Handboek klinische les Alcoholmisbruik en comazuipen

Handboek klinische les Alcoholmisbruik en comazuipen Leon Koopman 500644761 Nicole van Langevelde 500635212 Anne Metselaar 500644239 Joyce Stuijt 500635116 Sanne Terpstra 500646500 Kimberley Wijker 500636238 Klas: LV12-2B2 Projectgroep 2 Projectbegeleider : R. Wagensveld Opdrachtgever: Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland School: Hogeschool van Amsterdam Tafelbergweg 51 1105 BD Amsterdam Verpleegkunde Regulier Voltijd 2e jaar mei 2013

Inhoudsopgave Inhoud Paginanummer Inleiding 3 Doel van alcoholpreventie 4 Theorie klinische les 5 Stappenplan Klinische les 8 Brief voor de ouders 10 Folder voor de ouders (binnenkant) 11 Folder voor de ouders (buitenkant) 12 Literatuurlijst 13 2

Inleiding Dit handboek is een instrument om de klinische les alcoholmisbruik en comazuipen te geven. Eerst wordt het doel van een preventieproject en de klinische les benoemd en wordt de theorie uitgelegd. Vervolgens is er een stappenplan bij de sheets toegevoegd zodat je weet wat je per sheet uit moet leggen. Na het stappenplan is de brief te vinden die van te voren aan de ouders is gestuurd. Tot slot is er de folder voor de ouders die meegegeven mag worden aan het eind van de les (folder is reeds geprint en heb je meegekregen). Ook is er een literatuurlijst bijgevoegd. Veel succes bij het geven van de les! 3

Wat is het doel van het alcoholpreventie project? Het doel van het project is informatie geven over alcoholmisbruik en comazuipen. De projectgroep wil zorgen dat de jongeren 12-18 bewust worden van het gevaar van alcoholmisbruik. Het doel is het aantal die in het ziekenhuis komen te verlagen met 2%. Het project is relevant omdat: Alcoholmisbruik draagt bij aan een ongezonde leefstijl van jongeren op de korte termijn en omdat het kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen op de langere termijn is preventie belangrijk. Juist bij jongeren, omdat bij hen een aanzienlijke gezondheidswinst te behalen valt en omdat in deze periode de basis wordt gelegd voor de gezondheid voor de rest van het leven.¹ ³ Alcoholvergiftigingen komen jaarlijks voor. Dit zijn per jaar in Nederland 1.190 jongeren tussen de 12 en 18 jaar oud. Hierbij is één op de 10 jongeren jonger dan 15 jaar. ² Het aantal behandelingen op de spoed eisende hulp in de periode 2004 2009 van jongeren tussen de 10 en 24 jaar is gestegen met 156%. Onder de meisjes is een opvallende stijging te zien. Als er wordt gekeken naar de leeftijdscategorie van meisjes tussen de 15 en 19 jaar dan is daar een stijging te zien van 174%. Dit is verdrievoudigd in de periode 2004-2009! Jongens daarentegen hebben de helft van het aantal ongevallen en komen minder snel terecht bij de Spoed Eisende Hulp.² Hieruit blijkt dat er nog veel te halen valt bij jongeren om alcoholmisbruik te voorkomen en uiteindelijk het comazuipen terug te dringen. Het doel van het Alcoholpreventieproject is om scholieren van eind basisschool en begin voortgezet onderwijs te informeren over alcoholmisbruik en comazuipen. Naast informeren hoopt de projectgroep te bereiken dat jongeren over dit onderwerp gaan nadenken en het hier met vrienden en familie over hebben. Hierdoor hoopt de projectgroep dat de jongeren een eigen mening over dit onderwerp kunnen vormen en dat ze daardoor beter om kunnen gaan met alcohol consumptie. Peer-educatie Een ander aspect van het alcoholpreventieproject is de peer-educatie. Peer-educatie houdt in dat mensen iets leren van mensen van hun eigen leeftijd, een peer dus. Uit onderzoek is gebleken dat voorlichtingen die gegeven worden door een peer effectiever zijn dan voorlichtingsprogramma s die gegeven worden door volwassenen. ¹ Zo geven studenten lessen op basisscholen en middelbare scholen. Er is hier wel sprake van een leeftijdsverschil, maar lang niet zoveel als tussen de scholieren en leerkrachten. Hierdoor is de drempel om dingen te vragen of iets anders te zeggen een stuk lager. Dit kan erg positief zijn, bijvoorbeeld tijdens een discussie. Verder is het eens iemand anders die voor de klas staat, niet die suffe leraar. Misschien heeft deze persoon iets interessants te vertellen. Via dit principe hoopt de projectgroep net iets meer te bieden en te bereiken.³ Hierbij betrekt de 4

projectgroep ook de ouders, want uit onderzoek is gebleken dat wanneer je de ouders bij de voorlichting betrekt, de resultaten van de alcoholpreventie effectiever is bij het uitstellen en beginnen van alcoholmisbruik. ¹ Wat gaan we bespreken tijdens de klinische les? Als eerste gaat de verpleegkundige het hebben over wat alcohol precies met je doet, wat er gebeurt met je hersenen en over groepsdruk. De les is speciaal gericht op de kinderen, zodat deze begrijpen dat alcohol uiteindelijk slechte gevolgen kan hebben. De ouders krijgen aan het einde van de les een folder mee, waarin kort beschreven staat wat er is uitgelegd in de les en dit rustig na kunnen lezen. Wat doet alcohol met je lichaam? Alcohol werkt verdovend (jongeren gaan zich er anders door voelen, blij, maar soms ook verdrietig of boos). Na het eerste drankje kunnen jongeren al merken dat ze anders reageren op dingen. Ze gaan luider praten en ze vinden veel dingen grappig. Alcohol wordt door de kleine bloedvaten in de maagwand en de dunne darm opgenomen en komt zo in de bloedbaan. Enkele minuten na het drinken bereikt de alcohol de hersenen, waar het langzaam de zenuwcellen afremt. Bij overmatig drinken/comazuipen sterven deze cellen af en bestaat de kans dat het IQ daalt. 3 Ook krijgen jongeren er een trager reactievermogen van, waardoor ze tijdens het fietsen later zien dat er een auto aankomt. Als jongeren heel veel drinken kan het gebeuren dat ze vallen tijdens het fietsen. Je kunt zelfs zoveel drinken dat als de jongere slaapt hij/zij niet meer wakker wordt. De jongere is dan in coma, ook wel comazuipen genoemd. Als dit gebeurd moet de jongere naar het ziekenhuis waarbij ze de maag leeghalen met een slang. Ook krijg de jongere extra vocht toegediend om te zorgen dat ze niet uitdroogt. Wanneer dit niet gebeurd kan de ademhaling en hartslag stoppen. Bij jongeren gebeurt dit al vanaf ongeveer 10 drankjes. 4 De binnenkant van de maag bestaat uit een slijmvlies. Dit zorgt ervoor dat het zuur in de maag, de maag zelf niet beschadigt. Met veel alcohol gebruik beschadigt dit slijmvlies. Dit lijdt tot een ontsteking van de maag of een maagzweer (een soort schaafwond aan de binnenkant van je maag). 5 Eerder is al verteld dat door alcohol gebruik je hersencellen afsterven. Dit heeft gevolgen tot je schoolprestaties. Alcohol heeft een groot effect in je hersenen op het voorste gedeelte van de hersenen (dit gebied zorgt ervoor dat je dingen kan overzien, kan plannen, helpt met sociaal gedrag, geheugen en taal). 6 Doordat er cellen afsterven in de hersenen krijgt de jongere op den duur last van het korte termijn geheugen (het geheugen waardoor je een telefoonnummer even kan onthouden). Als de jongere veel drinkt weet die soms de volgende dag niet meer wat hij/zij gedaan heeft. Na vaak veel drinken vindt de jongere het moeilijker om bijvoorbeeld een telefoonnummer of boodschappen te onthouden. Laat staan wat dit doet op school. De jongere vindt het moeilijker om te leren, omdat ze het niet kan onthouden en omdat hij/zij zich niet kan concentreren. Wat in de les verteld wordt 5

weten ze s avonds niet meer na te vertellen. Hierdoor gaan de schoolprestaties omlaag, waardoor de kans bestaat dat ze naar een lager niveau moeten. Wat doet je lichaam tegen alcohol? De lever filtert alle giftige stoffen uit het lichaam, zo dus ook alcohol. Na een avond flink drinken kan de lever al die alcohol niet meer uit het lichaam halen en raakt de lever overbelast. De lever kan dan opzwellen, met pijn, misselijkheid en braken tot gevolg. 5 Als een jongere een avond veel gedronken heeft, kan de jongere de volgende dag last van een kater (hoofdpijn, misselijk en soms braken). Dit komt doordat alcohol je lichaam uitdroogt. De alcohol wordt hierna uitgescheiden door middel van urine. Als de jongere veel alcohol drinkt ga hij/zij veel plassen. Hierdoor houdt de jongere niet genoeg vocht in het lichaam en kan de jongere hoofdpijn krijgen. Alcohol en leeftijdsgenoten Als de jongere naar de middelbare school gaat kom die in aanraking met alcohol. Het wordt dan als stoer gezien als je als jongere drinkt en aangeschoten wordt. Op feestjes neem de jongere dan het eerste drankje (meestal een zoet drankje). De jongere vindt het lekker en wilt meer. Omdat de jongere niet weet op welk punt ze moeten stoppen drinken ze al gauw teveel. Bij een volgend feest begint de jongeren weer met drinken en drinken ze al meer dan de eerste keer. Als dit zo doorgaat groeit de kans op een coma of alcoholvergiftiging. Het is belangrijk om je eigen grens te weten. Het beste is om pas te beginnen met drinken als de jongeren 18 jaar of ouder zijn. Op deze leeftijd zijn de hersenen bijna volgroeid. Het is niet erg om nee te zeggen tegen alcohol. Liever nee zeggen dan in het ziekenhuis te belanden. Gastspreker Tijdens de klinische les is een gastspreker uitgenodigd die ervaring heeft met alcohol en de effecten hiervan. Deze kan vertellen hoe het hem/haar vergaan is en waarom hij/zij begonnen is met drinken. Er bestaat een gelegenheid voor de kinderen en ouders om vragen te stellen. Discussie Verder houdt de verpleegkundige aan het einde van de les een discussie. Hierdoor gaan de kinderen en ouders dieper nadenken over het onderwerp, waardoor ze meer in gaan zien over de effecten van alcohol. Uit onderzoek (Cuipers er al., 2005; Tobler, Roona, Ochsom, Marshall, Streke & Stackpoole, 2000; Van Laar et al., 2010) is bewezen dat ze de informatie beter onthouden, omdat ze er actief mee bezig zijn geweest en de verpleegkundige kan hun testen of ze alles begrepen hebben. De projectgroep heeft 11 stellingen bedacht, waarbij de verpleegkundige iedere les er 3 of 4 uitkiest. Zo heeft de verpleegkundige iedere les een andere discussie, zodat het ook interessant blijft voor de verpleegkundige. 6

Stellingen over alcoholgebruik jongeren: 1. Een feestje is alleen leuk als je alcohol gedronken hebt. 2. Je kunt zelf beslissen over de hoeveelheid alcohol die je drinkt. 3. 2 glazen alcohol op een feestje kan geen kwaad. 4. De minimum leeftijd van alcohol moet naar 18+. 5. Het is niet erg als je 1x in coma ben geraakt door het drinken van alcohol. 6. Alcohol drinken is stoer. 7. De alcohol reclames op tv werken niet. 8. Voorlichting over alcohol is goed. 9. 10 glazen alcohol in het weekend is niet schadelijk voor je hersenen. 10. Als je geen alcohol drinkt, hoor je niet meer bij de groep. 11. Het is niet erg als je voor je 16e alcohol drinkt. 7

Stappenplan klinische les Deze presentatie is een handige leidraad voor een klinische les over alcoholmisbruik en comazuipen. De les bestaat uit: voorstellen, introductie in de vorm van een filmpje, informatie over wat alcohol met je lichaam doet, groepsdruk en leeftijdsgenoten en wat alcohol met schoolprestaties kan doen. Hierna volgt de gastspreker met zijn/haar verhaal en een discussie ter afsluiting Als de verpleegkundige merkt dat informatie niet goed opgenomen wordt door de groep kan de verpleegkundige er voor kiezen deze minder lang aan bod te laten komen. In principe is de les klaar, de verpleegkundige moet alleen nog de gegevens (eigen naam, naam gastspreker, school en datum) op de eerste slide invullen en slide 13 aanpassen met de naam van de spreker en het gevolg dat de spreker heeft ondervonden aan alcoholmisbruik. Hieronder volgt een toelichting bij de slides: 1 e deel les 1: Pas deze slide aan voordat de les begint. Stel jezelf hier even voor en schrijf je naam eventueel op het bord. Vertel dat je HBO verpleegkundige bent en ze iets komt vertellen over alcoholmisbruik en comazuipen bij jongeren. Vertel kort hoe de opbouw van de les zal zijn. 2: Je kunt er voor kiezen te beginnen met een filmpje. Deze kun je vinden op http://www.youtube.com/watch?v=ddogjmwllba (overleg van te voren met de leraar of het filmpje misschien te heftig is en misschien beter weggelaten kan worden). Als je het filmpje niet gebruikt verwijder dan deze slide. 3: Dit is een overzicht over de theorie die behandeld gaat worden 4: Dan begint nu de inhoudelijke informatie over alcoholmisbruik. Ten eerste kun je vragen of ze weten wat alcohol met je lichaam zou kunnen doen. Laat hierna pas de slide zien. Vertel over de verdovende effecten en het vertraagd reactievermogen, vraag eventueel of iemand dit misschien herkent om de les interactief te maken. 5: Dit is een filmpje om het vertraagd reactie vermogen te illustreren. Dit filmpje is te vinden op http://www.youtube.com/watch?v=embyva77ejm maar staat ook in de PowerPoint. 6: Je bent weer terug bij het overzicht; Wat doet alcohol met je lichaam? Vertel over eventuele IQ daling en het feit dat je in coma kan raken. Vraag wat de kinderen en ouders van de grens 10 drankjes vinden (veel/weinig, waarom?). 7: Deze sheet gaat ook over wat alcohol met je lichaam doet. Vertel over eventuele beschadiging van de maagwand en wat alcohol met je hersenen kan doen. Vraag na aan de ouders wat zijn hiervan vinden (heftig?). Ga hier verder niet te diep op in, je wilt het publiek wijzen op de effecten, niet ze ontzettend bang maken zodat ze nooit meer een druppel alcohol zullen aanraken. 8

8: Hierop staat een kaart van het menselijk lichaam. Wijs de termen maag en hersenen hierop aan om het extra duidelijk te maken. 9: Deze sheet gaat over wat je lichaam tegen alcohol doet. Vertel over de functie van je lever, vraag hierna of iemand van de kinderen weet wat een kater is. Ga hier op in en vertel daarna wat een kater daadwerkelijk is en dat veel plassen een gevolg van veel alcoholconsumptie kan zijn. 10: Hierop staat een kaart van het menselijk lichaam. Wijs de term lever hierop aan om het extra duidelijk te maken. 11: Deze slide is het overzicht van de slide die je net verteld hebt. Klik door. 2 e deel les 12: Deze slide gaat over alcohol en leeftijdsgenoten. Vertel over het beginnen met het drinken van alcohol en het belang van het trekken van een grens. Misschien zijn er kinderen of ouders die dit herkennen? 13: Bij deze slide introduceer je de gastspreker. Hier heb je van te voren de naam en wat achtergrond informatie over de gastspreker genoteerd. De gastspreker heeft 10-15 minuten de tijd om zijn verhaal te vertellen. Dit verhaal is van te voren afgesproken. Als de tijd bijna om is geef je de gastspreker een seintje zodat hij/zij zijn verhaal kan afronden. Hierna mag het publiek natuurlijk vragen stellen. 14: Om de kinderen en ouders stof tot nadenken mee naar huis te geven eindigt de klinische les met een discussie. Alle stellingen staan op deze slide en hieruit kies je er 3 (afhankelijk van type groep, cultuur etc.). De 3 stellingen mogen op de slide blijven staan waarna je de overige stellingen die je niet gebruikt verwijdert. Probeer een discussie te starten met de kinderen en geef zo nodig je eigen mening om de discussie op gang te brengen. Ook kan je de ouders een mening laten geven om de kinderen hiermee een duwtje in de goede richting te geven. Als de discussie stil valt ga je door naar de volgende stelling. 15: Met deze pagina geef je aan eventuele vragen te willen beantwoorden en mondeling vertel je nog een folder voor de ouders te hebben. Deze folder deel je bij de deur uit als de ouders en kinderen het lokaal verlaten. 9

Datum, Amsterdam Beste ouders/verzorgers, Binnenkort komt er op school een project over alcohol gebruik. Weet u wat er kan gebeuren als je op jonge leeftijd te veel alcohol drinkt? En wat de effecten zijn voor uw kind? Daarvoor heeft de school een HBO- verpleegkundige uitgenodigd. Deze verpleegkundige komt voorlichting geven over alcohol gebruik en de effecten van alcohol op kinderen/ jongeren. Omdat er steeds vaker op jongere leeftijd alcohol wordt genuttigd en dit een serieus probleem is. Deze avond zou de verpleegkundige u en uw kind meer vertellen over alcohol gebruik de gevaren van op vroeg leeftijd te veel alcohol drinken en de gevolgen daarvan op korte termijn. Zodat u en uw kind meer bewust worden van de gevaren van alcohol gebruik. Wij nodigen u en uw kind uit op (datum) Om (tijd) Locatie. (de school) Wij hopen op uw komst! Graag even doorgeven aan de docent/leerkracht als u niet kunt komen. Zie het invulstrookje hier onder. Met vriendelijke groet, Alcohol preventie projectgroep Naam.. Ik kan wel/ niet op de voorlichtingsavond komen. Ik kom met personen. 10

Binnenkant folder 11

Buitenkant folder 12

Literatuurlijst 1. Zoon, M. Wat werkt bij middelen misbruik?. September 2012. Beschikbaar via: http://www.jeugdinformatie.nl/nji/dossierdownloads/watwerkt_middelengebrui k.pdf (Geraadpleegd op 9 mei 2013) 2. Nijman, S, Valkenberg, H. Alcoholvergiftiging en ongevallen met alcohol bij jongeren van 10 tot en met 24 jaar. Amsterdam: Stichting consument en veiligheid. juni 2011. Beschikbaar via http://www.loketgezondleven.nl/object_binary/o13418_alcohol-enjongeren[1].pdf (Geraadpleegd op 20 februari 2013) 3. Werkgroep Public Health, werkgroep van the international federation of medical students. Orgaandonorproject. Amsterdam. 2011. 3 e druk. Beschikbaar via: https://bscw.hva.nl/bscw/bscw.cgi/d207407216/voorbeeld%20klinische%20les. pdf (Geraadpleegd op 23 april 2013) 4. Foundation voor een drugsvrije wereld. 2006-2013. Beschikbaar via: http://nl.drugfreeworld.org/drugfacts/alcohol/drinking-anddriving.html#understandinghowalcoholaffectsthebody (Geraadpleegd op 10 mei 2013) 5. 2 Bouman GGZ, Sprink. 2012. Beschikbaar via: http://www.alcoholenik.nl/alcohol (Geraadpleegd op 10 mei 13) 6. Novadic Kentron, netwerk voor verslavingszorg. 2009. Beschikbaar via: http://www.novadic- kentron.nl/site/loader/loader.aspx?documentid=383cb266-b3d7-4ce2-8f3e- 97dc35fc7d88 (Geraadpleegd op 10 mei 2013) 7. Grégoire L, van Straaten-Huygen A, Trompert R. Anatomie en fysiologie van de mens. Hoofdstuk 12 Zenuwstelsel. ThiemeMeulenhoff 3e druk. 2011. 13