LOKALE KIEZERS: LOKALE KEUZES Onderzoek stemgedrag Gemeenteraadsverkiezingen 2010
Wie en waarom? Universiteit van Tilburg / Dec. 2010 Dr. Marcel Boogers Dr. Julien van Ostaaijen Laura Slagter Opdracht: Ministerie van BZK
Achtereenvolgens: Theoretische verklaringen Opinieonderzoek Casestudies Verklaringen zoeken Vraag naar democratische kwaliteit van gemeenteraadsverkiezingen
Theoretische verklaringen In de literatuur 3 hoofdverklaringen voor stemgedrag: Sociologische en demografische factoren Sociaal-psychologische factoren Rationele en strategische factoren Maar: Beperkte betekenis voor lokaal stemgedrag.
Sociologische en demografische verklaringen Kiezen op basis van leeftijd, klasse, geloof, ethniciteit, woonplaats frozen party systems kleinschaligheidseffecten
Sociaal-psychologische verklaringen Persoonlijke houding en oriëntatie Lange termijn: t.a.v. politieke ideeën, ideologieën Korte termijn: t.a.v. thema s of personen N.B. Toenemend gebruik stemwijzer!
Rationele en strategische factoren Kiezers stemmen voor hun eigen belang Baten moeten hoger zijn kosten Als politiek irrelevant is zijn er geen baten en wordt er dus niet gestemd. Lokale politiek is vaak niet duidelijk en lijkt dus vaak irrelevant.
Vraagstelling: Wat zijn de redenen om bij de gemeenteraadsverkiezingen op een bepaalde partij te gaan stemmen of om niet te gaan stemmen?
OPINIEONDERZOEK 1 Positief over gemeentebestuur Negatief over politiek (politici) Hoe lager de opleiding, hoe lager het vertrouwen in de politiek 80% vindt dat gemeente weinig invloed heeft op dagelijks leven Dus er is ook weinig belangstelling voor lokale politiek Maar deze belangstelling is het sterkst bij ouderen, mannen, hoogopgeleiden en in kleinere gemeenten Is de gemeente wel echt de eerste overheid? Is de gemeente en wat daar gebeurt wel zichtbaar voor de kiezer?
OPINIEONDERZOEK 2 50% kiest op landelijke overwegingen 25% op lokale overwegingen 25% op beide Jongeren en in grote gemeenten meer op landelijk, ouderen en in kleine gemeenten meer lokaal Als men ontevreden is met de gemeente of als men vertrouwen heeft in politici stemt men meer lokaal
OPINIEONDERZOEK 3 Vertrouwen in de lokale politiek of een lokaal politicus kan lokaal stemmen opleveren. Maar: 57% kiest voor een politieke partij En maar 7% kiest een bepaald persoon 35% op combinatie N.B. In Brabant (13%) en Limburg (18%) stemmen meer mensen op de persoon!!
OPINIEONDERZOEK 4 Kiezers blijven in de regel binnen een familie van partijen (stroming) Protestpartijen (PVV,Leefbaar) Progressieve partijen (PvdA,SP, Groen Links,D66) Christelijke partijen (CU, SGP) Conservatieve partijen (CDA,VVD) Bij de protestpartijen ook (vaak) lokalisten en themapartijen zoals OPNH en bijv. FNP, PvZ en PvhN te rekenen?
OPINIEONDERZOEK 5 Opkomst voor gemeente is maar +/- 55%, een groot deel kiezers is dus niet vertegenwoordigd. Wie belangstelling heeft voor lokale OF voor landelijke politiek stemt wel. Tevredenheid met gemeentebestuur speelt geen rol, vertrouwen in politiek wél Vooral jongeren en lager opgeleiden stemmen vaak niet. Worden hun belangen wel waargenomen??
Een conclusie Niet-stemmen en op landelijke motieven stemmen hebben dezelfde verklaring: Kosten beperking (theorie rationele/ strategische verklaring) Complexe lokale politiek Gemeente irrelevant Weinig vertrouwen in gemeentelijke politiek
Case studies Uit Almere, Delfzijl, Den Haag, Deurne, Dinkelland, Maassluis, Tilburg.
Conclusies Landelijke trends overheersen, maar lokale beoordeling van de landelijke partijen kan dat wat bijbuigen Sterk profileren geeft media-aandacht en grotere opkomst Maar: ideologische profilering staat lokale profilering in de weg bij landelijke partijen Tenslotte: personen kunnen toch het verschil maken
Conclusies 2 Lokale partijen kunnen zich makkelijker lokaal profileren Lokale partijen hebben vaker hun wortels in het lokale verenigingsleven Lokale partijen weten (daardoor) makkelijker aansprekende personen aan zich te verbinden
Conclusie 3 Kiezers die los raken van hun landelijke, ideologisch gemotiveerde partij stemmen makkelijker op een lokale, niet ideologisch gemotiveerde partij dan op een andere landelijke partij! Dus de steun voor lokale partijen heeft ook te maken met de landelijke politiek!
Achtergrond lokaal stemgedrag Kiezers hebben onvoldoende en onduidelijke informatie (geringe mediaaandacht) Daardoor indruk dat lokale politiek irrelevant is Daardoor kiezen op landelijke thema s of niet-kiezen Landelijke partijen worden daarbij gezien als ideologische stromingen
Is dit wel democratisch? Door de lage opkomst is de democratische functie betrekkelijk zwak.
Wat te doen 1 Verminder het partijpolitieke karakter van gemeentelijke verkiezingen. Laat alleen plaatselijke partijen meedoen, eventueel landelijke partijen onder lokale vlag Versterk lokale politieke groeperingen bijv. door subsidiëring N.B. Zie Griekenland, België, ook VS en Canada
Wat te doen 2 Maak duidelijk waar lokale politiek over gaat Stimuleer eigen beleid Accepteer dus verschillen tussen gemeenten Stimuleer strategische keuzes / een duidelijke politieke koers Regering en (vooral) Kamer moeten gemeenten echt los laten
Wat te doen 3 Geef personen de ruimte (?) Lokaal districtenstelsel Verlaging voorkeursdrempel Stimuleer vertegenwoordigende rol van raadsleden Meer tijd voor maatschappelijke contacten Betere worteling in de gemeenschap professionalisering
Breder toepasbaar?? Provinciale verkiezingen?? Waarschijnlijk nog minder bekend bij het publiek, Dus nog lagere opkomst en nog meer stemmen op landelijke overwegingen??
Zelfde remedie? Alleen provinciale partijen Subsidieer provinciale partijen Geef ruimte voor eigen beleid en zorg dat het publiek dat kan merken Profileer ook hier personen die aanspreken.
SLOT Eigen conclusie: Lokale en provinciale politiek moeten zich ontworstelen aan de houdgreep van de landelijke politiek. Dat kan door eigen, op de eigen situatie geënte partijvorming. Ze hebben elkaar daarbij nodig.