Draagvlak migratiebeleid Postmes, Thomas; Gordijn, Ernestine; Kuppens, T.; Gootjes, Frank; Albada, Katja

Transcriptie

1 University of Groningen Draagvlak migratiebeleid Postmes, Thomas; Gordijn, Ernestine; Kuppens, T.; Gootjes, Frank; Albada, Katja IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 2017 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Postmes, T., Gordijn, E., Kuppens, T., Gootjes, F., & Albada, K. (2017). Draagvlak migratiebeleid. Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 Rijksuniversiteit Groningen Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Draagvlak migratiebeleid Tom Postmes Ernestine Gordijn Toon Kuppens Frank Gootjes Katja Albada In opdracht van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC)

3 Inhoudsopgave- Samenvatting...4 Summary Inleiding Aanleidingvoorhetonderzoek Begrippenendefinities VraagBendoelstelling Onderzoeksaanpak Literatuuronderzoek Draagvlakvoordekomstenaanwezigheidvanmigranten Basisaannames:essentialisme,(in)compatibiliteitensuperioriteitsgedachten Competitietussen ons en hen Ervarendreiging Humaniteit Conclusies:draagvlakvoorkomstenaanwezigheidvanmigranten Veranderingvandraagvlak Contactmetmigrantenenasielzoekers Communicatieovervreemdelingenenoverbeleid Conclusies:veranderingvandraagvlak Reflectieeneenbrederekijkopdraagvlak Reflectie Anderefactorendiedraagvlakvoorbeleidbepalen Conclusies Analysedraagvlakopbasisvanenquête Methodologischeverantwoording Respons Resultaten:Aspectenvandraagvlakvoormigratiebeleid Resultaten:Evaluatiemigratiebeleid Evaluatiearbeidsmigrantenbeleid Evaluatieopvangbeleidasielzoekers Houdingtenopzichtevanasielzoekers EvaluatieterugkeerB/inburgeringsbeleid EvaluatieuitvoeringterugkeerBeninburgeringsbeleid Resultaten:Samenhangtussendraagvlakenhaardeterminanten

4 3.4.1 PersoonlijkcontactenlokalenabijheidAZC Resultaten:Bundelingvandeterminanteninfactoren Model:voorspellersvandraagvlak Interpretatievanresultatenenrepresentativiteit Conclusiesopbasisvandeenquête InterviewsovervluchtelingenBenarbeidsmigratiebeleid Methodologischeverantwoording Resultatenvraag1:Draagvlakvoordeuitvoeringvanvluchtelingenbeleid Kantelpuntenvandraagvlak Relatietusseninterviewsenenquête Resultatenvraag2:Draagvlakvoordekomstvanarbeidsmigranten Kantelpuntenvandraagvlak Relatietusseninterviewsenenquête Integratievanbevindingenuitinterviews Conclusiesopbasisvantelefonischeinterviews Beschouwing Conclusiesengevolgtrekkingenover draagvlakvoormigratiebeleid Factorendiedraagvlakvoorvluchtelingenbeleidbepalen Factorendiedraagvlakvoorbeleidarbeidsmigratiebepalen Literatuur Appendix VergelijkingsamplemetCBSdooronderzoeksbureau Methodologischeverantwoordingenquête Aspectenvandraagvlakvoormigratiebeleid Overzichtmetingenenquête Completemodellenvoorvoorspellersvandraagvlak Methodologischeverantwoordingtelefonischeinterviews

5 Dehogeinstroomvanasielzoekersin2015heefthetmigratievraagstukopde maatschappelijkeagendageplaatst.erzijnsomssterkemeningsverschillentussen voorbentegenstanders.ditonderzoekfocustophetdraagvlakonderdenederlandse bevolkingvoorverschillendeaspectenvanhetnederlandsemigratiebeleid.draagvlak verwijsthiernaaracceptatie,begripofsteunindesamenleving.hetonderzoekricht zichspecifiekopdevragendoorwelkefactorendematevanmaatschappelijk draagvlakvoordeverschillendeaspectenvanhetmigratiebeleidinnederlandwordt beïnvloed,eninhoeverrediefactorenkunnenwordeningezetommaatschappelijk draagvlakvoordieaspectentebehoudendanwelversterken?hetonderzoekbestaat uitdriedelen.heteerstedeelbetrefteenliteratuurstudiewaarinisnagegaanwelke processenhetdraagvlakvoormigratiebeleidbepalen.hettweededeelbetrefteen enquêtenaardraagvlakondereengrotesteekproefnederlanders.hetderdedeel bestaatuittelefonischeinterviewsonder80deelnemersaandeenquête,waarbijhet doelwasombeterinzichttekrijgeninderedenenwaarommenzooverdeze beleidsmaatregelenenhunuitvoeringdenkt. Samenvatting- Deel-1:-Literatuurstudie- Welkeprocessenbepalenhetdraagvlakvoormigratiebeleid?Indeliteratuurstudie isonderscheidgemaakttussenenerzijdsdeinzichtenuitonderzoeknaardraagvlak voordeaanwezigheidenkomstvanmigrantenenanderzijdsinzichtenoverhet draagvlakvoorbeleidvandeoverheid.eriszeerveelgepubliceerdoverdevraagwelke factorenmedebepalenoferdraagvlakisvoordekomstenaanwezigheidvan migranten.deliteratuurstudielaatziendaterzekerdriefactorenteonderscheidenzijn diebetrokkenzijnbijhetafnemenvandraagvlak.zokandraagvlakafnemenvanwege incompatibiliteit.tussengroepenofculturen,hetideedat"wij"nietsamenkunnenleven met hen.eriseenneigingomaantenemendatdenationaliteitvaneenpersooneen fundamentelekernheeftvanonveranderlijkeeigenschappen,diegroepsledenmaken wiezezijn.dergelijkegedachtenkunnenertoeleidendatnationaliteiteenbelangrijke rolspeeltindeonderlingeverhoudingen:mensenmeteenandereachtergronddandie van"ons"lopenhetrisicodatzealtijd"vreemden"zullenblijven. Daarnaastzaldraagvlakonderdrukkomentestaanalsmenwaarneemtdat"wij" incompetitiezijnmet"hen.dematevanacceptatievoormigrantenneemtafalsmen denktdatercompetitieisomschaarsebronnen(zoalshuisvestiging,maatschappelijke diensteneneconomischeuitkomsten)tussendeeigengroep(bijvoorbeeld Nederlanders)enmigranten.Competitiemetmigrantenissterkeralsmensen 4

6 relatievedeprivatie ervaren:eengevoeldatanderenbeterafzijndandeeigengroep. Erzijnooksuggestiesindeliteratuurdatmaatschappelijkeeneconomische instabiliteitvijandigheidjegensmigrantenkanaanwakkeren.ditkanzoweleen verslechteringalseenverbeteringvandeeconomiebetreffen.alsmenhetslechter krijgt,neemtdewaargenomencompetitietoe;maaralsmeneconomischindeliftzit, kanditgepaardgaanmetangstvoorterugval. Eenderdefactordiedraagvlakvoormigratienegatiefkanbeïnvloeden,ishetidee dat"zij"eendreigingvoor ons vormen.dreigingkanzowelcultureelzijn,alsmen bangisdatdemigranteneenbedreigingvormenvoordenederlandsecultuuren leefwijze,alsmeerfysiek,bijvoorbeelddoorangstvoorterroristischeaanslagen.deze ervarendreiginggaatgepaardmetnegatieveattitudesoverdeanderegroepenmet aantastingvanhetdraagvlakvoorhunkomsten/ofaanwezigheid. Incontrasthiermeekandraagvlakvoormigratiejuistversterktwordenals mensenmeerhumanitaireoverwegingenbetrekkeninhunideeoverdekomstof aanwezigheidvanmigranten.doormigrantente(re)humaniseren,zalhetwijbzijb verschilgenuanceerdofdoorbrokenworden.tevenskanmenhierdoordepositieve kantenvanpluriformiteitendiversiteitomarmen.ookkanditbereiktwordendooreen beroeptedoenopmedemenselijkheid,empathieenbegripvanenvooranderen,onder anderedoorkennisoverdepersoonlijkeomstandighedenendrijfverenvanmigranten tevergroten.contactmetmigrantenkandraagvlakvoordekomstenaanwezigheidvan migrantenvergroten.ookberichtgevingencommunicatieoverbeleidkunneneen sterkeinvloedhebbenopdraagvlakvoormigranten.indezecommunicatieishet verstandigomrekeningtehoudenmetdewaardendietengrondslagliggenaanbeleid, metdebewoordingronddoelgroepenvanhetbeleid(bijvoorbeeldhetgebruikvan neutraleaanduidingenenhetvermijdenvanbeschrijvingendiedreigingimplicerenof diedehumaniserendzijn)enmetdeafspiegelingvanhetbeleidenhetprobleemzelf(is deoverheid incontrol?). Dezefactorendiedraagvlakvoormigratiebeleidbeïnvloeden,hebbenspecifiek betrekkingopmigranten.weerstandlijktvoorttekomenuitgedachtenoverde migrantenzelfengedachtenoverdeinvloeddieze(kunnen)hebbenop ons.meer algemeneliteratuuroverdraagvlakopandereterreinendanmigratiesuggereertdat daarnaastookgedachtenoverdeuitvoerder(deoverheid)endemanierwaaropdeze tewerkgaatvaninvloedkunnenzijnopdraagvlakvoorbeleidenuitvoeringopdit gebied.hierbijspeeltvertrouwenindeoverheiden,meerinhetalgemeen, tevredenheidmetdehuidigestandvandemaatschappijeengroterol.metname onbehagenencollectiefongenoegenoverdemaatschappijzoukunnenbeïnvloedenhoe personendenkenoverspecifiekeproblemenindemaatschappij,zoalseentoenamevan hetaantalmigranten. 5

7 Deel-2:-Bevolkingsenquête- Uithetliteratuuronderzoekconstaterenwedathetnuttigkanzijnomeen onderscheidtemakentussendraagvlakvoormigratieendraagvlakvoorhetbeleiden haaruitvoering.omditenanderezakenteonderzoekendedenweeenenquêteonder 2.601mensendieeenrepresentatieveafspiegelingvormenvandeNederlandse bevolkingvan18jaarenouder. Heteerstedoelvanhetonderzoekwasomnadertebestuderenof draagvlakvoor migratiebeleid weleenunitairbegripis.indeenquêteisonderzochtwelkeaspecten vandraagvlakvoormigratiebeleidkunnenwordenonderscheidenenhoeveel draagvlakerisvoordezeaspecten.hetdraagvlakvoormigratiebeleidvaltinderdaad uiteeninverschillendeaspecten.ermoetonderscheidwordengemaakttussendemate waarinmenheteensismethetbeleidenofmenvindtdathetbeleidgoedwordt uitgevoerd.zoevalueertmenhetbeleidmetbetrekkingtotopvangeninburgeringvan vluchtelingenenhuneventueleterugkeeroverhetalgemeenvrijpositief,maarismen echterontevredenoverdeuitvoeringvanhetterugkeerbeninburgeringsbeleid.watde matevandraagvlakvoorverschillendeaspectenvanhetbeleidbetreft,vindteenruime meerderheiddatvluchtelingenopgevangenmoetenworden,datuitgeprocedeerde vluchtelingenmoetenvertrekkenendatstatushoudersmoeteninburgeren.een meerderheidvanderespondentenvindtdatarbeidsmigranteneenwerkvergunning moetenkunnenkrijgen.hetaspectvanhetmigratiebeleidwaarmenhetminstpositief overis,ishetvrijeverkeervaneubburgers. Eentweededoelvanhetonderzoekwasomdemogelijkedeterminanten(zoals acceptatievanmigrantenenmaatschappelijkongenoegen)vanverschillendeaspecten vandraagvlaktebestuderen.inhetverlengdevandeliteratuurstudiebleekuitdit onderdeelvanhetonderzoekzowelhetbelangvanacceptatievanmigrantenalsvan het(veelmindervaakbestudeerde)maatschappelijkonbehagen.acceptatievan migranteniseengoedevoorspellervoorevaluatievanzowelhet arbeidsmigrantenbeleidalsvanhetopvangbeleidvoorvluchtelingen.maatschappelijk onbehagenheeftalleeneenindirecteffectopdeevaluatievanhetopvangbeleidvoor vluchtelingenindezindathetsterkmetacceptatiesamenhangtenacceptatieophaar beurtsterkmetditaspectvandraagvlaksamenhangt.maatschappelijkonbehagen heeftweleendirecteffectopdeevaluatievanhetarbeidsmigrantenbeleid,maarhet effectvanacceptatieisnogsteedsveelsterker.voordeevaluatievandeuitvoeringvan hetterugkeerbeninburgeringbeleidgeldtechterdathetinminderematevoorspeld wordtdoordematewaarinmenmigrantenaccepteertendaarnaastinevensterke matedoorbredereattitudesoverhoehetgaatinnederland.dushetbeleidwaarover 6

8 menhetminsttevredenis,hangtinrelatiefsterkematesamenmetmaatschappelijk onbehagen. Inhetenquêteonderzoekisgeprobeerdomeenonderscheidtemakentussen lokaaldraagvlakvooropvangvanvluchtelingen(indeeigengemeente)ennationaal draagvlak.voordemeesterespondenteniserechterweinigverschiltussendetwee. TevensisergeenindicatiedatnabijheidtoteenAZCofcontactmetvluchtelingeneen sterkeinvloedhebbenopdraagvlak.daardoorverschaffendehuidigeresultatengeen nieuweinzichtenindelokalefactorenengebeurtenissendiedraagvlak(nationaalof lokaal)kunnenbeïnvloeden. Deel-3:-Telefonische-interviews- Omeenbeterinzichttekrijgenindefactorendieeenrolspelenbijdeverandering vandraagvlak,werden80respondentendiedeenquêtehaddeningevuldtelefonisch benaderdvooreenverdiependgesprek.hierbijwerdexplicietgevraagdomhun meningtoetelichtenoverdemanierwaaropdeoverheidhaarbeleidopgebiedvan terugkeer/inburgerenvanvluchtelingenuitvoert,omdatuitderesultatenvande enquêteblijktdatveelmensenhetinhoudelijkeenszijnmetdeuitgangspuntenvandit beleidmaardateengrotegroepdeuitvoeringvanhetbeleidnegatiefbeoordeelt.als tweedeistelefonischdieperingegaanopdraagvlakvoorarbeidsmigratie,omdatdit aspectvanhetmigratiebeleidhetminstpositiefwerdbeoordeeldinvergelijkingmet andereaspecten. Uitdeinterviewskomenverschillendeoverkoepelendethema snaarvoren.een overkoepelenderedenvooreenhoogdraagvlakishumaniteit.humaniteitspeeltvooral eenrolwatbetreftdraagvlakvoorvluchtelingenbeleidenhetwashetbelangrijkste themaindegesprekkenovervluchtelingenbeleid.dituitzichinempathieen hulpgedragtenaanzienvanvluchtelingen.daarbijzijnmoreleoverwegingenover humaniteitbelangrijk.eenconcreetaspectvaneenhumaanbeleiddatvaakwerd benoemd,isdatdeprocedurekortermoetomvluchtelingensnellerzekerheidtegeven. Ditisdebelangrijkstekritiekvanderespondentenopdeprocedure.Vaakwordthierbij genoemddatermeerflexibiliteitmogelijkmoetzijn.ditlaatstelijktbepaaldteworden doorindividuelecasussendie(nationaaloflokaal)deaandachttrekken. Watbetreftredenenvooreenhoogdraagvlakvoorarbeidsmigratiebeleidgeven veelmensenhetnutofhetbelangaanvanlegalearbeidsmigrantenvoordeeconomie; voorbedrijvenofvoorindividuen. Eenoverkoepelendthemadatsamengaatmeteengebrekaandraagvlakishetidee vandreiging.inhetgevalvanhetvluchtelingenbeleidbetreftditmetname economischedreigingenhetfeitdatvooreconomischevluchtelingenof 7

9 gelukszoekers geenplaatsis,terwijlcultureleoffysiekedreigingslechtssporadisch wordengenoemd.inzakearbeidsmigratiebeleidisdebedreigingvanbanenvan Nederlandersietsdatdoorveelrespondentengenoemdwordt.Menverwijstook explicietnaardemoeilijkesituatievanveelnederlanders:arbeidsmigrantenmoeten gelijkbehandeldwordenalsnederlandsewerknemersomoneerlijkeconcurrentiete voorkomen.zowelvluchtelingenalsarbeidsmigrantenkunnendusalseenbedreiging gezienwordenalsmendenktdatzeonzewelvaartaantasten. Eenvierdeoverkoepelendthemaishetbelangvaninburgering.Ditwordt genoemddoorzowelvoorbalstegenstandersvanmigratie,eningesprekkenover zowelvluchtelingenbeleidalsarbeidsmigratiebeleid.ongeveereenkwartvande respondentensteltdatdeoverheidstrengermoetzijnalshetgaatoverinburgeringvan vluchtelingen,alsteltjuisttienprocentvanderespondentendatdeoverheidméér moetdoenominburgeringtefaciliteren.ookwatbetreftarbeidsmigrantenstellen sommigendatzijzichmoetenaanpassenaandenormenenomgangsvormendiein Nederlandgangbaarzijn. Uiteenvergelijkingvandeinhoudvandetelefonischeinterviewsmetde antwoordenopdeenquêteblijktdatmensendieontevredenzijnoverdeuitvoering vanhetterugkeerbeninburgeringsbeleidweinigconcretesuggestiesgeventer verbeteringennietveelminderempathie/humaniteitvoorvluchtelingenhebben.wel zienzevluchtelingenvaakalseenbedreigingofvindenzedatvluchtelingennietnaar Nederlandhorentekomen.Verderhangthetvermeldenvanhumaniteitinde interviewssamenmeteenmeerpositievehoudingjegensvluchtelingenzoalsgemeten indeenquête.ookhangthetvermeldenvandreigingindeinterviewssamenmeteen meernegatievehoudingtegenovermigrantenindeenquête.tenslotte,wieinde enquêteontevredenwasoverhetarbeidsmigratiebeleidvermeldtinhetinterview vakerdateengelijkebehandelingvannederlandseenbuitenlandsewerknemersnodig is. Inhetinterviewisexplicietgevraagdofereenbepaaldereden,gebeurtenis,of momentwasdatdemeningvanderespondentveranderdwas.demeeste respondentengavenaandatditnietzowas.indienzijweleenredenaangeven,blijkt datvoormensenmeteennegatievemeningovervluchtelingenbeleiddemediaveelal debelangrijkstebronwas,terwijlbijmensenmeteenmeerpositievemeningeen persoonlijkeervaringvakerdebelangrijkstebronwas.indegesprekkenover arbeidsmigratiebeleidwerdennauwelijkstotgeenspecifiekemomentenof gebeurtenissenaangeven.indienrespondentenwelwatnoemden,warenditmetname persoonlijkeervaringen.draagvlakvoordekomstvanarbeidsmigrantenlijktminder onderhevigaandramatischegebeurtenissendieveelmediabaandachtkrijgendan draagvlakvoorvluchtelingebeleid. 8

10 Conclusie- Hetiseenlogischegedachtedatdraagvlakvoormigratiebeleidwordtbepaalddoor dematewaarinvreemdelingenwordengeaccepteerd.diegedachtewordtookindit onderzoekwederombevestigd.maatschappelijkonbehagenspeeltechteropde achtergrondeenbelangrijkeenonderbelichterolinhetbepalenvanhoenederlanders deoverheidevalueren.ditonderzoeklaatzienopwelkemanierdatongenoegenmet draagvlakvoormigratiebeleidsamenhangt.metnameophetgebiedvandraagvlak voordeuitvoering(hetmeestkritischepunt)isdieinvloedrelatiefgroot. 9

11 Thehighinfluxofasylumseekersin2015hasmademigrationacentralissuein societaldebates.opponentsandproponentsofmigrationdifferstronglyintheir opinion.thisresearchfocusesonpublicsupportforvariousaspectsofdutchmigration policy.with publicsupport wemeanacceptance,understandingandsupportin society.thisresearchprojectinvestigateswhichfactorsdetermineandinfluencethe degreeofpublicsupportforvariousaspectsofmigrationpolicyinthenetherlands, andtowhatextentthesefactorscanbemobilisedtomaintainortostrengthenpublic support.theresearchconsistsofthreeparts.thefirstpartisaliteraturereviewin whichweanalysewhichprocessesdeterminepublicsupportformigrationpolicy.the secondpartconsistsofasurveyexaminingpublicsupportamongalargesampleof Dutchparticipants.Thethirdpartconsistsofinterviewsof80surveyrespondents,the goalofwhichwastoenhanceourunderstandingofthereasonsforpeople sopinions onmigrationpolicyanditsimplementation. Summary- Part-1:-Literature-review- Whichprocessesdeterminepublicsupportformigrationpolicy?Intheliterature reviewwemadeadistinctionbetweenresearchinsightsaboutpublicsupportforthe presenceandarrivalofmigrants,andinsightsaboutpublicsupportforpoliciesofthe government.thereisalargeliteratureonthefactorsthatdeterminepublicsupportfor thepresenceandarrivalofmigrants.theliteraturereviewshowsthatatleastthree factorscanbedistinguishedthatareallrelevanttopublicsupport.publicsupportcan decreasebecauseofincompatibilitybetweengroupsandcultures,theideathat we cannotlivetogetherwith them.thereisatendencytoassumethataperson s nationalityimpliesacoreofunchangeableproperties,thatmakegroupmembersinto whattheyare.theseideascanleadtoanimportantrolefornationalityininterpersonal relationships:peoplewithadifferentbackgroundthan ours areatriskthattheywill remain strangers. Furthermore,publicsupportislikelytocomeunderpressurewhenpeople perceivethat we arein.competitionwith them.thedegreeofacceptanceof migrantsdecreasesifpeoplethinkthatthereiscompetitionforscarceresources(such ashousing,publicservices,andeconomicgains)betweentheowngroup(suchas Dutchpeople)andmigrants.Competitionwithmigrantsisstrongerwhenpeople experience relativedeprivation :afeelingthatothersarebetteroffthantheown group.theliteraturealsosuggeststhatsocietalandeconomicinstabilitycaninduce hostilitytowardsmigrants.instabilitycantaketheformofeitheranincreaseora 10

12 decreaseineconomicwelfare.ifwelfaredeteriorates,theperceptionofcompetition willincrease,butifwelfareimprovesrapidly,thiscanraisefearsofafuturedecline. Athirdfactorthatcaninfluencepublicsupportformigration,istheideathat they areathreatto us.thisthreatcanbecultural,ifoneisafraidthatmigrantsform athreattodutchcultureandcustoms,aswellasmorephysical,throughfearof,for example,terroristattacks.thisexperiencedthreatisassociatedwithnegativeattitudes abouttheothergroupandwithadeclineinpublicsupportfortheirarrivalorpresence. Incontrast,publicsupportformigrationcanbestrengthenedwhenpeoplehave morehumanitarianconsiderationsaboutthepresenceorarrivalofmigrants.by (re)humanisingmigrants,thesharpdistinctionsbetween us and them willbe nuancedorstronglyreduced.moreover,thisopenspeopletoappreciatingthepositive sidesofpluriformityanddiversity.thiscanalsobeachievedbycallingoncompassion, empathy,andunderstandingfromandforothers,forexamplebyenhancingknowledge aboutpersonalcircumstancesandmotivesofmigrants.contactwithmigrantscan increasepublicsupportforthearrivalandpresenceofmigrants.anotherfactorthat hasalargeinfluenceonpublicsupportformigrantsiscommunicationaboutand coverageofpolicies.inthiscommunication,itiswisetotakethevaluesintoaccount thatareatthefoundationofcertainpolicies,tocarefullychoosewordsthatareusedto describetargetgroupsofthepolicies(forexampletheuseofneutraltermsandthe avoidanceofdescriptionthatimplythreatorthataredehumanising),andtotakeinto accounthowpoliciesandtheproblemitselfareportrayed(isthegovernment in control?). Theabovementionedfactorsthatinfluencepublicsupportformigrationpolicies specificallyconcernmigrants.resistanceseemstobeoriginatingfromthethoughts aboutmigrantsthemselvesandthoughtsabouttheinfluencethey(can)haveon us.a broaderliteratureaboutpublicsupportinotherdomainsthanmigrationsuggeststhat thethoughtsaboutthegovernmentitselfandthewayitimplementspoliciesmayalso influencepublicsupportforpoliciesandtheirimplementationinthisdomain.trustin governmentandsatisfactionwiththecurrentstateofsocietyplayamajorroleinthis regard.specifically,ageneralsocietaldiscontentcouldinfluencehowpeoplethink aboutconcreteproblemsinsociety,suchasanincreaseinthenumberofmigrants. Part-2:-Survey-among-citizens- Fromtheliteraturestudyweconcludethatitcanbeusefultomakeadistinction betweenpublicsupportformigrationandpublicsupportforpoliciesandtheir implementation.tostudythis,weconductedasurveyamong2601peoplethatforma representativesampleofdutchcitizensaged18yearsandolder. 11

13 Thefirstgoalofthesurveywastoinvestigatewhether publicsupportfor migrationpolicy isaunitaryconcept.weinvestigatedwhichaspectsofpublicsupport formigrationpolicyaredistinguishedandhowmuchpublicsupportthereisforthese aspects.thepublicsupportformigrationpolicyindeedconsistsofseveralaspects.a distinctionshouldbemadebetweenthedegreeofagreementwithpoliciesand whetherthepoliciesareimplementedwellbythegovernment.inthissense,people evaluatepolicieswithregardtoshelterforandintegrationofrefugees,aswellastheir policiesforvoluntaryandinvoluntaryreturnratherpositively,buttheyaredissatisfied withhowthereturnandintegrationpoliciesareimplemented.regardingthedegreeof publicsupportforvariousaspectsofmigrationpolicy,alargemajorityindicatesthat refugeesshouldbegivenshelter,thatrefugeeswhohavebeendeniedasylumshould leavethecountry,andthatthosewhohavebeengivenasylumshouldintegrate.a majorityoftherespondentsbelievethatlabourmigrantsshouldbeabletoreceivea workpermit.theaspectofmigrationpolicythatpeoplearemostnegativeabout,isthe freemovementofeubcitizens. Asecondgoalofthisstudywastoinvestigatepossibledeterminants(suchasthe acceptanceofmigrantsandsocietaldiscontent)ofdifferentaspectsofpublicsupport formigrationpolicy.extendingtheresultsoftheliteraturestudy,thesurveyresults indicatetheimportanceofbothacceptanceofmigrants,andsocietaldiscontent(which hasbeenstudiedlessoftenintheliterature).acceptanceofmigrantsisagood predictorofhowthelabourmigrationpoliciesandrefugeepoliciesareevaluated. Societaldiscontentonlyhasanindirecteffectontheevaluationofthelatterpoliciesin thesensethatitcorrelatesstronglywithacceptanceandacceptance,inturn,isstrongly correlatedwiththisaspectofpublicsupport.societaldiscontentdoeshaveadirect effectontheevaluationoflabourmigrationpolicies,buttheeffectofacceptanceisstill muchstronger.however,theevaluationoftheimplementationofthereturnand integrationpoliciesispredictedlesswellbytheacceptanceofmigrants,andjustas stronglybyattitudesaboutthestateofsocietyinthenetherlands.thus,thepolicy aspectthatpeoplearemostunhappyabout,isalsotheonethatismoststronglyrelated tosocietaldiscontent. Inthissurveywetriedtodistinguishbetweenpublicsupportfortheprovisionof localshelterforrefugees(inlocalmunicipalities)andpublicsupportfornational migrationpolicy.however,formostrespondents,thereislittledifferencebetweenthe two.moreover,thereisnoindicationthatlivingclosetoanasylumseekerscentreor havingcontactwithrefugeesisstronglyrelatedtopublicsupport.inthissense,the currentresultsdonotleadtonewinsightsintolocalfactorsandeventsthatcanaffect publicsupport(locallyornationally). 12

14 Part-3:-Telephone-interviews- Inordertogainabetterunderstandingofthefactorsthatinfluencechangesin publicsupport,80respondentsthathadfilledoutthesurveywerecontactedtotake partinaninbdepthtelephoneinterview.theywereexplicitlyaskedtoelaborateonand toexplaintheiropinionontheimplementationofgovernmentpolicyregardingreturn andintegrationofrefugees,becausetheresultsofthesurveyindicatedthatpeople agreewiththecontentsofthesepolicies,butthatalargemajorityisdissatisfiedwith theirimplementation.asecondquestionintheinterviewwasconcernedwithsupport forlabourmigration,againbecausethesurveyshowedthatthisaspectofmigration policyreceivedthemostnegativeevaluation. Severaloverarchingthemescouldbeidentifiedfromthecontentoftheinterviews. Humanitarianconsiderationsareonesuperordinatereasonforstrongpublicsupport. Beinghumaneespeciallyplaysaroleintheevaluationofpoliciesregardingrefugees andthiswasthemostimportantthemeintheconversationsaboutrefugeepolicies. Thisexpressesitselfinempathyandhelpingbehaviourtowardsrefugees.Furthermore, moralreasoningisanimportantaspectinthesereferencestohumaneness.aconcrete aspectofahumanepolicythatwasmentionedoften,isthattheprocedure(ofhandling theasylumapplication)shouldbefastertoprovidecertaintytorefugeessooner.thisis themostimportantcritiqueofrespondentsaboutcurrentgovernmentprocedures(as theyareperceived).whatisoftenaddedtothis,isthattheprocedureshouldallowfor flexibility,takingintoaccountthepersonalcircumstancesofrefugees.thisdesirefor moreflexibilityseemstobemotivatedbyindividualcasesofinvoluntaryreturnthat draw(nationalorlocal)attention. Regardingthereasonsbehindstrongpublicsupportforlabourmigrationpolicies, peopleindicatethatlegallabourmigrantscanbeusefulfortheeconomy;for individualsorforcompanies. Asuperordinatethemethatgoestogetherwithalackofpublicsupportistheidea ofthreat.inthecaseofrefugeepoliciesthisconcernseconomicthreatandthefactthat thereisnoroomforeconomicrefugeesor fortuneseekers,whileculturalorphysical threatareonlymentionedrarely.regardinglabourmigrationpolicy,thethreattojobs ofdutchpeopleismentionedalotbyrespondents.peoplealsoexplicitlyrefertothe difficultcircumstancesofmanydutchpeople:labourmigrantsshouldbetreated equallywithregardtoemploymenttopreventunfaircompetitionwiththedutch workers.bothrefugeesaswellaslabourmigrantsareseenasathreatwherepeople thinktheynegativelyaffectthewelfareofdutchpeople. Afourthsuperordinatethemeistheimportanceofintegrationandadaptationto thehostcountry.thisismentionedbyproponentsandopponentsofmigrationalike, 13

15 andinconversationsaboutbothrefugeepoliciesandlabourmigrationpolicies.almost aquarterofourrespondentsexpressesthatthegovernmentshouldbestricterwith regardtotheintegrationofrefugees.conversely,tenpercentofrespondentsstatethat thegovernmentshoulddomoretohelpimmigrantsintegrate.alsowithregardto labourmigrants,someintervieweesstatethattheyshouldassimilateandadhereto DutchnormsandDutchetiquette. Bycomparingthecontentsofthetelephoneinterviewswiththeresponsesonthe survey,itappearsthatpeoplewhoaredissatisfiedwiththeimplementationofreturn andintegrationpolicieshavefewconcretesuggestionsforimprovementofthese policiesandthattheydonothavelessempathyforrefugees.theydoseerefugees moreasathreatorbelievethatrefugeesshouldnotcometothenetherlands.in addition,mentioninghumanityintheinterviewsiscorrelatedwithamorepositive attitudeasmeasuredinthesurvey.furthermore,thementioningofthreatinthe interviewscorrelateswithamorenegativeattitudetowardsmigrantsinthesurvey. Lastly,peoplewhoweredissatisfiedaboutthelabourmigrationpolicyinthesurvey didmentionmoreoftenintheinterviewsthatitisnecessarytotreatdutchandnonb Dutchemployeesequally. Theintervieweeswereexplicitlyaskedwhethertherewasacertainreason,or eventormoment,thathadchangedtheiropinion.mostintervieweesindicatedthatthis wasnotthecase.whentheydidindicateareason,itappearedthatthemediawasthe mostimportantsourceformostpeoplewithanegativeopinionaboutrefugeepolicies, whereasforpeoplewithamorepositiveopinion,apersonalexperiencewasthemost importantsource.intheconversationsaboutlabourmigrationpolicies,respondents rarelyindicatedspecificmomentsorevents.whentheydid,theymostoftenmentioned personalexperiences.publicsupportforthearrivaloflabourmigrantsseemstobeless dependentondramaticeventsthatdrawalotofmediaattention,whereaspublic supportforrefugeepoliciesseemsmoredependentonmediacoverage. Conclusion- Theideathatpublicsupportformigrationpolicyisdeterminedbytheextentto whichforeignersareaccepted,isarelativelystraightforwardprediction.thatthought isconfirmedbyalargeliteratureandisalsoconfirmedbyoursurvey.however,the surveyalsoshowedthatsocietaldiscontentplaysanimportantandsomewhat neglectedroleindeterminingthedegreeofsupportforgovernmentactionsinthis domainamongdutchpeople.thisresearchshowsinwhatwaysocietaldiscontentand publicsupportformigrationpoliciesarelinked.especiallywithregardtopublic 14

16 supportfortheimplementationofmigrationpolicy(theaspectcitizensweremost criticalabout),theinfluenceofsocietaldiscontentisrelativelylarge. - 15

17 1 Inleiding- 1.1 Aanleiding-voor-het-onderzoek- Dekomstvanrelatiefgrotegroepenasielzoekersisnietalleeneenbestuurlijke uitdaging;hetispolitiekbeladenenhoudtmensenverdeeld.innederlandenmeerdere Europeselandenwaseind2015enbegin2016sprakevaneenhogeinstroomvan asielzoekers.datleiddetotallerhandelogistiekeproblemenrondomdeopvangvan asielzoekersendoorstromingvanstatushoudersnaardegemeenten problemendie regelmatigbreedindeperswerdenuitgemeten. Dehogeinstroomvanasielzoekersginghierendaargepaardmetonrustonderde bevolkingenronduitnegatievereactiesoverdeopvangvanasielzoekers.zowasop enkeleplekkensprakevaneengrimmigesfeer,verstoringvandeopenbareorde, intimidatie,gebruikvanverbaaloffysiekgeweld,vaakrondombeslissingenoverde vestigingofuitbreidingvanazc s.doordebegrijpelijkemediabaandachtoverditsoort gebeurtenissen,kongemakkelijkdeindrukontstaandatdesocialeonrustgrootwasen dathetdraagvlakbijburgersvoorasielzoekersopvanglaagwasoftenminstesterk afnam.maartegelijkwerdduidelijkdaterveelazc senopvanglocatieswarenwaar omwonendeburgersdeopvangvanhartesteunden.ookontstondentalloze initiatievenvanomwonendengerichtophethelpeninenbijdeopvang. Eenonderzoekafgenomenindecember2015bevestigdeditgemengdebeeld:het aantalasielaanvragenvanseptembertotnovemberwaszeerhoogwasgeweestende opvangcapaciteithadsterkonderdrukgestaan.onderdieomstandighedenwas21% vanmeningdatdevestigingvaneenazcinhungemeenteonacceptabelzouzijn (Kanne,KleinKranenburg,&Rosema,2015).Demeerderheidvandeondervraagde burgers(71%)vondzo nvestigingacceptabel,aldannietondervoorwaarden.burgers verschillendusinhunhoudingtegenoverasielopvang;eenkleinegroepispertinent tegen,eengroteregroepaccepteerthet. Hetdraagvlakvoordeopvangvanasielzoekersismetanderewoordenvariabel: hetverschiltvanpersoontotpersoonenwellichtvanmomenttotmoment.defactoren diehierbijeenrolspelenstaaninditonderzoekcentraal. 1.2 Begrippen-en-definities- Draagvlakvoordeopvangvanasielzoekersisweliswaardeaanleidinggeweest voorditonderzoek,maaronzeinteresseisbrederdandat:hetgaatonsom migratiebeleidinbrederezin.nudehogeinstroomvanasielzoekersafneemt, verschuiftdefocusgedeeltelijkvanasielopvangnaarhetdraagvlakvoormigratiebeleid 16

18 invollebreedte.hetgaatonsnietalleenomdeopvangvanasielzoekers,maarookover hetintegratiebeleid,terugkeerbeleid,enhetbeleidophetgebiedvanarbeidsmigratie. DitonderzoekfocustophetdraagvlakonderdeNederlandsebevolkingvoordeze verschillendeaspectenvanhetmigratiebeleid.daarbijishetbelangrijkomstiltestaan bijwatdraagvlakisenbijdefactorenenmechanismendiedraagvlakbijverschillende groepenindesamenlevingkunnenbeïnvloeden. Maatschappelijk.draagvlakvoormigratiebeleidverwijsthiernaaracceptatie, begripofsteunvanburgersvoorhetmigratiebeleidvandeoverheid.weinigmensen zullenwetenwathetnederlandsemigratiebeleidomvat.wesprekenhierdanookover draagvlakvooreenbreedpaletaanoverheidsmaatregelen.hoeisdattemeten?de oplossinghiervoorisdatwijinonsonderzoekdraagvlakbestuderentenaanzienvan enkeleconcretethema'swaarvanwevermoedendatze,tezamen,hetmigratiebeleidin vollebreedteomvatten,terwijlzeiedervoorzichverwijzennaardeelaspectenvanhet migratiebeleid. Wedenkendathetonderdenoemer migratiebeleid nuttigisomeenonderscheid temakentussendraagvlakvanburgersvoornationaalmigratiebeleid(voordemeeste menseneennogalabstracteaangelegenheid)enhetdraagvlakvandiezelfdepersonen voormigratiebeleidoplokaalniveau(deconcretesituatieindeeigengemeenteofinde wijk).deredenomditonderscheidtemaken,isdatvoorgaandonderzoeksuggereert datacceptatievanmigrantenindeeigenwijk(deturkseofmarokkaanseburen)sterk kanverschillenvandeacceptatievanmigrantenalsgroep(turkenofmarokkanen). Ooktoontonderzoekaandatsterkeonvredemetmigratiekwestiesoplandelijkniveau gepaardkangaanmetvrijpositievegevoelensoverdelokalemigratiesituatie,ofvice versa detweezijnnietaltijdhooggecorreleerd(vanderblesetal.,2015).volgens onsishetdanooknuttigomditonderscheid(lokaal/nationaal)temaken.hetmeten vandraagvlakenheteventueleonderscheidtussenlokaalennationaaldraagvlak wordtindetailbehandeldinhoofdstuk3. EerderonderzoeknaardraagvlakvoorasielopvanginNederlandsuggereerdedat hetdraagvlakindeperiode2015b2016stabielwas,ondanksgebeurtenissenzoalsde aanslageninparijs(november2015)enbrussel(maart2016,zieondermeervan Doorn,2016).EenkleinemeerderheidvanNederlanderssteundedeopvangvan asielzoekers.vanuithethierbovengeschetsteperspectiefmerkenwedaarbijechterop datdezeschijnbarestabiliteitvandraagvlakdeelshetgevolgkanzijnvanhetniet onderscheidenvanverschillendeaspectenvandraagvlakvoormigratiebeleid.ander onderzoektoontaandathetmigratievraagstukinalgemenezinergsterkleeftinde publiekeopinie:nederlandersvindenhetin2016hetbelangrijkstemaatschappelijk probleem(denridder,dekker,&vanhouwelingen,2016).demeningenovermigratie 17

19 zijnsterkverdeeldendatiseentrenddieookinanderelandenzichtbaaris(davidov& Semyonov,2017;Kriesi,Grande,Lachat,Dolezal,Bornschier,&Frey,2006). 1.3 VraagI-en-doelstelling- Opbasisvanhetvoorgaandevermoedenwedaterverschillendemeningenenattitudes onderdebredeparapluvandraagvlakvoormigratiebeleidschuilen.weconstateren dateropditmomentnogonvoldoendeinzichtisindeoorzakenvandraagvlakende veranderingenindraagvlakvoordezefacettenvanmigratiebeleid.welkefactoren beïnvloedenhetdraagvlak?datiseencrucialevraagvooreenoverheiddiehet maatschappelijkdraagvlakvoormigratiebeleidwilbehoudendanwelversterken.het hoofddoelvanditonderzoekisdanookomhierovermeerinzichtteverschaffen. Onzeonderzoeksvraagis:Welkefactorenbeïnvloedendematevan maatschappelijkdraagvlakvoordeverschillendeaspectenvanhetmigratiebeleidin Nederland,eninhoeverrekunnendiefactorenwordeningezetommaatschappelijk draagvlakvoordieaspectentebehoudendanwelversterken? 1.4 Onderzoeksaanpak- Dezeonderzoeksvraagwordtbeantwoordmiddelsdrie(deel)onderzoeken,die behandeldwordenindehoofdstukken2,3en4.teneerstehebbenweeen literatuuronderzoekgedaannaarfactorendiedraagvlakzoudenkunnenvoorspellen. Ditliteratuuronderzoekbehandeltonderzoekovertweethema s.heteerstethemais onderzoeknaarfactorendiedehoudingvanburgerstegenovermigratiebeïnvloeden. Hieroverbestaatergveelliteratuurenhetisnuttigomdezekortsamentevatten.Het tweedethemaisonderzoeknaardraagvlakvoorpotentieelcontroversiëlepublieke projecten.wevermoedendaterfactorenrelevantzijnvoorhetdraagvlakvan verschillendesoortenpubliekeprojecten,zoalsdeplaatsingvanwindmolens, kernenergie,groteinfrastructuurprojecten,maardusookdeopvangvanasielzoekers. Zoisvertrouwenindelokaleoverheidvermoedelijkeenfactordiebijdraagtaan draagvlakvooreengrootaantallokaleprojecten,ookalgaandezeprojecten inhoudelijkoveranderethema s. Watdatvertrouwenindeoverheidbetreft,zalHoofdstuk2ookingaanopeen mogelijkverbandtussenvertrouwenindenationaleoverheidendraagvlakvoor migratiebeleid.derelatievandeburgermetdeoverheidisvolgensonseen onderbelichtefactorinhetbepalenvanhetdraagvlakvoormigratiebeleid.draagvlak voornationaalmigratiebeleidzalvermoedelijksterksamenhangenmetmeerdere aspectenvanmaatschappelijkonbehagenendebeoordelingvandeoverheidin 18

20 brederezin(zieookvanderblesetal.,2015).hierbijspelenmediaberichtgeving, uitingenvanlandelijkepoliticienspraakmakendegebeurtenissenen/ofbeelden (zogenaamde"iconicevents")eencentralerolinhetbeïnvloedenvanhetdraagvlak. Hettweededeelvanhetonderzoekiseenenquêteondereengrotegroep Nederlanders.Ditdientverschillendedoelen.Teneerstekunnenweinzichtkrijgenin watdeverschillendedeelaspectenendimensiesvandraagvlakvoormigratiebeleid zijn,gebaseerdopeengroteendiversegroepnederlanders.tentweedekunnenwe dannagaanofervoordezeverschillendeaspectenvanhetmigratiebeleidook verschillenzijnindraagvlak.zijnerbepaaldeaspectenwaarvoorrelatiefveelofweinig draagvlakisonderdenederlandsebevolking?tenderdesteltditdeelvanhet onderzoekonsinstaatomeenglobaalbeeldtekrijgenvanwelkefactoren (demografischekenmerken,attitudes,etcetera)samenhangenmetdezeverschillende dimensiesvandraagvlak.dezekennisdientdanalsinputvoorhetderdedeelvanhet onderzoek. Hetderdedeelvanhetonderzoekiseenverlengdevanhettweededeel.We nodigen80respondentenvandeenquêteuitomdeeltenemenaaneentelefonisch interviewoverhetmigratiebeleid.inditinterviewwordtinmeerdetailingegaanop hetbeleidinverbandmetvluchtelingenenophetbeleidinverbandmet arbeidsmigranten.hetvoordeelvaneencombinatievanenquêteenverdiepende interviewsisdatwerespondentenkunnenselecterenaandehandvanwatzeeerder opdeenquêtegeantwoordhebbenendusmeteenselectegroeprespondenten uitgebreiderophetthemadraagvlakingaanineenpersoonlijk,telefonischinterview. Hierbijgaanweopzoeknaarderedenenvoordematevandraagvlakvoor migratiebeleidenooknaarspecifiekegebeurtenissendiehetdraagvlakbeïnvloeden. Tenslottekunnenweookdeinhoudvanhetinterviewterugkoppelennaarwatburgers indeenquêtegeantwoordhebbenenlatendeinterviewsduseenrijkereenmeer diepgaandeinterpretatievanderesultatenvandeenquêtetoe. Dezedriedelenvanhetonderzoekgevensamenzichtopeenbeterbegripvande factorendiehetmaatschappelijkdraagvlakvoorhetmigratiebeleidbeïnvloeden. 19

21 2 Literatuuronderzoek- Welkeprocessenbepalenhetdraagvlakvoormigratiebeleid?Indithoofdstuk besprekenwedeliteratuurdiehierbetrekkingopheeft.hieronderbetogenwijdathet nuttigisomhierbijeenonderscheidtemakentussenenerzijdsdeinzichtendiede literatuurheeftverzameldoverdraagvlakvoordeaanwezigheiden/ofkomstvan migrantenenanderzijdsinzichtenoverhetdraagvlakvoorbeleidvandeoverheidin brederezin. Alsweditonderscheidmakendanvalteenaantaldingenop,dieweaanheteind vandithoofdstuknaderzullenuitlichten.erisbijzonderveelliteratuuroverdevraag welkefactorenmedebepalenoferdraagvlakisvoordekomstenaanwezigheidvan migranten.dezeliteratuurligtinhetverlengdevaneen(nogmeeromvangrijke) literatuuroverdesocialerelatiesmetminderhedeninhetalgemeen.ditthemaisal sindsdetweedewereldoorlogeenvande"kaskrakers"vandesocialewetenschap. Centraaldaarinstaanvragenrondomderelatiestussen"onsenhen". Demotivatievanwaaruitdiethema'sopdeonderzoeksagendazijngekomen,is vaakgerelateerdaanbepaaldesocialedoelstellingen:deperceptiedatoorlogen oorlogsmisdadenonwenselijkzijn,dateensamenlevingzonderdiscriminatieen uitsluitingwenselijkerisdaneensamenlevingwaardiscriminatiescheringeninslagis. Daarbijligtdenadrukvaakopdatgenedatmensendenkenendoen(cognitieen gedrag).hetgevolgisdaterzeerveelisgeschrevenovervragenrondomdiscriminatoir gedrag,negatievestereotypen,etnocentrismeenconflicttussengroepen. Daardoorisbijzonderveelbekendoverdraagvlakvoordekomstenaanwezigheid vanvreemdelingen,migrantenen/ofminderheidsgroepen.erisechterookeen mogelijkheiddatdraagvlakvoormigratiebeleidwordtbepaalddoorderelatiedie mensenhebbenmetdeoverheidenhaarbeleidan.sich.ookhieriseenomvangrijke literatuurover,dieweinditliteratuuroverzichteveneensbelichten,zijhetinminder detail. Hetis,denkenwij,belangrijkomdezetweevanelkaarteonderscheiden.In opvallendeinternationaleontwikkelingen,zoalsdeverkiezingvandonaldtrumptot presidentvandeverenigdestatenofdestemvandemeerderheidvandebritse bevolkingomdeeuteverlaten,lijkenbijvoorbeeldbeideaspectenteonderscheiden: enerzijdsdegedachtedaterteveelmigrantenzijnenanderzijdsdegedachtedatde overheidhetlaatafweten.zoalswelaterindithoofdstukverderuitwerken,hanteren wedehypothesedatdeweerstandtegenmigratiebeleidsomsteeenzijdigaan meningenovermigrantenwordttoegeschreven.maarinditliteratuuroverzicht beginnenwedesalnietteminmethetonderwerpwaardewetenschapzichhetmeest 20

22 overheeftuitgelaten:deinvloedvanwijbzijbtegenstellingenopdraagvlakvoorde komstenaanwezigheidvanmigranten. 2.1 Draagvlak-voor-de-komst-en-aanwezigheid-van- migranten- Indeonderzoeksliteratuurnaarreactiesopdekomstenaanwezigheidvan migrantenwordtveelaandachtbesteedaanverschillendefactorendiehetdraagvlak zoudenbepalen.dieverschillendefactorenhangenmetelkaarsamen,maarerkunnen desalnietteminverschillendeaspectenofcomponentenaanwordenonderscheiden.wij makenhierhetonderscheidtussenvierhoofdstromingen:draagvlakkanafkalven vanwegehetideedat"wij"nietsamenkunnenlevenmet"hen"vanwegevermeende incompatibiliteit.tussengroepenofculturen,dat"wij"incompetitiezijnmet"hen", en/ofvanwegehetideedat"zij"eendreigingvormen.daarentegenkandraagvlak versterktwordenalsmensenmeerhumanitaireoverwegingenbetrekkeninhunidee overdekomstofaanwezigheidvanvreemdelingen Basisaannames:-essentialisme,-(in)compatibiliteit-en- superioriteitsgedachten- AlhoeweldetoonvanhetmigratieBenintegratiedebatendebeeldvorminginde mediasomsandersdoetvermoeden,isdeaanwezigheidvanvreemdelingenindeeigen omgevinginveelsituatiesgeenprobleemvoordemeestemensen(dagevos&huijink, 2016).Nietiedere"vreemde"isonsevenvreemd.Onzeindrukisdateropditmoment meerzorgenzijnoverdeintegratievanturkendanvansurinamers,meerzorgenover PolendanoverZweden.Insommigesituatiesgaatmenzelfsactiefopzoeknaarde positievebijdragedievreemdelingenaandeeigenmaatschappijkunnenleveren.bij hetontrafelenvandevelefactorendieeenrolspeleninhetproceswaardoorer maatschappelijkereuringontstaatover"hun"komstofaanwezigheidin"ons"land, beginnenwijmetdebasisaannamesdiebijmenseneenrolspelenbijdevormingvan dewaargenomenrelatiestussen"hen"endenederlandsesamenleving(of"ons"als groep). Deeerstebasisaannameisdatnationaliteitvangrootbelangisomdathetinde ogenvanveelmensensamengaatmetbetekenisvollekenmerken.eenrecent onderzoekintieneuropeselandenweesuitdateenmeerderheidvanrespondenten (58%)nationaliteitzietalsonveranderbaar;deidentiteitvandeledenvandegroepis vastverankerdinhetlandvangeboorte(wike,stokes,&simmons,2016).mensen delenelkaargemakkelijkinnaarnationaliteitenzijpratenendenkenoverdeze 21

23 groepen("polen"en"nederlanders")alsofzekarakteristiekekenmerkenhebbenen alsofdatbetekentdatdezegroepenmensensystematischvanelkaarverschillen. Onderzoeklaatbovendienziendathierbijeenneigingbestaatomaantenemendatde nationaliteitvaneenpersooneenfundamentelekernheeftvanonveranderlijke eigenschappendiegroepsledenmakenwiezezijn(haslam,rothschild,&ernst2000; Prentice&Miller,2007).Ditfenomeenwordt"essentialisme"genoemd(GilBWhite, 2001;Kalish,2002):hetgroepslidmaatschapgaatsamenmetpersoonskenmerken, alsofnationaliteiteenbiologischfenomeenis(rothbart&taylor,1992;yzerbyt, Corneille,&Estrada,2001;Segall,1999). Hetlogischegevolgvanessentialistischegedachtenisdatnationaliteiteen blijvenderolspeeltindeonderlingeverhoudingen:mensenmeteenandere achtergronddandievan"ons"lopenhetrisicodatzealtijd"vreemden"zullenblijven. Onderzoekbevestigtdat.Alsverschillentussengroepenvastverankerden onveranderlijkzijn,danheefthetweinigzinomjeintespannenomdeverschillen tussengroepenteoverbruggenenommensenmeteenanderecultureleachtergrond wegwijstemaken(jones,1997).essentialismevermindertookdebereidheidom spanningenofconflictenmetdeanderteoverwinnen(prentice&miller,2007)engaat samenmetnegatieveverwachtingenoverasielzoekersenmetactiefverzettegenhun komst(pehrson,brown,&zagefka,2009;pehrson&green,2010).uitditonderzoek kanwordengeconcludeerddatessentialismeeenfundamenteelobstakelisvoorde acceptatievanmigranten. Detweedebasisaannameisdegedachtedatdedoelendieeenanderegroep nastreeftonverenigbaarzijnmetdedoelendieonzeeigengroepnastreeft.hetgaatmet anderewoordenomde"compatibiliteit"vandoelenofhandelingenvanbeidegroepen. Volgenseenvandeklassieketheorieëninditveld(derealistic.group.conflict.theory,die indeloopdertijdveelonderzochtisenveelempirischesteungeniet)ishetideedater competitieistussenbeidegroepenen/ofdatzijeenbedreigingvormenvoor"onze" maniervanlevenuiteindelijkgebaseerdopdeperceptiedat"hun"doelen onverenigbaarofincompatibelzijnmetdievan"ons"(zieondermeersherif,1967; Jackson,1993).Waargenomencompatibiliteitvangroependie"anders"zijn,isduseen belangrijkevoorwaardevoordraagvlakvoorhunkomstofaanwezigheid. Dederdebasisaannameisdewensdatdeeigengroepzichpositiefonderscheidt vandeander:menzoektnaarietswatindeliteratuur"positievedistinctiviteit"wordt genoemd(tajfel&turner,1979).datwilzeggendatmenernaarstreeftomeenzo positiefmogelijkbeeldvandeeigengroeptehebben,bijvoorbeelddoorde groepskenmerkentebenadrukkendie"ons"positiefvan"hen"onderscheiden. Hetstrevennaareenpositiefbeeldvandeeigengroepkansomscompetitie aanwakkeren.ookkaneengroepmetpositievekenmerkenbedreigendkanzijnvoor 22

24 deeigengroep(branscombe,ellemers,spears,&doosje,1999).competitieendreiging wordenmetnameaangewakkerdbijgroepsledendieveelwaardeaandeeigengroep hechten,bijvoorbeeldvoormensenvoorwienederlandennederlanderzijnveel betekent.zokaneensterkegehechtheidaandeeigengroephetneveneffecthebbendat gevoelensvansuperioriteit,chauvinismeofafgunstversterktworden.onderzoeklaat ziendatzulkgeloofindesuperioriteitvanheteigenlandnegatieveeffectenheeftvoor draagvlak(defigueiredo&elkins,2003;esses,dovidio,semenya,&jackson,2005). Dezedriebasisaannameszijnaanelkaargerelateerdenzezijnveelvoorkomende processendievoortkomenuitbasalesociaalbpsychologischprocessen.betekentditdat draagvlakvoordekomstenaanwezigheidvanvreemdelingenperdefinitieonderdruk staat?zoalsaanhetbeginvandezeparagraafwerdgeconstateerdisdatnietper.sede conclusie:indemeestegevallenzijnvreemdelingenwelkomofwordenzijopz nminst getolereerd(dagevos&huijnk,2016).daarvoorzijnverschillenderedenen.omte beginnenwetendemeestemensenzeergoeddatdeindrukdiemenvangroepenheeft meestalweinigtotnietszegtoverindividuelegroepsleden:essentialismeheeft betrekkingopdegroepalsgeheel,veelminderophetindividu.ookhetstrevennaar eenpositiefbeeldvandeeigengroepisnietaltijdnegatief.patriottisme,trotsenliefde voorheteigenlandhoeftnietietsnegatiefsoveranderegroepenteimplicerenenkan dusbestsamengaanmeteengrootdraagvlakvoormigratie(defigueiredo&elkins, 2003;Esses,Dovidio,Semenya,&Jackson,2005).Tenslottekandegedachtedat culturenofgroepennietcompatibelzijnwonderwelsamengaanmetdraagvlakvoor migratie.mensenkunnenbijvoorbeeldeenflexibelbeeldvannationaliteithebben, waaringoedburgerschapcentraalstaat:nationaliteitisinzo'ngevalnietgebaseerdop eenonveranderlijkeessentie,maaroppersoonlijketoewijdingaanwetten,instituties, normenenwaardenvanhetland.inzo'nvisieishetmogelijkomnederlanderte worden.mensenmetdezeopvattingovernationaliteithoudendemogelijkheidopen datmigrantenenasielzoekersdeelkunnengaanuitmakenvanhunnieuwevaderland (Esses,Hamilton,&Gaucher,2017).Zo'nmeeropenhoudingtenaanzienvandekomst vanvreemdenisineenlandalscanadalangetijdleidendgeweest. Deconclusieuitditallesisdatwij/zijdenkenmoeilijktevermijdenisendathet eenrisicoisvoordraagvlakvoordekomstenaanwezigheidvanvreemdelingen. Tegelijkconstaterenwedatdezeprocessenbeslistnietaltijdzulkeeffectenhebben. Voorhetuitbrekenvananimositeitzijnmogelijkanderefactoreninhetspel,zoals competitieendreiging. 23

25 2.1.2 Competitie-tussen- ons -en- hen - Hetideedattweegroepenalsolieenwaterzijn(incompatibiliteit)enheteraan gekoppeldeideedatdeeigengroepsuperieuris,gaatvaakgepaardmethetideedater competitieistussenbeide.zoneemtdematevanacceptatievoormigrantenen asielzoekersafalsmendenktdatercompetitieisomschaarsebronnen(zoals huisvestiging,maatschappelijkediensteneneconomischeuitkomsten)tussendeeigen groep(bijvoorbeeldnederlanders)enmigrantenenasielzoekers(czymara&schmidtb Catran,2016).Menkanmigrantenenasielzoekerszienalseconomischecompetitie, omdatasielopvanggeldkostenermeercompetitiekanontstaanvoorbanen. Competitieversterkthetideedathet hen tegen ons is(stephan&stephan,1996). Menheefthetideedatwijmoeteninleverenomdekomstvanmigrantenen asielzoekersmogelijktemaken.meerinhetalgemeeniserinzo'nsituatiesprakevan eennegatieveonderlingeafhankelijkheidtussendematewaarin zij (migrantenen asielzoekers)hetgoedmakenendematewaarin"wij"(denederlandseburgers)het goedmaken(fakih&marrouch,2015). Hetideedatersprakeisvancompetitietussendeautochtonebevolkingen migrantenofvluchtelingeniswijdverbreid.eenrecenteenquêtemetrespondentenuit tienlandenvandeeuropeseunielietziendat50%vandierespondentengeloofdedat vluchtelingeneenlastzijnvooreenland,omdatzijbanenensocialevoorzieningen innemen(wike,stokes,&simmons,2016).erisveelonderzoekdataantoontdatde perceptievancompetitiedematevandraagvlakvoordekomstenaanwezigheidvan migrantenenvreemdensterkondermijnt(jackson&esses,2000,vooreenoverzicht). Zoleidtdeperceptiedatercompetitieistotdiscriminatiejegensmigranteneneen verminderdesteunvoorbeleidenproceduresomhenteondersteunenen/ofopte vangen(jackson&esses,2000).meeralgemeenleidtcompetitietussengroepentot verslechterderelaties,negatievedenkbeeldenoverenweerenvermindertzode tolerantie.erzijnaanwijzingendatmetnameeconomischecompetitieleidttoteen verminderdebereidheidomimmigrantenenasielzoekerstegemoettekomenenom obstakelsteverwijderen.onderzoekineuropeselandentoondebijvoorbeeldaandat dehoeveelheidimmigratieineenlandsamengingmeteennegatieveveranderinginde houdingtenopzichtevanmigranten(meuleman,davidov,&billiet,2009).maar omgekeerdstaanmensendieeconomischevoordelenzienvanasielzoekersen migrantenpositievertegenoverdekomstvanmigranten(zorlu,2016). Diverseomstandighedenwakkerenhetideeaandatersprakeisvancompetitie. Hetoorspronkelijkeonderzoeknaardegevolgenvancompetitietoondeaandattwee groependiemetelkaarwedijveren(ookalishetinspelvorm)alsneleencompetitieve relatiekrijgendiekanuitmondeninwederzijdsevijandigheid(sherif,1967).ookde 24

26 kenmerkenvandeanderegroepzijnrelevant:ervarencompetitieneemttoejegens groependiewordenwaargenomenalsgrootofgroeiend(esses&jackson,2008). Hierbijgaathetnietomhetfeitelijkeaantalledenwaaruitdeanderegroepbestaat, maaromhetaantaldatmendenktdateris.ditlijktrelevantvoordraagvlakvoor asielzoekersenmigranten,aangezienuitverschillendeonderzoekenblijktdatveel mensenhetaantalmigrantenenasielzoekersoverschat.volgenseenonderzoekvan VluchtelingenWerkNederland(2011)overschatte60procentvanderespondentenhet aantalasielaanvragenendacht22procentdathetinnederlandmogelijkisomwegens economischeredenenasieltekunnenkrijgen(vluchtelingenwerknederland,2011). Competitiemetmigrantenenasielzoekersisvolgensdeliteratuursterkerals mensen relatievedeprivatie ervaren.relatievedeprivatieishetgevolgvaneen vergelijkingmeteenanderepersoonofgroep,alsgevolgwaarvanmenhetideekrijgt mindergoedaftezijndandeander(ziesmith,pettigrew,pippin,&bialosiewicz,2012). Relatievedeprivatiegaatgepaardmetboosheid,afgunstenwrok.Omrelatieve deprivatieteervaren,hoeftiemandnietdaadwerkelijkslechteraftezijn:hetgaaterom datmenhetgevoelheeftdatdeanderoneerlijkwordtbevoorrecht.metnamehet gevoeldatdeeigengroepalsgeheelwordtbenadeeld,iseenvoorspellervoor negatieveattitudesjegensgroepen,waarondermigranten(smithetal.,2012).ervaren relatievedeprivatievandegroepvoorspeltookofmengemotiveerdisom(vijandige) actiesteondernementegendeanderegroep. Datrelatievedeprivatiehetideevancompetitieenconflictkanaanwakkeren,is consistentmetdeobservatiedatmetnamemensenmeteenlageresociaaleconomische statuseennegatieverehoudinghebbentenopzichtevaneenazcindeeigengemeente eninasielopvanginhetalgemeen(zorlu,2016).eenveelgehoordeverklaringhiervoor isdathetmetnamedezegroepisdieophetgebiedvanwerkenwoonruimtein competitiezijnmetmigranten.maareenbelangrijkekanttekeninghierbijisdat onderzoekuitwijstdathetnietdeobjectieveeconomischecompetitieisdiehierde doorslaggeeft,maarmetnamedewaargenomencompetitieendeervarenculturele dreiging(hainmueller&hopkins,2014). Erzijnooksuggestiesindeliteratuurdatmaatschappelijkeeneconomische instabiliteitvijandigheidjegensmigrantenkanaanwakkeren.alshetmindergaat,lijkt hetlogischtezijndatmenpositiefstaattegenoverhetverwelkomenvanmigrantenbb waargenomencompetitieneemtdantoe.onderzoeksuggereertechterookdatin omstandighedenwaarinmenereconomischopvooruitgaat,ereenneigingzoukunnen zijnomzichtegenmigratieteverzetten(grofman&muller,1973).hetonderzoeknaar deredenenvoorditcontrabintuïtieveeffectstaatnogindekinderschoenen,maarer zijnindicatiesdatdittoeteschrijvenisaandeinstabiliteitenangstdieertijdens periodesvaneconomischegroeikanontstaan:alsmeneconomischindeliftzit,dan 25

27 gaatditgepaardmeteenangstvoorterugval(debotton,2004;grofman&muller, 1973).Dezeangstkomtrelatiefvakervoorbijgroependieingoedendoenzijnenzeis gerelateerdaanantibimmigratiesentimenten(jetten,mols,&postmes,2015). Economischecompetitiemetalsdoeldeeigenwelvaartteconserveren,staatmet anderewoordennietlosvanangstendreiging:hetonderwerpdatweindevolgende paragraafbehandelen. Concluderendstellenwevastdaterallerhanderedenenzijnwaardoormensenhet ideekunnenkrijgendat wij incompetitiezijnmet hen.datfenomeenkan voorkomeningroependiezichtekortgedaanvoelenofwienslevenonderdrukstaat (hetbeeldvandehardwerkende gewone manenvrouw),maarhetkanookontstaan bijgroepenmensendieogenschijnlijkhelemaalnietstevrezenhebben(hetbeeldvan dehoogopgeleidediewijstopdegevarenvanimmigratie).uitdeliteratuur concluderenwijdatdraagvlaksterkafneemtalshetideepostvatdatercompetitieis tussengroepen. Draagvlakneemttoeophetmomentdatmensenzichrealiserendaternietalleen competitieis,bijvoorbeeldomdatbeidegroepeneengemeenschappelijkdoelhebben (Sherif,1967).Inhetgevalvanmigranteniser,bijvoorbeeldinhetVerenigd Koninkrijk,vaakopgewezendatzowelhogeralslageropgeleideneenonmisbare bijdrageleverenaandeeconomie.eenkleine40procentvanartsendieinhetverenigd Koninkrijkwerkzaamis,heeftdeopleidingineenanderlandgehad.Deagrarische sectorzousterkafhankelijkzijnvan(seizoens)arbeiduitanderelanden.ookisheteen feitdatdebevolkingkrimptenveroudert.wijconstaterendanookdathetniet ingewikkeldzoumoetenzijnomuitteleggendatmigrantennodigzijnomdatgenewat we hebbenopgebouwdinstandtehouden.maardehierbovenbeschrevenprocessen enbasisaannamesmakenhetlastigomzo nogenschijnlijkrationeelbetoogte accepteren.hetgaatimmersnietalleenomeconomischewelvaartvoorhetlandals geheel,maaroverdeperceptiedatmigrantenmeeraandachtvandeoverheidkrijgen dansommigegroepennederlandersendatditonrechtvaardigis Ervaren-dreiging- Ookzondereconomischecompetitiekijkenmensensomsmetongerustheiden zelfsangstnaardekomstvanmigranten.dematevandraagvlakvoormigratiewordt namelijktevensbeïnvloeddoorhetideedat zij eenbedreigingvormenvoorons.deze ervarendreiginggaatgepaardmetnegatieveattitudesoverdeanderegroepenmet aantastingvanhetdraagvlakvoorhunaanwezigheiden/ofkomst(stephan,renfro, Esses,Stephan,&Martin,2005).Erzijndiversebronnenvandreiging.Cultuuren terrorismelijkenopditmomentdemeestrelevante. 26

28 Cultureledreigingiscomplexenmoeilijkteobjectiveren.Zokunnenmensen denkendatmigrantenenasielzoekersbeschikkenoverwaarden,normen,morele overtuigingenenwereldopvattingendiedermateverschillenvandeovertuigingenvan NederlandersdatzeeenbedreigingvormenvoordeNederlandsecultuurenleefwijze. DeNederlandsecultuurzouerdoorkunnenverwaterenofovervleugeldworden. Hierbijgeldtoverhetalgemeendathoegroterdewaargenomencultureleverschillen, destemeerdegroepalsbedreigendwordtervaren(esses&jackson,2008). Vandeverschillendeculturelekenmerkendiemigrantengroepenhebben,lijkt religieopditmomenteenvandebelangrijke.innederlandsprekensommigenvaneen cultuurconflicttussennederlandersenmoslims(velascogonzález,verkuyten,weesie, &Poppe,2008):deangstvoordezegroepisrelatiefgroot.Daarbijspeeltmogelijkeen roldathetaantalmoslimsonderdenederlandsebevolkingwordtoverschat.in onderzoekvanipsos(2016)schattenederlandserespondentendat19procentvande bevolkingmoslimis,terwijlhetwerkelijkepercentagerondde6procentligt.erzijn bovendienindicatiesdatmoslimsseculariseren,alisdatmogelijkmindersneldan ondernederlandsegelovigenhetgevalis(simsek,jacob,fleischmann,&vantubergen, 2017;VandePol&VanTubergen,2014).Maardeperceptieisanders.Onderzoekuit 2005lietziendatdeislaminNederlandwordtgezienalseenreligiediede Nederlandsesamenlevingernstigbedreigt(Verkuyten&Zaremba,2005)endat ongeveerdehelftvandenederlandersnegatievemeningenheeftovermoslims(51% volgenspewglobalproject,2005).enéénvandedrienederlandseadolescentenhad negatievegevoelenstegenovermoslims(velascogonzálezetal.,2008).hierbijwerden verschillendevormenvandreiginggemeten(bijvoorbeeldcultuurenveiligheid), evenalsdewaargenomencompetitie.voormoslimsgeldtdatdecultureledreigingvan aldezesoortendreigingdebelangrijkstevoorspellerisvannegatievegevoelensen attitudestegenovermoslims. Onderzoeknaarmoreleopvattingenvangroepensuggereertdatmoraliteiteen belangrijkerolspeeltbijdeervaringvancultureledreiging.dematewaarinde aanwezigheidvananderegroepenproblematischwordtgevonden,ismetnamehoog bijgroepenaanwieeenmoraliteitwordttoegeschrevendiestrijdigismetdeeigen moreleopvattingen(brambilla,sacchi,rusconi,cherubini,&yzerbyt,2012;skitka, 2010).Wanneermendenktdateenanderegroepmindermoreelis,leidtdittothet dehumaniserenvandiegroep.dehumaniserenhoudtindatmendeanderalsminder humaanbeschouwtenditheeftuiteraardgevolgenvoortolerantiejegenshen;men voeltminachtingenismindergeneigdhenpolitiekenmaatschappelijktesteunen (Esses,Veenvliet,Hodson,&Mihic,2008).Dezeneigingomasielzoekerste dehumaniseren,wordtoverigensopallerhandemanierenaangewakkerd,bijvoorbeeld 27

29 doorhenvoortestellenalsmensendiehetsysteembedriegenendiemisbruikmaken vanproceduresenregels. Wijwijzenerbovendienopdatervarendreigingvaneenanderecultuurtevens ietszegtoverdestevigheidvandeeigengroep.alhoewelerinonderzoekdoorgaans zeerveelrekeningwordtgehoudenmetattitudestenaanzienvananderegroepen,isin onderzoeknaarmigratievraagstukkendoorgaansveelminderoogvoorwatmenvindt vandecultuurvandeeigengroep.onzeindrukisdathetvoorveleneenpuntvanzorg isdatdenederlandsecultuurenwaardenzwakzijnenslechtwordenverdedigd. Vreemdisdiezwakteniet:hetisnietzogemakkelijkomhetmetelkaareensteworden overwattypischnederlandsis.deervaringvancultureledreiginglijktgevoedte wordendoordewetenschapdatonseigenlandinternsterkverdeeldis.traditioneelis datlangs(levensbeschouwelijke)zuilenensocialeklassen;tegenwoordigishetsteeds meerlangslijnenvanopleidingsniveau(bovens,dekker,&tiemeijer,2014;vande Werfhorst,2015).Onzeindrukisdatde cultuurstrijd tussenmigrantenen autochtonennietlosgezienkanwordenvandevermeendetegenstellingtussen bijvoorbeeldeliteenhardwerkendeburgersenvandepolarisatietussenlinksen rechts. Concreterentastbaarderdancultureledreigingisdewaargenomendreigingdie vanvreemdenuitgaat,omdatzijeendreigingzoudenvormenvoordeopenbareordeof omdatzijgeassocieerdwordenmetterrorisme.hetgevoeldatmigrantenen asielzoekerseenbedreigingkunnenvormenvoordeveiligheidistoegenomenals gevolgvanterroristischeaanslagen(allen&nielsen,2002;invelascogonzález, Verkuyten,Weesie,&Poppe,2008).InEuropaisdeangstdatonderlegitieme vluchtelingenpotentiëleterroristenschuilgaaneenbronvanzorgvoorvelen.zowas meerdandehelftvanderespondenten(61%)uiteenrecentonderzoekvanipsos (2016)vanmeningdatterroristenzichvoordoenalsvluchtelingenomzoeenland binnentekomen. Watzijndegevolgenvanditallesvoordraagvlak?Hetzienvangroepenals cultureelbedreigendvoedtnegatieveopvattingenenisgeassocieerdmetnegatief gedrag.eriseenuitgebreideliteratuurindepsychologiewaaruitblijktdatpercepties vandreigingeenvandebelangrijkstevoorspellerszijnvannegatieveattitudes tegenovergroepen(murray&marx,2013;riek,mania,&gaertner,2006).de verschillendesoortenvandreigingzoalshierbovenbesproken,beïnvloedende attitudestegenoverasielzoekers.zebeïnvloedenopdiemanierookhetdraagvlakvoor migratiebeleid:hoemeerdreiging,hoeminderdraagvlak(canetti,snider,pedersen,& Hall,2016;Hartley&Pedersen,2015;Jackson&Esses,2000). Weconcluderenopbasisvandezeliteratuurdatveelverschillendefactoreneen rolkunnenspelenbijhetondermijnenvandraagvlakvoordekomstenaanwezigheid 28

30 vanvreemdelingenindeeigenomgeving.derodedraadinditverhaalisdatmensen eenscherponderscheidmakentussendeeigengroependeander.deliteratuur bespreektinwezensteedsnetietsanderefacettenvanwijbzijbdenken Humaniteit- Iserookliteratuuroverfactorendiehetdraagvlakvoordekomstenaanwezigheid vanvreemdelingenvergroten?dieliteratuuriserinderdaadenzebiedttegelijkeen inzichtinmanierenomaltescherpewijbzijbtegenstellingentevermijden.datkanmen bereikendoorhumaniteitcentraaltestellen.enerzijdskanditbereiktwordendoor migrantenenasielzoekerste(re)humaniseren.hiertoekanmenhetalteeenvoudige wijbzijbverschilnuancerenofdoorbreken,maarookkanmendepositievekantenvan pluriformiteitendiversiteitomarmen.anderzijdskanditbereiktwordendooreen beroeptedoenopmedemenselijkheid,empathieenbegripvanenvooranderen.dit kangerealiseerdwordendoorkennisoverdepersoonlijkeomstandighedenen drijfverenvanmigrantenenasielzoekerstevergroten.ditdraagtbijaanhetvermogen om hen nietwezenlijkandersdanjezelftezien. Zoalsbovenaangegeven,kanhetverminderenvanwijBzijBtegenstellingenhet draagvlakvoordekomstenaanwezigheidvanmigrantenvergroten.hoekandit wordenbereikt?opwijbzijbtegenstellingenvaltveelaftedingen.omtebeginnenzijn deverschillenbinnengroepennagenoegaltijdveelgroterdandeverschillentussen groepen.ookzijnerbijzonderveelpersoonsgebondenkenmerkendieledenvantwee groepengemeenschappelijkhebben.ditbiedtveelmogelijkhedenomdeacceptatievan vreemdelingentevergroten.webesprekenhieronderdemogelijkheidvan multipele categorisatie ;hetbenadrukkenvandevoordelenvanpluriformiteitenhet ontwikkelenvaneenoverkoepelendeidentiteit ReIhumaniseren-van- hen - Multipele-categorisatie- Hierbovenzagenwedatmeneenvoudigoverdeledenvaneenanderegroepdenkt alsofzeallengelijkzijn.datgaatmensengemakkelijkaf,totdatmenzichrealiseertdat deanderegroepbestaatuitheelveeldeelgroepen(dieooknogvanalles gemeenschappelijkhebbenmetnederlanders).eenvoudiggezegd:eenirakese vluchtelingisnietalleenirakees,maarookjongofoud,manofvrouw,christen,moslim ofseculier,etcetera.hettoekennenvanmeerderekenmerkenaandeledenvaneen groepheet multipelecategorisatie,omdatmenerhiermeeopwijstdatermeerdere socialecategorieënzijndieertoedoen(crisp&hewstone,2007).menkanbijvoorbeeld asielzoekersonderscheideninnationaliteiten(syriërs,irakezenensomaliërs), 29

31 leeftijdscategorieën(kinderen,jongeren,volwassenen,ouderen),geslacht, opleidingsniveau(laagenhoog),etcetera.zoontstaanergecompliceerdegemixte categorisaties(albarello&rubini,2012). Degevolgenvanmultipelecategorisatiekunnenhetdraagvlaktengoedekomen. Wanneermenhetprocesvanmultiplecategorisatiestoepast,leidtdittothetreB humaniserenvanmigrantenenasielzoekerswatophaarbeurtvooroordelenen vijandigheiddoetafnemen.ditproceswerktvooraleffectiefwanneerhetgedaanwordt opbasisvankenmerkendienietspecifiekzijnvoormigrantenofasielzoekers,maardie eveneenskenmerkendzijnvoordeeigengroep(hall&crisp,2005).onderzoeklaat ziendatwanneermenditdoet,devijandigheidjegensanderegroepenafneemt(crisp, Hewstone,&Rubin,2001).Ooklaatonderzoekdezeuitkomstzienwanneermenzelf gevraagdwordtommetkenmerkentekomenomonderscheidtussenverschillende groepentemaken(hall&crisp,2005).heteffecthiervanisnamelijkdatmen hen nietmeerovereenkamscheert,maarzealsindividuenbenadert.hierdoorworden migrantenenasielzoekersnietmeeralsgrotevijandigegroepervaren,maar gehumaniseerd(ensari&miller,2001;prati,crisp,meleady&rubini,2016).door hen onderteverdelenincomplexergroepenwordthetonderscheidin ons versus hen dusverzacht. Het-positief-waarderen-van-cultuurverschillen- EenanderemanierommigrantenenasielzoekertereBhumaniseren,isdoorde positievekantenvancultuurverschillenonderdeaandachttebrengen.hetwijbzijb denkenwordtsterkaangemoedigdalsmenhuncultuuralseenbedreigingofprobleem ervaart.maarerzijnookveleaspectenvanvreemdeculturendieeenverrijkingof aanvullingkunnenzijnopdeeigencultuur.zoverhaalteenanpbpersberichtuit2009 overeenonderzoekdoorgfkinopdrachtvandefederatienederlandse LevensmiddelenIndustrie: Demeestenvande521ondervraagdenkiezenvoorde Hollandsepot(86procent),gevolgddoorItaliaans(46procent)enAziatisch(28 procent).[..]hetmerendeelzegtdatnederlandeenechteeetcultuurheeft. Ditlaatste isongetwijfeldwaar,maardiecultuurkenmerktzichwéldoorhetgemakwaarmeehet lekkersvananderenerwelkomis.uiteraardisditeenprocesvantientallenjaren, waaringewenningaanenacceptatievanvreemdelingenenhungewoontengeleidelijk toeneemt(zieookhetrapportvande CommissieBlok,Vergaderjaar2003B2004, Kamerstuk28689nr.9)enuiteraardgaatliefdevoordeandernietaltijddoordemaag. Maarhetzelfdeproceskan,blijkensonderzoek,ookopkortetermijneenbijdrage leverenaandraagvlak. Eriseenverschiltussenhetpositiefwaarderenvansommigeverschillenenhet positiefwaarderenvanalle.verschillentussenculturen.dezelaatstevariantvaneen soortculturelekleurenblindheidwordttegenwoordigvaakgelijkgesteldmetde 30

32 multicultureleideologie.dezeideologiehoudtindatmensengelovendatculturele diversiteitgoedisvoordemaatschappij(verkuyten,2006).dezeideologiewordtinhet publiekdebatregelmatiggeassocieerdofzelfsverantwoordelijkgehoudenvoorde huidigespanningenrondmigratieenvreemdelingenbeleid(het multiculturele drama ).Opdestellingdatimmigratieinhetverledenheeftgeleidtoteendramainhet hedenisveelaftedingen(ondermeerhetrapportvande CommissieBlok ) 1 enopde aannamedatdemulticultureleideologiedaarvoorverantwoordelijkiseveneens (Verkuyten,2006).Hetlijktechtertevenshelderdatdeextremevariantvan multicultureleideologie(hetonvoorwaardelijkaccepterenvanalleelementenvan andereculturen)kanleidentoteenveronachtzamingvandevraagwatwaardevolen schadelijkisvoordeeigensamenleving.vanbelangisdaaromeroptewijzendatook deveelminderradicalevormvandezeideologie,waarbijmenoogheeftvoor waardevolleaspectenvandecultuurvaneenanderzonderonderlingeverschillenuit hetoogteverliezenenzonderooknegatieveaspectenteomarmen,eenpositiefeffect opdraagvlakkanhebben. Erisallerhandeonderzoekdatditonderschrijft.Mensendiecultuurverschillen positiefwaarderen,evaluerenetnischegroepenzoalsturksemoslimspositiever (Verkuyten2005).Zulkemensenstaanookpositievertegenovermigrantenen asielzoekers.diteffectwordtzowelopexplicieteuitingenvanvooroordelenalsop impliciete(subtiele)uitingengevonden(richeson&nussbaum,2004;wolsko,park, Judd,&Wittenbrink,2000).Deredendathetpositiefwaarderenvancultuurverschillen dezeeffectenheeft,komtdoordatdezeminderradicalevormvanmulticulturalisme ertoeleidtdatmengeencompetitieendreigingervaartendatmenmeervertrouwenin hen heeft(berry,2006).cultuurverschillenzijnimmerseenmogelijkeverrijkingvoor deeigengroep(velascogonzález,verkuyten,weesie,&poppe,2008;ward& Masgoret,2006).Mensendiecultuurverschillenpositiefwaarderen,zijnoverhet algemeeninternationaalgeoriënteerd;zijhoudenzichbezigmetbijvoorbeeldeuropese englobaleproblemenenhebbeneenpositieverehoudingtenopzichtevanasielzoekers enmigranten(zorlu,2016).eenpositievewaarderingvancultuurverschillendraagter 1 Decommissieconcludeerdedestijdsopbasisvanuitputtendonderzoek datintegratievan veelallochtonengeheelofgedeeltelijkgeslaagdisendatiseenprestatievanformaat,zowel vandebetreffendeallochtoneburgersalsvandehenontvangendesamenleving (p.520).de aanbevelingenrichttenzichondermeerophetbestrijdenvanvooroordelenendiscriminatieen opdenoodzaakomsuccesvolleintegratietebevorderen.alhoewel(ofmisschienomdat)deze conclusiesenaanbevelingeneenstevigestellingnamebetekendenineengepolariseerddebat, wasdeontvangstindetweedekamernietzopositief.hetrapportzou tevrijblijvend ende aanbevelingen teslap zijn. 31

33 dusaanbijdathet ons versus hen ideevervaagtenermeeroogisvoordepositieve bijdragediedeanderkanleveren. De-invloed-van-een-overkoepelende-identiteit- Eengrootaantalonderzoekenwijstuitdattegenstellingentussengroepen verminderenalseengemeenschappelijkeidentiteitontstaatdie onsenhen verbindt (Gaertneretal.,1999).Hetachterliggendeideeiseenvoudiguitteleggen:hetcreëren vaneengemeenschappelijkestructuurzoalsdeeugeeftdeburgersvandelidstatenin potentiehetvermogenomgrieken,italianenenpolentezienalsmedebeuropeanen. Doorzo noverkoepelendeofverbindendeidentiteitzullenonderlingeverschillenniet alssneeuwvoordezonverdwijnenofonbelangrijkworden,maarhetkan(indirect) eenbijdrageleverenaanhetvergrotenvandraagvlak. Onderzoeknaarderolvanoverkoepelendeidentiteitlaatziendatheteen belangrijkerolkanspelenbijhetontstaanvanvriendschappenmetledenvande anderegroep(ondermeerwestetal.,2009).dezepositievegrondhoudingin combinatiemethetontstaanvanvriendschappenkan,opzijnbeurt,hetdraagvlak verhogen(ondermeereller&abrams,2004).wijzijnnietbekendmetonderzoekdat overkoepelendeidentiteitdirectaandraagvlakkoppelt.tenslottevaltaandeze literatuuropdatdeeffectennietzogrootzijn:overkoepelendeidentiteitlevert waarschijnlijkeenkleinebijdrageaanhetvergrotenvandraagvlak. Tezamenbiedtdeliteratuurophetgebiedvanmultipelecategorisatie, overkoepelendeidentiteitenhetpositiefwaarderenvancultuurverschilleneeninzicht indemanierenwaaropderepresentatievanvreemdelingenalsgroepcomplexer wordt.alsgevolghiervanisdebehandelingvandeledenvandegroepmindersterk gebaseerdophungroepslidmaatschap;dekansdatzijalsindividupositiefworden gewaardeerdneemttoe.hierinstaatinwezenhethumaniserenvandeandercentraal. Soortgelijkeresultatenwordenbereiktdoorhethumaniserenvanjezelf ReIhumaniseren-van- ons - Inplaatsvanzichrichtenopdekenmerkenvanmigrantenenasielzoekers,kan mendraagvlakvoorvreemdelingenvergrotendoorzichterichtenopdewaardenen normenvandeeigengroepenvandepersoonzelf;defactorendiemakendat humaniteitindeomgangmetdeandercentraalstaan.omdezewaardenennormen aanteboren,hoeftmendeeigentraditiesengebruikengeengeweldaantedoen. Naastenliefdeenbarmhartigheidzijnwaardendievanoudshercentraalstaaninhet christelijkgedachtegoed(enoverigensookindeislam,hetjudaïsmeenboeddhisme, o.a.),terwijltolerantieooitwerdgezienalseentypischnederlandsedeugd.het wetenschappelijkonderzoekopditvlakrichtzichminderopdeachterliggende 32

34 waardenenmoraal.daarinstaaneerderdeprocessencentraaldiemensenertoe bewegenompositieftedenkenovermigrantenenasielzoekers,zoalshetstrevennaar gelijkheidenhetvermogenomempathietehebben. Streven-naar-gelijkheid- Inhetonderzoeknaardemodernelevensovertuigingendiesamenhangenmet draagvlakvoormigratieisveelaandachtvoorgedachtenovergelijkheiden ongelijkheid.hetblijktdatdeovertuigingdatbronnengelijkverdeeldmoetenworden ineenmaatschappijsamenhangtmeteenpositievehoudingtegenoverasielzoekers (Anderson,Stuart,&Rossen,2015).Wanneeriemandgelooftdatwelvaarteerlijk verdeeldmoetwordenendatgeenenkelegroepofklassehetrechtheeftomzich eigenaartenoemenvanhetleeuwendeelvandewelvaart,heeftdiepersoondeneiging ommeerrekeningtehoudenmetdebelangenvanbenadeeldegroepen,minderheden enasielzoekers(smith,&matějů,2012).detegenpoolvanditstrevennaargelijke toedelingvanwelvaartisniethetklakkeloosomarmenvanongelijkheid.hetiseerder eengedachtegoedwaarinmenaccepteertdatsommigegroepennoueenmaalbeteraf zijnendatookhorentezijn:hetishungoedrechtenhetiseennatuurlijkgegevendat sommigegroependebaasuitmaken.dezeovertuigingwordtinhetamerikaanse onderzoekhiernaareen socialdominanceorientation genoemd:hetideedat sommigegroepennoueenmaaldominantzijneneenhiërarchievangroepen onvermijdelijkis.indepraktijkzienwedatmensenmetdezelevensovertuigingeen zekereminachtingvoelenvoorgroepenzoalsmigrantenenasielzoekers,watzich ondermeeruitinafkeerenweerstandvoorbeleidgerichtopdegoedeopvangvan migranten(esses,veenvliet,hodson,&mihic,2008). MetnameindeVerenigdeStaten,waarveelvanditsociaalwetenschappelijke onderzoekisuitgevoerd,ishetstrevennaargelijkheiddelaatstedecenniasterk gepolitiseerd.hetiseenopvattingdiecentraalstaatinhethuidigegedachtegoedvan veel liberals endateenduidelijkescheidslijnmarkeerttussenpolitiekeopvattingen. Hieruitkanwordengeconcludeerddatdergelijkeopvattingenoverrechtvaardigheid veranderlijkzijnenafhangenvansituationelefactoren(lillie&janoffbbulman,2007). HetisonzeindrukdatindemeestedelenvanEuropadebezorgdheidoversociale ongelijkheidopditmomentminderacuutis(alhoewelookhierzorgenbestaanover toenemendewelvaartsverschillenenafnemendesolidariteit,zieondermeerwilkinson &Pickett,2009;Piketty,2014).Desalnietteminlijktonsdeconclusiegerechtvaardigd datookineuropaeninnederlandpersoonlijkeopvattingenoverhetdelenvan welvaartvermoedelijkeenrolspelenbijdraagvlak. Empathie- 33

35 Hetvermogenomempathieoptebrengenvooranderenisgerelateerdaande steunvoormigratiebeleid(verkuyten,2004).hierbijishetoverigenswelvanbelang omeenonderscheidtemakentussenvluchtelingenenmensendieomandereredenen migreren.empathieismetnamegerelateerdaansteunvoormigratiebeleidjegens vluchtelingendiehunlandontvluchtenomvalideredenen.hoemeerempathiemensen hebbenjegensdergelijkevluchtelingen,hoemeerzijmigratiebeleidtenbatevangoede opvangvandezegroepsteunen.voorpersonendieasielaanvragenomandereredenen dandenoodzaakomtevluchten,zoalseconomischemigranten,speeltempathieechter eenminderbelangrijkerol.hiergeldtdatdematewaarinmenboosisoverhet aanvragenvanasieldebelangrijkstevoorspellerisvandraagvlakvoormigratiebeleid. Interessantdaarbijisdatdezelfdepersoonminofmeergelijktijdigempathieen boosheidkanervarenalshetgaatommigratiebeleid:detweezijnminofmeer onafhankelijkelkaar(verkuyten,2004).deonafhankelijkheidvanempathievoor vluchtelingenenboosheidtegenovereconomischemigrantensuggereertdathet appellerenaanhumaneoverwegingenhetdraagvlakvoorlegitiemeasielzoekerskan verhogen,zonderdathetdraagvlakvoordekomstvaneconomischemigrantenzal verhogen Conclusies:-draagvlak-voor-komst-en-aanwezigheid-van- migranten- Aanhetbeginvandithoofdstukwaarschuwdenwedateenzeergrootaantal onderzoekendiversevragenbehandeltrondomtolerantieenintolerantievan onsen hen.debalansopmakendkunnenweconcluderendatveelonderzoekuitwijstdat draagvlakwordtbeïnvloeddoorfactorendiehiermeesamenhangen.wemaakten hiervandevolgendeindeling: a) Draagvlakhangtsamenmeteenaantalbasisaannamesover onsenhen diehet fundamentvormenvanwatje wijbzijbdenken kuntnoemen;deneigingom groepentezienalseenessentieelenonveranderlijkpersoonskenmerk,degedachte datspecifiekegroepenincompatibelmetelkaarzijnensuperioriteitsgedachten overdeeigengroep. b) Draagvlakstaatonderdrukophetmomentdathetideeontstaatdat wijenzij in economischecompetitiezijnmetelkaar,bijvoorbeelddoordatwijhetgevoel hebbendatwehetrelatiefslechterdoendanzijofdatzijonsopeenofandere maniervoorbijstreven. c) Draagvlakneemtafophetmomentdatwijdenkendatzijeenbedreigingvormen voorons(hetzijfysiek,hetzijcultureel).opdeachtergrondspeelthiermogelijkeen roldaterbinnendeeigengroepeenmeningsverschilkanzijnoveronzeeigen 34

36 cultuur,ofdathetsimpelwegnietzohelderiswatdieeigencultuurbehelst(terwijl datvoordeanderecultuurwelhelderlijkt). d) Totslotneemtdraagvlaktoeophetmomentdat zij nietalshomogenecultureleof economischeentiteitwordengezien,maaralsmedemensen.enerzijdskanditdoor inteziendat zij behoeftenendoelenhebbendievergelijkbaarzijnmetdievan ons endat zij bijnaderinziennietallemaaleenderzijn.anderzijdskandatdoor humanewaarden,normenenmanierenvandenkenvan ons aantespreken. Vooriedervandezefactorengeldtdatzeeenrolspeleninhetcreërenof ondermijnenvandraagvlakvoordekomstofaanwezigheidvanvreemdelingen.echter, hetgaathierinallegevallenomfactoren opdeachtergrond indezindathetomde ideeënwerelddraaitdiemedebepaalthoepositiefmenis.eriseveneenseenliteratuur dieingaatopprocessendieveelmeeropdevoorgrondstaanindezindathetom concreteervaringen(triggers)ofblootstellinggaatdiedraagvlakdoetveranderen. Dezeliteratuurstaatcentraalinhetvolgendedeel. 2.2 Verandering-van-draagvlak- Indeonderzoeksliteratuurwordentweeprocessenbeschrevenwaarmee draagvlakvoormigrantenaandehandvaninterventiesenprogramma skanworden beïnvloed.zoalswehieronderzien,bouwtdezeliteratuurdeelsvoortopdefactoren dieopdeachtergrondeenrolspelen.contactmetmigrantenenasielzoekersenerzijds eneffectievecommunicatieovermigrantenenasielzoekersanderzijdskunneneen belangrijkerolspelenbijhetvergrotenvandraagvlakvoordekomstenaanwezigheid vanmigrantenenasielzoekers.daarbijrichtcontactzichprimairopdraagvlakvoor komstenaanwezigheid.communicatiekaneveneenswordeningezetomditaspectvan hetdraagvlaktevergroten,maarhetrichtzichtevensopdraagvlakvoorbeleidansich Contact-met-migranten-en-asielzoekers- Eenzeeromvangrijkeonderzoeksliteratuurrichtzichopdegevolgenvanhet hebbenvancontactmetledenvandeanderegroep.dezeliteratuurismetnamevoor nieuwemigrantengroepenrelevant,wantzeverondersteltdathetontbrekenvan contactmetledenvandeanderegroepallerhandenegatievegevolgenheeftvoor ervarenconflict. Centraalinditonderzoeknaarcontactstaatde contacthypothese,ontwikkeld doorondermeerallport(1954).dezehypothesesteltdatcontacttussengroepen tolerantieenacceptatievoorelkaarkanvergroten(allport,1954;brown&hewstone, 2005;Pettigrew,1998;Pettigrew&Tropp,2006).Indezeliteratuurwaslangetijdde veronderstellingdatcontactenkelpositieveeffectenzouhebbenalseraaneenaantal 35

37 criteriawerdvoldaan.zozoucontactenkelpositievegevolgenhebben(a)alsgroepen eengemeenschappelijkdoelhebben,(b)alszijsamenwerkenzonderelkaars concurrenttezijn,(c)alshetcontactplaatsvindtonderomstandighedenwaarin groepsledengelijkestatushebben,en(d)alshetcontactdesteunheeftvanautoriteiten zoalsdegemeenteofandererelevanteorganisaties.eenmetabanalysediede onderzoeksresultatenvan515studiessamenbracht,troktweecentraleconclusies (Pettigrew&Tropp,2006).Teneerstewerddecontacthypotheseondersteund:contact tussengroepenvermindertdoorgaansconflictentussengroepenennegatieveattitudes tegenoverdeander.tentweedewerdergeconcludeerddatdeviergenoemdecriteria inderdaadfaciliterendwerken,maardatzelfszonderdataanaldezevoorwaardenis voldaancontacteenpositiefeffectheeft.concreetbetekentditdatdenegatieve attitudesvanindividuelenederlandersjegensgroepenasielzoekersenmigranten mindernegatiefwordenalsgevolgvanhetcontactmeteenindividueleasielzoekerof migrant.dus,wanneeriemandcontactheeftmetéénindividuuiteengroep (bijvoorbeeldeenmigrantalsbuurmanofeenbezoekaandejaarlijkseopendagvan hetazc)kanditervoorzorgendatiemanddehelegroep(migranten)ineenpositiever lichtgaatzien.diteffectontstaatmetveelverschillendesoortengroepeninveel verschillendesoortencontactsituaties. Datveelverschillendesoortencontactpositieveuitkomstenkunnenhebben,wordt bevestigddooreentweedemetabanalysediezichspeciaalrichtteopderesultatenvan studiesgerichtophetbevorderenvanmultibetnischcontactmetalsdoelom maatschappelijkeconflictenentegenstellingentereduceren(lemmer&wagner, 2015).Centraalstonddevraaginhoeverrecontactvooroordelenoverdeanderop basisvanetnischeachtergrondzoureduceren.indezemetabanalysewerden verschillendeinterventiesgeëvalueerddiezichrichtenophetbevorderenvandirect contactenvanindirectcontact.bijdirectcontactginghetmeestalomfacebtobface gesprekkentussenledenvanverschillendegroepen,zoalsingroepsdiscussiesofin samenwerkingaangemeenschappelijkeopdrachten.bijindirectcontactginghet enerzijdsomietswat extendedcontact wordtgenoemd:hetnagaanofiemandinde eigensocialekringvaneenpersoon(bijvoorbeeldeenfamilielidofvriend)ooitcontact ofeensocialebandheeftmetiemanduitdeanderegroep(bijvoorbeeldeenmigrant). Ditsoortinterventieismetnamebruikbaarwanneerdeetnischegroepergkleinisen directcontactdaarommoeilijkgerealiseerdkanworden(eller,abrams,&gómez, 2012).Detweedevormvanindirectcontactdiewerdonderzocht,wascontactdoor middelvansocialemedia(virtueelcontact). Uithetonderzoekblijktdatdezecontactinterventiesopkortetermijneffectiefzijn endatdezeeffectenookoplangeretermijn(naeenmaand)nogmerkbaarzijn (Lemmer&Wagner,2015).Hieruitblijktenerzijdsdatcontactinterventiesde 36

38 verwachtepositieveeffectenhebbenvoorwederzijdserelatiestussengroepen. Anderzijdsblijktdatdepositieveeffectenblijvendzijn.Dezeconclusiesgingenopvoor directcontactenvoor extendedcontact.deresultatenvoorvirtueelcontactwaren gemengdbbsomspositief,somsniet.opmerkelijkaanditonderzoekisdatdeze contactinterventieszelfseffectiefzijninsituatieswaarindeonderliggende verhoudingenernstigzijnverstoord:alserbijvoorbeeldsprakeisvanernstige conflictenofpolarisatiediehetkarakteraanneemtvaneenmaatschappelijke tweedeling,alsersprakeisvanonderlingegeweldplegingeneensfeervan vijandigheid.deconclusieisderhalvedatcontactinterventieseeneffectievemanierzijn omdraagvlakvoordekomstenaanwezigheidvanvreemdelingentevergroten,endat dezepositieveeffectenzelfsoptredenbijmensendieergnegatieftegenoverdeandere groepstaan.tevensblijktdathetnietessentieelisdathetcontacteenbopbeenis:ook indirectcontactheeftpositieveeffecten Communicatie-over-vreemdelingen-en-over-beleid- Demaniervancommunicatieovermigranten,asielzoekersenmigratiebeleidkan draagvlakopverschillendemanierenbeïnvloeden.inditdeellichtenweeersttoehoe draagvlakvoormigrantenenasielzoekerskanwordenvergroot.daarnagaanweinop hoecommunicatiehetdraagvlakvoormigratiebeleidkanbeïnvloeden Communicatie-over- onze -normen- Zoalshierbovenbeschrevenwerd,vormendewaardenennormenvandeeigen groepeenvandevoorwaardenvoordraagvlak.incommunicatieovermigrantenen asielzoekerskunnendezewaardenennormenalsuitgangspuntwordenbenoemdof bevestigd:datheeftvervolgensinvloedopdraagvlak.mensenzijnbewustenonbewust gevoeligvoorwatanderen normaal en abnormaal vinden.debehoefteomerbijte horenenomingedragenuitingennietbuitendetoontevallen,speelthierineen centralerol.indesocialepsychologiezijnallerhandevoorbeeldenvanhoevandeze socialenormenenverwachtingengebruikkanwordengemaaktdoordezeimplicietof explicietaanmensentecommunicerenendaardoorbepaaldgedragtebevorderen (Cialdinietal.,2006).Hetprincipeiseenvoudig:mencommuniceerteensocialenorm. Indezebenaderingisalgemeengeaccepteerddateensocialenormnietalleeneen normatiefvoorschriftisoverwatwenselijkoflegitiemgedragis(enwaarbijvoorbeeld wetgevingvoorbestaat).eensocialenormbeschrijftallerhandegedragsvormendiein deeigengroepals normaal wordenervaren:daarbijgaathetomgedragdatwenselijk isomdathetbijvoorbeeldwettelijkisvoorgeschreven(inhetverkeer:nietdoorrood lichtrijden),maarookomgedragdatveelvoorkomt(inveeldelenvannederland:de 37

39 fietsnemenalshetkan).heteerstenoemtmeneenwenselijkenorm,hettweedenoemt meneenbeschrijvendenorm.ophetgebiedvandraagvlakvoordekomsten aanwezigheidvanmigrantenkanbijvoorbeeldgecommuniceerdwordendat Nederlandersvindendatasielopvangnoodzakelijkenhumaanis.Ditiseenvoorbeeld vaneenwenselijkenorm.oferkangecommuniceerdwordendatdemeeste buurtbewonersharmonieuszijaanzijlevenmetmensenuiteenasielzoekerscentrum endaterzichzeldentotnooitincidentenvoordoen.ditiseenvoorbeeldvaneen beschrijvendenorm. Socialenormenkunnenopallerhandemanierenwordengecommuniceerd,door middelvansocialemedia,radio,tvofdoorgedruktecommunicatiekanalen (bijvoorbeeldposters,krant).delandelijkeverkiezingscampagnevandevvd(2017) maakteerinwezengebruikvandoortecommunicerenwatdezepartij normaal vindt (watdenadeligeconsequentiekanhebbendatdatwatnormaalgevondenwordt, politiseert). Sociaalpsychologischonderzoekheeftuitgebreidaandachtbesteedaande kenmerkenvannormatievecommunicatie,dieertoeleidendathetsterkereofminder sterkeeffectenkanhebben(miller&prentice,2016).normatieveboodschappenzijn effectieverwanneerzegerichtzijnopeenspecifiekedoelgroepenwanneerdezegroep onderdeelisvandeboodschapdiegecommuniceerdwordt(schmid,rivers,latimer,& Salovey,2008).Hetblijkttevensdatwanneereenboodschapwordtgecommuniceerd doormensendievergelijkbaarzijnaanengewaardeerdwordendoordedoelgroep ( eenvanons )datdeboodschapdaneerderwordtovergenomen(rimal,lapinski, Cook,&Real,2005).Daarnaastkaneenleiderofautoriteitmetsocialeinvloed (bijvoorbeeldpolitiekeleiders,bekendenederlanders)attitudeben gedragsveranderingingangzettendoorhetgoedevoorbeeldtegevenofdoor publiekelijkeennormtecommuniceren.leiderskunnengedragsveranderingen initiëreningevallenwaarinmensenzichnietbewustzijndatgedrag,zoals discriminatietegenmigranten,problematischofonwenselijkis.leiderskunnentevens eenbelangrijkerolspeleninhetindicerenvanhetprobleem.hierbijishetbelangrijk dathetbelangofdenoodzaakvandeattitudebofgedragsveranderingwordtbenadrukt (Bywood,Lunnay,&Roche,2008;Valente&Pumpuang,2006). Eenbelangrijkekanttekeningbijhetcommunicerenvaneensocialenormisdathet communicerenervanonbedoeldtegenstrijdigeeffectenkanhebben.wanneerde boodschapbijvoorbeeldisdatbepaaldgedrag(zoalsagressiegerichttegeneencoab locatieoftegeneengemeenteraaddievergadertoverdevestigingervan)onwenselijk enstrafbaaris,kanditertoeleidendatmensendieditgedraghelemaalnietvertonen ertoeverleidwordenomhetjuistweltedoen.indirectwordenzijerimmersattentop gemaaktdatdegroepmensendieditgedragvertonenblijkbaargrootgenoegisomde 38

40 onwenselijkheidervanonderdeaandachttebrengen:opdeachtergrondisde normatieveboodschapdusdatveelmensenditgedragvertonen.hetrisicobestaatdat menzichaandeonderliggendebeschrijvendenormgaataanpassen(endusmeer agressiegaatvertonendanvoorheen).hetadviesisdanookomdeboodschapzoveel mogelijkspecifiektemakenvooreendoelgroepenomervoortezorgendatde beschrijvendenormconsistentismetdewenselijkenorm(schultz,nolan,cialdini, Goldstein,&Griskevicius,2007). Vooreenbelangrijkdeelontstaansocialenormenjegensmigrantenen asielzoekersalsgevolgvangesprekkenencommunicatiewaardeoverheidgeenenkele invloedopheeft.erzijndiverseonderzoekendielatenziendat hetgesprekvande dag eenforseinvloedheeftopwatmennormaalvindtenwatniet(smith&postmes, 2011).Daaruitblijktondermeerdatdraagvlakvoormigratiebeleidvandeoverheid sterkafneemtalsgevolgvangesprekkeninkleinekring.ophetmomentdatinzo n gesprekdeindrukwordtgewektdaterconsensusisovermigranten(bijvoorbeeld omdateendeelvandegroepluidkeelsafgeeftopmigranten,terwijlanderenrelatiefstil blijven)danvalideertditdeuitsprakenvanhetkleinedeelenstimuleerthethenom hunstemnogverderteverheffenenomactieteondernemen.zokandeindruk ontstaandateengrotemeerderheidtegenis,terwijlhetinfeiteomeenminderheid gaat(zieookonderzoeknaardezogenaamdestiltespiraal,noellebneumann,1974) Communicatie-over- hen -als-groep- Ookhetdraagvlakvoorbeleidkanwordenbeïnvloeddoorcommunicatie.Overhet algemeengeldtdatdraagvlakvoorbeleidgerichtopspecifiekegroepengroteren begrijpelijkerisalsderepresentatievandiegroepappelleertaandenodenvan medemenseninplaatsvandekenmerkenvandegroepalsgeheel.hetlijktinieder gevalonverstandigalshettaalgebruikvanpolitiekeleidersenbestuurdersverwijst naarincompatibiliteit,dreigingencompetitie(ofzelfsinhumaniteit)vaneenspecifieke groep(essesetal.,2017).eenrecentvoorbeeldbetreftdeuitsprakenvan(inmiddels president)trump,diemensenaanspoordeomhundeurenopslottedoenomzichzelf tebeschermentegenhetgevaarvansyrischevluchtelingen.zoalshierbovenuitvoerig isbeschreven,gevendergelijkeuitlatingeneenweergavevanverhoudingentussen groependie,onbedoeldofbedoeld,deweerstandtegenhunkomstenaanwezigheid verhogen(esses,etal.,2017).voorhetverhogenvandraagvlakishetdanook belangrijkomgenuanceerdtecommunicerenovervluchtelingenofasielzoekers, zonderautomatischdelinkteleggenmetreëleproblematiekzoalsterrorismeofeen tekortaanbanen,alsofditprobleemalleasielzoekersenmigrantenuitgroepxofyzou aangaan.bovendienlijkthetonverstandigomincommunicatiedenadrukteleggenop 39

41 cultuurverschillenalsoorzaakvanproblemenofincidenten:ditallesondermijnthet draagvlakvoormigratiebeleid(essesetal.,2017). Eriseengroteliteratuuroverdegevolgenvanuitlatingenoveranderegroependie deledenervan dehumaniseren ;datwilzeggendatzewordenvoorgesteldalseen mindersoortmensenofzelfsalsonmenselijk.beruchtevoorbeeldenzijnde vergelijkingvanbepaaldegroepenmetongedierte( kakkerlakken ),ofdeuitspraken vandetoenmaligefranseministervanbinnenlandsezakensarkozyaandevooravond vangrootschaligerellenindebanlieues: IlfautlesKärcherer (wemoetende hogedrukspuiteropzetten;ziepostmes,vanbezouw,täuber,&vandesande,2013). Indeliteratuurisalgemeengeaccepteerddatdergelijkeuitlatingenriskantzijn,omdat zenogaleensonderdeelzijnvangrootschaligeescalatievangeweld(kelman,1973; Haslam,2006;Staub,1989).Dehumanisatiekanooksubtielerplaatsvindendoorleden vaneenanderegroepaftespiegelenalsofzewordengedrevendoorprimaireimpulsen (testosteronbommen)ofalscriminelenenleugenaars.draagvlakvoor vluchtelingenopvangenmigratiebeleidneemtbijvoorbeeldafalsvluchtelingenworden afgespiegeldals nepvluchtelingen ofprofiteurs(esses,veenvliet,&medianu,2011). Uitsprakenovervluchtelingenenmigrantenkunnenookonbedoeld dehumaniserendwerken.ditgebeurtwanneermenmetaforengebruiktdienormaal gesprokenverwijzennaardierenofanderenatuurlijkefenomenen,zoals kuddes vluchtelingen of overspoelddoorvluchtelingen.alsmendekomstvanasielzoekers beschrijftindergelijktaalgebruikdankrijgtdetoehoordereenvoorkeurvoorstrenger, meerrestrictief,beleid(essesetal.,2017;gabrielatos&baker,2008;taylor,2015; Usborne,2015).InNederlandkunnentermenals tsunami en stromen bovendien eenassociatieoproepenmetonzecultureelverankerdestrijdtegenhetwater.erzijn kortomallerhandemanierenomovergroepenmensentecommuniceren,diehen explicietofimplicietneerzettenalsgroepwaarmee wij problemenhebben Communicatie-over-beleid- Uitsprakenovermigrantenenasielvraagstukkenkunnenonbedoeldinformatie verschaffenoverdeoverheidenhaarbeleid.opdeachtergrondvancommunicatieover maatschappelijkevraagstukkenspeeltvaakeenaannamedatdeoverheidbijmachteis omproblemenhethoofdtebieden,ofdatdeoverheidmethaarrugtegendemuur staat,ofdatdeoverheidzelfshetonderspitdelft.eenvoorbeeldkanditverduidelijken. Hetkanverleidelijkzijnvooroverhedenenbestuurdersombeleidswijzigingente rechtvaardigenmettaalgebruikzoalshierbovenbeschreven.recentwerdinde overheidscommunicatieoverasielrestrictiesinzwedenbenadruktdatdeze beleidswijzigingnoodzakelijkzouzijnomtevoorkomendatzwedenoverspoeldwerd doordegolfvanmigratie(bilefsky,2016).zulketaalsuggereertnietalleendat 40

42 vluchtelingeneenbedreigingzijnenhetbevatnietalleendehumaniserendetaal,opde achtergrondwordttevensduidelijkdatdeoverheidbangisomdecontroleteverliezen (Bilefsky,2016;zieookEssesetal.,2017).Zulktaalgebruikkanopkortetermijnbegrip ensteunvoorbeleidmobiliseren,maarwerktoplangeretermijnondermijnendvoor hetvertrouwenindeoverheid:opdeachtergrondcommuniceertmenimmersdatde omgevingdusdaniglabielisdatdeoverheidgedwongenwordtomaandenoodremte trekken,zodatdesituatieondercontrolewordtgebracht.hetrisicohiervanisdatde overheidzichzelfbeschadigt. Hetverdientinveelsituatiesdevoorkeur,vermoedenwij,omoverheidsbeleidniet tepresenterenalsreactieopdreiginguitdeomgeving,ofalsreactieopafsprakendiein Europeesverbandzijngemaakt,ofalsverplichtingdievoortvloeituitverdragendie60 jaargeledenzijngetekend,maarjuistalsproactievekeuzes.hetdraagvlakvoor migratiebeleidkanwordenvergrootdaarwaaroverhedenhetlefhebbenomzichuitte sprekenvoorvluchtelingenopvangalsietswatmenzélfnastreeft,omdathetin overeenstemmingismetgemeenschappelijkewaardenenwanneermenbekrachtigt datditdestatusquowasenis(feygina,jost,&goldsmith,2010;gaucher&jost,2011). Eenvoorbeeldhiervoorzouhet moreelleiderschap vanangelamerkelkunnenzijnin dezomervan2015(toendeeuropesevluchtelingencrisisophaarhoogtepuntliep).in haaruitingenoverdemigratieproblematiekweeszeimmersexplicietopdezemorele verantwoordelijkheid,opdekeuzedieeruitvoortvloeideenophetvermogenomditte realiseren: wirschaffendas.indewetenschappelijkeliteratuurwordtookhet communicatiebeleidvancanadabesproken,waarinbestuurdersalsjustintrudeauen JohnMcCallumertoebijdroegendatbeleidophetgebiedvanasielopvangoppositieve enproactievewijzewerdbesproken(essesetal.,2017).deoverheidkooservooromin haarcommunicatieovervluchtelingensteedstebenadrukkendatzijeenverrijkingzijn enzeherhaaldesteedsdatmenertrotsopisomvluchtelingenopeenhumane Canadese manieroptevangen.desuggestievanessesetal.(2017)isdatdeze aanpakeffectiefwas:tentijdevandehaussevanasielzoekerswasdemedianog overwegendnegatiefoverasielopvang,maaralsgevolgvandestellingnamevandeze bestuurdersmoestenmediagenuanceerdergaanberichtenoverasielzoekersenhun opvang.draagvlaknamdaarmeetoe. Hetdoelhierbijisnietlouteromtecommunicerendatdeoverheideenkrachtige partijis.hetdoelismetnameommensengerusttestellendatasielopvangniet maatschappelijkontwrichtendzalzijn.sociaalpsychologischonderzoeksuggereert namelijkdatasielproblematiekmetnameleidttothetafnemenvandraagvlakvoorde opvangvanvluchtelingenophetmomentdatmensenweinigcontroleervarenover dezeopvang,overdemogelijkeconsequentiesvoorrisico szoalsterrorismeenzelfs overhunlevenssituatieinhetalgemeen(greenaway,louis,hornsey,&jones,2014). 41

43 Ditonderzoeksuggereertdatwaargenomencontroleovermigratieeenbelangrijke randvoorwaardeisvoordraagvlak Conclusies:-verandering-van-draagvlak- Samenvattendconcluderenwedateruitdeliteratuurveelbekendisoverde manierwaaropdraagvlakvoordekomstenaanwezigheidvangroepengaandeweg(op deachtergrond,alshetware)groeit.zoalshetonderzoekvandecommissieblokal jarengeledenconcludeerde,ishetvaakzodatgroepennieuwkomershundraaivinden, ookalkandatbijsommigegroepeneenlangetijdduren.eenvandemogelijke verklaringenhiervoorisdathetcontactmetmigrantenenvluchtelingengeleidelijk leidttothetvergrotenvandraagvlakvoorhunkomstenaanwezigheid.datwil overigensnietzeggendathetaltijddelaatstaangekomenenzijnwaardespanningen hethoogstzijnbbveelproblemenconcentrerenzichjuistbijdetweedegeneratie,die enerzijdsnogsteedswordtbeschouwdalspersoonmeteenmigratieachtergronden dusinwezenimmigrant,terwijlhunaspiratiesmeerdanbijdeeerstegeneratiegericht zijnophetverwervenvangelijkheid. Hettweededeelrichttezichopdeinvloedvancommunicatieovermigrantenen beleid.westeldenvastdatberichtgevingencommunicatieoverbeleideensterke invloedkanhebbenopdraagvlak.indezecommunicatieishetverstandigomrekening tehoudenmetdenormenenwaardendietengrondslagliggenaanbeleid,metde bewoordingennaamgevingronddoelgroepenvanhetbeleid(bijvoorbeeldhetgebruik vanneutraleaanduidingenenhetvermijdenvanbeschrijvingendiedreiging implicerenendiedehumaniserendkunnenwerken)enmetdeafspiegelingvanhet beleidenhetprobleemzelf(isdeoverheid incontrol?). 2.3 Reflectie-en-een-bredere-kijk-op-draagvlak- Inhetlaatstedeelvandithoofdstukreflecterenweeerstopdehierboven besprokenliteratuur.wedoenditaandehandvantweeobservaties.opbasisvandeze reflectiegaanwevervolgensopzoeknaardemogelijkekenmerkenvaneenaantal nieuwefactorendiedraagvlakvoormigratiebeleidzoudenkunnenbeïnvloeden,diein dehuidigeliteratuurweinigaandachtkrijgen Reflectie- Deeersteobservatieisdatdehierbovenbesprokenliteratuurzichvooreen belangrijkdeelrichtopfactorendiesamenhangenmetwijbzijbdenken.achterdie aandachtvooromgangtussengroepengaateeninteresseschuilvoorhoegroependie 42

44 indemeerderheidzijnen/ofdominantindesamenlevingomgaanmetminderhedenof groepenmetmindermacht.vooreenstudiedieprobeertomvragentebeantwoorden overdefactorendiedraagvlakvoormigratiebeleidbepalen,ishieronzeconclusiedat hetovergrotedeelvandezeliteratuurdirectofindirectbetrekkingheeftopderelatie tussenautochtonenenmigranten:relatiestussengroepenstaancentraal.dooraldie aandachtisinmiddelszeerveelbekendoverfactorendiemakendaterdraagvlakvoor dekomstofaanwezigheidvanmigrantengroepenis.weconcluderenhieruittwee dingen.teneersteisopgrondvandehierbovenbesprokenliteratuurmetenige zekerheidtestellendatdraagvlakvoormigratiebeleidzalwordenbepaalddoorde gebruikelijkefactorendiesamenhangenmetdraagvlakvoordekomstenaanwezigheid vanmigranten.tegelijkconstaterenwedatvanuitdezeliteratuurveelminder aandachtisbesteedaanfactorendiesteunvooroverheidsbeleidansichbepalen.in onderzoekishetdanooknuttigomteprobereneenonderscheidtemakentussen steunvoordekomstvanmigrantenensteunvoorhetbeleidansich.datkanmen bijvoorbeeldbereikendoorenerzijdsvragentestellenoversteunvoorhetbeoogde doelvanoverheidsbeleid(indirectdusookdeachterliggendebeleidsprincipeszoalsdie doorhetpubliekwordenwaargenomen)enanderzijdsvragentestellenofmende uitvoeringvandatbeleidgoedvindt. Tentweedeconcluderenwedater,andersdanattitudesenopvattingenten aanzienvanmigranten,totophedenweinigonderzoekisnaaroverigefactorendie draagvlakvoorbeleidopditterreinzoudenkunnenbeïnvloeden.erisbijvoorbeeld veelaandachtvoorderelatietussenautochtonenenmigranten,maarveelminder aandachtvoorderelatietussenautochtonenenhuneigenoverheidenhaarbeleid. Logischerwijsconstaterenwedathetineenstudievandraagvlakvoormigratiebeleid nuttiglijktomookaandezeheelandersoortigefactorenaandachttebesteden. Hieronderwerkenweuithoeditzoukunnen. Eentweedeobservatieisdatdehierbovenbesprokenliteratuurzichsterkrichtop ideeënenperceptiesdieautochtonenhebbenovermigrantenenminderhedenals groep(marokkanen,polen,syriërs)enveelminderopideeënenperceptiesoverhen alsbuurtgenootofconcreetpersoon(debuurman,deklusjesmannendiehethuisvan deoverburenverbouwenof debewonersvanhetazc ).Eendergelijkebenaderingis uiteraardvolledigconsistentmetdeaannamedatdeintegratieenacceptatievan groepenvreemdelingeneenkwestieisvanhetnaarelkaartoegroeienvaneen minderheidendemeerderheid,maarhetgaathelaasvoorbijaandemogelijkheiddat erindeabstractebelevingswereldvannederlanderseninhunperceptieopdit abstracteniveaueenheelandererelatiekanzijnmetasielzoekersdaninhetlokale verkeertussendebewonersvanhetazcendebuurt.metanderewoorden:in toekomstigonderzoekzouhetnuttigkunnenzijnomonderscheidtemakentussen 43

45 draagvlakvoorbeleidinabstractezinendraagvlakvoordeuitvoeringvandatbeleidin deeigengemeente.ookishetnuttigomonderscheidtemakentussenpredictorenop abstractniveau(ideeënovermigratie,ideeënoverbeleid)enpredictorenopconcreet niveau(ervaringenmetmigrantenbijvoorbeeldindeeigenwijk,ofconcrete ervaringenmetbeleid) Andere-factoren-die-draagvlak-voor-beleid-bepalen.-- Zoalshierbovengeconstateerdiserrelatiefweinigonderzoekdatdirectkijktnaar determinantenvandraagvlakvoormigratiebeleiddienietopeenofanderemaniermet wijbzijbverschillentemakenhebben.hethierbovenbeschrevenonderzoeknaar communicatieoverbeleid(eninhetbijzondercommunicatiediesuggereertdatde overheid incontrol is)komthierbijwellichthetmeesteindebuurt:hierbeoogtmen immersdeperceptievandeoverheidzelftebeïnvloeden. Erzijn,vermoedenwij,noganderedraagvlakBgerelateerdeprocessendie nauwelijksietstemakenhoeventehebbenmetmigratieproblematiek,maardiehier tochvaninvloedzijn.wehebbenhethiermetnameovereenclustervanfactorendat derelatietussendeburgerenhaaroverheidreflecteert.wedenkendattwee literaturenmetnamerelevantzijnvoordraagvlakvanmigratiebeleid,maarinbeide gevallengeldtdatdefactorendiedezeliteraturenidentificerennogniet(ofnietvaak) zijntoegepastopmigratiebeleidansich Draagvlak-voor-verandering-in-de-woonomgeving- Deeersteliteratuurbetreftkennisoveracceptatievanofverzettegenallerhande vormenvanveranderingindewoonomgeving(doorwindmolens,rondomkernenergie ofookrondomvestigingvanmigranten),doorgaansgeïnitieerddooroverheden,die menalsingrijpendervaart.indezeliteratuurisonderzoekineersteinstantievaak gedrevendoordegedachtedathethierzougaanomnimbyismebbhetfenomeendat mendezeveranderingenlievernietindeeigenachtertuinwil,maardatmenergeen bezwaartegenheeftalszeindeachtertuinvaneenanderplaatsvinden.velenwijzener echteropdathetnimbyismevaaknietgoedwordtonderscheidenvanechte tegenstand:demeestemensendiezichverzettentegendekomstvaneenvuilstort, tegenkernenergieoftegendekomstvanmigranten,hebbenernietalleenbezwaar tegendatzeindeeigenachtertuinkomen:zeverzettenzichinhetalgemeentegendeze komst(wolsink,2006).metdezebeperkinginhetachterhoofdishetdesalniettemin relevantomtezienwatdepredictorenvantegenstandzoalzijn. Deliteratuuroverweerstandonderscheidtteneersteallerhandefactorendiehet waarschijnlijkermakendathetonderwerpaldannietrelevantisvooreenpersoon. 44

46 Relevantieishogerbijpersonendieeengevestigdbelanghebbenbijhetonderwerp. Hetgevestigdbelangkantoenemendoorveelverschillendefacetten:alsde veranderingfysiekofpsychologischnabijis,wordtzepersoonlijkrelevanter(rothbart, 1973;Somerman,1993;Crano&Prislin,1995;Thornton&Knox,2002),maarookals hetwaargenomenrisicogroteris,wordtzerelevanter:ditgeldtondermeervoorde vestigingvangevangenissen(myers&martin,2004),drugsverslaafden(colon& Marston,1999;Takahashi,1997)envooropslagvannucleairafval(Kraft&Clary, 1991). Onderhenvoorwiehetonderwerprelevantis,zienwevervolgenseengroot verschilindematewaarinmendeveranderingaccepteertofniet.indeliteratuurover opslagvanchemischafvalhangtverzetertegenafvanverschillendefacetten:zorgenen angstrondveiligheidengezondheid,bezorgdheidoveraantastingvanhetwoongenot, maarcentraalstaatookvertrouwenindeoverhedenenbedrijvendiedezeplannen willenuitvoerenenwaargenomenfairnessindebesluitvorming(mazmanian&morell, 1992).Indeliteratuuroverweerstandtegenwindenergiewordterdoorverschillende auteursopgewezendathetteeenvoudigisomtestellendatniemandzeinhun achtertuinwil:sommigenvindenheteenverrijkingvoorhetlandschap.voormensen diezichverzetten,geldtdatheteenbelangrijkerolspeeltdatdewindmolensniet passen inhetlandschapwaarmenzewilplaatsen(wolsink,2007). Eenbelangrijkefactordieverklaartofweerstandontstaat,isderelatiemet overhedendiedebesluitvormingenuitvoeringbegeleiden:tegenstandwordt bijvoorbeeldgevoeddooronvredeoverinspraakprocedures.mensendiezich verzetten,hebbendeovertuigingdatdegehanteerdeprocedurenietfairwasenzij voelenzichnietvoldoendegehoordenbetrokkenbijdebesluitvormingrondhet plaatsingsbesluit(devinebwright,2006;wolsink,2007).directeenbestendige betrokkenheidvanomwonendenismetanderewoordenintoenemendemateeen voorwaardeom(lokaal)draagvlaktebewarenofvergroten(datgeldtoverigensook voorindustriëleactiviteiten,waarhetbelangvande sociallicensetooperate inmiddelsalgemeenerkendis,prno&slocombe,2012).opplekkenwaardie betrokkenheidlaagisofonderdrukstaat,neemthetrisicotoedatgroteingrepenop enigmomentleidentotverzet,schadeclaims,ofmaatschappelijkeonrust. Alswevandezespecifiekeonderzoeksdomeinen uitzoomen naardethema sdie hierwordenbenoemddanzienweenerzijdsdatfysiekenabijheideenmindercentrale rolspeeltdanvaakwordtaangenomen.weerstandlijktvoorttekomenuitpersoonlijke betrokkenheidincombinatiemetdrieclustersvanoverwegingen:gedachtenoverhet objectzelf(devuilstort,dewindmolens),gedachtenoverdeinvloeddieze(kunnen) hebbenop ons engedachtenoverdeuitvoerderendemanierwaaropdezetewerk gaat.alswedezedrievergelijkenmetdeliteratuurovermigratiedanconstaterenwe 45

47 dattenaanzienvandraagvlakvoormigratiebeleiduitgebreidaandachtisvoor gedachtenoverhetsubject(demigranten)endeinvloeddiezijoponshebben.het laatstecluster,gedachtenoverdeuitvoerder,isophetgebiedvandraagvlakvoor migratiebeleidechterweiniginbeeldgekomen.weconcluderendanookuitdezemeer algemeneliteratuurdathetwaardevolkanzijnomookophetgebiedvandraagvlak voormigratiebeleidaandachttebestedenaanderelatievandeburgermetdeoverheid Maatschappelijk-onbehagen-en-ongenoegen- Detweedeliteratuurdieonshierrelevantlijkt,iseenrecentereliteratuurover onbehagenenongenoegen.dezeliteratuuristhematischgerelateerdaanvertrouwen inoverheden,maarzeisminderconcreetomdatzeverwijstnaareenspeciaalsoort negatievestemmingoverhetlandalsgeheel(zieondermeersteenvoorden,2016). Enerzijdskanmenditeenvoudigconceptualiserenalseenpessimistischehoudingover hetlandalsgeheel(steenvoorden,2016).anderzijdskanmeneencomplexereanalyse makenvanhetcollectievesentimentwaaruitditpessimismevoortkomt(vanderbles, Postmes,&Meijer,2015).Dezeanalyseverondersteltdatdebasisvan collectief ongenoegen ligtineengedeeldeovertuigingdatwij,onzemaatschappijalsgeheel,er slechtaantoezijn.meniservanovertuigddatdemeestenederlandersdesamenleving alsgeheeleen thumbsdown geven;destaatisdoorendoorverrot.bijzonderaan dezenieuwevisieopongenoegenisdatzeverondersteltdatdesomberevisiesdiemen overdesamenlevingalsgeheelheeftnietvoortkomenuitconcreteervaringeninde eigenstraatofhetpersoonlijkleven.evenminkomtditcollectiefongenoegenvoortuit specifiekethema sofonderwerpen(zoalseenfalendeeconomie,toenemende criminaliteit,problemenmetimmigratieofsocialedesintegratie).integendeel:de veronderstellingisjuistdatditalgemenenegatievesentimentkanbeïnvloedenhoe personendenkenoverspecifiekeproblemenindemaatschappijzoalscriminaliteitof hoemensenreagerenopnieuwegebeurtenissenzoalseentoenamevanhetaantal asielzoekers. Onderzoektoondetotophedenaandatcollectiefongenoegen,alsmenhetopdeze generiekemanieroperationaliseert,inderdaadvoorspeltofmensenstemmenop extreme(re)partijenendathetbeïnvloedthoemennieuwenieuwsfeiteninterpreteert engeneraliseert(vanderbles,postmes,&meijer,2015;2017;vanderbles,postmes, LeKanderBKanis,&Otjes,2017;Steenvoorden&Harteveld,2017).Alhoewelhetnog nietophetspecifiekethemavandraagvlakvoorimmigratiebeleidistoegepast,isde voorspellingvoorhoehetermeesamenhangthelder:collectiefongenoegenzou gerelateerdmoetenzijnaandraagvlakvoorbeleid. 46

48 2.4 Conclusies- Decentraleinzichtenuitdithoofdstukzijndevolgende: Hetisnuttigombijdraagvlakvoormigratiebeleideenonderscheidtemakentussen draagvlakvoormigratieendraagvlakvoorhetbeleidenhaaruitvoering. Draagvlakvoordekomstenaanwezigheidvanvreemdelingenhangtvolgensde literatuurondermeersamenmetdemanierwaaropmenmetwijbzijbverschillen omgaatenhoemendezeervaart.concreetbiedtdeliteratuurdevolgende inzichten: o Erzijnzeerveelgroepenindemaatschappijdieopeenofanderemanier anders of vreemd zijn.demeestevandezegroepenzijnnietomstreden. Nietalleswat anders of vreemd is,isomstredenofproblematisch.alser problemenontstaatdangaatdatomdekomstofaanwezigheidvanbepaalde. groepen.. o Draagvlakvoordekomstofaanwezigheidvanbepaaldegroepenkan afkalvenalshetideeontstaatdat"wij"nietsamenkunnenlevenmet"hen" omdatersprakeisvanincompatibiliteit,.bijvoorbeeldopcultureelvlak. o Draagvlakkanafnemenomdatmendenktdat"wij"incompetitiezijnmet "hen". o Draagvlakkanafnemenomdatmenhetideeheeftdat"zij"eendreiging vormen. o Draagvlakkantoenemenalsmenmeerhumanitaireoverwegingenin ogenschouwneemt.ditwordtmogelijkdoordatmeninzietdat zij niet allemaalhetzelfdezijnmaardathetommedemensengaatmetbehoeftenen doelendievergelijkbaarzijnmetde onze. o Draagvlakkantevenstoenemenalsmenpositievekantenvanpluriformiteit endiversiteitzietofontdekt. Draagvlakvoordekomstofaanwezigheidvanbepaaldegroepenvreemdelingen hangtookafvandewaardenennormenvandeeigengroep.hierbiedtdeliteratuur devolgendeinzichten: o Angstenonzekerheidoverdeeigencultuurkanafbreukdoenaandraagvlak. Ophetmomentdaterbinnendeeigengroepeenmeningsverschilbestaat overdeeigencultuur,ofhetnietduidelijkiswatdeeigenidentiteitis,kan menzichbedreigdvoelendoorandereculturendieeenduidigerlijken. o Draagvlakkantoenemenalshumaniteitindeomgangmetdeandercentraal staatindeeigenwaardenennormen.daarbijkanmendenkenaanwaarden alsnaastenliefde,barmhartigheidoftolerantie,maarookaangelijkheiden empathiemetmedemensen. 47

49 o Draagvlakgroeitgeleidelijkdoorcontactmetvreemdelingen. Draagvlakvoorhetmigratiebeleidendeuitvoeringervandoordeoverheid,is relatiefminderonderzocht.hetlijkteropdatberichtgevingencommunicatieover beleideenbelangrijkerolspeleninhetbeïnvloedenvandraagvlakvoorbeleid, maaromdathierminderonderzoeknaarisgedaanzijnonzeconclusiesminder stellig. o Omdraagvlaktebehoudenofvergrotenlijkthetverstandigomdewaarden ennormendietengrondslagliggenaanbeleidtecommunicerenente bekrachtigen. o Ooklijkthetverstandigomincommunicatierekeningtehoudenmetde wij/zijprocessendiehierbovenbeschrevenwerden:hetaanduidenvan groepenasielzoekersalsietsdatbedreigendisofnietmenselijk(een stroom ofeen tsunami )zaldraagvlakvooropvangniettengoedekomen. o Tenslottekanmenincommunicatierekeninghoudenmetdeafspiegeling vanhetbeleideneventueleproblemen:eenoverheiddieeerlijkaangeeftdat zeeenprobleemheeftmetcontroleofregiezallogischerwijsmerkendat haarbeleidterdiscussiekomttestaan.ditonderstreeptnogmaalshet belangvanhetmakenvaneenonderscheidtussendraagvlakvoorbeleiden draagvlakvoormigratie. Draagvlakvoorhetbeleidendeuitvoeringervanopmigratiegebiedkanookworden beïnvloeddoorprocessendiehelemaalnietsmetmigratievandoenhebben. o Alshetgaatoverdraagvlakvooranderevormenvangrootschaligingrijpen inde(woon)omgeving,zoalsplaatsingvanwindmolensofvuilstort,danis zorgoverdeimpacthiervanbegrijpelijk.weerstandtegenditsoortingrepen komtvolgensdeliteratuurvoortuitpersoonlijkebetrokkenheidin combinatiemetdrieclustersvanoverwegingen:gedachtenoverhetobject zelf(devuilstort,dewindmolens),gedachtenoverdeinvloeddiede veranderingkanhebbenop ons engedachtenoverdeuitvoerderende manierwaaropdezetewerkgaat. o Alswedezeinzichtentoepassenopdeliteratuurovermigratiebeleiddan valtopdaterrelatiefweinigaandachtisvoorhetvertrouwenindeoverheid endemanierwaaropzehaarbeleiduitvoert.wevermoedendatookop gebiedvanmigratiegeldtdatweerstandontstaatophetmomentdater weinigvertrouwenisindeoverheidenindeeerlijkheid.vanbesluitvorming. Draagvlakisgroteralsmensenzichvoldoendegehoordvoelenenbetrokken wordenbijdebesluitvorming. o Draagvlakvoormigratiebeleidkomtmogelijkookonderdruktestaanals veelinwonersvanmeningzijndathetslechtgaatmethetlandalsgeheel,in 48

50 alleopzichten.maatschappelijkonbehagenenongenoegenkanhetdraagvlak vooralleoverheidsoptredenopiederterreinondermijnen. - 49

51 3 Analyse-draagvlak-op-basis-van-enquête- Welkeprocessenbepalenhetdraagvlakvoormigratiebeleid?Indithoofdstuk gevenwederesultatenweervaneenenquêtenaardraagvlakondereengrote steekproefnederlanders:.deopzetvandezeenquêteligtinhetverlengdevande constateringeninhetliteratuuronderzoek. Uithetliteratuuronderzoekconstateerdenwedathetnuttigkanzijnomeen onderscheidtemakentussendraagvlakvoormigratieendraagvlakvoorhetbeleiden haaruitvoering.dezeindrukwordtversterktdoorde asielmonitor diedeoverheid vanseptember2015toteind2016lietuitvoerenommeningenoveropvangvan asielzoekerstelatenpeilen(zieondermeervandoorn,2016;piksen,2015).deze bevatteéénvraagomdraagvlakvooropvangtemeten: Nederlandmoetasielzoekers opvangeninnederland.gedurendedezetijdbleefhetpercentagedathethiermee eenswasstabielrondde51procent(vandoorn,2016).wijvermoedendatdeze schijnbarestabiliteit,ineenperiodevanmaatschappelijkeonrustrondomasielopvang, meteenmeergedetailleerdevraagstellingontleedzoukunnenworden.beleidten aanzienvanvreemdelingenheeftimmersverschillendefacetten,wathetmoeilijk maaktomtesprekenvan hetmigratiebeleid.heteerstedoelvanhetonderzoekis daarmeeomnadertebestuderenof draagvlakvoormigratiebeleid weleenunitair begripis.deonderzoeksvragenvandeenquêtezijndanook: Welke.aspecten.van. draagvlak.voor.migratiebeleid.kunnen.worden.onderscheiden?. In.hoeverre.is.er.sprake.van.draagvlak.voor.deze.diverse.aspecten?. Kerndoelstellingvoordeenquêtewasverderomietstezeggenoverde determinantenvandraagvlak.hetliteratuuronderzoekweesenerzijdsuitdatereen grootaantalrelevantefactorenenvariabelenisdiedraaitomwijbzijbverschillen,diede matevanacceptatievanvreemdenalsgroepbepalen.anderzijdssuggereerdenwijop basisvanhetliteratuuronderzoekdatdeterminantenvandraagvlakvoorbeleid mogelijkookopanderewijzeeenrolspelen.inhetbijzondervermoedenwij,opbasis vanrecentonderzoek,datvertrouwenindeoverheidenmeeralgemeentevredenheid metdehuidigestandvandemaatschappijeenrolzoudenkunnenspelenals determinantenvanhetdraagvlakvoordekwaliteitvanhetwerkdatdeoverheid(op hetgebiedvanmigratiebeleid)levert.eenderdeonderzoeksvraagvandeenquêteis dan: Wat.is.de.samenhang.tussen.veronderstelde.determinanten.van.draagvlak.(in.het. bijzonder.acceptatie.van.vreemden.en.maatschappelijk.ongenoegen).en.de. 50

52 verschillende.aspecten.ervan.(in.het.bijzonder.draagvlak.voor.de.uitgangspunten.van. het.migratiebeleid.en.draagvlak.voor.de.uitvoering.ervan)?. Indebeschrijvingvanhetonderzoekhierondergevenweeersteen methodologischeverantwoording,vervolgensbesprekenwederesultatenwaarbijde hierbovengenoemdevrageneenvooreenaanbodkomen. 3.1 Methodologische-verantwoording- Wevermeldenhierdehoofdzakenvandemethodediewegebruikthebbenvoor deuitvoeringvandeenquête.voormeermethodologischedetailsverwijzenwede lezernaarappendix7.3.dekernboodschapuitwatvolgt,isdeze:ditwaseengrote steekproefwaarbijisgestreefdnaarrepresentativiteitervan.desteekproefisin voldoendematerepresentatiefendusbruikbaaromonzeonderzoeksvragente beantwoorden.desteekproefisechternietvolledigrepresentatiefendaarommoet voorbehoudgemaaktwordenbijsommigegeneralisatiesnaardenederlandse bevolking(zieappendix7.2).opdevraag watmogenwewelennietconcluderen? komenweaanheteindvandithoofdstukterug Respons- Deenquêteisdoor2.466respondentenvolledigingevuldvandinsdag7februari totmaandag13februari2017.dezemensenmakendeeluitvaneenonlinepanelvan Flycatcherenvullenenquêtesin,inruilvoorpuntendiegebruiktkunnenwordenvoor aankopen Representativiteit- Depersonenindesteekproefvormeneenrepresentatieveafspiegelingvande Nederlandsebevolkingvan18jaarenouderwatbetreftgeslacht,leeftijd, opleidingsniveauenregio.hetpercentagevrouweninonzesteekproefisdus bijvoorbeeldongeveerevengrootalshetpercentagevrouwenindebevolking.ditwil nietzeggendatdesteekproefrepresentatiefisvoordenederlandsebevolking.de representatieveafspiegelingisnamelijktotstandgebrachtdoorstratificatie(het selecterenvanmensenmetde juiste demografischekenmerkenuiteengroterpanel) enisgeenvolledigtoevalligeselectievaninwonersinnederland.daarnaastzijn panelledendiewoonachtigzijnineengemeentemeteenasielzoekerscentrumbewust oververtegenwoordigdindesteekproef.deredenhiervoorisdathetonsmogelijk maaktomeffectenvanhetwonenindebuurtvaneenazcbetertebestuderen,hetgeen mogelijkrelevantiswatbetreftdraagvlakvoorasielzoekers.hierdoorisdeverdeling 51

53 metbetrekkingtotprovincienietvolledigrepresentatief,maarkomtdezewelerg dichtbij(limburgisoververtegenwoordigd).zieappendix7.1voordeverhoudingen vangeslacht,leeftijd,opleidingsniveauenprovincievanderespondentenende vergelijkingdaarvanmetdenederlandsebevolkingvolgenshetcbs Multivariate-representativiteit- HoeweldesteekproefrepresentatieflijktvoordeNederlandsebevolkingalswe naareenenkeledemografischefactorkijken,blijktdesteekproefnietrepresentatiefals wekijkennaarcombinatiesvandemografischefactoren.zozijnermeerjongevrouwen danjongemannenindesteekproef,meerouderemannendanouderevrouwen,enzijn laagopgeleidemannenslechtvertegenwoordigd. DehuidigesteekproefisdusnietvolledigrepresentatiefvoordeNederlandse bevolkingindezindatsommigegroepengebaseerdopcombinatiesvandemografische factoreninonzesteekproefmeerofmindervoorkomendanindebevolking.de. consequentie.hiervan.is.dat.de.lezer.voorzichtig.moet.zijn.bij.het.generaliseren.van. percentages.en.aantallen.uit.dit.onderzoek.naar.de.nederlandse.bevolking.als.geheel.we wijzenerechtertevensopdatdeverschillennieterggrootzijnendathetgaatovereen beperktevertekeningvanderesultaten.weverwachtendanookdatderesultatenin eenvolledigrepresentatievesteekproefvergelijkbaarzijn,maarhelemaalzekerweten wehetniet Herkomst- Vanallerespondentenhadden254respondenteneenmigratieachtergrond.Datwil zeggendatzijofeenvanhunoudersnietinnederlandgeborenzijn.vandeze respondentenwordtverwachtdatzeandersstaantegenovermigratie,omdatzezelf,of hunouders,migrantzijn(geweest).daaromwordthiervoorgecontroleerdinde analyses.ditaantalrespondentenmeteenmigratieachtergrondistrouwensniet representatiefvoordenederlandsebevolking.vandenederlandsebevolkingheeft twintigprocenteenmigratieachtergrond.inonzesteekproefisdatpercentageslechts tienprocent. Indeonderstaande-analyseshebbenweonderzochtofdeverschillentussen autochtonenederlandersendezegroepgrootzijn.respondentenmeteen 52

54 migratieachtergrondhebbenopsommigepunteneenietsanderemening,maarde verschillenzijnoverhetalgemeennietheelgroot Enquête- Deenquêteisontwikkeldomdehierbovengenoemdeconcepten(metname draagvlak,acceptatie,maatschappelijkongenoegenencontactmetvreemdelingen)te meten.voorhetmerendeelgeldtdathetom globale conceptengaat,diein verschillendedeelconceptenuiteenvallen.acceptatievanasielzoekersisbijvoorbeeld eenparaplubegripwaarverschillendedingenondervallen(emotiesjegens asielzoekers,emotiesoverdemanierwaaropdeoverheidhenbehandelt,of asielzoekersalsbedreigingofverrijkingwordengezienendehoudingtenaanzienvan derechtenvanasielzoekersinvergelijkingmetdievanautochtonenederlanders).het gedetailleerdeoverzichtvandeverschillendeconceptendiewehebbengemetenende vragenstaaninappendix7.4.daarisookvermeldwatdebetrouwbaarheidisvande verschillendeschalendiewegebruikthebben.deteksthierondergeefteenglobaal overzichtvandeverschillendehoofdbendeelconceptendieweinhetonderzoek onderscheiden Acceptatie-van-asielzoekers- InhetliteratuuroverzichtwerduitgebreidstilgestaanbijdeveleaspectenvanwijB zijbverschillendieeeninvloedzoudenhebbenopdraagvlak.hetisonmogelijkomaldie verschillendefacettenineenkortevragenlijsttemeten.onzemetingenconcentreerden zichdaaromopdatgenewatwijalskernzienvandeacceptatievandekomsten aanwezigheidvanvreemdelingen(inhetbijzonderasielzoekers)indeeigenomgeving. Wehebbendaartoeemotiesgemetenjegensasielzoekers(empathie,boosheid,angsten hoop)enjegensdebehandelingdiezijkrijgenvandenederlandseoverheid(schaamte, boosheid,blijheid,verontwaardiging).ookmetenweofmenasielzoekerseendreiging. of.verrijkingvindtopeconomischencultureelvlak.tenslottemetenweaspectenvan dehoudingtenaanzienvandebehandelingvanasielzoekers(inhetbijzonderhun rechteninvergelijkingmetautochtonenederlanders) Maatschappelijk-ongenoegen- 2Respondentenmeteenmigratieachtergrondzijnminderpositiefoverhetterugkeerbeleid, voelenzichmindergewaardeerdindemaatschappijenstaanpositievertegenovermigranten enasielzoekers. 53

55 Maatschappelijkongenoegeniseenrelatiefvaagenbreedconcept.Inalgemenezin zouhetkunnenverwijzennaarhetgevoeldathetmetdegemiddeldenederlander slechtgesteldis.omdittypeongenoegenteconcretiseren,isinrecentonderzoekeen schaalvancollectiefongenoegenontwikkeld(vanderblesetal.,2015),dieindit onderzoekinverkortevormisafgenomen.dezeschaalmeetinwelkematemendenkt datdegemiddeldenederlandermeteenaantalproblemen(bijvoorbeeldcriminaliteit, ongelijkheid)geconfronteerdwordt.ongenoegenkantevensvoortkomenuithet gevoeldatmenzelf(ofdeeigengroep)tekortkomt.daartoemetenwijinhoeverremen zichgewaardeerdvoelt.inveelpoliticologischonderzoekwordtongenoegen toegeschrevenenafgemetenaanwantrouwentussenburgerseninstanties.verder wordtinrecentonderzoekvanhetscpdenadrukgelegdoppessimismeoverde toekomstvanhetlandalsgeheel(steenvoorden,2016).daaromwordenook pessimismeenwantrouwenjegensdeoverheidhiergemeten Bronnen-van-ongenoegen- Deenquêtebesteedteveneensaandachtaanzakendiemogelijkdeoorsprong zoudenkunnenzijnvanmaatschappelijkongenoegen.inbepaaldeopvattingenover maatschappelijkongenoegenspeeltongenoegenoverdeeliteeencentralerol (bijvoorbeeldmudde,2004).indezekritischebenaderingisdeelitedeoorzaakvande problemenvanhetlandenhetvolk.vooreenvraagstukalsdraagvlakvoor migratiebeleidishetrelevantomzoietstemeten,omdathetillustreertdatdeervaren dreigingvanvreemdelingenenweerstandjegensvreemdelingengerelateerdkanzijn aanervarentegenstellingenbinnendeeigengroep(ziedeliteratuurstudiein Hoofdstuk2).Omhieraantegemoettekomen,werdenerzijdshetbeeldvandeeliteop tweemanierengemeten:watmenvandeelitevindt(perceptie)enwatmendenktdat deelitevanhetvolkvindt(metabperceptie).slechts52respondentenvondendatzij zelfdeeluitmaaktenvandezeeliteen141respondentenaangavendatzeerweliswaar geendeelvanuitmaaktenmaar anderenzienmijwelzo.erwarenoverigensin inhoudelijkestandpuntengeenrelevanteverschillentussenmensendienietenwelbij deelitehoren.inhetverlengdehiervanmetenwetevensperceptiesvanconflictinde maatschappij(tussenhoogbenlaagopgeleiden,tusseneliteenvolkentussenvoorben tegenstandersvanasielopvang). Omtegemoettekomenaandebehoefteomeenonderscheidtemakentussen lokalefactorendiemogelijkeenbelangrijkerolspelen,zijnindesteekproef(zoals gezegd)extrarespondentenopgenomendieindebuurtvaneenazcwonen.datis gedaanomdatwijgeïnteresseerdzijnofnabijheidtothetazcencontactmet asielzoekersenigeinvloedhebbenopdraagvlak. 54

56 Draagvlak-Beleid- Deitemsoverdraagvlakvoormigratiebeleidvormenhetonderwerpvandeeerste onderzoeksvraag.zoalsindeinleidingaangegeven,matde asielmonitor ditdraagvlak metéénvraag: NederlandmoetasielzoekersopvangeninNederland.Verderwaren wijnietbekendmetmeetinstrumentenomdraagvlakvoorditbeleidteevalueren.om dieredensteldenwijeenbrederpaletaanvragenop.daarinnamenwijenerzijds vragenopoverdeevaluatievandiverseaspectenvanhetbestaandebeleidtenaanzien vanvreemdelingenenvluchtelingen:inwezenstondhierdevraagcentraalofmenhet eensismethetbeleid(bijvoorbeeldrondomarbeidsmigranten,terugkeerenvertrek, inburgering,ofdeopvangvanasielzoekersinhetlandenlokaalindeeigenomgeving); enanderzijdsvragenoverofhetbeleidgoedwordtuitgevoerd. 3.2 Resultaten:-Aspecten-van-draagvlak-voor-migratiebeleid- Deeersteonderzoeksvraagbetreftdeverschillendeaspectenvandraagvlak:ishet nodighiermeerdereaspectenteonderscheiden?deresultatenvandeenquêtelaten ziendatdevragendiewijoverhetmigratiebeleidgesteldhebben,vijfverschillende aspectenvanmigratiebeleidmeten,dieonderlingslechtseenzwakkesamenhang vertonen(zieappendix7.3).hierbijmerkenweopdatditmisschiengeenuitputtende lijstis:wehaddennogmeeraspectenvanmigratiebeleidkunnenuitvragen,zoals grensbewakingofgezinshereniging,maarwemoestenonsinditonderzoekbeperken. Heteersteaspectisdeevaluatie(positiefofnegatief)vanhetbeleidrondom arbeidsmigratie.ditgaatoverbeleidtenaanzienvanhetverlenenvan verblijfsvergunningenaannietbeubwerknemersendekomstvaneubwerknemers. Hettweedeaspectbetreftdeevaluatievandeopvangvanasielzoekers.Daarbij antwoordtmenopverschillendeitems(tijdelijkeenpermanenteopvanginnederland, opvangindeeigengemeente)opvergelijkbarewijze.indirectgeeftdezebevinding inzichtineenveronderstellingdieindeinleidingwerdgemaakt:daarinwerd veronderstelddatlokaleervaringentenaanzienvanopvangnietnoodzakelijk overeenkomenmethetnationaledraagvlak.watbetreftdeevaluatievandeopvang kunnenweiniedergevalconstaterendatmensendiepositiefzijnoverheteen doorgaansookpositiefzijnoverhetander eenstriktonderscheidtussenlokaalen nationaaldraagvlakisopbasisvandezeresultatennietgoedmogelijk. Hetderdeaspectisdeevaluatievanhetbeleidgerichtopterugkeerenvertrek.Het vierdeaspectbetreftdeevaluatievanhetinburgeringsbeleid.hetvijfdeaspectten slottebetreftdeuitvoeringvanhetbeleidgerichtopterugkeerenhet inburgeringsbeleid. 55

57 Opbasisvandezeanalysekandeeersteonderzoeksvraagwordenbeantwoord. Hetbleeknoodzakelijkommaarliefstvijfverschillendeaspectenvandraagvlakvoor migratiebeleidteonderscheiden,dieonderlingnietsterksamenhangen.datwilzeggen datertussendeevaluatievandeverschillendeaspectenvanhetbeleidoverhet algemeenslechtseenkleintotmatigverbandbestaat. 3.3 Resultaten:-Evaluatie-migratiebeleid- Erkunnen,opbasisvandevragendieindeenquêtezijngesteld,dusvijf verschillendeaspectenaandraagvlakwordenonderscheideninhoederespondenten devragenovermigratiebeleidbeantwoordhebben.voorelkvandezevijfaspecten kunnenwevervolgensnagaaninhoeverreerdraagvlakvooris.webespreken hieronderderesultatenvooriederitemapart,ookalvallensommigeitemsbinnen hetzelfdevandevijfaspectenvandraagvlak.wedoenditzodathetvoorlezers duidelijkishoeveelsteunervoorelkitemapartis.degemiddeldenenspreiding wordenweergegevenintabel3.1,figuur3.1enfiguur Evaluatie-arbeidsmigrantenbeleid- Oververblijfsvergunningenverstrekkenwanneerwerkgeversdatnodigvinden, zijnderespondentengemiddeldredelijkpositief,maarovereubmigratieietsminder. Voorhoogopgeleidebuitenlandsewerknemersvindt53%(gemiddelde=4.47,SD= 1.54)hetenigszinstotzeergoeddatwerknemerseenverblijfsvergunningkrijgen,voor laagopgeleidewerknemersismindersteun;hiervindt40%datenigszinstotzeergoed (gemiddelde=3.98,sd=1.60).31%isenigszinstotzeerpositiefoverhettoestaanvan alleburgersvandeeuomtekomenwerkeninnederland(gemiddelde=3.56,sd= 1.66) Evaluatie-opvangbeleid-asielzoekers- Demeerderheid(73%)vindthetenigszinstotzeergoeddatNederlandtijdelijk asielzoekersopvangt(gemiddelde=5.05,sd=1.42).ookwanneerdeopvangvan asielzoekersindeeigengemeenteplaatsvindt,iseenkleinemeerderheidvan55% voorstander(gemiddelde=4.43,sd=1.71).voorpermanenteopvangisbeduidend mindersteun;28%isvoorstander(gemiddelde=3.46,sd=1.69). 56

58 3.3.3 Houding-ten-opzichte-van-asielzoekers- Eenkwart(25%)vanderespondentenishetermeeeensdatasielzoekersevenveel rechthebbenopdezelfdesocialezekerheidalsnederlanders(gemiddelde=3.35,sd= 1.69).Ofasielzoekersgebruikmogenmakenvandeverzorgingsstaatdiedoor Nederlandersopgebouwdis,daaris43%hetmeeeens.Daarentegenvindtdehelft (49%)datdeoverheidteveeldoetvoorasielzoekersinvergelijkingmetwatde overheiddoetvoorgewoneburgers(gemiddelde4.50,sd=1.90).geziendealgemene steunenacceptatiediemensenhebbenvoorasielzoekers,watblijktuitdeandere items,lijktderelatiefhogescoreopdititemeerdertekomenuitmeeralgemene onvredeoverdeoverheiddanuitonvredespecifiekoverasielzoekers Evaluatie-terugkeerI/inburgeringsbeleid- OverhetalgemeenwordthetterugkeerBeninburgeringsbeleidpositiefbeoordeeld doorderespondenten.demeerderheid(76%)vanderespondentenvindthetgoeddat illegalemigrantenvertrekkenofterugkeren(gemiddeldevan5.56opeenschaalvan1 totenmet7,sd=1.53).slechtseenminderheidvan10%geeftaanhetslechttevinden alsillegalemigrantenwordenuitgezet.verrewegdemeerderheid(90%)vande respondentenvindthetgoeddatmigrantenmoeteninburgeren(gemiddelde=6.06,sd =1.19) Evaluatie-uitvoering-terugkeerI-en-inburgeringsbeleid- Deuitvoeringvanhetbeleidschetsteenanderbeeld.67%vanderespondenten vindtdathetuitzettenvanillegalemigrantenslechtuitgevoerdwordt(gemiddelde= 2.72,SD=1.53).En67%vanderespondentenvindtdathetinburgerenvanmigranten slechtwordtuitgevoerd.webenadrukkenhierbijdatweopbasisvanditonderzoek geenoordeelkunnenvormeninhoeverrehetbeelddatrespondentenhebbenvanhet beleidenvandeuitvoeringaccuraatis.perceptiesvanmensenendaadwerkelijke feitenkomenimmersnietaltijdovereen. Overhetgeheelgenomenkunnenwetenaanzienvandraagvlakvoorverschillende aspectenvanmigratiebeleidconcluderendatdemeerderheid(eninsommigegevallen eengrotemeerderheid)vanderespondentenheteensismethetbeleiddatde overheidvoert.deuitzonderinghieropbetrefthetrechtvaneubburgersomin Nederlandtekomenwerken:dezewordtvanalleaspectenvanbeleidhetminstpositief beoordeeld.invergelijkingmetderelatievetevredenheidoverde(uitgangspuntenen intentiesvan)hetgevoerdebeleid,isdetevredenheidmetdeuitvoeringvanhetbeleid veelminderpositiefenzelfsergontevreden.weconcluderendanookdathet 57

59 draagvlakvoorhetmigratiebeleidsterkafhangtvanwelkaspectvandatbeleidwordt bedoeld. Tabel3.1:Gemiddeldenevaluatiebeleidenacceptatie Gemiddelde slecht (%) neutraal (%) goed (%) Evaluatiearbeidsmigrantenbeleid (1B7:zeerslechtBzeergoed) Evaluatieasielzoekersopvangbeleid (1B7:zeernegatiefBzeerpositief) Evaluatieterugkeerbeleid (1B7:zeerslechtBzeergoed) Evaluatieinburgeringsbeleid (1B7:zeerslechtBzeergoed) Evaluatieuitvoering terugkeer/inburgeringsbeleid (1B7:zeerslechtBzeergoed) Houdingt.o.v.behandelingasielzoekers (1B7:zeernegatiefBzeerpositief) Emotiest.o.v.land (1B10:zeernegatiefBzeerpositief) Emotiest.o.v.asielzoekers (1B10:zeernegatiefBzeerpositief) DreigingBVerrijkingasielzoekers (1B7:veeldreigingBveelverrijking) 4,00 39% 13% 47% 4,30 30% 11% 59% 5,56 10% 14% 76% 6,06 3% 7% 90% 2,80 75% 15% 10% 3,65 51% 12% 37% 5,89 16% 2% 81% 6,19 11% 2% 87% 3,49 57% 8% 35% 58

60 Figuur Combinatievaneenboxploteneenvioolplot.Debalkgeeftdemiddelste50%vandescores aan,aanelkezijdenaastdebalkligtnogeens25%vandescores.deverticalestreepindebalk isdemediaan,d.w.z.demiddelstewaarde.destipishetgemiddelde.destandaarddeviatie rondhetgemiddeldewordtmettweegrijzearmenaanweerszijdenvandestipweergegeven. Hetdonkeregebiedronddebalkisdevioolplotengeeftdedichtheidvandescoresaan.Hogere piekenbetekeneneengroterefrequentievandiescore. 59

61 Figuur Combinatievaneenboxploteneenvioolplot.Debalkgeeftdemiddelste50%vandescores aan,aanelkezijdenaastdebalkligtnogeens25%vandescores.deverticalestreepindebalk isdemediaan,d.w.z.demiddelstewaarde.destipishetgemiddelde.destandaarddeviatie rondhetgemiddeldewordtmettweegrijzearmenaanweerszijdenvandestipweergegeven. Hetdonkeregebiedronddebalkisdevioolplotengeeftdedichtheidvandescoresaan.Hogere piekenbetekeneneengroterefrequentievandiescore

62 3.4 Resultaten:-Samenhang-tussen-draagvlak-en-haar- determinanten- Omeeneersteindruktekrijgenvandesamenhangtussendeverschillende aspectenvandraagvlakenallemogelijkedeterminanten,kijkenwenunaarderelaties tussendeverschillendeconceptendiewegemetenhebben.tabel3.2beschrijftvoorelk aspectvandraagvlakhoesterkditsamenhangtmetdeandereconceptendiewe gemetenhebben. Erzijnduidelijkverschillentussenhoedeverschillendeaspectenvandraagvlak samenhangenmetdeanderevariabelen.wezienbijvoorbeelddatdeevaluatievanhet arbeidsmigrantenbeleidendeevaluatievanhetopvangbeleidvoorasielzoekerssterk metelkaarsamenhangen.zehangenookallebeipositiefsamenmetvariabelendieeen positievehoudingtegenoverasielzoekersmeten(positieveemotiestegenover asielzoekers,ofasielzoekerseenverrijkingzijn).verderhangenzeookallebeinegatief samenmetvariabelendietemakenhebbenmetmaatschappelijkonbehagen.kortom, mensendiehetopvangbeleidvoorasielzoekersenhetarbeidsmigrantenbeleidpositief evalueren,hebbeneenveelpositieverehoudingtegenoverasielzoekersenminder maatschappelijkonbehagen.dezerelatiesmetonbehagenendehoudingtegenover asielzoekersbestaanookvoordeevaluatievandeuitvoeringvanhetterugkeerb /inburgeringsbeleid,maarvoorditaspectvandraagvlakzijnderelatiesietszwakker. Deevaluatievanhetinburgeringsbeleidhangtnietofnauwelijkssamenmet anderevariabelen.datkomtmisschienomdatheelveelrespondentenheteenswaren methetfeitdatvluchtelingendieinnederlandmogenblijven,moeteninburgeren.de evaluatievanhetterugkeerbeleidhangtvoornamelijksamenmeteennegatieve houdingtegenoverasielzoekers(negatieveemoties,asielzoekersalsdreigingzien). Omdatdezelaatstetweeaspectenvanhetdraagvlak(evaluatieterugkeerbeleiden inburgeringsbeleid)elkmaarmetéénitemgemetenzijn,zullenwehiernietverderop ingaan.hetisimmersmogelijkdatdespecificiteitvanditeneitemervoorzorgtdathet itemookanderedingenmeetdanhetdraagvlakwaarinwegeïnteresseerdzijn.voorde drieandereaspectenvandraagvlakvolgthierondereenmeergeïntegreerdeanalyse wanneerwedesamenhangtussenallegemetenvariabelenendraagvlakinéénmodel opnemen Persoonlijk-contact-en-lokale-nabijheid-AZC- Weziendatverschillendedeterminantensamenhangenmetdraagvlak.Erzijner echterookenkeledieopgrondvandetheorierelevantleken,maardierelatiefwat mindersterksamenhangenmetdraagvlak.dehoeveelheidcontactdiemenmet 61

63 migrantenheeft,heefteenkleinpositiefverbandmeteenpositievehoudingtegenover arbeidsmigrantenbeleidenopvangbeleidvanasielzoekers.ookisheteenvoorspeller vanpositieveemotiestegenoverasielzoekers.dichtbijeenazcwonenheeftook positieve(maarergkleine)verbandenmeteenpositieverehoudingenemoties tegenoverasielzoekers.aangeziendeinvloedvandezefactorenzobeperktis,kunnen weuitdeenquêtenietconcluderendatlokalefactoreneenbelangrijkerolspelenbij hetbepalenvandraagvlak. 62

64 Tabel3.2:Samenhangtussendraagvlakenanderevariabelen(decijferszijn correlaties) Evaluatieterugkeerbeleid(1) B 0,34** B0,28** B0,30** B0,40** Evaluatieinburgeringsbeleid(2) 0,34** B B0,16** 0,03 0,02 Evaluatieuitvoeringterugkeer/ inburgeringsbeleid(3) B0,28** B0,16** B 0,24** 0,24** Evaluatiearbeidsmigrantenbeleid(4) B0,30** 0,03 0,24** B 0,57** Evaluatieopvangbeleidasielzoekers(5) B0,40** 0,02 0,24** 0,57** B Emotiest.o.v.asielzoekers B0,40** 0 0,27** 0,54** 0,80** Emotiest.o.v.debehandelingvan asielzoekersdoornl B0,45** B0,03 0,27** 0,55** 0,82** Houdingt.o.v.behandelingasielzoekers B0,50** B0,09** 0,29** 0,52** 0,75** DreigingBverrijkingasielzoekers B0,51** B0,11** 0,31** 0,60** 0,78** Collectiefongenoegen 0,17** 0 B0,16** B0,27** B0,30** Wantrouwenininstanties 0,18** B0,03 B0,24** B0,39** B0,44** PessimismeNL 0,18** 0,04* B0,22** B0,33** B0,32** Gebrekaanmaatschappelijke waardering 0,17** B0,04* B0,17** B0,34** B0,37** Conflict 0,08** 0,01 B0,15** B0,18** B0,18** Perceptieselite B0,09** 0,03 0,22** 0,30** 0,28** MetaBperceptieselite B0,09** B0,01 0,19** 0,20** 0,17** Hoeveelcontactmigranten B0,09** 0,05* B0,01 0,17** 0,21** *p<,05**p<,01-63

65 3.5 Resultaten:-Bundeling-van-determinanten-in-factoren- Aandehandvaneenoverzichtvanallevariabelenenhoezemetelkaar samenhangenkunnenweclustersvanvariabelenidentificerendiesterkmetelkaar samenhangenendaardoorkunnenwordengebundeldalséén latentevariabele (een factor).ditbundelenvanvariabelenvereenvoudigtdepresentatievanderesultaten.in defiguuropdevolgendepaginazijndezesamenhangennietalleenmetcijfersmaar ookvisueelvoorgesteld.blauwzijnpositievecorrelaties(datwilzeggeneenpositief verband)enroodzijnnegatievecorrelaties(eennegatiefverbandwaarbijhogescores vandeeensamenhangenmetlagescoresvandeander).hoedonkerderhet blauw/rood,hoesterkerdesamenhang.aandehandvandekleurenzienweduidelijk eenaantalclustersontstaanvanvariabelendiesterksamenhangen,endezegaanwenu bespreken. Eeneersteclustervanvariabelendiesterkmetelkaarsamenhangen,zijnemoties tenopzichtevanasielzoekers,dehoudingtegenoverdebehandelingvanasielzoekers, enhetervarenvanasielzoekersalsdreigingofverrijking.dezedrievariabelenzijn onderlingbijnainwisselbaarenwegebruikendetermacceptatie.van.migrantenom naardezedriesamenteverwijzen.hogerecijfersgeveneenpositieverbeeldaanover asielzoekersenmigranten.indeonderstaandefiguuristeziendatsommigeaspecten vandraagvlak(evaluatievanhetbeleid)ookbijditclustergerekendzoudenkunnen worden.aangezienweinonzeanalyseechterspecifiekhetdraagvlakwillen voorspellen,ishetbeteromdraagvlakalsapartevariabeletebehoudeninplaatsvan dezeaspectenteclusterenmet acceptatievanmigranten. Eentweedeclustervanvariabelendiesterkmetelkaarsamenhangen,bestaatuit collectiefongenoegen,hetgebrekaanvertrouwenininstanties,pessimismeoverde toekomstvannederland,engebrekaanmaatschappelijkewaardering(statusvaneigen groeptenopzichtevananderegroepeninnederlandsemaatschappij).ditcluster noemenweonbehagen.over.nederland.hogerecijfersgevenmeeronbehagenweer. Verderhangendeperceptiesoverdeeliteenverwachteperceptiesdiedeelite heeftovergewonenederlandersookhooggenoegsamenomzeondereennoemerte gebruikenindeanalyses.wenoemendezede.rol.van.de.elite..hogerecijfersgeveneen positieverbeeldvandeeliteweer. Indevolgendeparagraafwordendezedrieclustersalslatentevariabelengebruikt ineenreeksmodellendiehetdraagvlakvoorspellen. 64

66 Figuur-3.3:-Samenhang-tussen-variabelen-(de-cijfers-zijn-correlaties) 65