Aan de informateurs de heren H.G.J. Kamp en drs. W.J. Bos p/a Tweede Kamer Postbus 20018 2500 EA Den Haag Cc: fractievoorzitters Tweede Kamer 11 oktober 2012, Den Haag Geachte heren Kamp en Bos, Voor de economie van ons land en voor de inwoners van onze steden is van belang dat zoveel mogelijk mensen naar vermogen bijdragen aan de arbeidsmarkt van de toekomst. Wij willen de komende jaren, als wethouders Werk en Inkomen in de vier grote steden, samen met een nieuw kabinet onze verantwoordelijkheid daar voor nemen. We doen dat in de overtuiging dat gemeenten vanuit integraal beleid voor alle inwoners het meest optimale resultaat kunnen bereiken. En ook omdat wij doeltreffend verbindingen kunnen realiseren tussen vraagstukken van werk, inkomen, zorg, onderwijs en welzijn. Dit vereist echter andere oplossingen dan in het eerder dit jaar ingediende wetsvoorstel Werken naar Vermogen. In deze brief doen wij daarvoor concrete voorstellen. Sociale werkvoorziening Wij willen de sociale werkvoorziening moderniseren door beter rekening te houden met ieders vermogen om bij te dragen aan de arbeidsmarkt. Wij willen arbeidsgehandicapten bovendien zoveel mogelijk in een reguliere werkomgeving laten werken. Daarom pleiten wij voor een sterke inzet op Begeleid Werken WSW nieuwe stijl met de volgende kenmerken: - Nieuwe instroom in de WSW bestaat uit arbeidsgehandicapten met een indicatie voor Begeleid Werken en die over een loonwaarde van tenminste 50% van het wettelijk minimumloon beschikken; de rijkssubsidie kan om die reden voor nieuwe instroom lager zijn dan voor huidige werknemers; - Gemeenten mogen de helft van toekomstige vacatures in de WSW herbezetten vanuit deze doelgroep; - Gemeenten krijgen een gemaximeerd budget voor nieuwe instroom, gebaseerd op de verdeelsleutel van het huidige Participatiebudget; - Werknemers worden periodiek (bijvoorbeeld eens per drie jaar) beoordeeld op de vraag of zij nog tot de doelgroep behoren. 1
Wij realiseren ons dat werk in een reguliere omgeving voor sommige arbeidsgehandicapten, zelfs met subsidie en begeleiding, te hoog gegrepen is. Wij willen deze doelgroep voortaan een participatievoorziening (zonder arbeidsovereenkomst) aanbieden, vergelijkbaar met het aanbod dat wij ook andere inwoners doen met een (te) grote afstand tot de arbeidsmarkt. Het kan daarbij gaan om (arbeidsmatige) dagbesteding of sociale activering, te financieren uit een deel van de besparingen op de WSW die voortvloeien uit ons voorstel. Deze modernisering is gericht op het maximaal benutten - bij toekomstige vacatures - van het arbeidsvermogen van arbeidsgehandicapten die dicht bij de arbeidsmarkt staan. Ons voorstel heeft geen betrekking op de huidige WSW-werknemers. Wel willen wij alle huidige werknemers (voor zover dat nog niet is gebeurd) beoordelen op de vraag of zij in staat zijn tot Begeleid Werken. En, zo ja, er naar streven dat zij in die reguliere werkomgeving (met subsidie en begeleiding) aan de slag gaan. Om de kansen op werk voor arbeidsgehandicapten te verbeteren, is van belang dat in navolging van gemeenten ook rijk, provincies en waterschappen serieus invulling gaan geven aan social return bij het aanbesteden van werken en diensten. Wij realiseren ons dat de economische situatie lastige budgettaire afwegingen vergt, óók in het sociale domein. Een modernisering van de WSW zoals hierboven omschreven kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Constructieve samenwerking met een nieuw kabinet is voor ons in dit kader alleen mogelijk indien er geen nieuwe verlaging volgt van de rijkssubsidie voor huidige WSW-werknemers. Een verdere verlaging dan de afgelopen jaren reeds is doorgevoerd, is simpelweg door gemeenten niet met doeltreffender beleid of doelmatiger uitvoering op te vangen en daarom onbehoorlijk bestuur. Ons voorstel beschouwen wij ook als een goed alternatief voor het instrument van loondispensatie, waarvan wij in de praktijk tot nu toe ervaren dat het onvoldoende werkt. Bovendien biedt een tijdelijke loondispensatie geen oplossing voor de arbeidsgehandicapten die door de aard van hun beperking vaak blijvend een beperkte compensatie in de loonkosten nodig hebben om bij een werkgever aan de slag te kunnen blijven. Ook de ervaring in het recente verleden met een landelijke herstructureringsfaciliteit WSW rechtvaardigt niet om dat initiatief door te zetten. Gemeenten kunnen hun eigen verantwoordelijkheeid nemen indien er lokaal een noodzaak is te herstructureren. Daar is geen zwaar opgetuigde landelijke regeling voor nodig die in feite toch door gemeenten zelf betaald moet worden. Re-integratie en participatie Gemeenten hebben de opdracht om voor bijna 400.000 cliënten re-integratie en participatie vorm te geven. Het aantal cliënten is de laatste jaren met bijna een kwart gestegen, terwijl ons Participatiebudget in dezelfde periode meer dan gehalveerd is (exclusief de bezuinigingen op inburgering en educatie). Gemeenten hebben hierdoor gemiddeld nog maar 1.800 per cliënt aan budget voor re-integratie en participatie beschikbaar. Wij beseffen dat de doelmatigheid en doeltreffendheid van re-integratiebeleid regelmatig, ook in het parlement, ter discussie staat. En wij weten dat niet ieder project of iedere aanbesteding om onze moeilijke doelgroep werkzoekenden richting arbeidsmarkt te leiden een succes is geweest. 2
Maar een budgetkorting van 60% bij een fors toenemend aantal cliënten heeft weinig relatie meer met een (terechte) opdracht om doelmatigheid en doeltreffendheid te verbeteren. De belemmeringen van veel bijstandsgerechtigden, van wie driekwart langdurig werkloos is, zijn niet met een eenvoudige sollicitatietraining op te lossen. Juist in onze steden is de rijke schakering van belemmeringen prominent aanwezig: van taalachterstanden tot verslaving; van ernstige schulden en loonbeslag tot psychische belemmeringen. En vaak is er sprake van een combinatie van problemen. Behalve re-integreren richting arbeidsmarkt zijn voor veel cliënten ook andere inspanningen nodig om uiteindelijk de maatschappelijke ontwikkeling in onze wijken en buurten te verbeteren. Integratie en participatie is niet voor iedereen via zelfredzaamheid en tegen minimale kosten te realiseren. Wij bepleiten daarom in aanvulling op het huidige Participatiebudget - een resultaatgerichte aanpak, waarbij uitsluitend extra budget beschikbaar komt voor re-integratie indien er gegarandeerd meer baten voor de rijksbegroting tegenover staan, in de vorm van lagere uitkeringslasten. Een eerste uitwerking van deze no cure, no pay - benadering kan op korte termijn al worden gerealiseerd door aan te sluiten bij het recente wetsvoorstel waarin mobiliteitsbonussen zijn uitgewerkt. Een voorstel dat wij zeer ondersteunen en als basis beschouwen voor onze voorstellen in deze brief. In aanvulling op dat wetsvoorstel willen wij een specifieke mobiliteitsbonus invoeren voor werkgevers die langdurige (langer dan een jaar) werklozen in dienst nemen voor tenminste twaalf uur per week en voor tenminste zes maanden. Analoog aan de andere bonussen kan de hoogte 7.000 op jaarbasis bedragen. De duur kan echter beperkt blijven tot één jaar en de subsidie kan naar rato worden verlaagd bij een werkweek van minder dan 36 uur. Het resultaat is een fiscaal instrument voor re-integratie (als toevoeging aan het gemeentelijk instrumentarium voor re-integratie) dat volledig resultaatgebonden is, uitsluitend bestemd is voor werkzoekenden die moeilijk naar de arbeidsmarkt toe te leiden zijn en dat de vorm heeft van lastenverlichting voor het bedrijfsleven. Inkomensbeleid Het nettoloon van een kleine groep werknemers die alleenverdiener is en het minimumloon verdient, gaat de komende jaren stapsgewijs omlaag door nieuwe fiscale wetgeving. Deze verlaging werkt echter door in honderdduizenden bijstandsuitkeringen, zowel van samenwonenden, alleenstaande ouders als alleenstaanden. Het sociaal minimum daalt uiteindelijk met 1400 tot 2000 op jaarbasis. Wij willen onze zorgen daar over uiten: de armoedeproblematiek in de grote steden dwingt tot grote behoedzaamheid met het sociaal minimum. Tegelijkertijd vinden wij ook dat werk moet lonen ten opzichte van een uitkering. Wij bepleiten daarom de geleidelijke verlaging van het sociaal minimum op te schorten en binnen twee jaar dit dilemma te onderzoeken en een nieuw evenwicht te vinden tussen de wens om werk te laten lonen en de noodzaak een verantwoord niveau van het sociaal minimum te waarborgen. In dat onderzoek kunnen nadrukkelijk ook het inkomensafhankelijke karakter van tal van regelingen en de reikwijdte en normering van lokaal inkomensbeleid (ten opzichte van landelijk bepaald inkomensbeleid) op de agenda staan. Wij zien in de praktijk werk bijvoorbeeld minder lonend 3
worden door ingrijpen van het rijk in de lokale normen voor inkomensonderseuning. Bij het onderzoek kan tevens de uitvoeringsproblematiek betrokken worden die voortvloeit uit het feit dat bijstandsuitkeringen netto in plaats van bruto worden vastgesteld. Dit is een belemmering op een arbeidsmarkt die steeds flexibeler wordt. Wij constateren dat veel voorstellen in discussie zijn met betrekking tot herziening van ontslagrecht, vermindering van uitkeringsduur bij werkloosheid (ww) en afschaffing van inkomensvoorzieningen voor oudere werklozen en zelfstandigen (ioaw en ioaz). Wij signaleren dat de voorstellen een kettingreactie teweeg kunnen brengen waarbij werknemers in zeer korte tijd hun volledige inkomen en uitkeringsaanspraken kunnen verliezen (bij aanwezigheid van een werkende partner) of terug kunnen vallen in de bijstand. In dat laatste geval zal vaak sprake zijn van vermogen in de vorm van een eigen huis dat eerst opgegeten moet worden. Deze potentiële stapeling van effecten heeft financiële gevolgen die onderbelicht blijven, maar veel ingrijpender zijn dan de effecten van andere in discussie zijnde hervormingen. Wij vragen daar nadrukkelijk uw aandacht voor. Één regeling? De afgelopen jaren hebben in het teken gestaan van het streven naar één wettelijke regeling voor werkzoekenden die over arbeidsvermogen beschikken. In het voorstel Werken naar vermogen blijft dit beperkt tot de re-integratie van bijstandsgerechtigden, wsw-geïndiceerden en jonggehandicapten met arbeidsvermogen. De belangrijke doelgroep van werkzoekenden met een WW-uitkering ontbreekt in dat nieuwe concept. Dat wringt vooral bij WW-gerechtigden die al langer dan een jaar werkloos zijn en nauwelijks nog kans hebben op uitstroom naar werk. Een deel van deze langdurig werklozen komt uiteindelijk, soms pas na enkele jaren, in de bijstand. Gemeenten moeten dan met veel vertraging aan de slag met cliënten bij wie onnodig een grote afstand tot de arbeidsmarkt is ontstaan. Met het oog op een beter functionerende arbeidsmarkt pleit dit voor een integrale regeling waarin als volgende stap - óók de verantwoordelijkheid voor re-integratie van langdurig werkloze WW-gerechtigden een gemeentelijke taak wordt. Dit kan lokaal arbeidsmarktbeleid versterken en integrale verbindingen tussen uiteenlopende beleidsterreinen eenvoudiger maken. Het streven naar één regeling voor werkzoekenden met arbeidsvermogen is voor ons geen doel op zich. Wij denken dat dit voor de economie, voor onze steden en voor de werkzoekenden de beste oplossing zou kunnen zijn. Maar dit kan alleen slagen indien gemeenten de bevoegdheden en de budgettaire middelen ontvangen om een succes te maken van deze nieuwe taken. Nieuwe doelgroepen kunnen wij niet effectief bedienen met een uitgekleed budget. Wij kunnen namelijk niet toveren. Meer verantwoordelijkheid voor gemeenten bij doelgroepen die moeilijk te re-integreren zijn, is alleen in ons aller belang als we in staat worden gesteld beter te presteren dan bij ongewijzigd beleid. Ten slotte Onze agenda voor de toekomst is breder en dieper dan in het bestek van deze brief aan de orde kan komen. Wij zijn ons bewust van de beperkingen die we onszelf op dit moment ten behoeve 4
van de kabinetsformatie moeten opleggen. Vanzelfsprekend zijn wij graag bereid onze voorstellen desgewenst mondeling of schriftelijk toe te lichten. Wij hopen oprecht dat een nieuw kabinet, mede op basis van de voorwaardelijke handreikingen in deze brief, in staat is een constructieve samenwerking met onze steden op gang te brengen. Namens de G4 wethouders, Met vriendelijke groet, Henk Kool 5