Acute alvleesklierontsteking Synoniemen Acute pancreatitis De alvleesklier De alvleesklier is een langgerekte trosvormige klier. De medische naam is pancreas. Bij volwassen mensen is de lengte van de alvleesklier ongeveer twaalf tot vijftien centimeter en de dikte ongeveer één tot drie centimeter. De alvleesklier ligt links achter in de bovenbuik, vlak voor de wervelkolom. Aan de onderzijde van de alvleesklier bevindt zich de dunne darm. De alvleesklier kan in de lengte worden opgedeeld in drie delen: De 'kop' van de alvleesklier. Deze ligt in het midden van de buik onder de lever en tegen de twaalfvingerige darm. Het 'lichaam' van de alvleesklier bevindt zich achter de maag. De 'staart' van de alvleesklier ligt links in de buikholte dicht bij de milt en de linker nier. De alvleesklier heeft twee belangrijke, maar duidelijk verschillende, functies: Spijsvertering (exocriene functie) De alvleesklier produceert spijsverteringssappen. Deze sappen bevatten enzymen die nodig zijn voor de vertering van eiwitten, suikers en vetten. Door de alvleesklier lopen veel kleine afvoerkanaaltjes, die samen komen in de grote afvoergang van de alvleesklier. Deze afvoergang mondt samen met de grote galgang uit in de twaalfvingerige darm. De uitmonding heet de papil van Vater. Dit is een sluitspiertje aan het uiteinde van de alvleesklierbuis. De alvleeskliersappen en galsappen worden afgegeven aan de twaalfvingerige darm en zorgen voor een goede vertering van het voedsel. Bloedsuiker regulatie (endocriene functie) In de alvleesklier zitten kleine klieren die onder andere het hormoon insuline produceren. Deze kliertjes heten de 'Eilandjes van Langerhans'. Naast insuline produceren ze ook glucagon, beiden spelen een belangrijke rol bij de suikerstofwisseling van ons lichaam. Normaal gesproken worden de spijsverteringsenzymen die de alvleesklier produceert pas in de dunne darm actief, waar ze het voedsel helpen verteren. Bij een alvleesklierontsteking gaan de enzymen al in de alvleesklier zelf aan het werk. Dit veroorzaakt schade aan het weefsel van de alvleesklier. Als gevolg hiervan worden nog meer enzymen afgescheiden, waardoor de alvleesklier steeds verder wordt 'verteerd' en ontstoken raakt. Wat is een acute alvleesklierontsteking? Bij een acute alvleesklierontsteking treedt een kortdurende of tijdelijke ontsteking van de alvleesklier op. Meestal komt de ziekte binnen enkele weken weer tot rust. Hierbij kan de alvleesklier volledig genezen. In sommige gevallen kan er blijvende schade aan de alvleesklier ontstaan. Afhankelijk van de ernst van de alvleesklierontsteking wordt onderscheid gemaakt in oedemateuze alvleesklierontsteking en necrotiserende alvleesklierontsteking. Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 1
Oedemateuze alvleesklierontsteking Bij een oedemateuze alvleesklierontsteking is de alvleesklier opgezwollen doordat vocht (oedeem) zich ophoopt in of rondom de alvleesklier. Bij ongeveer 80% van de patiënten is er sprake van deze vorm van alvleesklierontsteking. De vooruitzichten voor de patiënt zijn gunstig, omdat het vocht in het algemeen spontaan verdwijnt. Necrotiserende alvleesklierontsteking Bij een necrotiserende alvleesklierontsteking sterft een deel van het alvleesklierweefsel af (necrose). Bij ongeveer 20% van de patiënten is er sprake van deze ernstige vorm van alvleesklierontsteking. Bij een necrotiserende alvleesklierontsteking kunnen bloedingen optreden omdat ook de bloedvaten worden kunnen afsterven. Bij deze vorm is de kans groot dat een bacterie zich in het afgestorven weefsel gaat nestelen. Hierdoor kan een ophoping van pus ontstaan. Na een aantal weken kan het pus zich ophopen en kan abcesvorming ontstaan. Ook kan een holte ontstaan die gevuld is met afgestorven weefsel en vocht. Dit is een zogenoemde pseudocyste. De pseudocyste verdwijnt in 50% van de gevallen vanzelf. Soms kan in een pseudocyste een infectie ontstaan. Mogelijke oorzaak acute alvleesklierontsteking Er zijn verschillende mogelijke oorzaken voor acute alvleesklierontsteking. Soms is de oorzaak echter onbekend. De laatste jaren blijkt dat er een stijging is in het aantal gevallen van acute alvleesklierontsteking. Dit heeft te maken met het toegenomen gebruik van alcohol. Onderzoek heeft aangetoond dat dagelijks gebruik van meerdere glazen alcoholische drank een verhoogde kans geeft op alvleesklierontsteking. De meest voorkomende oorzaken van acute alvleesklierontsteking zijn: een verstopping van de afvoergang van de alvleesklier door galstenen (40%). veelvuldig alcoholgebruik (30%). onbekende oorzaak (20%). Dit wordt een idiopathische alvleesklierontsteking genoemd. In de resterende 10% van de gevallen kan de ontsteking van de alvleesklier het gevolg zijn van: een complicatie van het ERCP-onderzoek (meer informatie over een ERCP) gebruik van sommige medicatie. een ongeval. een tumor in de alvleesklier, of in de buurt van de alvleesklier. Klachten en symptomen bij acute alvleesklierontsteking Acute en hevige buikpijn is de meest kenmerkende klacht bij acute alvleesklierontsteking. De pijn kan uitstralen naar de rug, de zij en de schouders. Bijkomende klachten zijn misselijkheid, braken, koorts en een versnelde ademhaling. Na een maaltijd nemen de klachten toe. Karakteristiek voor de pijn is de neiging om voorovergebogen te gaan zitten met opgetrokken knieën. Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 2
Complicaties bij acute alvleesklierontsteking Soms leidt een acute alvleesklierontsteking tot ernstige complicaties die problemen buiten de alvleesklier kunnen geven. Hieronder worden de meest voorkomende toegelicht: Darmstilstand: Als gevolg van de ontsteking kan de darm stil komen te liggen. De ontlasting kan hierdoor niet meer door de darm heen. Dit wordt ook wel een ileus genoemd. Een ileus kan ernstige klachten veroorzaken, zoals een opgezette en pijnlijke buik, koorts en braken. Dit kan leiden tot een levensbedreigende situatie. Meer informatie over de ileus vindt u elders op deze website. Geelzucht: De kop van de alvleesklier kan door de ontsteking flink opzwellen. Deze zwelling kan de galwegen dichtdrukken. Hierdoor kan galvloeistof niet meer goed doorstromen. Door de ophoping van galvloeistof ontstaat dan geelzucht. Meer informatie over geelzucht Falen van organen: soms leidt een acute alvleesklierontsteking tot ernstige complicaties, waarbij sommige organen ineens niet meer functioneren. Dit kunnen bijvoorbeeld de nieren zijn. Dit kan leiden tot levensbedreigende situaties. Hoe wordt de diagnose acute alvleesklierontsteking gesteld? Wanneer u klachten hebt die duiden op een alvleesklierontsteking verwijst de huisarts u door naar een maag-darm-leverarts of internist in het ziekenhuis voor verder onderzoek. Meestal is een combinatie van onderzoeken nodig. Hieronder worden de meest gebruikelijke onderzoeken toegelicht. Bloedonderzoek In het bloed kunnen veranderingen aangetoond worden in de waarden van bepaalde alvleesklierenzymen, zoals amylase en lipase. Echografie Een echo van de buik kan de ontstoken alvleesklier in beeld te brengen en aantonen of galstenen de oorzaak zijn van de ontsteking Endo-echografie Een endo-echografie is een vorm van echografie waarbij het echoapparaat vastzit op een flexibele slang (endoscoop). De arts brengt deze slang via de mond en de slokdarm naar de maag en het eerste deel van de dunne darm (de twaalfvingerige darm). Met dit onderzoek kan de arts inzicht krijgen in de alvleesklier, de galwegen en de alvleeskliergang. CT-scan (computer tomografie) Met een CT-scan kan de arts afwijkingen aan de alvleesklier opsporen. De arts kan met een CT-scan vaststellen of het om de oedemateuze of necrotiserende vorm van alvleesklierontsteking gaat. Röntgenfoto De arts kan een röntgenfoto aanvragen als er een darmstilstand (ileus) als gevolg van de acute alvleesklierontsteking wordt vermoed. Meer informatie over deze onderzoeken vindt u elders op deze website bij onderzoeken. Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 3
Behandeling van acute alvleesklierontsteking Bij een acute alvleesklierontsteking wordt de behandeling bepaald door de onderliggende oorzaak. Als de oorzaak bekend is dan is de behandeling in eerste instantie gericht op het wegnemen van de oorzaak. Hieronder vindt u de meest gebruikelijke behandelingen: Aanpassing in voeding Soms is aanpassing in de voeding nodig. Afhankelijk van uw situatie bepaalt de arts of u gewoon kunt eten of dat u voeding via een sonde toegediend krijgt. Sondevoeding is vloeibare voeding die door een slangetje (voedingssonde) rechtstreeks via de neus, slokdarm en maag in de dunne darm komt. Medicijnen Om hevige buikpijnklachten te verminderen zal de arts pijnstillers voorschrijven. Stoppen met alcohol Als de alvleesklierontsteking wordt veroorzaakt door alcoholgebruik, krijgt u het advies direct te stoppen met het drinken van alcohol. ERCP of endoscopische behandeling Een ERCP kan plaatsvinden als de acute alvleesklierontsteking het gevolg is van galstenen die in de galafvoergang vastzitten. Bij een ERCP kan de arts met een flexibele buis, de endoscoop, via de mond, slokdarm en de maag tot in het eerste deel van de dunne darm komen. Hier bevindt zich de gezamenlijke uitgang van de galwegen en de alvleesklier (papil van Vater). Via een instrument in de endoscoop maakt de arts een klein sneetje in de papil van Vater (papillotomie). Vervolgens kan de arts met behulp van kleine instrumenten de galstenen verwijderen uit de galwegen. Eventueel kan tijdens de ERCP ook nog een buisje (stent) in de galwegen worden geplaatst. Hierdoor kan de afvoer van alvleeskliersap en galsap verbeteren. Behandeling van complicaties Soms leidt een acute alvleesklierontsteking tot ernstige complicaties waarbij belangrijke organen niet goed meer functioneren. Belangrijke lichaamsfuncties, zoals de bloeddruk en ademhaling, moeten dan zorgvuldig worden bewaakt. Ook kan het nodig zijn om hart en nieren te ondersteunen. Voor deze ondersteuning en bewaking is behandeling op de intensive care afdeling nodig. Behandeling pseudocyste Wanneer er bij een acute necrotiserende alvleesklierontsteking een pseudocyste is ontstaan kan deze klachten veroorzaken. De cyste kan bijvoorbeeld tegen de maag of darm aandrukken en er kan dan misselijkheid, braken en pijn veroorzaken. Als de cyste de galwegen dichtdrukt kan geelzucht ontstaan. Soms ontstaat er een infectie in een pseudocyste. De arts zal dan antibioticum voorschrijven. Soms is ook verdere behandeling van de pseudocyste nodig. De arts kan u hier meer over vertellen. Bij een necrotiserende alvleesklierontsteking kan een ingreep noodzakelijk zijn om geïnfecteerd afgestorven weefsel van de alvleesklier te verwijderen. Bij ongeveer 10% van de patiënten met acute alvleesklierontsteking ontstaat uiteindelijk een chronische alvleesklierontsteking. Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 4
Tips en adviezen bij acute alvleesklierontsteking Bij het ontstaan van alvleesklierontsteking spelen verschillende oorzaken een rol. Soms is de oorzaak echter onbekend. Met een aantal voedingsadviezen en leefregels kunt u de kans op een acute alvleesklierontsteking verkleinen. Voeding Voor uw algehele gezondheid is het verstandig om gezond en gevarieerd te eten. Probeer ook voldoende te drinken. Een diëtist kan u helpen met een persoonlijk voedingsadvies. Alcohol Onderzoek heeft aangetoond dat dagelijks gebruik van meerdere glazen alcohol een verhoogde kans geeft op alvleesklierontsteking. Om alvleesklierontsteking te voorkomen is het belangrijk dat u matig bent met alcohol. Als er al sprake is van een alvleesklierontsteking, wordt het drinken van alcohol volstrekt afgeraden. Roken Voor de algehele gezondheid is het verstandig om niet te roken. Meer informatie? Alvleeskliervereniging (AVKV) Postbus 420, 9400 AK Assen Telefonische Hulp- en informatielijn : 0900 25 85 337 E-mail: info@alvleeskliervereniging.nl Internet: www.alvleeskliervereniging.nl Maag Lever Darm Stichting (MLDS) Postbus 800, 3800 AV Amersfoort Informatielijn : 0900 20 25 625 E-mail : voorlichting@mlds.nl Internet : www.mlds.nl Medegebruik van dit tekstdocument werd toegestaan aan de Alvleeskliervereniging Pagina 5