met studiepunten), erkenning en waardering door de overheid, cursussen en trainingen in bijvoorbeeld vergadertechniek, financiën en regelgeving. Op het punt van ondersteuning wordt verzocht de administratieve lastendruk voor vrijwilligersorganisaties te verminderen, middelen beschikbaar te stellen voor deskundigheidsbevordering, onkostenvergoedingen te verstrekken en veel meer aandacht te geven aan erkenning en waardering van de velen die vrijwillige inzet leveren. In oktober 2006 heeft Gouda gebruik gemaakt van het aanbod van de provincie Zuid-Holland om een professioneel adviestraject in te zetten voor de versterken van de samenwerking tussen de diverse vrijwilligers steunpunten. Medio september 2007 heeft een adviesbureau, op basis van het onderzoek, gerapporteerd hoe het VIP zich kan ontwikkelen tot een volwaardig frontoffice voor de diverse ondersteunende organisaties op het gebied van vrijwilligers (en mantelzorg) in Gouda. Het adviesbureau concludeert dat het VIP momenteel niet functioneert zoals volgens de opzet bedoeld was. Het ontbreken van budget is één van redenen hiervoor. Er is in Gouda wel draagvlak voor een steunpunt met meer inhoud een daadkracht. De organisaties die veel met vrijwilligers werken en waarmee gesproken is in het kader van het onderzoek tonen bereidheid tot gezamenlijk overleg en het gezamenlijk oppakken van diverse actuele thema's. Het adviesbureau DPS geeft aan wat een steunpuntfunctie kan inhouden en hoe en welke partijen daaraan kunnen bijdragen. De hoofdgedachte hierbij is een centrale frontoffice, zichtbaar voor organisaties en burgers binnen Gouda en een backoffice bestaande uit diverse organisaties die actief zijn op het gebied van vrijwilligers (ondersteuning). Als kernactiviteiten worden aangegeven: Proactief: bezoeken van organisaties, maatwerk op vraag, sectorgerichte bijeenkomsten Promotie: brochure en informatiemateriaal, zichtbaarheid VIP, imago vrijwilligerswerk Uitwerken beleid in werkplan VIP met concrete afspraken over doelen: jaarplan/ werkplan opstellen, verwachtingen, activiteiten en budget. Vacaturebank (ontwikkelen nieuwe website): overzicht vacatures en aanbod organisaties op het gebied van vrijwilligersondersteuning. Relatie VIP-gemeente / Wmo Om een minimaal benodigd aanbod te kunnen verzorgen is 1 fte (ervaren kracht met coördinerende rol) wenselijk in opbouwfase. In later stadium eventueel uit te breiden met een uitvoerende kracht.. Afsluitend wordt aangegeven dat de gemeente, in verband met haar regiefunctie, kan overwegen om de steunfunctie op termijn te verzelfstandigen. Speerpunten steunpunt vrijwilligers 2008 e.v. Op basis van het bovenstaande zijn de onderstaande speerpunten voor de komende 4 jaar aan te geven: 1) Komen tot een verbetering van het bestaande VrijwilligersInformatiePunt (VIP) én voor vrijwilligers, én voor mantelzorg én voor incidentele klussen. Richt dit VIP in of nabij het WMO-loket. Zorg dat de vacature 5
bank echt werkt. Er is een sociale kaart en er is substantieel overzicht over vraag en aanbod (makelaarsfunctie). Er zijn vele matches per jaar. Naast deze verbreding van doelgroepen ook intensivering van de activiteiten (bemiddeling,informeren, faciliteren en ondersteunen) zoals opgenomen in het vorige beleidsplan. 2) Zoals aanbevolen in het advies van DSP alsmede aangeven door de betrokken organisaties werken aan het versterken van de samenwerking tussen de bestaande vrijwilligers initiatieven van de verschillende organisaties.. Elkaar kennen, gebruiken, doorverwijzen, gebruik maken van dezelfde sociale kaart en (zo mogelijk) koppeling van elkaars systemen. Dat betekent feitelijk het ontwerpen van een sociale kaart. 3) Faciliteren van Vrijwilligers via scholing, training 4) het verminderen van de regeldruk en het ondersteunen of bemiddelen bij ondersteuningbij zaken zoals boekhouding en dergelijke. 4) Meer erkennen en waarderen van vrijwilligers. 5) Het vergroten van de participatie in het vrijwilligerswerk door deelname van uitkeringsgerechtigden. Feitelijk betekent dit een verdere inkleuring van en het uitvoering geven aan het huidige vrijwilligersbeleid met als doelstelling om het aantal vrijwilligers te vergroten en de huidige vrijwilligers te behouden. Financiële middelen Uitgaande van instemming met de begroting 2008 e.v. en daarin voor dit werkterrein opgenomen uitbreidingen is vanaf 2008 het volgende budget voor vrijwilligersbeleid beschikbaar. De inkomsten bestaan uit het structurele gemeentelijke budget voor vrijwilligerswerk, alsmede de uitbreidingen per 2008, zoals door het college van B en W aan de raad zijn voorgesteld. Bij de uitgaven zijn de kosten opgenomen voor het vrijwilligersbeleid en de WA verzekering, zoals die thans bestaan. Wat betreft de collectieve WA verzekering wordt nagegaan of voortzetting nuttig lijkt. Voorst zijn bedragen opgenomen voor scholing, het versterken van de samenwerking tussen de verschillende VIP s en de bemensing van het VIP. Op dit moment is de bemensing van het VIP, tevens Wmo loket, nog niet opgenomen in de gemeentebegroting. In uit budget structureel 40.000 vrijwilligersontbijt 25.000 vrijwilligersontbijt (vanaf 2008) 25.000 WA verzekering 15.000 uitbreiding VIP (vanaf 2008) 25.000 scholing + cursussen 10.000 bezetting VIP vrijwilligers + uitvoering speerpunt 1) en 2) 40.000 Totaal 90.000 Totaal 90..000 Mantelzorg Voor het bepalen van beleidsdoelstellingen voor ondersteuning mantelzorger is samen met de regiogemeenten met behulp van landelijke rapporten onderzoek gedaan. Tevens is geput uit de ervaringen die zijn opgedaan in de VWS-ontwikkelpilot die in de periode medio 2005-medio 2007 is uitgevoerd. Een beleidsconferentie Mantelzorg op de Agenda leverde in oktober 2006 de volgende adviezen op. Er is behoefte aan één centraal punt waar mantelzorgers terecht kunnen, meer respijtzorg, een bijgewerkt productenboek, samenwerking en ondersteuning in buurten en wijken, interculturalisatie van instellingen, opleiding en scholing van mantelzorgers, continuïteit in de financiering, beleid richten op jongeren en ouderen, mannen en vrouwen, allochtoon en autonoom. Belangrijke eerste prioriteit is om de mantelzorger die ondersteuning nodig heeft te vinden. Daarnaast is het natuurlijk van belang dat er ondersteuning geboden kan worden. Het vinden van die mantelzorger kan: via huisarts of zorgaanbieder/ ondersteuner als zij verwijzen naar de Goudse ondersteuningsmogelijkheden. via het Wmo-loket. Burgers komen op allerlei momenten bij de gemeente. Niet alleen als het gaat om het loket voor zorg en welzijn, maar ook bij geboortes, verhuizingen, voor hun paspoort of rijbewijs. De gemeente kan via de eigen voordeur heel veel (potentiële) mantelzorgers bereiken. Goede informatievoorziening in eigen huis is dus van belang. Er zijn verschillende mogelijkheden om de mantelzorger te ondersteunen 6
Vanuit regievoering kan vraag en aanbod geïnventariseerd worden en kunnen initiatieven aan elkaar geknoopt worden Informatie en advies (ook over trainingsaanbod en deskundigheidsbevordering) moet op één punt beschikbaar zijn, een punt waar de mantelzorger kan inlopen. centraal informatie punt dat over alle informatie beschikt Er moet praktische ondersteuning voorhanden zijn in de vorm van respijtmogelijkheden en vrijwillige inzet. Kleine specifieke groepen (jonge mantelzorgers, mantelzorgers van psychiatrische hulpbehoevenden, mantelzorgers van kinderen met een handicap, mantelzorgers van mensen met een beperking en psychiatrische stoornis verdienen een aangepast aanbod op maat. Bij de uitwerking daarvan zijn meerdere professionele disciplines betrokken. Gelet op de kleine aantal kan in samenwerking met regiogemeenten en organisaties een aanbod op maat ontwikkeld worden dat ingekocht wordt. En tenslotte verdienen mantelzorgers hun plek in de advisering over het Wmo-beleid. Speerpunten ondersteuning mantelzorg 2008 e.v. 1) Zoals aangegeven zijn de hoofdprioriteiten op dit beleidsterrein: Het vinden van de mantelzorger. Het ondersteunen van de mantelzorger. 2) Komen tot een kwaliteitsslag van het bestaande VrijwilligersInformatiePunt dat tevens het Wmo loket is door verbreding tot de doelgroep mantelzorg. Naast deze verbreding van doelgroepen ook intensivering van de activiteiten (bemiddeling,informeren, faciliteren en ondersteunen). 3) Faciliteren van Mantelzorgers via scholing, training, respijtzorg, het verminderen van de regeldruk en het ondersteunen bij zaken zoals boekhouding en dergelijke. 4) Meer erkennen en waarderen van mantelzorgers, mogelijkheden van vergoeding bezien 5) Wat betreft mantelzorg regionaal optrekken bij onderdelen die wat schaalgrootte betreft beter vanuit die schaal ontwikkeld kunnen worden, zoals tegen 2008 het maatjesproject voor mensen met een psychische stoornis en het verder ontwikkelen en in stand houden van een oppascentrale voor kinderen met een handicap Financiële middelen Het Goudse gedeelte van het budget voor Mantelzorg dat tot 2007 via de AWBZ regionaal werd ingezet, is becijferd op 140.000 en maakt een niet geoormerkt onderdeel uit van de Wmo bijdrage aan de gemeente. Uitgaande van instemming met de begroting 2008 e.v. en de daarin voor dit werkterrein opgenomen middelen is vanaf 2008 het volgende budget voor ondersteuning mantelzorg beschikbaar. Voorgesteld wordt aan te sluiten bij twee regionale mantelzorg activiteiten en de overige activiteiten voor Gouda van het Bureau Informele Zorg in 2008 op zorgvuldige wijze in te bedden in het VIP/Wmo-loket te Gouda. Dat past én bij Goudse cliëntbenadering én biedt mogelijkheden de expertise van dat bureau te behouden. in budget mantelzorg 140.000 uit projecten mantelzorg ism regio 30.000 bezetting VIP (vrijwilligers + mantelzorg) 110.000 totaal 140.000 totaal 140.000 Werkzaamheden 2008 Voorgesteld wordt in 2008 te starten met werkzaamheden die leiden tot: 1. de samenwerking tussen de verschillende vrijwilligers initiatieven en organisaties wordt versterkt; 2. de functie van het VIP, overeenkomstig de adviezen van gehouden conferenties en DSP in overeenstemming met de oorspronkelijke bedoelingen wordt gebracht (invullen spreerpunten 1) en 2)) 3. met behoud van de kennis en ervaring van het bureau Informele Zorg de activiteiten van dat bureau ten behoeve van mantelzorg onderbrengen in het VrijwilligersInformatiePunt, waar immers ook het Wmo loket gevestigd is. 4. faciliteren van vrijwilligers en mantelzorgers via scholing, training 5. vermindering van de regeldruk voor vrijwilligersorganisaties 6. beleid vast te stellen voor deelname van uitkeringsgerechtigden zonder arbeidsplicht aan vrijwilligerswerk en/of mantelzorg; 7. voortzetten van de wijze waarop de gemeente de inzet van vrijwilligers erkent en waardeert; 8. onderzoeken of het handhaven van de vrijwilligers verzekering nuttig is 7
9. regionaal ontwikkelen (indien daarvoor regionaal voldoende draagvlak is) van een GGZ maatjesproject en een oppascentrale voor kinderen met een handicap. 8