FEBRUARI 2013, JAARGANG 19 NO.2, CULTUREEL MAANDBLAD SCHIEDAM/VLAARDINGEN e 5,-
Het Vlietland Ziekenhuis is er voor alle mensen in de regio Nieuwe Waterweg Noord en het Westland. Wij bieden niet alleen de beste basiszorg dichtbij huis, maar staan u ook emotioneel bij, met persoonlijke toewijding. Er is aandacht voor de mens achter de patiënt, en daarmee staan wij ook open voor uw individuele zorgvragen. Kortom, voor persoonlijke medische zorg kunt u rekenen op het Vlietland Ziekenhuis. Vlietland 2 3118 JH Schiedam 010 893 93 93 www.vlietlandziekenhuis.nl
MUSIS februari 2013 jaargang 19 no 2 ISSN 1568.9751 Musis verschijnt 11 maal per jaar en informeert en opinieert onafhankelijk op het brede terrein van cultuur en samenleving. Musis is toegelaten als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) 8049 60 057 Uitgever : Stichting Musis Bestuur : Jan Franken, Dick Jansen, Loe Koppejan voorzitter, Jos Poolman, Karin Visser Redactie en administratie : Broersvest 75-77 3111 ED Schiedam Telefoon :010 473 55 18 E-mail : redactie@musis.info Hoofdredacteur : Hans van der Sloot Redactie : Jeroen ter Brugge, Theo van Giezen, Sjef Henderickx, Jack Tsang, Rikkert Wijk Maarten Bijl ( voorzitter ) Tekstredactie : Laurens Priester Eindredactie : Laurens Priester Abonnement : minimaal 35,- jaarabonnement 2012 (een hogere bijdrage wordt zeer op prijs gesteld) op rekeningnummer 81.33.79.555 MUSIS ONLINE OP http://archief.schiedam.nl/ Van januari 2009 tot de maand voorafgaand aan het laatste nummer (januari 2013) is Musis volledig leesbaar op de website van het Gemeentearchief Schiedam / publicaties. Het Musisarchief is volledig doorzoekbaar. Het onderwijs en educatieve instellingen kunnen op Musis een beroep doen bij het geschikt maken van onderwerpen voor lessen en projecten. Druk : BGS Grafisch, Schiedam Alle auteursrechten en datarecht berusten bij Stichting Musis en de auteurs. Omslag : Ulrike Rehm, Foto: Liesbeth Bouwens. Koopmansbeurs, korenbeurs Op omslag van deze Musis kijkt kunstenares Ulrike Rehm naar buiten van de eerste verdieping van de Koopmanbeurs. Op het moment van de foto werd in de Koopmansbeurs, die nog niet zolang geleden om onnaspeurbare redenen plots als Korenbeurs verder moest - De Nieuwe Rembrandt gepresenteerd. In dezelfde ruimte was in de negentiende eeuw de Stadstekenschool gevestigd, de stedelijke Academie van Beeldende kunsten. Ook het Schiedamse telegraafkantoor was jarenlang in de beurs gevestigd, evenals de Arbeidsbeurs, het kantoor van de gemeenteontvanger en tot ver na de Tweede Wereldoorlog de Woningdienst. Daarbuiten fungeerde de beurs tijdens de crisis in de jaren 1930 als stempellokaal en werden later op de beursvloer massavaccinaties op schoolkinderen uitgevoerd, we tentoonstellingen van volkstuinders, dahlia- en kanariekwekers georganiseerd, presenteerden de bedrijfsscholen van Wilton-Fijenoord en Gusto zich aan de Schiedamse bevolking, vonden hearings plaats, werden feesten gevierd en kunstmarkten gehouden. Tenslotte nog diende de beurs decennialang als vast onderkomen van de Schiedamse tafeltennissers totdat Schiedam de beurs voor één euro aan vormgever Jan des Bouvrie verkocht. Momenteel is de Korenbeurs een centrum voor culturele manifestaties en tentoonstellingen georganiseerd door het samenwerkingsverband Korenbeurs-Schiedam in arts, creativity (creativiteit) and events. Dit collegium zoog voor dit aloude monument een geheel nieuwe geschiedenis uit de duim. En even ver bezijden de waarheid als Delft tijdens Kerstmis 1850 van Anton Pieck. en verder Cor Lamers gaat voor de stad, niet voor zichzelf 4 De Korenbeurs. Tsja.je lult maar wat 8 Harm Jan Luth, stadsarchivaris Vlaardingen 12 De Kroepoekfabriek een jaar 16 Geen gegraai op SchiedamStad 21 In memoriam Guus van der Feijst 23 Marjo J.C. van Soest- Verzijden in Paulus 24 Fonds Schiedam Vlaardingen en omstreken en Jouw Idee 28 Museumvondsten 30 Foto: Massavaccinatie in de Koopmansbeurs, jaren 1950. Foto: C. Breur, collectie Gemeentearchief Schiedam 3 Musis
VOOR V Vlotjes carrière maken en telkens een stukje hoger klimmen om die ene glanzende toppositie te bereiken mag het streven zijn van veel ambtsdragers in het openbare bestuur, het is zeker niet de stijl van Cor Lamers. Hij besteedt zijn aandacht liever aan het bestuurlijke handwerk, houdt ervan de perikelen in zijn gemeente voortvarend te lijf te gaan. In Bleiswijk wist hij met vastberaden maar behoedzame hand te bereiken dat het HSL-tracé zodanig werd aangepast dat het dorp er betrekkelijk weinig schade van ondervond. In Houten, zijn vorige standplaats, elimineerde hij met succes een integriteitkwestie die de gemeenteraad hopeloos verdeeld hield en het functioneren van het stadsbestuur bemoeilijkte. In zijn nieuwe gemeente komt zijn probleemoplossend vermogen Lamers meer van pas dan ooit. Om Schiedam uit het door Wilma Verver nagelaten moeras te trekken, de politieke en bestuurlijke culturen beter te laten functioneren en niet in de laatste plaats de verziekte relatie tussen stadhuis en bevolking te herstellen, schat Lamers zeker vier tot zes jaar nodig te hebben. Hij gaat er vanuit dat een groot deel van zijn eerste ambtsperiode door het klaren van die megaklus in beslag zal worden genomen. En dan?,,mijn ambitie is om van Schiedam een geslaagde klus te maken. Over weggaan ga ik pas nadenken als die Wat bezielt een burgemeester van middelbare leeftijd om te solliciteren naar een stad waar het openbaar bestuur zich door geldsmijterij en machtspolitiek volslagen onmogelijk heeft gemaakt? Waarom kiest hij niet voor een gezellige nietsaandehandgemeente waar hij zijn carrière veilig kan besluiten? Maar geroutineerd besturen lijkt voor Cor Lamers een schrikbeeld.,,ik hou niet van op de winkel passen, zegt de in december beëdigde burgemeester van Schiedam. Hij houdt juist van lastige problemen.,,ik weet niet of ik wel zou hebben gesolliciteerd als deze uitdaging er niet had gelegen. tekst: Peter de Lange foto s: Jan van der Ploeg Musis 4
COR LAMERS GAAT OR DE STAD, NIET VOOR ZICHZELF klus is voltooid. Maar die opdracht tot een goed einde brengen gaat tijd kosten, beseft hij. Hij verwacht dat hij na de eerste termijn van zes jaar nog niet klaar zal zijn met Schiedam. Want er staat nog een tweede tijdrovend karwei op de rol: de stad ook in economisch opzicht op de kaart zetten. De maritieme mogelijkheden kunnen veel beter worden benut, meent hij. Schiedam heeft, stelt Lamers, veel meer te bieden dan alleen jenever en een historische binnenstad.,,we hebben met koplopers als Damen, Mammoet en Huisman wereldberoemde bedrijven in huis. Dat biedt mogelijkheden. Het zou zonde zijn als we die niet uitbuiten. Weinig burgemeesters zijn met zoveel geestdrift door Schiedam verwelkomd als Cor Lamers. De vele enthousiaste reacties die volgden op zijn benoeming hebben alles te maken met de boodschap van hoop en vertrouwen die de nieuwkomer verkondigt. Lamers maakt de indruk dat hij voor de stad gaat en niet voor zichzelf, zoals zijn egocentrische voorganger. Het zwaar gehavende zelfbewustzijn van Schiedam kan zo n oppepper goed gebruiken en Lamers houdt niet op te verklaren dat hij er alles aan zal doen om Schiedam er weer bovenop te helpen. Dat kondigde hij al aan in zijn eerste toespraak tot de gemeenteraad en herhaalt hij ook nu weer.,,ik vind het vervelend dat deze stad zoveel last heeft van een imagodiscussie. Ik wil dingen graag beter maken. Dat is voor mij een vanzelfsprekendheid. Ik ben niet iemand die alleen op de winkel past. Tegelijkertijd verbindt hij een voorwaarde aan zijn inzet. De stad zal zelf ook stevige inspanningen moeten leveren. Zonder die steun is het onbegonnen werk, waarschuwt de nieuwe burgemeester.,,schiedam mag hulp van mij verwachten, maar ik ben niet de wijze uit het Oosten. Ik zie mijzelf vooral als procesbegeleider, als rangeerder. Als regisseur, niet als schrijver van het toneelstuk. Schiedam, de raad, moet zelf de beslissende keuzes maken. De 56-jarige Cor Lamers lijkt zich zeer betrokken te voelen bij zijn nieuwe standplaats. Maar waar is die begaanheid eigenlijk op gestoeld? Heeft hij, van geboorte Rotterdammer en opgegroeid in Charlois, eerst als wethouder van Spijkenisse en later als burgemeester van Bleiswijk, wellicht een bijzondere sympathie opgevat voor deze regio? Of vormt zijn katholieke inborst misschien de emotionele link met het van oorsprong zeer roomse Schiedam? In zijn toespraak tot de raad zei Lamers daarover het volgende:,,ik ben een gewone jongen uit Charlois, die er trots op is dat hij na omzwervingen door Zeeland, Spijkenisse, Bleiswijk en Houten, nu mag beginnen in Schiedam. Die het geweldig vindt aan het werk te mogen gaan op hemelsbreed minder dan vijf kilometer van Charlois, maar dan precies aan de andere kant van de Nieuwe Maas. Maar er is meer. Zonder als actief katholiek (hij gaat nog regelmatig naar de kerk) de religieuze invloed op zijn bestuurlijke betrokkenheid te bagatelliseren, suggereert hij zelf dat de genen van de familie Lamers wel mede verantwoordelijk zullen zijn voor zijn behoefte om zich in te zetten voor zijn medemensen.,,wij zitten allemaal nog al dienstbaar in elkaar en ik ben daarvan misschien wel de grootste exponent, zegt hij.,,waarom wij dat allemaal zo sterk in ons hebben, heb ik nooit geanalyseerd. Ik constateer wel dat veel van mijn familieleden een grote maatschappelijke betrokkenheid aan de dag leggen. Heel veel Lamersen zitten in besturen van verenigingen en instellingen. Wij zijn gewend verantwoordelijkheden te nemen. Die houding heeft hij thuis met de paplepel ingegoten gekregen. Daarnaast blijkt de vaderlandse literatuur een belangrijke inspiratiebron voor de bestuurder Cor Lamers. De nieuwe burgemeester gaf bij zijn installatie op verschillende momenten blijk van zijn liefde voor de letteren door ondermeer Geert Mak en Godfried Bomans in zijn toespraak aan te halen. Die keuze was niet willekeurig. Het levensverhaal van Mak, zoon van een gereformeerd predikant, is sterk verbonden met Schiedam. En Bomans ligt hem na vanwege de overeenkomst in geloof en wereldbeschouwing. De vader van de schrijver was in Haarlem gemeenteraadslid voor de Roomsch Katholieke Staatspartij en dat feit drukte een onuitwisbare stempel op het gezinsleven. Van de boeken die een onvergetelijke indruk op Lamers maakten, staat Bomans jeugdwerk Pieter Bas met stip op de lijst. In dat boek is de vader van de hoofdpersoon gemeentesecretaris in Dordrecht, een zeer gewichtige functie in de ogen van Pieter, die, toen zijn vader een keer met griep in bed lag, verbaasd opmerkte dat het verkeer op straat gewoon doorreed. Het werk van Bomans neemt een prominente plaats in in de boekenkast van Cor Lamers. Maar voor zijn favoriete boek tekende een andere Nederlandse auteur: Multatuli.,,Zijn Max Havelaar lees ik zeker twee keer per jaar. Ook die voorkeur lijkt weer alles te maken te hebben met zijn maatschappelijke engagement en de wil om dingen beter te maken. Want behalve dat het boek zoals Lamers zegt realistisch geschreven is, zodat je het gevoel krijgt dat je er middenin zit legt Multatuli s roman het sociale onrecht bloot in het Nederlands Indië van de negentiende eeuw 5 Musis
Cor Lamers Musis 6
en de bestuurlijke misstanden die dat onrecht mogelijk maakten.,,de Max Havelaar was het eerste boek dat eerlijk berichtte over wat daar gebeurde. De manier waarop Multatuli dat onder de aandacht bracht, spreekt mij zeer aan. Ik lees sowieso graag over Indië, hoewel er in mijn familie geen Indiëgangers zijn en ik er ook nog nooit ben geweest. Het zal mijn belangstelling voor geschiedenis zijn. Of de mystiek die zo kenmerkend is voor dat land. Overigens, voegt hij er haastig aan toe, moet men zijn belezenheid vooral niet overschatten en ook niet denken dat hij enkel en alleen over ellende leest.,,voor lezen heb ik door mijn drukke baan maar weinig tijd. Eigenlijk kom ik er alleen in vakantie toe. Dan neem je niet de moeilijkste boeken mee. En de serieuze literatuur die ik lees, compenseer ik met stripboeken. Ook dat genre neemt in zijn boekenkast veel ruimte in beslag. Schiedam had al eens een burgemeester die idolaat was van heer Bommel en Tom Poes (Reinier Scheeres), maar Lamers belangstelling reikt verder dan het werk van Marten Toonder alleen. Hij groeide op met het stripweekblad Pep en hield daar een levenslange voorliefde voor helden als Blake en Mortimer, Astérix en Agent 327 voor over. Zijn interesse werd verder gevoed doordat in Houten jarenlang de Nederlandse Stripdagen plaatsvonden. Lamers mocht er als burgemeester verschillende malen de Stripschapsprijs uitreiken. Hij sprak er met schrijvers en tekenaars over hun werk en struinde als liefhebber langs de kraampjes om zijn collectie uit te breiden, want hij is een gepassioneerd verzamelaar.,,twee albums van Roodbaard heb ik nog steeds niet. Het zal er vrees ik ook niet snel van komen. Ze kosten 1000 tot 2000 euro per stuk. Dat heb ik er niet voor over. Het moet wel leuk blijven. Het kan nog wel even duren voordat zijn boekenkasten en overige interieurstukken naar Schiedam zijn overgebracht. De verhuizing wordt bemoeilijkt door de malaise op de huizenmarkt. In Schiedam kan pas serieus naar een onderkomen worden omgekeken als de woning in Houten is verkocht en duidelijk is hoeveel het budget bedraagt. Het echtpaar heeft geen uitgesproken voorkeur voor een bepaald woningtype. Sinds de drie dochters de deur uit zijn is de behoefte aan ruimte sterk afgenomen.,,mijn medewerkers willen graag dat ik in Oranjeburgh (de toekomstige wijk op het voormalig ziekenhuisterrein, red.) ga wonen. We moeten nog even kijken of dat past in ons budget. Misschien kopen of huren we iets voor twee jaar en maken we daarna onze definitieve keuze. Ik denk dat het iets zal worden in of rond het centrum. De dagelijkse rit tussen Houten en Schiedam verschaft Cor Lamers de gelegenheid na te denken over de manier waarop hij het beste ter werk kan gaan om de uitdagingen in zijn nieuwe gemeente te lijf te gaan. Het stroomlijnen en moderniseren van de politieke en bestuurlijke cultuur vraagt om een tactische en weloverwogen aanpak. Het lijkt een kolfje naar de hand van de in troubleshooting gespecialiseerde Cor Lamers. Dit is zoals hij zijn gewone werkwijze omschrijft:,,net als Max Havelaar steek ik mijn vinger op als ik vind dat dingen niet kloppen. Maar ik wil geen roepende in de woestijn zijn. Uit de strijd die Havelaar leverde tegen de Hollandse onderdrukking in Indië heb ik geleerd dat dingen niet veranderen als je ze alleen maar benoemt. Als je iets wilt veranderen, moet je beginnen met je te verzekeren van steun. Je moet de juiste mensen om je heen verzamelen en zorgen dat je aan de goede tafel komt te zitten. Nee, daarvoor hoeft je geen dure adviseurs in te huren. Vaak heeft een gemeente zelf al voldoende kwaliteit in huis. En anders doe je een beroep op een andere gemeente. In de strijd tegen de HSL in Bleiswijk haalden we mensen van de Dienst Stedenbouw uit Rotterdam erbij. Hun adviezen waren goud waard. De Lamers-aanpak bestaat uit lobbyen, praten, organiseren en op zoek gaan naar de juiste argumenten om overtuigingskracht aan je betoog mee te geven. Geduld en doorzettingsvermogen zijn de eerste vereisten.,,het is een kwestie van slim opereren. Daar ben ik wel goed in, geloof ik. Het is soms nodig om je buiten de gebaande wegen te begeven en nonconformistisch te denken. Neem niet direct aan dat de dingen zijn zoals ze zijn. Stel de waaromvraag. Waarom is iets nodig? Kan het niet anders worden geregeld? Cor Lamers is gewend lange werkdagen te maken. Zijn belangrijkste fysieke uitlaatklep voor die mentale inspanning zijn de maandelijkse wedstrijden met het voetbalelftal voor burgemeesters. Lamers staat in het doel. Voor andere sportieve activiteiten heeft hij nauwelijks tijd. Aan hardlopen doet hij niet. Fietsen was een tijdlang een favoriete bezigheid.,,gewoon de polder inrijden en m n hoofd leegmaken. Door nekklachten heeft hij die bezigheid moeten staken. Aan judoën, wat hij vroeger veel deed, komt hij ook niet meer toe.,,als je lid wilt zijn van een vereniging, moet je een vaste middag of avond in de week ter beschikking hebben. Dat is in mijn geval ondenkbaar. Ik kan nooit iets vastleggen, vaak komt er een vergadering of een bijeenkomst tussendoor. En werk gaat bij mij altijd voor. Ik maak het mezelf nu eenmaal niet altijd even gemakkelijk. De 56-jarige Cor Lamers lijkt zich zeer betrokken te voelen bij zijn nieuwe standplaats. Maar waar is die begaanheid eigenlijk op gestoeld? Heeft hij, van geboorte Rotterdammer en opgegroeid in Charlois, eerst als wethouder van Spijkenisse en later als burgemeester van Bleiswijk, wellicht een bijzondere sympathie opgevat voor deze regio? In zijn toespraak tot de raad zei Lamers daarover het volgende:,,ik ben een gewone jongen uit Charlois, die er trots op is dat hij na omzwervingen door Zeeland, Spijkenisse, Bleiswijk en Houten, nu mag beginnen in Schiedam. Die het geweldig vindt aan het werk te mogen gaan op hemelsbreed minder dan vijf kilometer van Charlois, maar dan precies aan de andere kant van de Nieuwe Maas. 7 Musis
DE KORENBEURS. TSJA., JE LULT MAAR WAT tekst: Hans van der Sloot foto s: Gemeentearchief Schiedam / Jan van der Ploeg Hoeveel slordigheden en fouten kun je je permitteren als je een website of verhaal schrijft dat moet passen binnen het kader van Schiedam molens en jenever?. Alle.., mag het antwoord zijn. Mits in de tekst in willekeurige volgorde - de woorden graan, molens, hout en jenever worden gebruikt. Wie daarboven kans ziet om ook het begrip moutwijn te noemen krijgt extra punten. Met het woord spoeling klinkt zelfs de bel van de Kop van Jut. Dat in het verhaaltje de grootst denkbare onzin wordt uitgekraamd doet verder niet terzake. Lees, ter lering en stichting, hoe op de website van Korenbeurs Schiedam arts, creativity and events klinkklare nonsens als serieuze stadsgeschiedenis wordt verkocht. Branders voor de Koopmansbeurs ca. 1905. Collectie Gemeenarchief Schie De Korenbeurs is de voormalige koopmansbeurs, één van de pronkstukken uit de Schiedamse jeneverindustrie, staat op de webstek van Korenbeurs Schiedam te lezen onder het kopje: Geschiedenis.. Het gebouw is 225 jaar oud. De bouw startte in 1787 onder leiding van de Rotterdamse architect, in Nederland bekend als Jan Giudici, (1746 1819). In 1792 werd de beurs opgeleverd en vanaf dat moment trokken dagelijks honderden branders en distillateurs uit het hele land naar Schiedam. Op de binnenplaats, die toen nog niet overdekt was, werd luidruchtig gehandeld in moutwijn, granen en spoeling. Er heerste een lichte chaos die vergelijkbaar is met de beurs op Wall Street. Ruim 125 jaar bleef De Korenbeurs in gebruik als handelscentrum. Door de opkomst van de spiritusalcohol, die de moutwijn en granen overbodig maakte, moest De Korenbeurs in 1918 haar deuren sluiten. In 1920 werd boven het atrium van de Korenbeurs een glazen dakconstructie geplaatst. Sindsdien heeft het gebouw zeer diverse bestemmingen gehad. Dit verhaal heeft evenveel met de historische werkelijkheid te maken als de tekeningen van Anton Pieck. Wat klopt is de leeftijd. Dat is het dan ook het enige. De architect Jan Giudici was geen Rotterdammer. Integendeel. Hij was zelfs geen Nederlander, maar een Italiaanse in Den Haag woonachtige bouwmeester die in Rotterdam en Schiedam een groot aantal bouwwerken heeft gerealiseerd. Zijn Rotterdamse gebouwen zijn in het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940 vernietigd. Hierdoor is Schiedam de stad geworden die de herinnering aan hem levend houdt in onder andere het Sint-Jacobs Gasthuis, het voormalige kantongerecht en het woonhuis dat hij ontwierp voor Musis 8
rchief Schiedam Jacobus Johannes Nolet. Wat zijn betrokkenheid was (of geweest kan zijn) bij het ontwerp van de Koopmansbeurs (in de jaren 1960 om onduidelijke redenen plots Korenbeurs geheten) is onduidelijk. De bronnen melden dat hem om advies is gevraagd omdat het plan van de eerst gevraagde architect, de Duitse Nederlander Friedrich Ludwig Gunckel, de Schiedamse vroedschap niet beviel en de stadsarchitect Rutger van Bol Es volgens de regent Dominicus Doom slechts in staat was tot het ontwerpen van monsters van gebouwen. De plannen en aanbevelingen werden door de vroedschap met welgevallen aangehoord, maar uiteindelijk toch niet aanvaard. In de resolutie liet het stadsbestuur vastleggen dat het plan en de tekening door den architect Judice geformeerd, hoe zeer op zig zelfs voldoende, uit hoofde van de desselfs uitgestrektheid en daaruijt voortvloeijende meerdere kostbaarheid meede niet wel konde worden aangepreezen. Rutger van BolÉs werd daarom opgedragen met kennisneming van de tekeningen van Giudici het bouwplan op te stellen. Periode van verval Vanaf dat moment van opening trokken niet dagelijks honderden branders en distillateurs uit het hele land naar Schiedam. De Schiedamse Koopmansbeurs was een instituut zoals elke stad van enige betekenis zich wenste of reeds had, een echte beurs dus ter bevordering van de koophandel in het algemeen, gebouwd in nette classicistische stijl als een arcade rondom de verlaagde beursvloer. Dat de graanhandel deel uitmaakte van de beursactiviteiten, is vanzelfsprekend, maar was lang niet het enige. Daarbij was de graanhandel binnen en buiten de beurs aan strikte wettelijke en fiscale regels gebonden welke in 1822 in de Wet op het Gemaal - nog extra werden verscherpt. In het begin van de negentiende eeuw moest de branderij in Schiedam en Delfshaven zelfs meerdere malen stilgelegd vanwege tekort aan graan en een verbod om uit het weinige alcohol te stoken. In grote lijnen luidde de inval van Pichegru in 1794 voor de branderij een periode van verval in dat pas tegen de tweede helft van de 19e eeuw gekeerd werd. In dat tijdvak stegen de voedselprijzen en daarmee hielden de graanprijzen gelijke tred. Herhaalde misoogsten en het stagneren van de aanvoer van graan uit de Oostzeelanden deden de rest. Een derde voor de branderij zeer nadelige factor was het continentaal stelsel dat Napoleon in 1806 invoerde en bedoeld was om de (zee)grenzen voor Engeland af te sluiten. Hierdoor viel de export gedurende enkele jaren geheel weg. Het herstel hiervan zou vele jaren duren. Wie zich de vraag stelt waar de grote Schiedamse (branders- en distillateurnamen uit de achttiende eeuw gebleven zijn en hoe een nieuwe generatie van Westfaalse branders uit onder andere de families Jansen, Beukers, Blankenheym, Lechner, Meijer, Cohn, Wittkampf Hoppe, Daalmeijer, Coebergh, Heiligers en Melchers zich op de resten van de achttiende-eeuwse Schiedamse jeneverstokerij van een nieuw jeneverimperium konden bouwen, komt zonder mankeren uit bij deze periode van verval. Op de binnenplaats, die toen nog niet overdekt was, werd luidruchtig gehandeld in moutwijn, granen en spoeling, schrijven de creatieve ondernemers achter de Korenbeurs Schiedam. Er heerste een lichte chaos die vergelijkbaar is met de beurs op Wall Street. Al direct na het gereedkomen van het beursgebouw bleek dat het stadsbestuur z n hand had overspeeld. De graanhandel die tot dat moment plaats had op de kade van de Lange Haven tussen de Vismarkt en de hoek met de Korte Haven, stelde nog maar weinig voor. Wat gemeld werd vanaf de beurs waren hoofdzakelijk openbare verkopingen van uiteenlopende aard, soms onroerend goed, soms gingen er schepen onder de hamer en regelmatig werden partijen graan geveild die door zeewater min of meer waren beschadigd. Vanaf 1847, zeven jaar nadat de beurs was afgebrand en in vroegere staat herbouwd, vallen de activiteiten van de beurs goed te volgen in Schiedamsche Courant. Hierin beloofde de uitgever P.J. van Dijk (de latere burgemeester van Schiedam Piet van Dijk van Mathenesse) veel aandacht te schenken aan de zaken van de branderij, distilleerderij en koophandel. En in de berichten dienaangaande blijkt de beurs in dat jaar nog lang niet dat succes dat het gemeentebestuur ervan verwachtte. Wel bloei, weinig handel Pas in 1864 werd de beurs van enige betekenis. De tweede helft van de negentiende eeuw was ook de grootste bloeitijd van de jeneverstokerij. Overigens waren de branders niet verplicht om over de beurs te handelen. Graan dat elders in het land was ingeklaard en binnenlandse oogsten behoefden niet over de beurs te worden verhandeld. Evenzo werd het grootste deel van de moutwijn niet op de beurs gebracht. De beurshandel beperkte zich tot de handel in graan dat 9 Musis
Maak een afspraak met uw Beddenspecialist voor uw SlaapID. Neem daarna de Slaap- Sensor 3 nachtjes mee naar huis. Marit wil een stevig matras maar is dat voor haar ook het beste? de SlaapID scan wijst het uit. Ontdek wat uw slaap-identiteit is bij: Met het Gemeenschapsfonds helpt u Schiedam vooruit! Uw schenking aan het Gemeenschapsfonds Schiedam komt direct en voor de volle honderd procent ten goede aan Schiedam. Bijvoorbeeld bij de inrichting van kinderspeelplaatsen of andere kleine projecten die anders weinig kans zouden maken. In haar korte bestaan heeft het Gemeenschapsfonds al vele tientallen projecten mogelijk helpen maken. Waarbij elke geschonken euro ook direct en volledig ten goede is gekomen aan de bevolking van Schiedam. Het Gemeenschapsfonds Schiedam is blij met elke schenking. Zowel van particulieren als bedrijven. Het gaat erom iets te willen doen voor Schiedam. Juist daar waar het het hardst nodig is. Bezoek onze website www.gemeenschapsfondsschiedam.nl. Gemeenschapsfonds Schiedam. Helpt helpen Stichting Gemeenschapsfonds Schiedam, Sonderdanckstraat 3, 3116 BS Schiedam. Telefoon 010 4262196, e-mail: info@gemeenschapsfondsschiedam.nl ALLES IN DE BOEKHANDEL Boekhandel J.S. van Leeuwen Broersvest 85 3111 ED Schiedam Boekhandel Post Scriptum Hof van Spaland 31 3121 CA Schiedam MAAR OOK COMPLEET OP INTERNET www.boekhandelvanleeuwen.nl www.postscriptum.nl Musis 10
door de (meest Rotterdamse) graanhandelaars voor eigen risico op de beurs werd gebracht. Voor moutwijn en spoeling melden de regelmatige beursberichten niet de handel in moutwijn, spiritus, ruwe spiritus en spoeling, maar het bereikte prijspeil ervan. Heinrich Schmitz stelt in zijn proefschrift Schiedam in de tweede helft van de negentiende eeuw (1962) ook terecht dat de beursopgaven over graan en moutwijnhandel slechts een deel van de werkelijkheid laten zien. Geen lichte wanorde Met Wallstreet of welke andere effectenbeurs ook, had de Schiedamse Koopmansbeurs niets te maken. Van een lichte wanorde was geen sprake. Enkele malen per week vervoegde de fine fleur van brandend Schiedam (voor kleine branders die met enkele bakken bescheiden inkomsten hadden uit de branderij was op de beurs geen plaats) zich rond het middaguur op de Nieuwe Sluis. Enkele foto s uit het begin van de twintigste eeuw weerspiegelen het karakter van de beursgang. Behalve dat branders en distillateurs kwamen kijken of er nog wat te halen viel was het ook een sociaal treffen van branders en distillateurs die zowel door een gezamenlijk belang als door familiebanden nauw verknoopt waren. Oorspronkelijk was de beursvloer een open ruimte, omgeven door de galerij waarin de handel moest plaatsvinden. Volgens dit model werden in Nederland meerdere beursgebouwen opgetrokken, ook de Schiedamse Koopmansbeurs werd op die manier ontworpen. Tot dan had de handel in granen en andere partijgoederen immers vrijwel altijd plaats gevonden in de open lucht. In 1871 en niet in 1920 zoals de webstek zegt - besloot Schiedam tot overkapping van de binnenplaats met een glazen dak. Hierin bewees het Schiedamse stadsbestuur helemaal bij de tijd te zijn en tuk op koopjes precies de juist maat te kunnen vinden. De architectuur uit de tweede helft van de negentiende eeuw heeft prachtige glasdaken voortgebracht. Schiedam kon putten uit voorbeelden te over in mondaine steden als Amsterdam en Den Haag en buiten Nederland natuurlijk in Berlijn, Brussel, Londen en Parijs. En gelukkig beschikte Schiedam met de Koopmansbeurs over een gebouw waarvan de overkapping van de binnenplaats niet De ijzeren kapconstructie terug in het zicht, foto: Jan van der Ploeg al teveel behoefde te kosten. Helemaal zonder problemen was de uiteindelijke constructie echter niet. De opdracht voor het maken en installeren van de kap werd gegund aan de Utrechtse IJzergieterij. Betaald werd echter pas vele maanden na de oplevering toen ook het laatste lekkaadjen was verholpen en het gemeentebestuur grootmoedig besloot dat aan de aannemer geen boete zou worden opgelegd. Hoe fraai en grootstedelijk ook met de nieuwe glazen kap, met de beursactiviteiten wilde het maar steeds niet vlotten. Uit de regelmatige beursberichten in de Schiedamsche Courant valt op te maken hoe de handel aan het eind van de negentiende eeuw vrijwel geheel tot stilstand kwam. De prijzen voor moutwijn en spiritus bleven maandenlang onveranderd en van graannoteringen was in het geheel geen sprake meer. Weg ratelende karren In 1918 was het moment aangebroken om de gehele beurs te staken. Er was geen brander of distillateur die daartegen protesteerde. De Koopmansbeurs was uitgewerkt zonder ook maar één moment van echte bloei of grote betekenis te hebben gekend. Laat staan de ratelende karren voor de deur, de door de webstek van Korenbeurs Schiedam veronderstelde handklap waarmee partijen moutwijn van eigenaar wisselden, de branders en distillateurs die zich uit geheel Nederland dagelijks naar Schiedam spoedden en de levendige handel in dampende spoeling; het afvalproduct van de branderij maar de centen nog altijd dik waard. Zo wordt er geschiedenis bedreven binnen het kader van Schiedam, molens en jenever : Je lult maar wat. 11 Musis
HARM JAN LUTH Toen hij in september 2012 dertig jaar bij het Vlaardingse Stadsarchief werkte, twitterde Harm Jan Luth dat zijn voorganger Theo Poelstra (1935-2004) een standbeeld verdiende. Een eigenschap van een tweet is dat die weinig ruimte biedt voor het onderbouwen van een mening. Een gesprek geeft die mogelijkheid des te meer. In de kamer, waar Poelstra in 1982 zijn sollicitatiegesprek voerde met de toen 21-jarige Harm Jan Luth, kreeg Henk Slechte die uitleg van Poelstra s inhoudelijke erfgenaam als stadsarchivaris. Tekst: Henk Slechte Harm Jan Luth, foto Jan van der Ploeg Harm Jan Luth is in 1961 als zevende van negen kinderen geboren in Hoogezand- Sappemeer in een gereformeerd vrijgemaakt gezin, waar over alles werd gediscussieerd en niets onbespreekbaar was. Zijn vader oefende het in zijn kerkelijke omgeving niet zo gebruikelijk beroep van wijnproever uit, en werd later hoofd reclame bij Wijn Etten BV, onderdeel van het Engelse Allied Breweries, in Breda. Harm Jan vertelde in 2005 aan het Reformatorisch Dagblad dat hij rond zijn elfde al wist dat hij archivaris wilde worden. Hij had een bureau met laden, en knipte alles uit kranten en tijdschriften wat hij wetenswaardig vond. Dat stopte hij thematisch in de laden van zijn bureau. Zijn klasgenoten wisten waar ze moesten zijn als ze voor een spreekbeurt over componisten of olifanten informatie nodig hadden. Het woord archivaris kende de jonge Harm Jan niet, maar moeder Luth had altijd de Elsevier Beroepengids onder handbereik om te kijken welk beroep paste bij de talenten van haar kinderen; zij ontdekte dat bij de passie van Harm Jan het beroep van archivaris hoorde. Hij deed op zijn zeventiende eindexamen Atheneum en had niet het geduld om eerst geschiedenis te studeren, voordat hij aan de archiefopleiding begon. Dat wilde hij direct, wat zijn ouders die meer kinderen hadden die een opleiding moesten volgen, financieel goed uitkwam. De Rijksarchiefschool was echter vol, maar Harm Jan kon als onopgeleid studiezaalambtenaar bij het Gemeentearchief Breda aan de slag. Een jaar later kon hij wel op de Archiefschool terecht. Hij ervoer de archiefstudie als een geluksmoment, en zijn beroep als een feest dat nog steeds duurt. Hij geniet tot de dag van vandaag van al dat papier waarin zoveel gegevens liggen opgeslagen, en van alle andere dragers van informatie. Na zijn opleiding solliciteerde hij op een vacature bij het Stadsarchief van Vlaardingen, waar Theo Poelstra - haast letterlijk - de scepter zwaaide. Die heeft de benamingen Stadsarchief en stadsarchivaris in plaats van Gemeentearchief en gemeentearchivaris ingevoerd, omdat hij vond dat die meer statuur hadden. En dan legt Harm Jan Luth uit waarom Theo Poelstra een standbeeld verdient. Hij was een van de eerste archivarissen, die het archief uit de gesloten en elitaire sfeer van de professionele historici haalden, en de mogelijkheden van het archief als bron voor het onderzoek naar de geschiedenis van ieders stad, huis Musis 12
of familie toegankelijk en aantrekkelijk maakten. Luth wijst op Poelstra s boek Een Hollands Stadsarchief (1969) dat verscheen bij het Gemeentearchief Rotterdam, en op het Historisch Jaarboek Vlaardingen dat Poelstra in 1977 met de Historische Vereniging begon. Een mooi voorbeeld vindt hij ook Binnen deeser stede Vlaerdinghe - Schets van de geschiedenis van Vlaardingen in beeld gebracht in het Streekmuseum Jan Anderson. Daarmee bracht Poelstra, net als Anderson met zijn museum, de geschiedenis van Vlaardingen pas echt naar iedereen, die daarvoor toen open stond. De archivistische Bourgondiër Poelstra was overigens niet voor alle auteurs even gemakkelijk, zoals Schiedammer Hans van der Sloot ervoer, toen hij in 1973 in opdracht van de gemeente Vlaardingen de lokale geschiedenis voor een breed publiek opschreef in Vissen bij de vleet. Poelstra controleerde dat toen scherp op onjuistheden, en zei er 13 jaar later nog denigrerend over, dat Van der Sloot wat krenten uit de pap had geplukt en die heel, werkelijk heel aardig [had] beschreven. En ook Vlaardinger Jeroen ter Brugge kijkt iets genuanceerder terug op zijn ervaringen met Poelstra. Toen hij als vijftienjarige geschiedenisliefhebber het archief bezocht, liet archivaris Poelstra hem duidelijk merken dat een archief niet bedoeld was voor zulke jonge snaken. Poelstra s beleid om mensen te prikkelen zelf met geschiedenis bezig te zijn, werkt nog steeds door. In Groot Vlaardingen van 3 december 2012 vertelt Arie van der Hoek hoe hij er toe kwam om, met Frans Assenberg, het Vlaardings Molenboek te schrijven. Hij kreeg 25 jaar geleden van zijn grootvader ansichtkaarten van molens en werd daardoor enthousiast voor dat onderwerp: Het schrijven van een Vlaardings Molenboek kwam toen nog niet bij mij op, maar ik volgde toen wel op het archief een cursus oud schrift. Toenmalig archivaris Theo Poelstra gaf die cursus. Toen ik daarmee klaar was, vroeg ik mij af wat ik nu kon gaan doen. Poelstra stelde voor een onderzoek uit te voeren naar de specifieke Vlaardingse windmolens. Van der Hoek schreef daarna artikelen over Vlaardingse windmolens en in 1990 een boekje over de korenmolen Aeolus op de Kortedijk. Hij bleef informatie verzamelen over windmolens in Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht, en dat heeft nu geresulteerd in de publicatie van dit werk. Harm Jan Luth heeft de lijn van Poelstra voortgezet, met succes. Iedere bezoeker van de studiezaal wordt persoonlijk geholpen, precies zoals dat onder Poelstra gebeurde, en wordt zo ondervraagd dat hij niet alleen het goede materiaal krijgt, maar ook alle gewenste begeleiding. Het tastbare resultaat van deze aanpak is dat het Stadsarchief Vlaardingen, dankzij de deskundige bezetting van de studiezaal, volgens de tweejaarlijkse monitor van de Branchevereniging Archief Instellingen Nederland (BRAIN), voor de dienstverlening in 2007 op de eerste, in 2009 op de tweede en in 2011 weer op de eerste plaats eindigde. En wie denkt dat zo n monitor weinig meer is dan een tevredenheidsonderzoek op de studiezaal, doet er goed aan het 55 pagina s tellende rapport op de website van de BRAIN te lezen. Toen Harm Jan kennis maakte met de praktijk van het archiefwerk, voelde hij het gemis van de wetenschappelijke opleiding en ontdekte hij dat hij te haastig was geweest met de Archiefschool. Hij wist veel en kon dat goed verwoorden, maar hij miste wel enerzijds het vermogen om alles in een groter verband te zetten en anderzijds de verdieping en de analyse die een wetenschappelijke opleiding de actieve historicus biedt. Daarom studeert hij nu geschiedenis in Leiden. Zijn voorliefde, in de geschiedenis, maar ook als gepassioneerd muziekliefhebber, is alles wat te maken heeft met de middeleeuwen. Vlaardingen heeft echter sinds de grote brand van 1574 weinig middeleeuws archief, en dat dwingt de student Harm Jan Luth om de onderwerpen voor zijn scripties, Theo Poelstra, foto Stadsarchief Vlaardingen die natuurlijk over Vlaardingen moeten gaan, toch in de Nieuwe Tijd te zoeken. De relatief verse student liep in Leiden aan tegen een onderwerp dat hem na het hart ligt: de verhouding historicus - archivaris. Toen hij in het Universiteitsblad Mare een azijnzure column over de archivaris las, gelardeerd met - overigens niet-vlaardingse - voorbeelden, schreef hij een reactie die zijn professionele geloofsbelijdenis omvat. De columnist, die ook historicus en promovendus is, noemt archivarissen aangeboren tegenwerkers. Dat was tegen het zere been van Harm Jan. In de Mare van januari 2013 kunnen de aankomende historici lezen dat in Vlaardingen con amore [wordt] meegedacht en -gewerkt, dat studenten desgevraagd onderwerpen aan de hand worden gedaan, dat paleografische hulp geboden wordt, dat er geen witte of anderskleurige handschoentjes te vinden zijn, dat er nauwelijks restricties zijn als het om scannen gaat en fotokopiëren in zeer veel gevallen wel mogelijk is, dat er geen moeite teveel is om archieven en collecties te ontsluiten voor de gebruiker (jazeker, ook en vooral voor historisch gebruik), dat genealogie niet alleen een monomane geriatrische hobby is, maar evenzeer een 13 Musis
foto Jan van der Ploeg De relatief verse student liep in Leiden aan tegen een onderwerp dat hem na het hart ligt: de verhouding historicus - archivaris. Toen hij in het Universiteitsblad Mare een azijnzure column over de archivaris las, gelardeerd met - overigens niet-vlaardingse - voorbeelden, schreef hij een reactie die zijn professionele geloofsbelijdenis omvat. De columnist, die ook historicus en promovendus is, noemt archivarissen aangeboren tegenwerkers. Dat was tegen het zere been van Harm Jan. waardevolle hulpwetenschap van de historiografie, dat aangevraagde stukken er binnen enkele minuten betast en gelezen kunnen worden, dat lunchpauzes raadpleging van de gewenste archivalia geen seconde in de weg staan, etcetera. De methode Poelstra geactualiseerd en kort samengevat! Sinds Harm Jan in 1997 stadsarchivaris werd, is hij betrokken bij projecten, waarvan sommige met ingrijpende wetenschappelijke gevolgen. In dat jaar werd het taakveld Archeologie weggehaald bij Stadswerk, wat Luth de harde kant noemt, en ondergebracht bij de zachte kant, uiteraard het archief. Hij vindt dat logisch, omdat ze hetzelfde doen: het vertellen van het verhaal van de Vlaardingse geschiedenis, de een met voorwerpen uit de grond en de ander met papier. Het samenbrengen daarvan beschouwt hij als een opdracht waarvoor hij zich met archivaris Tim de Ridder en anderen ten volle inzet. De resultaten maakten ze met zoveel tromgeroffel wereldkundig, dat ook hiervoor de wet van Poelstra opging: iedereen in en zelfs ver buiten Vlaardingen moet ervan weten! Jeroen Ter Brugge herinnert zich dat het de gemeentelijke voorlichter Remus Aussen was, die hem in 1995, toen hij gemeentelijk archeoloog was stimuleerde om met zijn vondsten van de oudste haring op het voormalige landgoed Hoogstad van de alternatieve kankergenezer dokter Moerman de publiciteit te zoeken. Hij is vol lof over de manier waarop Harm Jan Luth die lijn heeft voortgezet. Een prachtig voorbeeld is de opgraving in de Vergulde Hand-West in 2005, uitgevoerd door de gemeente met de grootste financiële steun die het Rijk tot nu toe aan een archeologisch onderzoek heeft gegeven. Dit weiland ten westen van Vlaardingen moest industriegebied worden. Luth en De Ridder hebben voor de steun van de gemeente moeten vechten, totdat de staatssecretaris met ruim 860.000 over de brug kwam. Het resultaat was overweldigend. Zo is een kano uit 683 v. Chr. nu te bewonderen in het Archeon in Alphen aan de Rijn, en dragen bruidegommen hun bruiden over de oudste drempel van Nederland (300 v. Chr.) de trouwzaal in het stadhuis van Vlaardingen binnen. Van nationaal archeologisch belang was dat hier de bewoningsgeschiedenis van de middenbronstijd tot de late middeleeuwen zichtbaar werd aan de hand van huisplattegronden en herkenbare sporen van verhuizingen. Heel Nederland praatte over Musis 14
Vlaardingen, dat steeds bekender werd als een plaats waar de vroegste geschiedenis gaaf uit de grond kwam. Een ander project, dat een opvallende uitkomst had en nog op een wetenschappelijke afronding wacht, is dat van de Zoektocht naar de Oer-Vlaardinger. De archivaris vertelt bevlogen over dit multidisciplinaire project met een uitkomst die niemand had kunnen voorspellen. In 2002 bleek bij archeologisch onderzoek van een locatie aan de Markt, dat op vier meter diepte de resten lagen van 44 mensen die daar tussen 1000 en 1050 waren begraven. Het waren volledige skeletten, wat Tim de Ridder op het idee bracht te kijken of daarin nog DNA te vinden was, en zo vast te stellen of er wellicht nog nakomelingen van deze vroegmiddeleeuwse Vlaardingers rondliepen. In tientallen kiezen werd bij het Forensisch Laboratorium voor DNA Onderzoek in Leiden inderdaad DNA gevonden. Nu kwamen archief en archeologie schitterend samen. Het archief ging op zoek naar de oudste Vlaardingers. Een prachtig voorbeeld, vindt Harm Jan Luth, van het wetenschappelijk nut dat genealogisch onderzoek ook kan hebben. De oudste Vlaardingers die het archief kon traceren woonden daar eind 15de, begin 16de eeuw. Vervolgens werden mannen die van die personen afstamden, opgeroepen om in het archief wangslijm af te geven. Toen bleek welke rol het toeval kan spelen. Een bezoeker van de studiezaal mocht niet meedoen, omdat zijn oudste voorvader niet in Vlaardingen, maar in Maasland woonde. Toen de stadsarchivaris zijn hand over zijn hart haalde, bleek uitgerekend deze man de enige treffer. Hij had hetzelfde DNA als in een van de kiezen was gevonden. Harm Jan grijnst dat het een foutje was de man te weigeren. De inwoners van Maasland uit de 11de eeuw werden immers in Vlaardingen begraven, omdat daar sinds de 8ste eeuw wel een kerk was en in Maasland nog niet In 2012 studeerde een Amsterdamse sociologe af op deze zoektocht en haar context in het licht van de Vlaardingse identiteit. De archivaris en de archeoloog kregen in 2007 voor hun zoektocht de Bob Verbiest Cultuurprijs van 25.000. Die bestemden zij voor verder onderzoek naar infectieziekten, dat prof. dr. P. de Knijff en drs. Eveline Altena in Leiden willen doen door het DNA van voor de pestepidemieën, zoals dat nu in Vlaardingen is gevonden, te vergelijken met later DNA. Archeologie is tot verdriet van Harm Jan Luth bij een reorganisatie in 2012 weer terug naar de harde kant en ondergebracht bij de sectie Bouwen, Archeologie en Milieu (BAM). Wat Luth betreft blijft samenwerking uiteraard mogelijk. Een ander wapenfeit waarover de stadsarchivaris graag vertelt, is het Groot Vlaardings Prentenboek, naar voorbeeld van het Schiedamse, dat inmiddels gevolgd is door een eigen prentenboek van, jawel, het Streekmuseum Jan Anderson De burgemeester van Vlaardingen kreeg het Groot Schiedams Prentenboek in 2007 van zijn Schiedamse collega, en wilde voor Vlaardingen ook zo n boek. Maar ja, dat kost geld en tijd, en van beide is zelden genoeg beschikbaar. Het plan bleef dus liggen, totdat machinefabriek Fontijne in 2009 honderd jaar bestond, en oud-directeur André Fontijne besloot Vlaardingen een prentenboek naar Schiedams voorbeeld cadeau te geven. Harm Jan Luth citeert: jij maakt het, wij betalen. Zo eenvoudig was het ook niet. Omdat Fontijne van de gelegenheid gebruik wilde maken om witte plekken in de verbeelding van de stad op te vullen, kregen kunstenaars Een prachtig voorbeeld is de opgraving in de Vergulde Hand- West in 2005, uitgevoerd door de gemeente met de grootste financiële steun die het Rijk tot nu toe aan een archeologisch onderzoek heeft gegeven. Dit weiland ten westen van Vlaardingen moest industriegebied worden. Luth en De Ridder hebben voor de steun van de gemeente moeten vechten, totdat de staatssecretaris met ruim 860.000 over de brug kwam. Het resultaat was overweldigend. Zo is een kano uit 683 v. Chr. nu te bewonderen in het Archeon in Alphen aan de Rijn, en dragen bruidegommen hun bruiden over de oudste drempel van Nederland (300 v. Chr.) de trouwzaal in het stadhuis van Vlaardingen binnen. opdracht die plekken af te beelden en kreeg het archief het resultaat. Harm Jan Luth en Peter Zuydgeest maakten het boek. Dankzij de generositeit van André Fontijne kostte het boek minder dan de helft van het Schiedamse! Praten met een stadsarchivaris die dienstverlening en het naar het volk brengen van de geschiedenis huizenhoog in zijn vaandel heeft staan, is natuurlijk vragen naar de actuele staat van zijn archief. Zoals overal is ook daar de tijd van de klassieke inventaris grotendeels voorbij. De meeste archieven zijn al geïnventariseerd en voor nieuwe aanwinsten volstaat vaak een magazijnlijst. De inventarissen staan online op de website van het Stadsarchief. De onderzoeker vindt genealogische gegevens op de website www.vlaardingen.nl/isis en informatie over de geschiedenis van Vlaardingen en de collectie op www.geschiedenisvanvlaardingen.nl. Op de vraag of de studiezaal daarmee niet een essentiële functie verliest, is het bevrijdende antwoord: dat geeft de archivaris meer ruimte om zelf actief met de geschiedenis bezig te zijn, en om de bezoeker die steeds veeleisender wordt extra aandacht te kunnen geven. Harm Jan Luth bemoeit zich niet alleen met het Stadsarchief Vlaardingen. Hij is sinds 2004 ook gemeentearchivaris van Maassluis, hij is lid van de straatnaamcommissies van Vlaardingen en van zijn woonplaats Dordrecht, en hij wordt samen met conservator Alex Poldervaart, archeoloog Tim de Ridder, raad van bestuurlid Martine van Lier en maritiem historicus Perry Moree, lid van een nieuwe adviescommissie die de staf van het Museum Vlaardingen inhoudelijk gaat adviseren over de inrichting en het tentoonstellingsprogramma. Het archief bemoeit zich in de naaste toekomst dus actief met de presentatie van de geschiedenis van Vlaardingen. Theo Poelstra zou tevreden zijn. 15 Musis
KROEPOEKFABRIEK EEN JAAR. DAT SMAAKT NAAR MEER! Een jaar na de officiële opening van het nieuwe Vlaardingse jongerenpodium is het een goed gebruik om terug te kijken op wat er bereikt is en vooruit te zien naar wat er goed gaat, wat beter kan en waar het brandpunt komt te liggen. So far, so good! De diverse (jonge) doelgroepen blijken goed de weg naar de Kroepoekfabriek te vinden, artiesten zijn lovend over de locatie, het gebouw blijkt supergeschikt voor het beoogde doel, de vrijwillige Kroe raakt meer en meer ingespeeld en ook de sponsors zijn enthousiast. Nieuwe bezoekers blijven komen en de reacties zijn overweldigend! Zijn er dan geen zorgen? Natuurlijk! Stevige culturele bezuinigingen liggen op de loer. Maar er is vooral veel geleerd en het team zit bomvol plannen na hun ervaringen van het eerste jaar. tekst: Renee de Hartog foto s: Thijs Overdevest en Ron van Rutten Icekoud Hydroboys, foto s Ron van Rutten Musis 16
Talentontwikkeling en cultureel ondernemerschap vormen de grote lijn in het programma en de bedrijfsvoering van De Kroepoekfabriek. Achter de schermen worden de jonge vrijwilligers en medewerkers opgeleid tot enthousiaste professionals en op het podium krijgen de lokale helden de kans hun kunsten te tonen en hun netwerk op te bouwen, door in de voorprogramma s te spelen van de profs. Ondertussen ontwikkelt het publiek zijn smaak door het diverse aanbod en ontdekt wat er leeft in de wereld op het gebied van popmuziek en podiumkunsten. Dit alles wordt mogelijk gemaakt door zeventig procent eigen inkomsten door kaartverkoop, baromzet, verhuur en sponsoring tegenover dertig procent gemeentelijke subsidie. Anders gezegd, van iedere gesubsidieerde euro, maken wij er nu drie, waarmee we alle gewenste resultaten kunnen bereiken. Daar zijn we best trots op, aldus Renske Verbeek, directeur van De Kroepoekfabriek. Het eerste jaar zijn er al stevige resultaten geboekt. Concreet organiseerde De Kroepoekfabriek 52 concerten, twaalf unieke evenementen en 96 educatieve (school)projecten en workshops. Op het podium hebben nu al 750 lokale artiesten gestaan, in de vorm van jonge bands, rappers, dansgroepen en singer-songwriters, waarvan een deel ook coaching heeft gekregen. Dit alles werd mogelijk gemaakt door de inzet van inmiddels 96 vrijwilligers (de Kroe), 49 maatschappelijke stagiaires (de masters), zes fulltime stagiaires, vijf parttime vaste medewerkers, het bestuur, 32 betrokken sponsors, vier fondsen en natuurlijk de gemeente Vlaardingen. Voor al deze projecten en concerten kwamen er dit seizoen ruim 26.000 bezoekers over de vloer en naar de evenementen in de stad. Dat is beter dan verwacht!. Een aantal concerten sprongen er uit het afgelopen jaar. Naast het openingsweekend met De Staat, Winne en Lucky Fonz III, zetten ook namen als De Zware Jongenz, Blaudzun, Lange Frans, Pien Feith, Anneke van Giersbergen, Hausmagger, Sef, Gers Pardoel en Splendid voet aan Kroepoek-grond. In de maandelijks terugkerende talent-van-eigen-bodem avondjes als Tokoloko, Onbeperkt, Sambal, Lekker Laag en de Jamfabriek zit ook een stijgende lijn qua bezoekersaantal. Tim van Dorp, de programmeur, legt uit: Naast dat we Vlaardingen ieder kwartaal willen trakteren op een wat grotere naam, waar Vlaardingers trots op kunnen zijn en met een lokaal talent in het voorprogramma, willen we ons als poppodium onderscheiden met een kwalitatief, stevig en divers programma, waar professionele acts worden aangevuld door regionale helden. Ook voor komend seizoen staat er al veel moois op de planning. De Kroepoekfabriek is trots op het strikken van onder andere The Kik, The Deaf, Mr. Polska, Drive Like Maria en de populaire rapper Keizer. Verder maandelijks singer-songwriters, zoals Awkward I, en gratis (beginnende) bandjes uit de buurt op iedere tweede donderdag van de maand. De Kroepoekfabriek is ondertussen ook gestart met een aantrekkelijk workshopprogramma doordeweeks, onder de noemer De Kroepoek Academie. Variërend van DJ tot breakdance, van geluidstechniek tot vormgeving en popfotografie, is het gehele aanbod zoveel als mogelijk aanvullend op hetgeen al wordt aangeboden in de stad en regio. De komende tijd zijn er een aantal zaken waarop De Kroepoekfabriek de aandacht wil vestigen. De Kroepoekfabriek is een professioneel podium voor live muziek, dans en theater, waar landelijke acts en regionale helden elkaar afwisselen. Dit podium is gevestigd in een authentiek pakhuis en voormalige kroepoekfabriek aan de Koningin Wilhelminahaven in Vlaardingen. Voorafgaand aan de opening in september 2011 is het gebouw volledig gestript, vervolgens verbouwd en heringericht, zodat het nu ruimte biedt aan een podiumzaal, op de begane grond en eerste verdieping, waar zo n 250 bezoekers terecht kunnen. Op de tweede en deels derde verdieping zijn creatieve studio s ingericht, waaronder een multifunctionele dansstudio, volledig geïsoleerde muziekstudio en een mediastudio. Hier is ruimte voor film, fotografie, montage, design, cursussen, workshops en exposities. Bij De Kroepoekfabriek draait alles om talentontwikkeling, voor én achter de schermen, voor én door jongeren. Een grote groep vrijwilligers, ofwel de Kroe, werkt hard mee om het geheel tot een groot succes te maken. Renske Verbeek: Onze grootste uitdaging is de aankomende bezuinigingsronde. Een grote klap kunnen we simpelweg nog niet hebben na één jaar. We zitten in de opbouwfase. Op dit moment halen we al zoveel uit de samenwerking met het bedrijfsleven. Een kwart van de organisatie wordt gefinancierd met behulp sponsoring, dat is veel! We willen door samenwerking en nieuwe initiatieven zoveel mogelijk kansen zoeken om de kosten te drukken en extra geld te genereren. Die initiatieven kosten tijd. Financieel willen en moeten we bouwen aan een stabiele organisatie, die hun maatschappelijke, educatieve en culturele doelstellingen behaalt, door zowel steun van de gemeente als goed cultureel ondernemerschap. De samenwerking met de stad, de gemeente en het bedrijfsleven is hierin essentieel. Tot slot: We gaan ons uiterste best doen om zowel het publiek, als de vrijwillige Kroe en zowel de financiers als artiesten te blijven boeien, prikkelen, vermaken en ontwikkelen. We willen dat Vlaardingers trots op De Kroepoekfabriek in hun stadje zijn en blijven! alles op www.kroepoekfabriek.nl, Twitter en Facebook 17 Musis
De komende tijd zijn er een aantal zaken waarop De Kroepoekfabriek de aandacht wil vestigen. Renske Verbeek: Onze grootste uitdaging is de aankomende bezuinigingsronde. Een grote klap kunnen we simpelweg nog niet hebben na één jaar. We zitten in de opbouwfase. Op dit moment halen we al zoveel uit de samenwerking met het bedrijfsleven. Een kwart van de organisatie wordt gefinancierd met behulp sponsoring, dat is veel! We willen door samenwerking en nieuwe initiatieven zoveel mogelijk kansen zoeken om de kosten te drukken en extra geld te genereren. Naschrift redactie Met de Kroepoekfabriek neemt Vlaardingen in de regio een unieke plaats in. Een deel van het succes dankt de Kroepoekfabriek zeker aan het feit dat zoveel jongeren bij de fabriek betrokken zijn. Hetzij als vrijwilliger in de Kroe, hetzij als stagiar(e), hetzij als muzikant, artiest, deelnemer aan workshops, publiek of een combinatie hiervan. Het recept voor succes schrijft verder een overdosis aan enthousiasme voor. En dit versterkt en vernieuwt zichzelf omdat niets zo enthousiasmeert als publieke waardering. Met de Kroepoekfabriek neemt Vlaardingen in de regio een unieke plaats in. Een deel van het succes dankt de Kroepoekfabriek zeker aan het feit dat zoveel jongeren bij de fabriek betrokken zijn. Hetzij als vrijwilliger in de Kroe, hetzij als stagiair(e), hetzij als muzikant, artiest, deelnemer aan workshops, publiek of een combinatie hiervan. Het recept voor succes schrijft verder een overdosis aan enthousiasme voor. En dit versterkt en vernieuwt zichzelf, omdat niets zo enthousiasmeert als publieke waardering. Schiedam heeft in het verleden een vergelijkbaar succes gekend. Daar bouwde in de late jaren 1970 een aantal leden van de christelijke jongerensociëteit Quousque Tandem? (Hoe lang nog?) uit idealisme een eigen theatertje op de zolder van het sociëteitsgebouw in het Diaconiegebouw aan de Nieuwstraat. Dit theater met een in eigen beheer ontworpen techniek en plastic kuipstoeltjes voor de bezoekers zou als Zoldertheater In den Teerstoof één van de toonaangevende kleine zalen in de regio zou worden. Landelijk verwierf het zelfs bekendheid kreeg als theater voor jong cabarettalent. Hier stonden voor een publiek van pakweg honderdvijftig mensen Freek de Jonge en Bram Vermeulen met het snerpende Philicorda-orgeltje en kanariegele DAF, trad Youp van t Hek op en maakte Lurelei met Eric Herfst en Jasperina de Jong enkele plaatopnamen vanwege de intieme sfeer. Vele jaren later bouwde Schiedam, aangespoord door de enthousiaste wethouder Menno Siljee op basis van de herinneringen aan dit theatertje en grote plannen voor de toekomst een nieuw cultuurcentrum in het Wennekerpand. Hiermee werd een oplossing gevonden voor de enkele jaren daarvoor aangekochte Distilleerderij Wenneker, waarin oorspronkelijk het Glasmuseum zou worden ondergebracht. In een nagelnieuw gedeeltelijk door de ontwerper BertJan Pot ingericht interieur zijn een theater, annex bioscoop, de Wenneker Cinema, ruimten voor workshops, dans- en muziekstudio s en het Centrum Beeldende Kunst, het CBK gerealiseerd. Het Musis 18
cultureel experiment staat hierbij centraal, waarbij een mengen van theater, beeldende kunst, muziek, wijkgebonden culturele experimenten, film en dans mede een uitgangspunt is. Een vliegende start was het Wennekerpand niet gegeven. Problemen met de voortzetting van De Teerstoof als jeugdtheater deden het theater strandden nog voordat dit tot ontwikkeling kon worden gebracht. Ook de dans kwam niet goed uit de verf, terwijl het CBK te maken heeft met de typische problemen van elke professionele en non-profit Kunstuitleen, namelijk een achterblijvend aantal leners, tegenover een enthousiast publiek dat in grote getale openingen en presentaties bezoekt. Wennekerdirecteur Henk Kuipers waakt voor een teveel aan zichtbaar enthousiasme. Maar, zegt hij, de samenwerking tussen de gebruikers van het pand, begint vorm te krijgen. Daarbij trekken activiteiten zoals als het Cultureel café en het dagelijkse zzp-café waarbij het grote restaurant s morgens open staat voor wie er wil werken, vergaderen of mensen wil ontvangen inmiddels de aandacht van een groeiend publiek. We zullen het moeten hebben van een gestaag groeiende bekendheid bij een breed publiek. Wat mijzelf betreft is iedereen uitgenodigd om aan te kloppen met ideeën, op welk gebied van ook. Weet dat het Wennekerpand de faciliteiten in huis heeft voor elk evenement, performance, uitvoering of ontvangst. Waarbij over financiën altijd te praten valt. Maar de samenwerking tussen de gebruikers van het Wennekerpand, begint vorm te krijgen. Daarbij trekken activiteiten zoals als het Cultureel cefé en het dagelijkse ZZP-café waarbij het grote restaurant smorgens open staat voor wie er wil werken, vergaderen of mensen wil ontvangen inmiddels de aandacht van een groeiend publiek. Naast dat we Vlaardingen ieder kwartaal willen trakteren op een wat grotere naam, waar Vlaardingers trots op kunnen zijn en met een lokaal talent in het voorprogramma, willen we ons als poppodium onderscheiden met een kwalitatief, stevig en divers programma, waar professionele acts worden aangevuld door regionale helden. Links: De Kroepoekfabriek, foto Ron van Rutten Een jaar KF met The Kik en The Deaf, foto Thijs Overdevest Onbeperkt Oud en Nieuw, foto Thijs Overdevest 19 Musis
www.boekhandelvanleeuwen.nl www.postscriptum.nl Schiedam Lange Haven 54-56 Tel. 010-4732751 Rotterdam-Centrum Delftsevaart 26 Tel. 010-2132993 Rotterdam-H'berg Bergse Dorpsstraat 25 Tel. 010-2180067 www.debontekoe.nl Musis 16 Handling HACCP Cleanroom Drukwerk Printen Mailing Postbezorging Houtindustrie Groen- en Milieuservices Detachering Enquêtes Tel. (010) 204 10 00 Musis 20