DICHTBIJ BETERE ZORG Nieuwe visie op gezondheidszorg VVD-Tweede Kamerfractie 18 augustus 2008 1
Dichtbij Betere Zorg Nieuwe visie op gezondheidszorg VVD Tweede Kamerfractie 18 Augustus 2008 Edith Schippers Anouchka van Miltenburg 2
INHOUDSOPGAVE: 1. Inleiding: 4 2. Toekomstbeeld 7 3. Beter voorkomen dan genezen zin en onzin van preventie: 11 4. Patienten: 19 5. Huisarts: 24 6. Ziekenhuiszorg 28 7. Medicijnen 37 8. De arbeidsmarkt in de gezondheidszorg 43 9. Innovatie 45 10. Stelsel en financiering 48 11. De Europese Unie en gezondheidszorg 57 12. De AWBZ 58 13. De WMO 65 3
1. INLEIDING Sinds 2006 zit de VVD, na een regeerperiode van ruim 12 jaar, in de oppositie. 1 Het is niet verkeerd voor een politieke partij om zo n oppositieperiode te gebruiken voor reflectie. Om met open ogen te kijken naar waar we momenteel staan. Wat goed is gegaan, maar ook wat beter had gekund of gemoeten. Waar fouten zijn gemaakt. De VVD wil opnieuw haar visie opschrijven: waar willen we over een jaar of 10 staan en hoe komen we daar. Wat is daarvoor nodig? De VVD-fractie doet dat ook. Alle onderwerpen zijn het afgelopen jaar tegen het licht gehouden. Er is gekeken naar het verleden, maar vooral ook naar de toekomst 2. Voor u ligt de nieuwe visie van de VVD-fractie op de gezondheidszorg. Daarin gaat het om mensen. Mensen die afhankelijk zijn van zorg. Mensen die zorg verlenen. Dat was zo, dat is zo en dat zal zo blijven. De overheid moet daar meer oog voor hebben. Oog voor de kwaliteit, maar ook voor service en een menselijke maat. Bevlogenheid, idealen en kansen moeten meer ruimte krijgen in de gezondheidszorg. De VVD laat haar liberale uitgangspunten ook hier niet los. Individuele (keuze)vrijheid en zelfbeschikking zijn voor ons uitgangspunt. Daaraan is onlosmakelijk (eigen) verantwoordelijkheid gekoppeld. De overheid moet ervoor zorgen dat mensen dit ook daadwerkelijk zelf kunnen oppakken. In het gezondheidszorgbeleid van de VVD zal het belang van de patiënt/consument uitgangspunt blijven. Daarnaast heeft de VVD-fractie drie overkoepelende thema s gedefinieerd die in het huidig tijdsgewricht van groot belang zijn. Het zijn thema s die bijstelling van het momenteel gevoerde beleid vergen. Deze drie thema s lopen als een rode draad door de nota. Ten eerste het bredere thema van bereikbaarheid en kleinschalige, persoonsgerichte zorg. Zorg die steeds meer in de knel komt. Niet moedwillig, maar het tij moet wel worden gekeerd. In de nota wordt hieraan veel aandacht besteed: kleine ziekenhuizen komen steevast heel goed uit onderzoeken naar kwaliteit, betaalbaarheid en patiënttevredenheid. Mensen geven massaal aan dat zij graag in de vertrouwde omgeving van het eigen dorp of de eigen wijk in een verzorgings- of verpleeghuis wonen. De beschikbaarheid van huisartsenzorg staat hoog op het wensenlijstje van mensen. De zorg wordt betaald via centraal vastgestelde tarieven en binnen centraal vastgestelde randvoorwaarden. Het kan niet zo zijn dat, in de transitiefase naar een ander zorgsysteem waarin we ons nu bevinden, de kleinschaligheid de nek wordt omgedraaid en de keuzemogelijkheden teniet worden gedaan. Het systeem van gezondheidszorg zoals dat ons voor ogen staat, is een systeem dat drijft op keuzevrijheid, op diversiteit, op alternatieven. 1 VVD bewindslieden op Volksgezondheid, Welzijn en Sport waren in deze periode: Erica Terpstra, in Paars I staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) verantwoordelijk voor ondermeer de AWBZ. De invoering van het Persoonsgebonden Budget is haar verdienste _. In Balkenende II leverde de VVD de minister van VWS, Hans Hoogervorst, die ondermeer verantwoordelijk was voor de invoering van de nieuwe Zorgverzekeringswet _. _ 2 De VVD zal met een aparte nota komen over medisch ethische vraagstukken. 4
Dan moet er wel wat te kiezen blijven! Het overheidsbeleid schiet daarin momenteel tekort. Het tweede overkoepelende thema is de kwaliteit van de Nederlandse gezondheidszorg. Een welvarende samenleving als de onze eist kwalitatief hoogstaande zorg. Kwaliteit definiëren we breed: de technische kwaliteit, het serviceniveau, de veiligheid van de patiënt, maar ook het toepassen van innovaties, nieuwe technieken en medicijnen. De zorg in Nederland is van middelmatige kwaliteit. Dat kan en moet een stuk beter. Geld is niet het probleem, noch de oplossing. Betere kwaliteit wordt ook niet afgedwongen door formulieren of wetten. Cruciaal is dat er ruimte is voor dynamiek en zorgondernemerschap. Mensen die met een nieuwe dienst, een nieuw idee, of een nieuwe uitvinding betere zorg kunnen leveren, tegen een scherpe prijs, moeten de ruimte krijgen. Zij mogen niet verzanden in ellenlange bureaucratische procedures. De praktijk resulteert te vaak in het beschermen van het bestaande en weren van het nieuwe. Er moet financieel ook worden afgerekend op prestaties. Onderdeel van kwaliteit is ook dat er voldoende menskracht is om de zorg te leveren. De professional moet zijn vak weer terugkrijgen en doen waarin hij goed is. We gaan een tijd tegemoet waarin het een uitdaging zal zijn om het aantal mensen dat zorg verleent op peil te houden. De arbeidsmarkt zal steeds meer knellen. Dat hoeft geen bedreiging te zijn als we tijdig maatregelen nemen. Plezier in het werk, beroepseer en het gevoel in je vak tot je recht te komen, spelen een belangrijke rol. Maar er zal door starre procedures moeten worden gebroken om daadwerkelijk vernieuwingen toe te passen. Vernieuwingen die patiënten meer vrijheid geven, het werk van de zorgverlener verlichten en overbodig werk afschaffen. Ook onderdeel van kwaliteitsverbetering is dat er drastischer moet worden gebroken met bureaucratie. Van wantrouwen naar vertrouwenligt aan de basis van deze omslag. De zorg is dichtgeregeld. Thuiszorgmedewerkers worden met een stopwatch op pad gestuurd, voor iedere denkbare handeling moet een formulier worden ingevuld, schaalvergroting heeft geleid tot nieuwe managementlagen en dat alles gaat boven het eindresultaat. Daar moeten we vanaf. Er moet worden afgerekend op een helder, inzichtelijk en haalbaar eindresultaat. In deze nota worden daartoe concrete voorstellen gedaan. Het derde en laatste thema is dat de burger meer waar voor z n geld moet krijgen. Gezondheidszorg en de kosten daarvan worden te vaak in één adem genoemd. We weten dat deze kosten zullen stijgen, door de combinatie van een vergrijzende samenleving, het belang dat mensen hechten aan kwalitatief hoogstaande zorg en een arbeidsintensieve sector die veel innovaties kent. Dat hoeft niet per definitie slecht te zijn.we doen er alles aan om langer te leven, en als het even kan in betere gezondheid. Ziekten die vroeger dodelijk waren, zijn nu chronisch geworden. Dat is winst. Maar natuurlijk kost dat ook geld. De VVD-fractie zet in op zinnig en zuinig gebruik, maar vooral op meer waar voor je geld! Daarbij is het opvallend hoe weinig in de gezondheidszorg rekening wordt gehouden met de hard werkende Nederlander. Die betaalt het volle pond en torenhoge solidariteitsbijdragen, maar ontvangt geen toeslagen en worden nergens voor gecompenseerd. De zorg is open als hij werkt en na kantoortijd staat hij voor een dichte deur. 5
De VVD-fractie heeft een hoog ambitieniveau. Nederland wordt internationaal geroemd om de logistieke kennis en praktijk. We hebben zeer hoog opgeleide zorgprofessionals. Onze universiteiten presteren heel aardig in de internationale context. Gezondheidszorg is in een vergrijzende Westerse wereld een gewilde dienst. Alles gecombineerd: Nederland moet de ambitie hebben om internationaal uit te blinken in de gezondheidszorg, zodat we de beste mensen aantrekken om hier te (blijven!) werken. Nederlandse patiënten hebben dan toegang tot de beste zorg in de wereld en buitenlandse patiënten zullen naar Nederland komen om tegen betaling van onze diensten gebruik te maken in plaats van andersom! De gezondheidszorg bevindt zich in een transitiefase. Dat brengt altijd onzekerheid met zich mee. Die onzekerheid groeit uit tot verlamming als het veranderingsproces tempo verliest, onduidelijk is waarheen we gaan en volgens welke route. Inertie, het vooruit schuiven van besluiten vervangt de dynamiek. Dit moet snel worden doorbroken door helderheid te geven. 6
2. TOEKOMSTBEELD Wat voor gezondheidszorg treffen we graag aan in Nederland, als we over pakweg 10 jaar uit een vliegtuig stappen? Anders gezegd, wat is het toekomstbeeld dat de VVD-fractie in gedachte heeft als zij beleid voor gezondheidszorg maakt? Een schets. Het is dan rond 2020. De bevolking van Nederland is wat meer vergrijsd, maar vitaal. De kennis over levensstijl, voedsel en ziektes is enorm toegenomen. De gezondheidszorg kan nog veel meer ziektes voorkomen, beheersen en zelfs genezen. Dit zorgt ervoor dat mensen langer leven en dat ook langer in goede gezondheid doen. Het zorgt er ook voor dat mensen nog plezierig lang kunnen leven, maar dan met een chronische ziekte. Een ziekte waar vroeger mensen aan dood gingen. Er wordt nog wel gerookt, maar de sigaretten van 2020 zijn niet meer ongezond en stinken ook niet. Natuurlijk wordt er ook wel eens te diep in het glaasje gekeken, en drugs gebruikt. Dat is van alle tijden. Door een ruimtelijke ordening die prettige, groene steden schept, is het gemakkelijk om te bewegen. Jong en oud doen dat ook. In de parken is het veilig, schoon en gezellig druk. Dit zijn ontmoetingsplekken waar wordt gespeeld, een balletje wordt getrapt en de joggers worden ingehaald door de skaters. Mensen zijn hier, omdat ze daarvoor zelf kiezen. De overheid heeft zo n 10 jaar geleden het beleid radicaal omgegooid. Ze is gestopt met betuttelen, bemoeien en beknotten en heeft de verboden en geboden ingeruild voor een betere kennisoverdracht en een positief en stimulerend beleid. Mensen bewegen omdat ze daarvoor kiezen en het hen gemakkelijk wordt gemaakt. Niet omdat het van de overheid moet. Het past bij de life style interesse van veel mensen. De sportvelden liggen weer in de woonwijken in plaats van buiten de bebouwde kom, het is s avonds veilig genoeg op straat om nog een rondje te lopen. De gezondheidszorg is georganiseerd als een piramide. De top wordt gevormd door ziekenhuizen die ingewikkelde behandelingen geven. Er bestaan kwalitatieve en andere argumenten om die zorg in deze ziekenhuizen te concentreren. Iedereen is bereid om wat verder te rijden als dat zoveel kwaliteit en dus overlevingskansen biedt. De Inspectie houdt scherp in de gaten welke zorg voor een dergelijke concentratie in aanmerking komt. In wijken en dorpen is verzorging en basiszorg dichtbij mensen georganiseerd. In Amsterdam is dat anders dan in Baarn of Zierikzee. Overeenkomst is dat mensen heel gemakkelijk toegang hebben tot eenvoudige zorg. Neem de consultatiebureaus. Die zijn er niet alleen voor hele jonge kinderen, maar ook voor ouderen. Ouderen kunnen daar op inloopuren drempelloos naar binnen om dingen te vragen die met hun gezondheid te maken hebben, of voor eenvoudige medische handelingen. Consultatiebureaus, thuiszorg, wijkverpleegkundigen, huisartsen, apothekers en fysiotherapeuten werken allemaal samen in een netwerk van direct toegankelijke basiszorg. De huisarts heeft veel zorg teruggehaald uit de ziekenhuizen. Veel chronische ziekten worden primair vanuit het netwerk basiszorg behandeld. Pas als de 7
complexiteit daarom vraagt, neemt het ziekenhuis het over. Deze samenwerking loopt zo goed, omdat in het elektronisch patiëntendossier (EPD) alle informatie over een patiënt is te vinden. Zo weet de ene zorgverlener wat de andere aan geneesmiddelen voorschrijft en welke behandeling wordt gegeven. Het aantal medische fouten is daardoor enorm afgenomen. Door het werken in zo n netwerk, waarin de taken zijn verdeeld en zijn herschikt, is het zo dat in een vergrijsd Nederland de zorg toch op een hoger niveau staat dan zo n 10 jaar geleden. De bereikbaarheid is aanzienlijk toegenomen ten opzichte van 2008. Zorgverleners spelen in op de vraag van patiënten. De hardwerkende Nederlander wordt goed bediend. Zo is het avondspreekuur van de huisarts geen uitzondering meer, is de apotheek ook op zaterdag open en houdt ook het consultatiebureau er flexibelere spreekuren op na. Via internet kan veel worden afgehandeld en zorg kan ook aan huis worden geleverd. Mensen kunnen door dit netwerk van basiszorg ook lang thuis blijven wonen. Dat wordt ook mogelijk gemaakt door aanpassingen van de woning. Veel woningen zijn sowieso veel geschikter om tot op hoge leeftijd in te blijven wonen. Als het echt niet meer gaat, zijn in wijken en dorpen kleinschalige woonvoorzieningen gecreëerd waardoor mensen toch in de eigen omgeving kunnen blijven. Familie en vrienden kunnen zo gemakkelijk op de koffie blijven komen, waardoor het sociale netwerk van ouderen niet verloren gaat. Deze woonvoorzieningen kunnen ook worden gecombineerd met andere voorzieningen in de wijk, zoals een bibliotheek of een kinderdagverblijf. Maar het kan ook zo zijn dat daarvoor niet wordt gekozen. Er bestaat geen blauwdruk. De voorzieningen vormen zich naar de behoeften van die buurt. Die kleinschaligheid dicht bij huis is ook gemakkelijk vanuit het oogpunt dat de mensen die er werken dat dichtbij huis kunnen doen. Er zijn geen managementlagen meer. Aan de keukentafel wordt bij wijze van spreken samen met de cliënten koffie gedronken, terwijl nog even de overdracht wordt geschreven. De tijd gaat naar zorg en financiering gebeurt op output. Het streekziekenhuis ligt op een overzichtelijke afstand. Het aantal ziekenhuizen is sinds deze 10 jaar niet afgenomen. Sterker nog, de bestaande ziekenhuizen hebben veel meer dependances geopend en er zijn nieuwe zelfstandige behandelcentra bijgekomen. Dat geeft dus behoorlijk wat keuzevrijheid. Het ziekenhuis zelf lijkt weinig meer op de ziekenhuizen van 2008. Ziekenhuizen zijn veel meer georganiseerd rondom de patiënt. Na een operatie wordt de patiënt overgebracht naar een zorghotel. In plaats van een onrustige omgeving waarin je vroeg wakker wordt gemaakt, je moet wachten tot er iemand tijd heeft voor jouw ongemakken, en waar je op dunne matrassen ligt waarop niet te slapen valt, is het zorghotel gericht op herstel: verzorging, verpleging, vertroeteling. Er zijn allerlei faciliteiten (van internet en laptops tot begeleiding naar herstel), maar niet alles is in eigen bezit, of wordt in beheer van het ziekenhuis gedaan. Dure apparatuur wordt gedeeld, of geleverd door een andere partij. Zo kan toch de beste zorg tegen een redelijke prijs worden geleverd. Doordat de prijzen vrij zijn en ziekenhuizen winst kunnen uitkeren, is er veel dynamiek ontstaan. Zorgondernemerschap is geen vies woord meer, maar wordt gewaardeerd, omdat is gebleken dat de meerwaarde voor de patiënt enorm is. De kwaliteit van zorg is omhoog geschoten. 8
Slecht presterende ziekenhuizen en zorgverleners hebben zich onder druk van weglopende patiënten en zorginkopers van verzekeraars moeten verbeteren. Er is een felle concurrentie ontstaan die is gericht op de beste kwaliteit tegen een scherpe prijs. Nederland behoort tot de wereldtop. Dat betekent dat Nederlanders een beroep kunnen doen op de beste zorg. De veiligheid is enorm toegenomen, het aantal medische fouten is minimaal. Innovaties vinden snel hun weg. Niet alleen in technisch opzicht is de Nederlandse zorg top. De Oostbloksfeer is verbannen. Er wordt maatwerk geleverd. Belangrijk onderdeel daarvan is samenwerken. Ketenzorg is geen leeg modewoord of bezweringsformule zoals 10 jaar geleden in 2008, maar wordt echt toegepast. Alle zorgverleners rondom de patiënt vormen een keten die van elkaar weten wat ze doen en die de zorg inrichten zoals dat voor de patiënt het beste is. Door een goede taakverdeling levert iedere zorgverlener dat deel van de zorg waarvoor hij het best geschikt is. De patiënt kan eenvoudig zien welk ziekenhuis waarin het beste is. En als er dan iets fout gaat (wat natuurlijk altijd kan gebeuren) en je komt er onderling niet uit, dan is de procedure kraakhelder. Er is één zorgklachtennummer dat gebeld kan worden. Achter dat telefoonnummer/e-mailadres zitten mensen die doorverwijzen, adviseren en begeleiden. Naast de rechter en het medisch tuchtcollege bestaat er een derde weg: de onafhankelijke geschillencommissie voor de zorg. Deze commissie kent heldere en snelle procedures en kan ook een schadevergoeding toekennen. Het werken in de gezondheidszorg is een stuk leuker dan in 2008. Met vereende krachten is het gelukt om alle overbodige papierschuiverij uit te bannen. Natuurlijk wordt er op een inzichtelijke manier gewerkt. Maar door toepassing van ICT en door uit te gaan van vertrouwen is niet alleen de bureaucratie verbannen, maar ook de sfeer behoorlijk opgeknapt. Net als eigenlijk overal in de maatschappij wordt ook de zorg afgerekend op wat zij levert. Door een inhaalslag in de afgelopen 10 jaar is voorkomen dat er door schaarste op de arbeidsmarkt onvoldoende mensen in de zorg beschikbaar zouden zijn. Tenslotte is de zorg heel betaalbaar. Natuurlijk gaat er relatief een iets groter deel van het inkomen naar de zorg dan in 2008. Er zijn gewoonweg veel meer oudere mensen die zorg nodig hebben. Er zijn verschrikkelijk veel innovaties die in het belang zijn van de patiënten en dus worden toegepast. De kostenstijging wordt wel gedempt, doordat de prijs/kwaliteitverhouding veel beter is dan in 2008. Concurrentie, financiering op output, kortom de dynamiek in de zorg leidt niet alleen tot een veel hogere kwaliteit, maar ook tot minder verspilling en betere allocatie van gelden. De Nederlandse bevolking hecht aan een goede gezondheid en dus ook aan een goede gezondheidszorg. Een verstandig financieel beleid heeft er echter voor gezorgd dat de toenemende zorgkosten geen negatief effect hebben op de koopkracht. Doordat de overheid veel minder uitgeeft en dus de belastingen drastisch zijn gedaald, blijft de koopkracht op peil. De financiering van zorg kenmerkt zich ook in 2020 nog door solidariteit, maar de lasten worden wel eerlijker verdeeld dan onder Balkenende IV. Mensen die weinig gebruik maken van zorg, betalen minder dan mensen die veel gebruik maken van zorg. 9
Mensen met hoge zorgkosten kunnen er echter op blijven rekenen dat daarvan maar een klein deel voor eigen rekening komt. Tot slot bestaan de zorgkantoren in 2020 al lang niet meer. Hun werk is overgenomen door de gemeente en de zorgverzekeraar. Alle bureaucratische tussenschotten tussen de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) en de Zorgverzekeringswet zijn opgeheven. De patiënt is niet meer afhankelijk van het monopolistische zorgkantoor en kan ook voor zijn langdurige zorg kiezen tussen zorgverzekeraars. Ook de indicatiestelling verloopt niet meer zoals in 2008. Een helder en scherp geformuleerde zorgpolis maakt haarfijn duidelijk waar wel en waar geen recht op bestaat. Net als in de curatieve zorg bepaalt de zorgverlener wie daarvoor medisch gezien in aanmerking komt. En net als in de curatieve zorg controleert de zorgverzekeraar dat achteraf via steekproeven. Het persoonsgebonden budget (PGB) is nog steeds een belangrijk en volwaardig alternatief. 10
3.BETER VOORKOMEN DAN GENEZEN - ZIN EN ONZIN VAN PREVENTIE Inleiding Wie dagelijks de krant leest en de nieuws en actualiteitenrubrieken volgt, moet inmiddels wel een zorgelijk beeld hebben van de gezondheid van de gemiddelde Nederlander en vooral van de gemiddelde Nederlandse jongere. Met grote koppen wordt de aandacht gevestigd op het drink-, rook-, eet-, sport/beweeg en seksueel gedrag. Dat is koren op de molen van de beleidsmakers in Den Haag. Hoe groter het probleem, hoe groter de ontvankelijkheid voor vergaande oplossingen. Niet voor niets wordt al jaren gehamerd op het onheil dat wij onszelf aandoen en ons kroost toestaan zichzelf aan te doen. Drastische oplossingen die niet zomaar worden geaccepteerd, worden daarmee ineens salonfähig. Nuancering van de problemen wordt niet geaccepteerd en staat gelijk aan ontkenning ervan. Een roodchristelijke coalitie die van nature positief staat tegenover overheidsingrijpen weet daarmee wel raad! Preventie is hot. Grenzen van het privé-domein vervagen. De sturende overheid is helemaal terug. De mens moet tegen zichzelf in bescherming worden genomen. Je aan de wet houden is onvoldoende, leven naar een door de overheid vastgestelde norm komt steeds dichterbij. Het gaat hier over de zin en onzin van overheidsdwang. Het gaat ook over zelfbeschikking. Over een kabinet dat individuele vrijheid ziet als een verwording in plaats van een verworvenheid. Het versterken van de weerbaarheid van mensen is voor liberalen een belangrijk thema, maar lijkt uit het overheidsbeleid te verdwijnen. Daarvoor in de plaats lijkt de overheid de verantwoordelijkheden van de burger te willen overnemen. De zorgzame overheid, de zogenaamde nanny state kan dit nooit waarmaken, waarmee de teleurstelling in de overheid (en politiek) zit ingebakken. Wij maken ons als liberalen zorgen over de verschuiving in het beleid van het versterken van de weerbaarheid van mensen, het nemen van je eigen verantwoordelijkheid naar de overheid als kinderoppas. Wij verzetten ons tegen deze ontwikkeling. Ook een overheid moet z n plaats kennen. Want wie beschermt ons tegen de overheid? Ongezond gedrag bestraffen met hogere premies? De overheid krijgt bijzonder veel adviezen van de vele instellingen die zich met gezondheidszorg, of preventie in het bijzonder, bezighouden. Een belangrijk en steeds terugkerend advies is het straffen van een ongezonde levensstijl. Dat kan op twee manieren: via eigen betalingen als iemand een beroep doet op zorg, of via hogere premies voor mensen met een ongezonde levensstijl. De VVD-fractie is een voorstander van eigen betalingen, maar tegenstander van differentiatie van premie op basis van levensstijl. Onze gloednieuwe Zorgverzekeringswet gaat daarvan juist niet uit. Dat is bewust zo gekozen, het is een heilloze weg, en wel om de volgende redenen: 11
Ten eerste zijn vaak de verbanden tussen gedrag en kosten discutabel, zoals bijvoorbeeld bij roken. Rokers gaan gemiddeld veel eerder dood, zo vlak na hun productieve leven, en genieten daardoor veel korter van AOW en pensioen. Ook de praktische vraag hoe je die levensstijl gaat controleren en of dat wel zo n prettige samenleving zal zijn, springt in het oog. Hoe controleren we of een HIV-besmetting het geval is van roekeloos gedrag of een gescheurd condoom?turven we het aantal keren dat iemand sport? Maar hoe weten we wat hij daarna in de sportkantine consumeert? Consequente controle geeft Big Brother-achtige connotaties. Dat is een tweede argument tegen premiedifferentiatie. Een derde is dat willekeur op de loer ligt. Het gaat veelal over roken, drinken en overgewicht. We horen nooit dat een HIV-besmette patiënt door onveilig vrijen een hogere premie zou moeten betalen, of iemand die invalide is geworden na een auto-ongeluk doordat hij te hard reed, of een man met een midlife-crisis die dingen doet die zijn hart niet aan kan. Het vierde argument is puur financieel bekeken. De vraag is pregnant of gezond levende mensen niet gewoon gemiddeld heel oud worden en met veel chronische, dure kwalen hun laatste jaren slijten. Tenslotte gaat deze oplossing voorbij aan genetische aanleg. Als zou die geen rol spelen in ziekte en dood. Onzin natuurlijk. Iedereen kent wel een opa die op z n tachtigste nog tevreden zijn sigaartje rokend en niet vies van een borreltje de dagen doorbrengt. En helaas kennen we ook allemaal jonge mensen die gezond eten, regelmatig sporten, niet drinken of roken en desondanks jong sterven. Dergelijke maatregelen gaan uit van een groepsrisico en doen geen recht aan individuele verschillen. Uiteindelijk kan een verzekeraar natuurlijk altijd nog op basis van de huidige gezondheidsituatie een premie vaststellen. Dat betekent dat een zieke meer betaalt dan een gezond mens. Deze vorm van risicoselectie blijkt contraproductief: ziekte en ouderdom hangen vaak samen, evenals ouderdom en/of ziekte en een lager inkomen. Om onverzekerdheid van oude en/of zieke mensen te voorkomen, omdat zij de hoge premies (op basis van hun risico) niet kunnen opbrengen, ligt een verplichte basisverzekering zonder premiedifferentiatie en met een acceptatieplicht voor zorgverzekeraars het meest voor de hand. De VVD-fractie heeft op bovenstaande gronden met de nieuwe Zorgverzekeringswet niet gekozen voor de mogelijkheid van premiedifferentiatie. Nieuwe ontwikkelingen die een grote impact op preventie kunnen hebben Voorspellende geneeskunde De 'voorspellende geneeskunde' doet stapsgewijs zijn intrede in de gezondheidszorg. Dit is een uiterst waardevolle ontwikkeling die mensen veel inzicht kan geven in de eigen kansen op ziekte, hoe die ziekte(n) te voorkomen, of te beheersen. Afhankelijk van de daadwerkelijke ontwikkelingen zou dit een revolutie kunnen betekenen in het voorkomen van ziektes en gebreken. Nieuwe ontwikkelingen brengen ook weer nieuwe dilemma s en gevaren met zich mee. Zo is het een liberale nachtmerrie dat de overheid of nog erger: een nietdemocratisch gelegitimeerde zorgverzekeraar mensen gaat voorschrijven hoe te 12
leven. Als mogelijk is te bepalen waarvoor een individu genetische aanleg heeft, kan de overheid of de verzekeraar op basis daarvan een lijstje opstellen wat wel en niet is toegestaan. Met het slikken van deze pil is de kans op een hartaanval op uw 55 ste niet 80% maar 20%. Slikken dus, of meer premie betalen. Of de volgende redenatie: U heeft aanleg voor deze blessure, die wordt opgedaan met voetbal, dus helaas dat is voor u niet weggelegd. Of meer premie betalen. Deze directieven zullen weinig indruk maken op mensen die voldoende geld hebben om vrij te kiezen en dus te leven. De grootste impact zal dit hebben op mensen die niet bemiddeld genoeg zijn om hun eigen weg te kiezen. Embryoselectie om zeer ernstige ziekten te voorkomen, heeft recent ook tot heftige politieke discussie geleid. Deze techniek is mogelijk doordat de kennis van genomics groeit. We kunnen steeds meer weten. Deze technische vooruitgang kan heel veel ernstig leed besparen. Het stelt ons ook voor nieuwe dilemma s. Uitgangspunt voor liberalen is het zelfbeschikkingsrecht. Kabinetsbeleid: de oprukkende nanny-state Het welzijn en welbevinden van mensen moet onze primaire stimulans zijn om mensen tot een gezonde levensstijl te verleiden. Dat kan op verschillende manieren. De VVD is van mening dat het huidige kabinet te vaak de verkeerde kiest. Het lijkt wel of dit kabinet alles wat slecht is, wil verbieden en alles wat goed is collectief wil regelen! Minister Klink van VWS heeft al aangegeven positief te staan tegenover opname in het basispakket van bijvoorbeeld behandelingen om te stoppen met roken, stimulering van sport, et cetera. De VVD-fractie is groot voorstander van stimulerend beleid ten aanzien van sport en levensstijl. Maar niet via de verplichte ziektekostenverzekering. De overheid dwingt iedereen zich te verzekeren. Wij moeten ervoor waken dat deze basisverzekering niet uitdijt tot een grote vergaarbak van collectieve voorzieningen, waarvoor niemand meer echt verantwoordelijkheid draagt, waarvan de resultaten discutabel zijn en de premielasten torenhoog oplopen. Ook deze ontwikkeling van de uitdijende basisverzekering is een signaal van de oprukkende nanny-state. De overheid lost het voor u op: we innen een groot deel van uw salaris om alles te bekostigen en dan kunt u het gratis ophalen. Het neemt de eigen verantwoordelijkheid van mensen weg en de beschikking over een aanzienlijk deel van hun eigen geld. De overheid besteedt dat voor hen. De VVD-fractie is hier ronduit tegen. De aanvullende verzekering is een andere zaak: die is vrij. Mensen beslissen zelf waarvoor zij zich aanvullend verzekeren en verzekeraars kunnen in deze pakketten van alles aanbieden. Dit kabinet heeft een sterke voorkeur voor algemene maatregelen om ongezond gedrag minder aantrekkelijk te maken. Dus ook de gematigde drinker, die gewoon regelmatig een biertje of wijntje drinkt, betaalt meer accijns. 13
En ook het gezin dat een keer per maand een fastfoodketen bezoekt, betaalt dan bijvoorbeeld een vettaks. Naast de algemene werking is het beleid gericht op mensen weg te houden van 'verderfelijke waar', door hogere accijnzen, het terugdringen van verkooppunten of het verbieden van reclame. Dat is in de Nederlandse context een hele nieuwe invalshoek. Ons Nederlandse beleid was gericht op het vergroten van de weerbaarheid van mensen. Uitgangspunt van de VVD-fractie is en blijft dat wij een open en vrije samenleving hebben. Daarin liggen continu verleidingen op de loer. Verleidingen die je wel kunt wegstoppen, verbieden of onbetaalbaar maken, maar liberalen geloven in vrije mensen die op basis van informatie zelf hun keuzes maken. Opvoeden is kinderen begeleiden naar zelfstandigheid. Jonge mensen bekend maken met wat er in de wereld te koop is en hen tegelijkertijd krachtig genoeg in de schoenen zetten om het hoofd te kunnen bieden aan die verleidingen. Het besef dat niet alles wat er is, hoeft te worden geproefd, dat een levensstijl consequenties heeft, dat vrijheid en verantwoordelijkheid hand in hand gaan. De weg van het schonen van de publieke ruimte van alles wat politici als onwenselijk beoordelen, beschouwen wij als een bedreiging. Keuzes worden dan voor de mensen gemaakt in plaats van door henzelf, terwijl het maar de vraag isof een overheid dat wel beter kan, en op welke gronden dan wel. Naast deze principiële afwijzing nog een andere reden. De drooglegging in de Verenigde Staten blijkt een bloeiende alcoholindustrie tot gevolg te hebben gehad. Er werd gewoon door gedronken. Tegelijkertijd werd er door een klein aantal mensen illegaal heel veel aan verdiend. Veruit de meeste mensen die alcohol drinken, kunnen prima voor zichzelf en hun omgeving zorgen. Zij drinken heel verantwoord. Veel wetenschappers stellen zelfs dat een glas alcohol per dag gezond is. Het is dus niet het gebruik waarom wij ons zorgen moeten maken, maar het misbruik. Een totaalverbod op roken zal het aantal rokers waarschijnlijk sterk doen afnemen. Veel mensen zullen het gedoe er niet voor over hebben. De vraag is of dat het ultieme doel moet zijn van een kabinet. Ten aanzien van kinderen heeft de overheid een andere rol. Zij zijn nog niet volwassen. Maar volwassenen hebben in onze ogen keuzevrijheid. Ook als zij kiezen voor een slechte leefgewoonte. We hebben allemaal in de kranten kunnen lezen dat het mensen in sommige delen van de Verenigde Staten wordt verboden in hun eigen huis te roken. In parken in Californië geldt een rookverbod. Wat in de VS gebeurt, komt vanzelf naar Nederland. En jawel, verschillende voorstellen - van het verbod om in je eigen auto te roken als die staat geparkeerd op een rookvrij ziekenhuisterrein, tot een verbod om te roken in de buitenlucht - zijn ook in Nederland al gedaan. Het is opmerkelijk dat vooral linkse politieke partijen in de bres springen voor het vrij verkrijgbaar houden van paddo s en handhaving van het softdrugsbeleid, terwijl dezelfde partijen de ene maatregel op de andere willen stapelen zodra het alcohol, tabak, vet eten, snoepen, frisdranken, et cetera betreft. Deze genotsmiddelen moeten veel duurder worden door accijnsverhogingen, veel moeilijker verkrijgbaar door het terugdringen van verkooppunten en verboden worden daar waar het roken betreft. 14
Zelfs in speciaal daarvoor ingerichte rooksalons waar geen werknemers zijn en die alleen toegankelijk zijn voor volwassenen(!) mag niet worden gerookt. Allerhande beperkingen zonder fundament. Wat vandaag nog wordt afgewezen, is morgen te slap 3. Hoeft de overheid dan helemaal niets? Kan en mag alles in Nederland? Heroïne, cocaïne en andere hard drugs zijn toch ook niet vrij verkrijgbaar? Dat is juist. De overheid kan om verschillende redenen het gezondheidsrisico laten prevaleren en de bescherming van de gebruiker voorop zetten. Bijvoorbeeld omdat de stof dusdanig verslavend is dat gebruik ervan een normaal bestaan belemmert, of wanneer het product als te risicovol voor vrije handel wordt gezien. Dergelijke besluiten worden niet in Nederland alleen genomen. We zijn geen eiland. Handel gaat over de hele wereld en de lijsten met verboden middelen lijken dan ook op elkaar. Nederland kent in tegenstelling tot veel andere landen echter een beleid dat is gericht op beperking van de gezondheidsschade. Dit doen wij door ons te richten op bijvoorbeeld schone spuiten, op methadonverstrekking, scheiding van hard en softdrugs et cetera. VVD en preventie Preventie wordt te vaak als losstaand beleid gezien: een actieprogramma tegen het roken, een spotje tegen overmatig alcoholgebruik, een folder om op te roepen tot meer bewegen. Alsof er geen verband is. Roken, veel drinken en weinig bewegen gaat vaak samen. En met een glas op lijkt onveilig vrijen een stuk minder risicovol. De voorlichting moet gerichter. Kinderen krijgen bijna allemaal thuis hun eerste glas alcohol en drinken dat in aanwezigheid van ouders/familieleden. Bijna alle ouders hebben het beste voor met hun kinderen. Ze beseffen niet hoe slecht het is om op jonge leeftijd alcohol te drinken, vooral voor de ontwikkeling van de hersenen. Zwaarlijvigheid neemt in Nederland gestaag toe en zal - als er niets verandert - massaal leiden tot ernstig chronische aandoeningen. Vooral onder jonge kinderen neemt zwaarlijvigheid toe, met alle gezondheidsconsequenties op latere leeftijd van dien. De beste remedie tegen zwaarlijvigheid is bewegen. Dat wordt dan ook sterk gepropageerd. Maar meer bewegen propageren en tegelijkertijd de sportvelden buiten de bebouwde kom drukken en de speelveldjes bebouwen, werkt niet. Meer bewegen propageren, maar niet zorgen voor een veilige buurt om s avonds nog een rondje te joggen, helpt niet. Het combineren van naschoolse opvang met sport, helpt wel. De VVD heeft voor deze combinatie van belangrijke functies in de verkiezingscampagne uitdrukkelijk aandacht gevraagd en ter zake voorstellen gedaan. Ruimtelijke ordening, onderwijs, veiligheid, verkeer en vervoer, ieder terrein kent wel aspecten die belangrijk zijn om daadwerkelijk meer te bewegen. 3 Een goed voorbeeld hiervan is het VVD-voorstel om de wet die jongeren tot 16 verbiedt alcohol te kopen beter te handhaven en daarbij niet alleen de verkoper maar ook de steeds opnieuw volhardende jonge koper strafbaar te stellen. Dat werd weggehoond door PvdA en CDA. Binnen 1,5 jaar komen deze partijen met voorstellen om het bezit van alcohol onder de 16 strafbaar te stellen. 15
Maak niet allemaal los van elkaar beleid, maar bundel de krachten. Gemeenten, provincies en rijk van hetzelfde laken een pak. Dat is niet gemakkelijk en vergt een wat langere adem, maar is veel effectiever dan een centje meer accijns. Benut de kanalen die er al zijn: via het consultatiebureau voorlichting geven over gezonde voeding, drinken en bewegen. Betrek de voedselindustrie, de alcoholproducenten, enzovoort en kijk wat je gezamenlijk aan positieve acties kunt ontwikkelen. De VVD-fractie wil geld vrijmaken om kinderen in de risicoleeftijd, én hun ouders, via de schoolverpleegkundige jaarlijks gericht voor te lichten. Jong geleerd is immers oud gedaan. Naast kennisoverdracht vergt handhaving van de bestaande regels en wetten speciale aandacht. Alcoholmisbruik is het te veel en/of te vroeg alcohol drinken. Jongeren moeten de kans krijgen om zich maximaal te kunnen ontplooien en vergen daarom aparte aandacht. Zij zijn nog niet volwassen en de overheid, maar nadrukkelijk ook de ouders, hebben ten aanzien van hen een grotere zorgtaak. Dat is de reden waarom de VVD-fractie de leeftijdsgrens waarop alcohol mag worden gekocht (16) ook altijd heeft gesteund. Jongeren drinken steeds jonger en ze drinken steeds meer. Dat heeft grote gevolgen voor de ontwikkeling van deze kinderen en heeft veel ergernis en overlast tot gevolg bij de omgeving: vandalisme, geluidsoverlast, geweld. De VVD-fractie vindt dat de overheid minder regels moet maken, maar bestaande regels veel actiever moet handhaven. Regels dienen proportioneel en eenduidig te zijn en het probleem op te lossen, of op zijn minst aan de oplossing bij te dragen. Jongeren onder de 16 mogen geen alcohol kopen. De Algemene Rekenkamer heeft geconstateerd dat het met de handhaving van dit verbod droevig is gesteld. Het wordt tijd dat de overheid die handhaving nu eens serieus ter hand gaat nemen. Het is natuurlijk bizar om de oplossing te zoeken in het verhogen van de leeftijd waarop alcohol mag worden gekocht. We maken regels, handhaven niet, dan gebeurt er ook niks en gaan we dus de regels aanscherpen?! Het kabinetsplan om de leeftijdsgrens door gemeenten zelf te laten bepalen, is zo mogelijk nog ongelukkiger. Een jongere in Leeuwarden is niet eerder volwassen dan een jongere in Utrecht. Strenger toezicht op drankmisbruik onder jeugdigen in het algemeen is een beter idee, maar dat kan alleen als ouders, overheid en politie de handen ineen slaan. Het handhaven van regels en wetten om te voorkomen dat zaken gebeuren die het daglicht niet kunnen verdragen heeft zeker betrekking op genitale verminking. Genitale verminking van jonge meisjes vindt in Nederland nog steeds plaats, ondanks dat het strafbaar is. Genitale verminking moet actief worden opgespoord en ouders en betrokken zorgverleners moeten onverbiddelijk worden gestraft. Ook als Nederlandse meisjes in het land van herkomst worden besneden, moeten betrokken ouders hard worden aangepakt. Het moet heel helder zijn dat dit in Nederland niet wordt getolereerd en wordt bestraft. Het Openbaar Ministerie moet prioriteit geven aan de opsporing hiervan. Maar ook moeten de schoolarts, de schoolverpleegkundige en de huisarts meisjes die het meeste risico op genitale verminking lopen, hierop actief controleren. Actief handelen is noodzaak. De overheid moet hier onvoorwaardelijk de kant van het kwetsbare, jonge meisje kiezen. Opmerkelijk is dat genitale verminking geen expliciete rol speelt in de meldcode kindermishandeling. Onder het mom dat erger wordt voorkomen, zijn deze meisjes het slachtoffer van misplaatste tolerantie. De gevolgen zijn groot en levenslang. De VVD-fractie wil dat hiertegen hard wordt opgetreden. 16
De VVD-fractie bepleit aanscherping van het beleid inzake kindermishandeling. Ook hier is een veel harder optredende overheid nodig. Als we constateren dat er sprake is van kindermishandeling, moet direct de kant van het kind worden gekozen. Privacy is een tekortschietend argument. Evenals het argument dat mensen dan zorg gaan mijden. Als kinderen bij constatering van mishandeling niet op de bescherming van onze artsen, hulpverleners en de overheid kunnen rekenen, zijn we ver van onze kernwaarden verwijderd. Dat is voor de VVD onacceptabel. Wij zijn dus voorstander van een meldingsplicht van kindermishandeling. Ook moet het medisch dossier van het kind worden gebruikt in het belang van het kind. Als inzage in dat dossier in het belang is van het kind, moet dat ook kunnen. Opmerkelijk is dat in de opleiding van artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners er nauwelijks tot geen aandacht is voor kindermishandeling. Gezien de onderzoeken die aangeven dat jaarlijks zo n 100.000 kinderen te maken krijgen met mishandeling, is dat een opmerkelijke omissie. Kindermishandeling is een groot probleem in/van onze samenleving. Er moet zo snel mogelijk een degelijk lesprogramma worden ontwikkeld en ingevoerd in alle relevante medische en onderwijskundige opleidingen. Tevens zijn wij van mening dat het Meldpunt Kindermishandeling grondige herziening behoeft. Dit meldpunt kan en mag eigenlijk bijna niks. Adviserende gesprekken die alarmerend zijn van aard, kunnen niet leiden tot een inzet van politie of hulpverlening. Iedere provincie heeft een eigen meldpunt en geeft daaraan een eigen invulling. De samenwerking met kinderbescherming, politie en jeugdhulpverlening schiet in meerdere provincies tekort. De VVD-fractie is van mening dat de bemensing van deze meldpunten moet gebeuren door professionals die zaken doorgeleiden als de signalen daartoe aanleiding geven, opdat actie kan worden ondernomen. Of ze nu officieel worden gemeld of niet. Uniformering van de meldpunten en uitbreiding van de bevoegdheden is noodzakelijk. Tot slot in het kader van preventieaandacht voor screening. Er is een toenemend aanbod van APK-achtige keuringen en zelftesten. Dat is een logische ontwikkeling. We zijn het in Nederland al gewend met de auto, de schoorsteen en de verwarmingsketel: een check of alles nog doet wat het moet doen en er vroeg bij zijn als iets kapot is, want dat kan erger voorkomen. Er zijn bodyscans en zelftesten voor het menselijk lichaam op de markt. Met hetzelfde doel: even checken of alles nog doet wat het moet doen, om er vroeg bij te zijn en erger te voorkomen. Een toenemend aantal mensen maakt daarvan gebruik. Daarmee is niets mis. Als mensen maar goed worden geïnformeerd over wat deze scans en testen kunnen betekenen en vooral ook wat ze niet kunnen betekenen. Er zijn politici die de bodyscan en eigenlijk ook veel zelftesten helemaal willen verbieden. Buiten het feit dat deze scans sowieso wel over de grens worden aangeboden en mensen dan gewoon een blokje om rijden, omdat zelftesten op de hele Europese markt beschikbaar zijn, begrijpt de VVD deze bevoogding ook niet. Een belangrijk bezwaar is dat de tests misleidend zouden zijn en schijnzekerheid geven. Het klopt dat ook na een prachtige bodyscan mensen dood kunnen neervallen. Maar het kan ook ziekten vroegtijdig op het spoor komen. Bodyscans zouden daarnaast de zorgkosten opjagen, omdat men een beroep zal doen op reguliere zorg als er iets wordt ontdekt. De scan komt voor eigen rekening. Er zal wel eens iemand zijn die met loos alarm een beroep doet op nader onderzoek. Maar er zullen ook mensen zijn die door vroegtijdige ontdekking van een afwijking of ziekte, erger hebben 17
voorkomen. Bij de zelftesten moet een heldere bijsluiter zitten. De goedkeuring van deze testen ligt op niveau van de Europese Unie. De huidige CE-markering kan wel een tandje zwaarder. Wij pleiten daar in EU-verband al langer voor. Maar ook hier kiest de VVD-fractie niet voor bevoogding. Liberalen zetten zelfbeschikking niet gemakkelijk opzij voor de paternalistische gedachte dat de overheid beter weet wat goed is voor haar burgers dan de burgers zelf. Natuurlijk is het aan de arts en de verpleegkundige om - als hen die vraag wordt gesteld - gewoon aan te geven wat zij ervan vinden en hun visie op de zin en onzin van zelftests of body scans te geven. De burger bepaalt uiteindelijk of hij hieraan doet en hij betaalt het natuurlijk zelf. 18
4. PATIËNTEN De levensverwachting is enorm toegenomen. Mensen die vandaag de dag de leeftijd van 65 bereiken zijn onvergelijkbaar met die van 30 jaar geleden. Zij staan vaak nog midden in het leven en zijn dikwijls vitaal en ondernemend. In het kader van preventie zien we dat mensen, vanuit hun eigen besef dat levensstijl en levensverwachting nauw samen oplopen, veel doen aan hun gezondheid. Lees de tijdschriften erop na, zie de televisieprogramma s, kijk naar de boeken top-10, of luister naar de gesprekken op straat: het gaat over afvallen, gezond koken, eten en bewegen. Het gaat over lifestyle. De gezondheidscultus is niet meer weg te denken. Het is geweldig belangrijk om daar positief op in te grijpen. Om als overheid niet te betuttelen, maar te stimuleren en te zorgen dat de mogelijkheden om gezond te leven groter worden. Gezondheidszorg richt zich steeds meer op het begeleiden van mensen in hun zorgproces. In de gezondheidszorg is decennia lang vooral óver in plaats van mét patiënten gesproken. De omslag naar patiënten die zo lang mogelijk zelf regie over hun leven en gezondheid willen, is onomkeerbaar. En dat is in onze ogen een heel positieve ontwikkeling. Sites op internet over gezondheid en gezondheidszorg worden veelvuldig bezocht. Mensen bereiden zich voor, zoeken naar informatie over hun ziekte. Ze komen beslagen ten ijs bij de dokter. De dokter is de professional, maar zijn rol is veranderd onder invloed van deze patiëntenemancipatie. Het goed informeren van patiënten, het serieus nemen van hun opvattingen en het samen bekijken van de mogelijkheden is de insteek die vandaag de dag aan de orde is, of zou moeten zijn. Dat is niet hetzelfde als: u vraagt, wij draaien. Uiteindelijk bepaalt de arts op zijn beurt wat zìjn professionele kaders zijn. Uiteindelijk is een evenwicht nodig, waarin de wensen van de patiënt en de medische mogelijkheden zoveel mogelijk vigeren. Zieke mensen zijn heel verschillend. Maar allemaal willen ze gewoon goed geholpen worden, serieus worden genomen, en menselijk worden bejegend. Of ze nu tijdelijk of structureel afhankelijk zijn van anderen. Patiëntenrechten Aan de rechten van patiënten valt nog behoorlijk wat te verbeteren. Te beginnen met zoiets simpels als het krijgen van een rekening, of op andere wijze inzicht krijgen in je eigen kosten, als je gebruik hebt gemaakt van de gezondheidszorg. Veel mensen hebben dit inzicht niet en het kabinet wil dit niet standaard regelen omdat het de administratieve lasten zou doen toenemen. Als we gebruik maken van welke dienst dan ook krijgen we een rekening. Niemand die het dan heeft over administratie. Logisch, we willen toch weten of we daadwerkelijk hebben gekregen waarvoor we betalen!? Fouten, fraude, onlogische zaken in de huidige regelingen komen aan het licht door de rekening. Het is belangrijk dat het kostenbesef van gezondheidszorg toeneemt in Nederland, zo stelt de overheid. Maar onze eigen kosten krijgen we niet te zien? De VVD-fractie wil dat iedere Nederlander automatisch inzicht krijgt in zijn eigen zorgkosten. Dat kan heel gemakkelijk digitaal en de administratieve lasten zijn op zo'n manier uiteindelijk zeer laag. 19
De zorg is nog steeds een behoorlijk gesloten bolwerk. De onmacht die je proeft bij die mensen die de pech hebben om in een strijd verwikkeld te raken met de medische wereld is groot. Daar moet echt wat aan worden gedaan. Het kabinet heeft bij aantreden aangegeven een Patiënten-consumentenwet te gaan maken. Daarmee is het kabinet op de goede weg. Van belang is dat de urgentie voldoende wordt gevoeld om ook daadwerkelijk snel verbeteringen aan te brengen. Zware langdurige trajecten betekent in de praktijk dat er voorlopig weinig verbetert en dat is onacceptabel. Er is namelijk wel wat aan de hand. 1735 vermijdbare doden per jaar, 76.000 mensen die gezondheidsschade oplopen, waarvan 30.000 vermijdbaar. De ambitie van het kabinet is na het horen van deze cijfers niet erg hoog: 50% reductie af te rekenen na deze kabinetsperiode, zonder tussentijdse rapportage. Of het beleid dus resultaten oplevert, kan pas na vertrek van dit kabinet echt worden beoordeeld. 50% reductie is zeer bescheiden als we in acht nemen hoeveel vermijdbare missers er jaarlijks zijn en wat het leed is dat hiermee gepaard gaat. Het is in dit kader van groot belang dat mensen die hiermee te maken krijgen ook hun recht kunnen halen. De rechtspositie van de patiënt in Nederland moet verbeteren. Wat moet gebeuren, is dat er een veel betere afhandeling van medische missers komt, waarin de positie van de patiënt wordt versterkt. Momenteel heeft de patiënt die het aan de stok krijgt met een arts of een ziekenhuis nauwelijks de middelen en tijd om de eindeloze en dure processen helemaal te doorlopen. Het is de kleine en tamelijk eenzame patiënt tegen de machtige verzekeringsbedrijven van grote ziekenhuizen. Het is vaak een zaak van lange adem. Menigeen laat het er ook maar bij zitten. Wij willen dat er een einde komt aan tochten van kastjes naar muren en vice versa. Dat betekent dat medische missers niet alleen moeten worden gemeld, maar dat de schade ook moet worden hersteld. Dat spreekt voor zich. Schadevergoeding is in de praktijk bijna niet te krijgen. Wij willen geen Amerikaanse toestanden, waar artsen torenhoge verzekeringspremies betalen, omdat ze voor het minste geringste worden aangeklaagd en veroordeeld tot hoge schadevergoedingen. De Nederlandse situatie is echter het omgekeerde. Beide uitersten zijn onwenselijk. Wat moet er gebeuren? In eerste instantie probeert de patiënt er natuurlijk met de arts, verpleegkundige of het ziekenhuis zelf uit te komen. De kwaliteit van klachtenafhandeling is zeer uiteenlopend. Het is van belang dat de instellingen en beroepsgroepen zelf dat goed op orde krijgen. Niemand weet bijvoorbeeld waar je een klacht over een huisarts, of apotheker kan indienen. Er is een brij aan instanties en commissies. Opschoning hiervan is op z n plaats. Kan de patiënt de weg naar deze klachtencommissie niet vinden, of komt hij er met hen niet uit dan moet een nieuwe zorgklachtentelefoon uitkomst bieden. Achter die telefoon zitten deskundige mensen die je adviseren, doorsturen en zo nodig begeleiden (waar moet je zijn, hoe pak je zoiets aan, wat moet er in een brief, etc). Er moet grote bekendheid worden gegeven aan deze zorgklachtentelefoon (Postbus 51, onderaan brieven, websites van VWS, www.kiesbeter.nl en zorgverleners, via stikkers, folders, et cetera). Daarnaast moet er een nieuwe route komen, te weten een onafhankelijke geschillencommissie in de zorg, die zich over de meer eenvoudige zaken in een laagdrempelige, goedkope en korte procedure uitspreekt. Deze commissie kan ook een schadevergoeding opleggen, tot een bedrag van 25.000 euro. De VVD-fractie wil één onafhankelijke Geschillencommissie Zorg. Als iedere 20
deelsector nu weer eigen commissie opzet, zal dat niet bijdrage aan helderheid. Eén geschillencommissie die verschillende kamers heeft, die zich specialiseren in een deelgebied, is wat wij voorstaan. Daarnaast blijven de bestaande routes bestaan, te weten het medisch tuchtcollege en de rechter. Betrokkenheid van patiënten- en consumentenverenigingen en de sector bij deze geschillencommissie is van belang. Nauwe samenwerking met de Inspectie zorgt ervoor dat signalen over kwaliteit van de zorg ook opgepakt kunnen worden door het toezicht. Ook moet een zorggebruiker eenvoudig kunnen nagaan of iemand eigenlijk wel bevoegd is om zich arts te noemen, en of hij wel eens een berisping aan zijn broek heeft gekregen. Dat kan nog steeds niet, terwijl de VVD al veel eerder is toegezegd dat op www.kiesbeter.nl alle informatie laagdrempelig toegankelijk zou worden gemaakt. (Tand)artsen, verpleegkundigen, fysiotherapeuten, kortom zorgverleners, moeten makkelijk kunnen worden opgezocht op het werkadres. Inzichtelijkheid en transparantie is een voorwaarde voor een gezondheidszorg die de patiënt serieus neemt. Het kabinet wil alleen openbaar maken als een arts zijn bevoegdheid wordt ontnomen. Dat is wel erg mager voor een kabinet dat zegt zich in te zetten voor transparantie van kwaliteit. Als je kiest op basis van kwaliteit is het heel relevant te weten of een arts bijvoorbeeld recent een berisping heeft gekregen. Als matige prestaties worden gepubliceerd, waarom dan niet slechte prestaties? In Nederland zijn mensen vrij om hun leven zo in te richten als zij zelf willen. Zij zijn ook vrij om te bepalen welke therapie ze wel en welke ze niet willen volgen. Als mensen kiezen voor alternatieve geneeswijzen dan is dat aan hen. Zij betalen er ook zelf voor. Momenteel lopen alternatieve geneeswijzen en reguliere zorg te makkelijk door elkaar heen. Mensen die gaan naar een arts die ook alternatieve therapieën aanbiedt, weten veelal niet waar het reguliere stopt en het alternatieve begint. Een arts die zijn BIG-registratie 4 verliest en dus zichzelf geen arts meer mag noemen, heeft die uitzetting uit zijn beroep niet voor niets gekregen. Het is gek dat zo iemand gewoon als therapeut door kan gaan met zijn praktijken, zonder dat de overheid kan ingrijpen. Het ligt voor de hand dat iemand die het vertrouwen van zijn patiënten zo heeft geschaad dat hij zich geen arts meer mag noemen een beroepsverbod voor de zorg krijgt. Het is daarnaast belangrijk dat oplichters worden vervolgd. De Inspectie moet hier bovenop zitten. Hoeveel doodzieke mensen wordt niet veel geld uit de wanhopige zak geklopt door charlatans? Tot slot: het Openbaar Ministerie geeft te weinig prioriteit aan medische zaken. En als er al iets gebeurt, neemt het jaren en jaren in beslag. Het OM heeft ook te weinig deskundigheid. Dit moet echt beter. Kortom: hoge prioriteit en aanzienlijke versterking van de deskundigheid bij het OM. De VVD-fractie wil daarnaast dat de zittingen openbaar zijn en de uitspraak wordt gepubliceerd. In de trajecten om verhaal te halen over vermeende medische missers kan inzage in het patiëntendossier van een overleden geliefde een grote rol spelen. Mogen rechters bijvoorbeeld het medisch dossier van een overleden partner betrekken bij 4 Het register waarin zorgverleners zijn opgenomen die voorbehouden handelingen verrichten, zoals artsen en verpleegkundigen. Opname in dit register is een voorwaarde om het beroep van arts of verpleegkundige uit te kunnen oefenen. 21