1 Integrale Vroeghulp Midden-Brabant en Preventieve gezinsondersteuning Position paper Organisatie: Samenwerkingsverband Integrale Vroeghulp, mevrouw Annelien Theeuwes, voorzitter Opdrachtgever: Midden-Brabantse gemeenten Auteur: José den Boer, accountmanager de Meent Groep Anne-Riet van Haaren, coördinator Integrale Vroeghulp Midden-Brabant Plaats: Tilburg Datum: november 2013 Status:
Ik zie veel kansen Wethouder gemeente Tilburg: Ik zie in de transitie van de Jeugdzorg vooral kansen voor ouders en kinderen zelf. Ik zie een kans op betere zorg, die licht is als het kan, maar zwaar als het nodig is; die aansluit bij de behoeften van ouders en die is georganiseerd op de plekken waar kinderen opgroeien. Dat is op straat, in de wijk, op school en in de gemeente dus. Mevrouw M. Moorman Nu zijn we er op tijd bij wat een heleboel problemen en een negatief zelfbeeld scheelt. Ik bedoel hiermee dat ik als ouder de doelgroep 0-7 jaar zo belangrijk vind. 2
3 DEEL 1: INTEGRALE VROEGHULP 1 Inleiding Namens het Samenwerkingsverband Integrale Vroeghulp bieden wij u een position paper aan over het belang van continuering, de coördinatie Integrale Vroeghulp, waaronder ook Preventieve Gezinsondersteuning voor de regio Midden-Brabant. Integrale Vroeghulp Midden-Brabant biedt hulp aan kinderen tussen 0 en 7 jaar met een beperking of chronische ziekte en meervoudige ontwikkelingsproblemen en hun ouders. Kenmerken van Integrale Vroeghulp Midden-Brabant zijn: Een ketennetwerk van vroegtijdige signalering, integrale diagnostiek, gezinsondersteuning, onderwijs en zorg; Erkenning van de positie van de ouders als regisseur; Een voor ouders begrijpelijk en hanteerbaar adviesplan; Indien nodig: langdurige trajectbegeleiding voor ouders bij het organiseren van de passende voorzieningen, gezins- en opvoedingsondersteuning, een samenhangend aanbod van onderwijsen zorgarrangementen. Integrale Vroeghulp Midden-Brabant is een samenwerkingsverband van organisaties in de regio die kunnen helpen bij meervoudige ontwikkelingsproblemen van kinderen. Het aantal aanmeldingen in deze regio bedroeg in 2012 in totaal 176 cliënten. Zie tabel 1. Tabel 1: Aantal aanmeldingen 2012 Plaats Gemeente BERKEL ENSCHOT 1 DIESSEN 1 DONGEN 6 11 DRUNEN 6 ESBEEK 1 GILZE EN RIJEN 5 GOIRLE 12 GRAVENMOER 1 HILVARENBEEK 2 LOON OP ZAND 5 5 MOERGESTEL 2 OISTERWIJK 8 10 REUSEL-DE MIERDEN 2 SPRANG CAPELLE 2 TILBURG 100 103 UDENHOUT 2 VLIJMEN 1 WAALWIJK 19 21 TOTAAL 176
4 2 Aanleiding Voorwaarde voor succes is een goede samenwerking tussen alle partners. MEE coördineert deze samenwerkingsverbanden. Voor de aansturing en coördinatie van Integrale Vroeghulp ontvangt MEE jaarlijks subsidie van het Ministerie van VWS, op voorwaarde van samenwerking tussen gehandicaptenzorg en revalidatie. Vanaf 2015 zullen financiële middelen vanuit de AWBZ van MEE voor de reguliere cliëntenondersteuning worden overgeheveld naar gemeenten in het kader van de WMO. De voorwaarden waaronder zijn nog niet bekend. Wel hebben de samenwerkingspartners Integrale Vroeghulp sterk de behoefte om met het oog op de toekomst proactief te zijn en mede beleidsbepalend. Ook gemeenten bereiden zich voor op grote veranderingen in het sociaal domein zoals de transities AWBZ, Jeugdzorg en Passend Onderwijs. Zij denken na over de vraag hoe vroegsignalering, geboden vanuit Integrale Vroeghulp Midden-Brabant geborgd kan worden in het lokaal jeugdbeleid. De voorkeur gaat uit naar de continuering van de bestaande structuren waarbij de coördinatie momenteel ligt bij MEE. Behoud van coördinatie van Integrale Vroeghulp is om de volgende redenen van meerwaarde voor het lokale aanbod en jeugdbeleid: preventie van onnodige ontwikkelingsachterstanden van kinderen; behoud van integrale werkwijze, samenwerking en afstemming binnen het netwerk van organisaties; borging van bestaande specifieke medische kennis en expertise op het gebied van vroegtijdige signalering, intake, eerstelijns vroegdiagnostiek en vroege interventie; verdere ontwikkeling van professionele richtlijnen en standaarden voor vroegsignalering, multidisciplinair adviesplan, preventieve gezinsondersteuning, zorg en onderwijs. 3 Doelstelling en beoogde resultaten Het verzoek is subsidie aan alle negen Midden-Brabantse gemeentes van MEE voor de coördinatie van Integrale Vroeghulp Midden-Brabant te continueren vanaf 2015, opdat ook in de toekomst multidisciplinaire diagnostiek en het daarop afgestemde integrale aanbod aan kinderen met ontwikkelingsproblemen en hun ouders behouden blijft. Door Integrale Vroeghulp regionaal te organiseren behoud je de kwaliteit en efficiëntie van het aanbod en is het goedkoper dan op lokaal niveau weg te zetten. Sociale Netwerken versterken Voor Integrale Vroeghulp wordt het steeds belangrijker om samen te werken met ouders/verzorgers gericht op versterking van hun eigen kracht en dat van hun netwerk. Casemanagers Integrale Vroeghulp helpen de ouders hun netwerk te verkennen, activeren en benutten. Door versterking van het sociaal netwerk vermindert vaak de behoefte aan professionele zorg en kunnen zwaardere
vormen van zorg worden voorkomen of uitgesteld. In de komende jaren zullen hulpvragen nog meer in en met de eigen omgeving worden opgevangen en ingevuld. De trajectbegeleiding en ondersteuning van jonge kinderen en gezinnen wordt zoveel mogelijk dichtbij huis geboden. Bij meervoudige en complexe vragen is een bovenregionaal aanbod vereist om ook preventieve multidisciplinair vroegdiagnostiek en dagbehandeling mogelijk te maken. De ambitie is dat meer kinderen opgroeien in een kansrijk en veilig huis. Zelfredzaam waar het kan, ondersteunen waar het hoort, doorpakken waar het moet! Hierdoor worden kinderen en ouders vroegtijdig, snel en goed geholpen. Om 1 plan voor 1 gezin te realiseren moeten de verschillende organisaties samenwerken met ouders. MEE vervult hierbij de rol van coördinator en facilitator vanuit de missie MEE maakt meedoen mogelijk. Daarnaast levert MEE casemanagers die de intake doen en de ouders begeleiden in het hele traject (zie kader). Ouders behouden de regie over het eigen leven en dat van hun kinderen. Daarmee past de hulp en advies vanuit Integrale Vroeghulp Midden-Brabant uitstekend binnen het gemeentelijk beleid gericht op versterking van zelfredzaamheid van kwetsbare burgers. 5 Coördinator Integrale Vroeghulp: Beschikbaarheid van de juiste informatie en het juiste advies op het juiste moment is voor alle ouders van groot belang. Iémand moet de zorg van ouders serieus nemen, of dit nu een huisarts, de school of het consultatiebureau is. Na dit startschot biedt een casemanager - die náást de ouders staat, het overzicht en de voortgang bewaakt - een grote meerwaarde. Dat biedt Integrale Vroeghulp, laagdrempelig en zonder indicatie. Sommige gezinnen vinden een dergelijke regisseur in het particuliere circuit, sommigen vullen die rol na verloop van tijd zelf in. Met name in het begin, wanneer er nog veel onduidelijk is en de coördinatie van de zorg moet worden gestart, zijn professionals onmisbaar. Het streven is in 2014/2015 meer resultaten te behalen op het terrein van: o Ouderparticipatie. Als je ouders zelf de regie in handen geeft, dan zij zijn zelf medeverantwoordelijk voor en hebben invloed op het proces en traject. Als zij dat zelf gaan ervaren, werk je aan versterking van de eigen kracht en zelfredzaamheid van het gezin. Dit is zowel van belang voor nu als ook in de toekomst. o Verbinding van zorg en onderwijs door de expertise van het onderwijs te borgen in het kernteam en indien nodig de expertise van Vroeghulp te borgen in de RAC (regionaal advies team van het onderwijs). o Preventieve gezinsondersteuning vanuit Integrale Vroeghulp door de samenwerkende partners (zie deel 2). Integrale Vroeghulp is nu beperkt tot kinderen met meervoudige ontwikkelingsproblemen tussen 0 en 7 jaar. De expertise van de organisaties moet niet beperkt zijn tot deze leeftijdsgrens. Onze ambitie is dat de kennis
en kunde ook beschikbaar is voor de doelgroep boven de 7 jaar. Bij enkelvoudige problemen kunnen ouders met kinderen rechtstreeks terecht bij de desbetreffende organisatie. Bij meervoudige problemen is regionale samenwerking en afstemming tussen organisaties vereist. Het expertise/ deskundigen team zou kunnen worden ingezet wanneer opschaling van zorg nodig is en wanneer het voorliggend veld vanwege de complexiteit de vraag niet kan beantwoorden. 6 4 Verwachtingen, eisen en randvoorwaarden van de gemeenten In het advies Zo vroeg mogelijk door C. Bos over verankering van de Integrale Vroeghulp staat dat een kernteam van Integrale Vroeghulp minimaal moet bestaan uit een coördinator, kinderarts en gedragswetenschappelijk diagnosticus. In de huidige subsidieregeling AWBZ voor MEE, onderdeel Integrale Vroeghulp, staan de volgende voorwaarden: is gebaseerd op een samenwerkingsovereenkomst tussen de MEEorganisatie en ten minste de sector voor de kinderrevalidatie en de sector voor de zorg voor kinderen met een verstandelijke handicap; beschikt over een team Integrale Vroeghulp, bestaande uit vertegenwoordigers van een kinderrevalidatiecentrum of de revalidatieafdeling van een ziekenhuis, de subsidieontvanger en de kinderdagcentra voor kinderen met een verstandelijke handicap; een onafhankelijk aangestuurde coördinator heeft; een pool van deskundige casemanagers heeft; beschikt over een laagdrempelig aanmeldpunt, en beschikt over een projectplan dat de instemming heeft van de partijen die de samenwerkingsovereenkomst, bedoeld onder a, zijn aangegaan. Daarnaast stellen gemeenten in Midden-Brabant de volgende verwachtingen ten aanzien van coördinatie van Integrale Vroeghulp: Heldere verwachtingen, visie en resultaten. afstemming en samenwerking tussen verschillende sectoren (bijvoorbeeld zorg, onderwijs en kinderopvang). Door versnipperde financiering is dit niet vanzelfsprekend. Het vraagt van iedere betrokken partij niet alleen een intentie en gedeelde visie maar ook veel doorzettingsvermogen en creativiteit. Betere verbinding tussen Integrale Vroeghulp en de wijkteams. Plan van aanpak Integrale Vroeghulp bestaat uit zeven bouwstenen: Bouwsteen 1: Vroegsignalering Bouwsteen 2: Multidisciplinaire diagnostiek Bouwsteen 3: Multidisciplinair adviesplan Bouwsteen 4: Informatie, advies en trajectbegeleiding Bouwsteen 5: (Preventieve) gezinsondersteuning Bouwsteen 6: Zorg en onderwijs Bouwsteen 7: Ketennetwerk
7 Om de bouwstenen uit hieronder aan. U kunt animatie VVI'. te leggen is een animatie gemaakt. Klik het plaatje de animatie ook vinden op Youtube onder de titel 1 a Relatie met CJG: In het CJG is de deskundigheid van de casemanagers van MEE aanwezig. De voordelen van bestaande verbinding tussen de netwerken Integrale Vroeghulp en het CJG zijn evident: Versterking van de zorg voor kwetsbare kinderen met de expertise van Integrale Vroeghulp; Preventief en vroegtijdig handelen dicht bij huis; Integrale aanpak zorg, welzijn en onderwijs; Ketenzorg met accent op kind, gezin en omgeving; Aansluiting bij gemeentelijke ontwikkelingen zoals transitie jeugdzorg; Samenhang in de lokale en regionale voorzieningen. 6 Organisaties Binnen Integrale Vroeghulp Midden-Brabant werken de volgende organisaties samen op basis van een convenant: ASVZ (zorgaanbieder mensen met een verstandelijke beperking); Bureau Jeugdzorg Midden-Brabant; GGz Breburg; GGD Hart voor Brabant (jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar); Hondsberg (kinder- en jeugdpsychiatrie); Koninklijke Kentalis (zorgaanbieder autisme, spraak- en gehoorproblemen). MEE Brabant Noord; MEE Regio Tilburg Revalidatiecentrum Leijpark; St. Elisabeth Ziekenhuis; Stichting Amarant (zorgaanbieder mensen met een beperking); Stichting Kompaan en de Bocht (aanbieder jeugdzorg en vrouwenhulpverlening); Stichting Prisma (zorgaanbieder mensen met een handicap); TweeSteden Ziekenhuis; Zorgkantoor Midden-Brabant;
8 Om de efficiency en effectiviteit te verhogen zijn ook samenwerkingsafspraken gemaakt met: CJG s van de acht gemeenten van Midden-Brabant; Zorgbelang Midden-Brabant (ouderverenigingen); Peuterspeelzalen en kinderopvang; Huisartsen in het werkgebied van Midden-Brabant; Instituut Maatschappelijk Werk; Audiologisch Centrum; Centrum Buitenlandse Vrouwen; Weer Samen naar School (WSNS) en clusteronderwijs. 7 Verwachte kosten In de huidige situatie zitten de volgende organisaties zonder dat daar extra financiering tegenover staat: - MEE (gedragsdeskundige en casemanagers) - RCL Leijpark (revalidatiearts) - Amarant (gedragsdeskundige) - Elisabeth Ziekenhuis (logopedist en fysiotherapeut) - TweeSteden Ziekenhuis (logopedist, fysiotherapeut en kinderarts) - Bureau Jeugdzorg (gedragsdeskundige) - GGz Breburg (gedragsdeskundige) - GGD (jeugdarts) Vanaf 1 november sluiten ook aan: - Kentalis (spraak/taaldeskundige) - WSNS (onderwijsdeskundige) Zie tabel 2 voor de wijze waarop de organisaties nu gefinancierd worden. Tabel 2: Huidige financiering AWBZ ZORGVERZEKERING GEMEENTE PROVINVIE MEE RCL Leijpark x Amarant Prisma GGz Breburg ASVZ Hondsberg Kentalis St. Elisabeth Ziekenhuis TweeSteden Ziekenhuis GGD Bureau Jeugdzorg Kompaan en de Bocht
9 In onderstaande tabel staan de huidige subsidiebedragen van MEE regio Tilburg en MEE Brabant Noord voor de coördinatie van Integrale Vroeghulp. Activiteiten Kosten Coördineren De MEE-organisaties ontvangen een vast bedrag per jaar plus IVH een bedrag op basis van het aantal inwoners, waarbij wordt uitgegaan van het aantal inwoners op 1 januari van het jaar voorafgaande aan het subsidiejaar. Voor MEE regio Tilburg bedraagt dit in totaal 35.145.- Voor MEE Brabant Noord bedraagt dit in totaal 12.114.- Totaal 47.259.- De samenwerkingspartners Integrale Vroeghulp vragen de gemeenten in Midden-Brabant om de hulp aan gezinnen met jonge kinderen met meervoudige ontwikkelingsproblemen voort te zetten vanaf 2015 en hiervoor middelen te reserveren vanaf 2014. In totaal gaat het om 47.259.- per jaar. Deze middelen zijn nodig voor de huidige omvang van de coördinatie. Wanneer er een doorontwikkeling plaats gaat vinden dan kan de hoogte van het bedrag veranderen. Buiten deze aanvraag vanuit het samenwerkingsverband vallen: de inzet van de casemanagers door de MEE-organisaties; deelname aan het kernteam van de verschillende organisaties. Hierover worden aanvullend afspraken gemaakt met de gemeenten. 8 Verwachte baten De bouwstenen van Integrale Vroeghulp voldoen aan het Waarderingskader van het Integraal Toezicht Jeugdzaken: Doelconvergentie (werken vanuit gemeenschappelijke doelen); 1. Gedeelde probleemanalyse (delen van de kijk op aard/omvang); 2. Bereik van de keten (iedereen betrokken); 3. Ketenregie (bij 1 ketenpartner); 4. Informatiecoördinatie; 5. Continuïteit in de keten; 6. Oplossingsgerichtheid; 7. Systematische evaluatie en verbetering; In het landelijke project Vroeg, Voortdurend en Integraal is onderzoek gedaan naar de maatschappelijke baten. Uit deze Maatschappelijke Business Case (mbc) blijkt, dat de verwachte opbrengsten liggen op het terrein van zorg en onderwijs: Lager ziekteverzuim; Lagere ZorgZwaartePakketten en substitutie; Snellere doorstroom naar speciaal onderwijs; Snellere doorstroom naar regulier onderwijs; Vermindering maatschappelijke overlast.
Als baten voor gemeenten worden in het onderzoeksrapport genoemd: Alle (noodzakelijke) zorg is overzichtelijk per cliënt en in de tijd. Hiermee heeft de gemeente de totale kosten in beeld; Goede, efficiënte en kwalitatief goede zorg voor jonge inwoners; Grotere maatschappelijke bijdrage van burgers: door de optimale ontwikkeling van het kind is er een grotere kans op (blijvende) arbeidsparticipatie van de ouders en op termijn neemt ook mogelijk het kind zelf deel aan het arbeidsproces; Minder ontspoorde kinderen; Waarmaken van de regierol van de gemeente leidt tot hogere tevredenheid bij de burgers; Positieve impuls aan het imago van gemeenten. 10 Conclusie van de mbc is, dat de maatschappelijke opbrengsten vanaf 2016 hoger zijn dan de kosten. Voor iedere geïnvesteerde 0,68 wordt 1 terugverdiend. Dankzij de consultatiefunctie van Integrale Vroeghulp worden problemen waar mogelijk aangepakt en opgelost in de eerste lijn. Denk hierbij aan de voorliggende voorzieningen zoals huisartsen, CJG s en scholen. Hierdoor wordt opschaling naar de duurdere tweede lijn voorkomen. 9 Verwachte risico s Een risico voor het voortbestaan van Integrale Vroeghulp Midden-Brabant is het effect van bezuinigingen. Wanneer adequate financiering wegvalt, is de vraag of de regionale relaties voldoende duurzaam zijn om zelfstandig voortgezet te worden. Daarnaast kunnen de bezuinigingsmaatregelen ertoe leiden dat organisaties zich meer op hun eigen terrein terugtrekken en juist minder op externe en ketensamenwerking gericht zijn. Het wegvallen van de samenwerking zou in de eerste plaats ten koste gaan van jonge kinderen met meervoudige ontwikkelingsproblemen en hun ouders. De genoemde baten zullen dan niet meer gerealiseerd worden.
11 DEEL 2: PREVENTIEVE GEZINSONDERSTEUNING Eén van de bouwstenen van Integrale Vroeghulp in de regio Midden-Brabant is Preventieve Gezinsondersteuning. Dit wordt ingezet als ouders overbelast zijn, of pedagogische vragen hebben of als er observatie in de gezinssituatie nodig is. Het is heel belangrijk om, in samenspraak met ouders, te komen tot een aansluitend aanbod bij de behoefte van het hele gezin. De problematiek rondom kinderen met ontwikkelingsproblemen is vaak te complex en ouders schieten soms in alledaags handelen te kort, omdat ze niet weten hoe te handelen of overbelast zijn. Preventieve gezinsondersteuning doorbreekt deze pedagogische onmacht. Er is oog voor zowel de huidige gezinssituatie als voor de eventuele kindfactoren, vanuit meerzijdige partijdigheid. Het aanbod is tijdelijk en kortdurend: maximaal 4 keer per gezin. De hulp wordt geboden door partners uit het samenwerkingsverband Integrale Vroeghulp Midden-Brabant, namelijk Kompaan en de Bocht, Amarant, Prisma, GGD/Thebe, Hondsberg, GGz Breburg en Geminizorg. Met andere organisaties zijn afspraken gemaakt over op- en afschaling, namelijk peuterspeelzalen en kinderdagopvang, huisartsen, IMW, Audiologisch Centrum, Centrum voor Buitenlandse Vrouwen en WSNS clusteronderwijs. De coördinatie vindt plaats door de coördinator Integrale Vroeghulp. Samen met de casemanagers coördineert deze de informatievoorziening, adviseert, biedt steun, functioneert als klankbord en begeleidt de ouders in het realiseren van afgesproken zorg. Doel Een onderdeel van Integrale Vroeghulp is Preventieve Gezinsondersteuning. Doel van Preventieve gezinsondersteuning is dat in samenspraak met ouders een aanbod wordt gerealiseerd dat voorziet in de behoefte van het totale gezinssysteem. Gezinnen worden geholpen in het vinden van de achterliggende hulpvraag en middels een korte interventie wordt hun eigen kracht en zelfredzaamheid versterkt. In de praktijk komt het regelmatig voor dat een advies van het kernteam of indicatie van het Bureau Jeugdzorg dan niet meer nodig is. Kosten Het samenwerkingsverband heeft in 2010 een eenmalige subsidie van het zorgkantoor ontvangen voor preventieve gezinsondersteuning en stelt voor het bedrag van 20.000, beschikbaar te stellen. Op grond van de ervaring van de afgelopen drie jaar kan met bovenstaand bedrag de preventieve gezinsondersteuning geborgd worden. Baten Ook intensieve gezinsbegeleiding vanuit Integrale Vroeghulp Midden-Brabant heeft zijn waarde bewezen. Inmiddels zijn ongeveer 50 gezinnen begeleid waarvan 25% na de preventieve gezinsondersteuning geen verdere hulpverlening nodig had. Bij 75% is een beter beeld verkregen van de situatie en problemen van het kind. Hierdoor kon gerichte- en adequate hulp ingezet worden met behoud of hervinden van de regierol van de ouders.
12