Evaluating the social outcomes of inclusive education Koster, Marloes IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2008 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Koster, M. (2008). Evaluating the social outcomes of inclusive education: a study on the social participation of pupils with special needs in regular primary education and the development of a teacher questionnaire s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 21-01-2017
Samenvatting SAMENVATTING
Dit proefschrift richt zich op de sociale participatie van leerlingen met beperkingen binnen het regulier basisonderwijs, in het bijzonder op de ontwikkeling van een instrument waarmee leerkrachten de sociale participatie van deze leerlingen in kaart kunnen brengen. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van en aanleiding tot het onderzoek. Nederland heeft in de afgelopen eeuw een omvangrijk systeem van speciaal onderwijs opgebouwd. In de laatste decennia is echter beleid in gang gezet om de inclusie van kinderen met beperkingen in het regulier onderwijs te bevorderen. Een grote stap werd gezet met de Wet op de Expertise Centra (WEC). Sinds de introductie van deze wet op 1 augustus 2003 komen kinderen met auditieve, communicatieve, motorische, verstandelijke of meervoudige beperkingen, als ook ernstige gedrags- emotionele en/of psychiatrische problemen in aanmerking voor leerlinggebonden financiering (LGF), het zogenaamde Rugzakje. Toekenning van een leerlinggebonden budget geeft ouders de mogelijkheid zelf te kiezen voor deelname van hun kind aan regulier of speciaal onderwijs. Een toenemend aantal ouders kiest voor plaatsing op een reguliere school, waarbij met name de vergrote mogelijkheden voor sociale participatie van hun kind de reden vormen voor deze keuze. Hoofdstuk 2 is gericht op de eerste ervaringen met leerlinggebonden financiering in het regulier basisonderwijs. Er wordt een indruk gegeven van de cognitieve, sociale en sociaal-emotionele ontwikkeling van twintig overwegend jonge leerlingen (gemiddelde leeftijd is 5;7 jaar) met een Rugzakje een aantal maanden na de plaatsing op een reguliere basisschool. Het gaat daarbij om de oordelen die leerkrachten, ouders en ambulant begeleiders hebben over de ontwikkeling van de leerlingen. De tevredenheid van de leerkrachten over de cognitieve ontwikkeling van de leerlingen is wisselend. Over de sociale en sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen zijn de leerkrachten over het geheel genomen tevreden. Opvallend in al deze beoordelingen is dat de ouders vaak nog wat positiever oordelen dan de leerkrachten, terwijl de ambulant begeleiders wat meer reserves laten blijken. De uitkomsten van een sociometrische vragenlijst, ingevuld door alle leerlingen van groepen met één of meer leerlingen met een beperking, leveren een negatiever beeld op dan dat van ouders, leerkrachten en ambulant begeleiders. Uit de uitkomsten van deze lijst blijkt dat negen van de twintig leerlingen met beperkingen als genegeerd of verworpen worden getypeerd. Deze typeringen worden door geen van de 208
leerkrachten, ouders of ambulant begeleiders genoemd. Overigens blijkt ook een deel van de leerlingen zonder beperkingen te worden genegeerd of verworpen volgens de uitkomsten van de sociometrische vragenlijst: de percentages genegeerde en afgewezen leerlingen verschillen niet noemenswaardig tussen de groep leerlingen met beperkingen en die zonder. Aangezien het onderzoek gericht was op de eerste ervaringen met LGF, was het niet mogelijk om de ontwikkeling van de leerlingen met een Rugzakje te vergelijken met een normgroep. Als alternatief is een panel van externe beoordelaars, bestaande uit vijf ervaren ambulant begeleiders, gevraagd op basis van geanonimiseerde leerling-dossiers een oordeel te geven over de ontwikkeling van de twintig leerlingen op cognitief, sociaal en sociaal-emotioneel gebied. De uitkomsten laten zien dat het panel zich in enige mate zorgen maakte over 35% van de leerlingen, wat in contrast staat met het oordeel van leerkrachten, ouders en in mindere mate ambulant begeleiders. Anderzijds was het panel (zeer) positief gestemd over eenzelfde percentage andere leerlingen met een beperking. Hoofdstuk 3 betreft een literatuurverkenning waarbij het verhelderen van de sociale dimensie van inclusie in het onderwijs centraal staat. Uit de literatuurverkenning komt naar voren dat de vaak gebruikte termen sociale integratie, sociale inclusie en sociale participatie door veel onderzoekers als synoniemen worden beschouwd en als zodanig worden gehanteerd. In dit onderzoek is sociale participatie gekozen als centraal begrip. Op basis van de literatuurverkenning werd geconcludeerd dat vier thema s kunnen worden onderscheiden binnen sociale participatie: vriendschappen/relaties, contacten/interacties, sociale zelfperceptie van de leerling en acceptatie door klasgenoten. Aan de hand van deze thema s is vervolgens een model van sociale participatie ontworpen. In hoofdstuk 4 wordt beschreven hoe het model van sociale participatie wordt gebruikt voor het ontwikkelen van een vragenlijst voor leerkrachten. De Vragenlijst Sociale Participatie is bedoeld om leerkrachten te ondersteunen bij het maken van accurate beoordelingen van de sociale participatie van leerlingen met beperkingen. In dit hoofdstuk worden de eerste bevindingen met betrekking tot de kwaliteit van de vragenlijst beschreven. De vragenlijst bestaat uit vier subschalen waarin de vier hoofdthema s van sociale participatie worden geoperationaliseerd. De uitkomsten met betrekking tot de psychometrische eigenschappen van de vragenlijst bleken veelbelovend te zijn, maar dienen met 209
enige voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden in verband met het kleine aantal respondenten. De uitkomsten van een confirmerende factoranalyse (Multiple Groep Methode) ondersteunden grotendeels de verdeling van sociale participatie in vier hoofdthema s. De betrouwbaarheid van de vragenlijst als geheel was hoog, terwijl de betrouwbaarheid van de vier subschalen uiteenliep van matig tot hoog. Op basis van deze uitkomsten werden enkele wijzigingen in de vragenlijst aangebracht en werd geconcludeerd dat door middel van grootschaliger onderzoek de kwaliteit van de vragenlijst verder onderzocht zou moeten worden. In de hoofdstukken 5 tot en met 7 wordt hiervan verslag gedaan. Hoofdstuk 5 richt zich op de psychometrische kwaliteiten van de Vragenlijst Sociale Participatie. Door middel van een non-parametrische item respons analyse (Mokken-analyse) is de kwaliteit van de vragenlijst als geheel en van de vier afzonderlijke subschalen onderzocht. Op basis van de uitkomsten van de analyses is een tiental items uit de vragenlijst verwijderd, resulterend in een definitieve vragenlijst bestaande uit 24 items. De uitkomsten van de analyses laten zien dat de vier subschalen gematigd sterk tot sterk zijn. Het dubbele monotonie model (DMM) van Mokken bleek van toepassing te zijn op iedere subschaal. De subschaalscores liggen op een ordinale schaal en de afzonderlijke items zijn invariant geordend. Daarnaast zijn de subschaalscores vergelijkbaar voor leerlingen met en zonder beperkingen. Bovendien wordt het model van sociale participatie, waarin de vier hoofdthema s worden onderscheiden, ondersteund door de uitkomsten van de analyses. De betrouwbaarheid van de vragenlijst als geheel bleek hoog te zijn en ook de vier subschalen zijn betrouwbaar bevonden. Tenslotte bleken er sterke aanwijzingen te zijn voor de discriminante validiteit van de vragenlijst. In hoofdstuk 6 staat de convergente validiteit van de Vragenlijst Sociale Participatie centraal. De correlaties tussen de vier subschalen van de vragenlijst en externe criteria bleken tegen te vallen: een aantal correlaties was relatief laag en enkele correlatiepatronen weken af van de verwachtingen. Hierdoor was er geen afdoende steun voor de convergente validiteit van de vragenlijst. Een secundaire analyse, te weten een confirmerende factoranalyse met behulp van LISREL, verschafte echter wel aanwijzingen voor de convergente validiteit van de Vragenlijst Sociale Participatie. Op basis van de uitkomsten betreffende de psychometrische kwaliteiten van de Vragenlijst Sociale Participatie, kan geconcludeerd worden dat de vragenlijst voor leerkrachten een waardevol 210
hulpmiddel kan worden bij het tijdig signaleren van problemen op het gebied van sociale participatie van leerlingen met beperkingen. Nader onderzoek naar onder andere de bruikbaarheid van de vragenlijst en naar de betekenis van scores is wenselijk. Hoofdstuk 7 maakt gebruik van onderzoeksmateriaal dat gebruikt is bij de ontwikkeling en kwaliteitstoetsing van de Vragenlijst Sociale Participatie. Aan de hand van dit onderzoeksmateriaal wordt de actuele stand van zaken met betrekking tot de sociale participatie van leerlingen met beperkingen binnen het regulier basisonderwijs beschreven. De uitkomsten zijn in enige mate zorgwekkend, aangezien leerlingen met beperkingen op drie van de vier hoofdthema s van sociale participatie lager scoren dan hun medeleerlingen zonder beperkingen. Enige nuancering is echter op zijn plaats. Veruit het merendeel van de leerlingen met beperkingen wordt geaccepteerd en heeft één of meer vrienden in de groep, een acceptabel aantal interacties met klasgenoten en een positief sociaal zelfbeeld. In hoofdstuk 8 worden de belangrijkste bevindingen uit dit proefschrift samengevat en de methodologische problemen van het onderzoek besproken. In het licht hiervan wordt een discussie gevoerd over de implicaties van dit onderzoek voor het onderwijsbeleid en voor de onderwijspraktijk en worden aanbevelingen voor vervolgonderzoek gedaan. 211
212