4 Driemaandelijkse uitgave voor werkvoorbereiders, opzichters en uitvoerders gasdistributietechniek Mini-enquête over Gasnet jaargang 28 nummer 4 december 2014 De redactie van Gasnet stelt uw mening op prijs en daarom vragen wij ieder die dit blad leest of hij of zij de mini-enquête in wil vullen. In zes meerkeuzevragen en nog een mogelijkheid om een eigen wensen en opmerkingen toe te voegen hopen we een actueel beeld te krijgen van u, ons lezerspubliek en van uw mening over Gasnet. Invullen kost u maar een halve minuut. Klik op www.enquetegasnet.nl. De sluitingsdatum van deze enquête is 15 februari 2015. Alvast bedankt voor het invullen! Redactie Gasnet Afscheid van redactielid Frans Janssen Na 17 jaar lid te zijn geweest van de redactie van Gasnet neemt Frans Janssen, werkzaam bij Stedin, afscheid omdat Frans volgend jaar 65 wordt en nu met verlof/pensioen gaat. Frans, bedankt voor je vele constructieve bijdragen om via Gasnet de gaskennis te verspreiden en het veilig werken aan gasnetten te bevorderen. Het ga je goed! Overige wijzigingen in de redactie Frans wordt in de redactie opgevolgd door zijn collega Frank van Alphen. Verder is ook Henk Engberts, werkzaam bij Cogas, toegevoegd aan de redactie van Gasnet. Beiden van harte welkom!
Voorkomen van Graafschade (1) Schade aan kabels en leidingen door graafwerkzaamheden is een maatschappelijk probleem. Er wordt veel aan gedaan om het probleem te verminderen. Zo zien we bij het gasnet in 2013 relatief minder storingen door graafschade dan in de jaren daarvoor. Ook de monteur speelt een belangrijke rol bij het voorkomen van graafschade. Paul van Norden, Kiwa Technology Omvang van de schade door graafwerkzaamheden Jaarlijks gaat in Nederland 400.000 keer de schop de grond in voor graafwerkzaamheden. Eén op de 10 keer gaat het daarbij mis: een kabel of leiding wordt geraakt. In 2013 veroorzaakten graafwerkzaamheden voor 27 miljoen euro schade aan kabels en leidingen. Na een kabel- of leidingbreuk krijgen burgers of bedrijven vaak te maken met uitval van nutsvoorzieningen als stroom, water of gas. Per geval is die gevolgschade zo n 2500 euro. Inclusief reparatiekosten komt het totale jaarlijkse schadebedrag uit op circa 125 tot 130 miljoen euro ( 1 ). Uit gegevens van de Netbeheerders ( 2 ) blijkt dat graafschade een kwart van alle storingen aan de gas- en elektriciteitsleidingen veroorzaakt (zie tabel). Het goede nieuws is dat in 2013 het percentage storingen door graafwerk ten opzichte van het totaal aantal storingen aan het gasnet, lager was dan in de jaren daarvoor. 3 Maatregelen om graafschade te voorkomen Op het eerste gezicht lijkt de oplossing van het probleem eenvoudig: de graver moet gewoon voorzichter graven! Maar zo eenvoudig is het niet. Want die graver 1 http://www.nu.nl/economie/3584311/streng-toezicht-moet-graafschade-terugdringen.html 2 Nestor 2013 3 Kiwa rapport GT-140123 Overzicht graafschade in 2013 2
in vaktermen grondroerder genoemd wordt geconfronteerd met een wirwar van leidingen in de ondergrond, en vaak met onverwachtse situaties. Graafschade voorkomen is daarom een zaak van de gehele graafketen: De opdrachtgever die zorgvuldig graven mogelijk maakt. De netbeheerder die zijn kabels netjes legt wat dat is komt later aan de orde en de ligging juist en tijdig vastlegt in zijn tekeningen. De grondroerder, die bij machinale grondroering tijdig een KLIC-melding doet en zorgt dat de tekeningen op het werk aanwezig zijn. Bij alleen werken met handgereedschap (spade/schop) is overigens een KLIC-melding niet nodig. De feitelijke graver, die zorgvuldig graaft. De gemeente, die toezicht houdt op hoe de leidingen worden gelegd. De verplichtingen voor de diverse partijen zijn vastgelegd in de WION ( Wet Informatie-uitwisseling ondergrondse netten ). De belangrijkste verplichtingen in de WION zijn: melden van graafwerkzaamheden bij het Kadaster middels een KLIC-melding; betrouwbare kaarten van ondergrondse leidingen; zorgvuldige uitvoering van graafwerkzaamheden; schade aan kabels of leidingen melden; treffen van voorzorgsmaatregelen door beheerders van netten met gevaarlijke inhoud; digitaliseren van alle ligging-gegevens en elektronische informatie-uitwisseling. CROW Het derde punt is door het CROW uitgewerkt in een praktische handleiding: CROW brochure 250 Graafschade voorkomen aan kabels en leidingen - Richtlijn zorgvuldig graafproces. Hierin wordt uitgelegd welke voorbereidende maatregelen moeten worden genomen bij het graven, hoe de graafwerkzaamheden verricht moeten worden, en welke maatregelen na het graven genomen moeten worden. Als een graver op de KLIC-tekening ziet dat er kabels en leidingen in of vlakbij zijn graafprofiel liggen, moet hij als voorzorgsmaatregel proefsleuven graven. De graver bepaalt zelf de afstand tussen de proefsleuven. Hierbij gaat hij ervan uit dat de kabels en leidingen in een rechte lijn tussen de proefsleuven liggen. Als hij 3
op de tekening ziet dat een leiding een bocht maakt, zal hij daar ook een proefsleuf graven. Hoe groot het gebied naast leidingen is waar een proefsleuf moet worden gegraven, wordt uitgelegd in de Richtlijn Zorgvuldig Graafproces. CROW Nadat de graver door middel van tekeningen en proefsleuven inzicht heeft gekregen in de ligging van de leidingen, zal hij boven en vlakbij de leidingen altijd moeten voorsteken met de schop, voordat de graafmachine de grond mag afgraven. Om de richtlijn Zorgvuldig graafproces dichter bij de man/vrouw op het werk te brengen, is een Instructiekaart Zorgvuldig Graven ontwikkeld. Deze is gratis digitaal verkrijgbaar bij het CROW ( 4 ). Iedereen die machinaal graaft dus ook een monteur - moet zich aan de WION houden. Hij dient daarom kennis te hebben van de Instructiekaart Zorgvuldig Graven of de Richtlijn Zorgvuldig Graafproces. In het vervolg van dit artikel gaan we daar dieper op in. Zorgvuldige aanleg door de monteur voorkomt graafschade Om graafschade te voorkomen is het belangrijk voor de monteur om de graver te begrijpen. Zoals boven al is uitgelegd, gaan de gravers ervan uit dat tussen CROW twee proefsleuven de kabels min of meer in rechte lijn lopen. Als de kabel een onverwachte lus heeft, bijvoorbeeld bij een mof, dan kan het zijn dat deze bij het voorsteken over het hoofd wordt gezien. Met daardoor kans dat de graafmachine de lus raakt en beschadigt. Elke afwijking van de leiding, naar links of rechts of naar boven, moet daarom zoveel mogelijk worden voorkomen bij de aanleg. Opzetstukken van zadels zijn voor de kraanmachinist ook onverwachtse uitsteeksels naar boven. Helaas worden ze daarom wel eens gegrepen door de graafmachine. Ook hier kan bij de aanleg rekening mee worden gehouden, door goed te letten op de diepteligging van de leiding. Te ondiepe ligging dient daarom vermeden te worden. Door leidingen te markeren met bijvoorbeeld markeringslint zal de kraanmachi- 4 www.crow.nl/publicaties/instructiekaart-zorgvuldig-graven 4
nist ook gewaarschuwd worden dat er een leiding ligt. Bij de afronding van het werk is het belangrijk dat de nieuwe ligging van de leidingen goed wordt ingemeten en binnen 30 dagen worden verwerkt in revisietekeningen. Menig graafincident is ontstaan doordat nieuwe leidingen nog niet op tekening stonden. Of dat de oude ligging nog op de tekening stond. Een graver is verplicht om leidingen met afwijkende ligging te melden bij het Kadaster of bij de betreffende netbeheerder, hetgeen voor de graver een extra onbetaalde inspanning is. Gravers worden gehinderd in hun werk als ze leidingen tegenkomen die niet op tekening staan. Ze moeten dit zogenaamde onbekende net melden bij het Kadaster. Helaas liggen er nog (zeer oude) leidingen in de grond die op geen enkele tekening van de netbeheerders staan, de zogenaamde weesleidingen. Indien de netbeheerder bij een sanering ongebruikte leidingen verwijdert, dan voorkomt dit dichtslibben van de drukke ondergrond en frustratie bij de gravers. In een enkel geval komt het voor dat leidingen uit hun moffen schuiven door het trillen van de grond, veroorzaakt door de graafmachines. Gietijzeren leidingen hebben hier soms last van, maar ook kunststofleidingen bij slecht gemonteerde steekmoffen. Dit heeft geleid tot gaslekkages in woningen en explosies. Kortom, wat kan de netbeheerder doen in de wijze van aanleg van leidingen om graafschade te voorkomen? Het zal duidelijk zijn dat de monteur en de opzichter hierbij een belangrijke rol spelen: Voorkom onverwachtse slingeringen in de HOOGTE en OPZIJ. Voorkom te ondiepe ligging (denk aan opzetstukken van zadels). Goede montage van verbindingen zodat verbindingen niet los trillen. Correct opmeten van de nieuwe situatie. Tijdige en juiste revisie van as-built tekeningen. Waarschuwingslinten boven de leidingen. Voorkomen dat ongebruikte leidingen op den duur weesleidingen worden, hetzij door ongebruikte leidingen te verwijderen hetzij door goed tekeningbeheer. Een aantal van deze aspecten kunnen zonder meer worden uitgevoerd. Bij andere aspecten, zoals de laatste twee, zullen goede (contractuele) afspraken gemaakt moeten worden tussen opdrachtgevers/netbeheerders, aannemers en uitvoerenden, waarbij alle partijen hierin hun verantwoordelijkheid nemen. Voorkom dat je zelf een leiding beschadigt Wat kan monteur doen om zelf geen graafschade te veroorzaken? Het spreekt voor zich dat monteurs van netbeheerders zelf ook zorgvuldig graven. Wanneer ze machinaal graven, moeten 5
ze zich houden aan de CROW publicatie 250: Richtlijn Zorgvuldig Graafproces. Dit bevat belangrijke richtlijnen voor de voorbereidende fase (KLIC melding, KLIC tekeningen op het werk) als tijdens de uitvoering (proefsleuven graven, voorsteken, afwijkingen melden). Toch gaat dit nog wel eens mis. In 2010 gingen monteurs met spoed naar een gaslekkage aan een hoofdleiding. Er was geen KLIC-melding gedaan. Ze riepen de hulp in van een graafmachinist maar vergaten te kijken op hun tablets waar de elektriciteitskabels lagen. Daardoor was men niet alert op de aanwezige elektriciteitskabel en raakte de graafmachine de elektriciteitskabel. De vonk die daardoor ontstond ontstak het weglekkende gas, met een enorme steekvlam als gevolg! Wat kunnen we hier van leren: Als graafwerkzaamheden niet kunnen wachten omdat er persoonlijk letsel of schade dreigt, kan er een Calamiteiten KLIC melding worden gedaan, via Mijn Kadaster of telefonisch (0800-0080). De melder ontvangt direct informatie die nodig is om snel en zorgvuldig te kunnen graven. Kijk indien mogelijk in uw eigen systeem naar de ligging van andere netten, zoals elektriciteits- en glasvezelnetten. Volg zelf de CROW 250 op. Mocht er toch onverwachts een kabel of leiding geraakt worden, bel dan het landelijke storingsnummer 0800-9009. Zet dit nummer in je telefoon, zodat je het altijd paraat hebt. Conclusie Monteurs van gasnetten kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen van graafschades. Dat is van groot belang! Dit is het eerste deel van twee artikelen over graafschade. In een volgend nummer van Gasnet komen innovatieve technieken die graafschade moeten verminderen aan bod. 6
De inhoud van een kast Moet Gasnet zich bezig houden met het berekenen van de inhoud van een kast? Dat is toch gewoon hoogte x breedte x diepte? Ja, maar de ene kast is de andere niet. De berekening van de inhoud van een kast in de norm NEN 1059 kan grote gevolgen hebben voor klanten en leveranciers. Zo, is het van belang glashelder te definiëren wat onder de geventileerde ruimte van een kast moet worden verstaan. Jos Raak (RAAK- Group, Hoogeveen) en Kees Pulles technisch expert & lid van de normcommissie NEN 1059 lichten dit punt toe. Jos Raak, IDRA Technical Products BV en Kees Pulles, Kiwa Technology Ter realisatie van een beduidend kleinere behuizing, gekoppeld aan een wezenlijke kostenreductie, richtten enkele netbeheerders zich tot de RAAK-Group te Hoogeveen met het verzoek de mogelijkheid te bezien om dubbelstraat installaties met grote capaciteit onder te brengen in 0,5 m 3 kantelkast behuizingen. IDRA-Technical Products BV (onderdeel van de RAAK-Group en gespecialiseerd in behuizingen voor buitenopstelling) concludeerde dat de welbekende 0,5 m 3 kantelkasten met 150 mm verbreed zouden moeten worden om voornoemde dubbelstraat installaties onder te kunnen brengen. Het gevolg hiervan is, dat het volume van de behuizing (de omsloten ruimte) groter wordt dan 0,5 m 3. Ingeval een aldus vergrote behuizing geen kast meer zou zijn volgens de omschrijving in de NEN 1059, zouden in lijn met de milieuvergunning grotere veiligheidsafstanden moeten worden aangehouden. Dit zou (toestemming tot) plaatsing mogelijk lastiger maken, wat niet wenselijk is voor de netbeheerders. 7
Gasdrukregelstations kunnen worden ondergebracht in verschillende soorten behuizingen, bijvoorbeeld in een kast, een kaststation of een vrijstaand gebouw. In NEN 1059 Gasdrukregelstations voor transport en distributie staat bij de definitie van kast : een omsloten ruimte waarvan de inhoud van de (geventileerde) ruimte kleiner is dan 0,5 m 3. Ten opzichte van andere objecten moeten veiligheidsafstanden worden aangehouden. Het type behuizing is hierbij één van de bepalende factoren. Een kast is het kleinste type, waarvoor ook de kleinste veiligheidsafstanden gelden. In de uitleg van de normcommissie NEN 1059 is voor de bepaling van de geventileerde inhoud echter alleen de netto inhoud van de kast maatgevend. Het volume dat de dubbelstraat installatie inneemt, wordt immers niet geventileerd. Dit houdt in, dat het volume van de installatie in mindering mag worden gebracht op het inwendige volume van de behuizing (omsloten ruimte) voor bepaling van de geventileerde inhoud. Aangezien de op die wijze bepaalde geventileerde inhoud van de vergrote behuizing kleiner is dan 0,5 m 3, mag deze met 150 mm verbrede kantelkast (IDRA- TECH productaanduiding K-65-D) wel degelijk overeenkomstig de NEN 1059 als kast worden gedefinieerd. Aangezien momenteel wordt gewerkt aan herziening van de NEN 1059 wordt, in navolging van het bovenstaande, overwogen een verduidelijkende toelichting van betreffende definitie in de nieuwe norm op te nemen. Gasnet wordt ook geplaatst op www.kenniscentrumgasnetbeheer.nl. U kunt een inlogaccount verkrijgen indien u werkzaam bent bij één van de participerende energiebedrijven. Wanneer u een inlogaccount wilt verkrijgen, kunt u een verzoek daartoe e-mailen naar servicedesk@kiwa.nl. Gasnet printen in de vertrouwde papieren vorm Gasnet is ook als boek te printen. Bij het afdrukken van het pdf bestand kiest u de printoptie boek (of booklet voor de Engelse PDF versie). Zo krijgt u een exemplaar dat dubbelgevouwen de vorm heeft van een tijdschriftje op A5 formaat, zoals dat er vroeger uit zag toen Gasnet nog in papieren vorm werd uitgebracht. Gasnet is een uitgave van Kiwa Technology en verschijnt 4x per jaar Redactie A.J. Kooiman, Kiwa Technology, Apeldoorn Y. Rügebrecht, Bouwend Nederland F. van Alphen, Stedin B. Lambregts, Liander H. Engberts, Cogas Abonnementen De abonnementsprijs voor het jaar 2014 bedraagt 25,00 excl. BTW per jaar per exemplaar. Abonnementen worden per kalenderjaar afgesloten en worden automatisch verlengd tenzij voor 1 november schriftelijk is opgezegd. Abonnementenadministratie Kiwa Technology, t.a.v. secretariaat Piping Systems & Materials, Postbus 137, 7300 AC Apeldoorn, telefoon 055 539 35 21, fax 055 539 33 35, e-mail gasnet@kiwa.nl 8