Novantrone Novantrone Een remmende medicatie Dit is een uitgave van Stichting MS Projecten
Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 e-mail: info@msprojecten.nl virtueel ms-centrum: www.msprojecten.nl
Novantrone Onze dank gaat uit naar neuroloog dr. E. van Munster voor zijn medewerking bij het tot stand komen van deze voorlichtingsreeks. In deze voorlichtingsreeks zijn ook verschenen: Multiple Sclerose Interferon-beta Copaxone 3
Inleiding Mitoxantrone (Novantrone) is een medicijn dat de geleidelijke verergering van Multiple Sclerose kan afremmen bij mensen die door deze ziekte snel invalide worden. Het medicijn kan ook het aantal perioden van tijdelijke verergering verminderen. De medicatie kan de ziekte zelf niet genezen. Mitoxantrone vertraagt het ziekteproces bij mensen die lijden aan de secundair progressieve beloopsvorm van de ziekte, waarbij de invaliditeit sterk toeneemt. Mitoxantrone helpt ook bij mensen met de relapsing-remitting beloopsvorm die veel aanvallen hebben en tussen twee perioden van aanvallen slechts gedeeltelijk herstellen. Wat secundair progressieve en relapsing-remitting beloopsvormen zijn, wordt uitgelegd onder Hoe is het ziektebeloop bij MS in deze brochure. Tot nu toe is Mitoxantrone het enige medicijn dat de geleidelijke verergering bij deze beloopsvormen van Multiple Sclerose gunstig kan beïnvloeden. In 2000 keurde de Amerikaanse Food and Drug Administration het medicijn Mitoxantrone goed voor de behandeling van Multiple Sclerose. De verwachting is dat het ook in Nederland snel hiervoor zal worden goedgekeurd. Mitoxantrone is geen nieuw medicijn, maar al langer in gebruik voor de behandeling van sommige vormen van kanker. 4
Dat betekent dat er al langer ervaring bestaat met het toedienen - en de mogelijke bijwerkingen - van deze medicatie. Een behandeling met Mitoxantrone kan verschillende bijwerkingen hebben. Meestal wordt het medicijn goed verdragen, maar soms kunnen bijwerkingen heel vervelend zijn. Voordat u begint aan een behandeling met dit medicijn is het goed om hiervan op de hoogte te zijn. U kunt dan de voor- en nadelen van de behandeling afwegen en de mogelijke consequenties van de therapie bespreken met uw neuroloog. U weet dan van tevoren wat u verwachten kunt en waarvoor u het doet. In deze brochure hebben wij de informatie voor u op een rijtje gezet. Deze informatie kan u helpen bij het formuleren van uw vragen voor de neuroloog en het nemen van een beslissing. Om inzicht te krijgen in de manier waarop Mitoxantrone werkt, is het belangrijk om eerst te weten wat Multiple Sclerose voor ziekte is. Wat gebeurt er in het lichaam bij iemand die Multiple Sclerose heeft? 5
Wat is Multiple Sclerose? Multiple Sclerose Multiple Sclerose, afgekort MS, is een ziekte van het centrale zenuwstelsel. Multiple betekent veel en Sclerose verhardingen. Bij MS ontstaan er kleine verhardingen in het centrale zenuwstelsel. Veel voorkomende klachten bij MS zijn: moeheid, slecht zien, krachtverlies in de armen en/of de benen, verminderde controle over de blaas en gevoelsstoornissen. Het is een misverstand om te denken dat MS een spierziekte is. MS kan wel verlamming van spieren tot gevolg hebben, maar het blijft een aandoening van het centrale zenuwstelsel. MS is een chronische ziekte, een ziekte die niet meer overgaat, en die meestal jonge mensen treft. De leeftijd waarop de eerste ziekteverschijnselen zich voordoen ligt meestal tussen het twintigste en veertigste levensjaar. Onbekend is nog waarom de ziekte vaker bij vrouwen dan bij mannen voorkomt en waarom de ziekte bij vrouwen meestal op jongere leeftijd begint. De ziekte begint vaak met klachten die weer vanzelf verdwijnen. De betreffende klachten worden daardoor vaak niet onthouden of met MS in verband gebracht. Ze kunnen bestaan uit problemen met het zien, gevoelsstoornissen, krachtverlies in een van de ledematen of evenwichtsstoornissen. 6
Ook problemen met spreken en tremoren of trillingen zijn veel gehoorde klachten. Meestal herstelt iemand van deze eerste klachten, maar na een paar maanden, soms een paar jaar, kunnen weer nieuwe klachten ontstaan. Wat doet het centrale zenuwstelsel? Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. De hersenen ontvangen signalen vanuit de buitenwereld en vanuit ons lichaam. Ze kunnen daarop reageren door opdrachten aan ons lichaam te geven. Lange uitlopers van zenuwen brengen de boodschappen van en naar de hersenen. Via zenuwen in het ruggenmerg worden opdrachten gestuurd naar bestemmingen zoals de armen en de benen. Bijvoorbeeld: Wanneer we een kopje willen oppakken om iets te drinken, dan sturen de hersenen via het ruggenmerg een boodschap naar onze hand. Onze hand pakt het kopje en brengt het naar de mond. Het centrale zenuwstelsel geeft de opdracht voor deze handeling en coördineert de beweging, zodat hij goed wordt uitgevoerd. Iemand met MS kan dit soort opdrachten niet goed of soms zelfs helemaal niet meer uitvoeren. De boodschap uit de hersenen komt niet, of niet duidelijk genoeg, op de plaats van bestemming aan, in dit geval dus bij de hand. Dat komt omdat er ergens onderweg een beschadiging is van de isolatielaag (myeline) rond de zenuwen. 7
Bij MS kunnen zelfs op meerdere plaatsen (multiple) beschadigingen ontstaan in het centrale zenuwstelsel. Deze beschadigingen noemen we ook wel littekens. Wat zijn littekens? Littekens zijn verharde plekken in het centrale zenuwstelsel. In deze plekken functioneren de zenuwvezels of het myeline niet meer goed meer, of ze zijn zelfs helemaal kapot. De verharde plekken ontstaan door ontstekingen. Op de beschadigde plekken kunnen de verbindingen worden verbroken. Daardoor kan bijvoorbeeld krachtverlies optreden in een van de armen of benen. Wat de oorzaak is van deze ontstekingen, is nog niet bekend. Waarschijnlijk speelt het immuunsysteem (afweersysteem) hierin een centrale rol. Wat doet het immuunsysteem? Het immuunsysteem van ons lichaam bestaat uit witte bloedcellen en eiwitten die allerlei bacteriën, virussen en andere lichaamsvreemde stoffen onschadelijk maken en verwijderen. Je zou kunnen zeggen dat het immuunsysteem het lichaam verdedigt tegen infecties en ziekten. Tijdens de verdediging ontstaat een ontstekingsreactie. Daarbij neemt het aantal witte bloedcellen (waaronder de zogenaamde lymfocyten) sterk toe. Bij MS vergist het immuunsysteem zich waarschijnlijk. 8
In plaats van een bacterie, virus of andere lichaamsvreemde stof wordt de myeline van het eigen lichaam aangevallen en afgebroken. Op de plaats van de aanval ontstaan ontstekingen die na verloop van tijd veranderen in littekens. Wat is de oorzaak van de ontstekingen? De oorzaak van de ontstekingen bij MS is niet bekend, maar er bestaan wel verschillende theorieën over. Waarschijnlijk is er niet één enkele oorzaak, maar ontstaat MS door een combinatie van factoren. Een virusinfectie kan daarbij een belangrijke rol spelen. Hoe is het ziekteverloop bij MS? Het ziektebeeld van MS is zeer grillig. We kunnen niet precies voorspellen waar en wanneer ontstekingen ontstaan. Perioden met aanvallen, die ook wel schub, exacerbatie of opstoot worden genoemd, worden vaak afgewisseld met perioden van herstel, die we remissies noemen. Bij MS maken we onderscheid in verschillende beloopsvormen. 9
Beloopsvormen bij Multiple Sclerose Milde beloopsvorm Relapsing-remitting, beloopsvorm met aanvallen en herstelmomenten Secundair progressief, de herstelmomenten nemen af en de verslechtering neemt langzaam toe Primair progressief, snelle achteruitgang vanaf het begin Milde beloopsvorm Een milde beloopsvorm wil zeggen dat er één of twee aanvallen plaatsvinden en daarna pas na verloop van tien of vijftien jaar weer een, of soms helemaal niet meer. Deze beloopsvorm komt voor bij ongeveer tien procent van alle mensen met MS. Relapsing-remitting De relapsing-remitting beloopsvorm verloopt met perioden van aanvallen en herstel. Tussen twee aanvallen komt steeds een rustige periode waarin het lichaam grotendeels herstelt van de aanval. 10
De rustige perioden kunnen variëren van enkele maanden tot enkele jaren. Aan deze beloopsvorm lijdt ongeveer veertig procent van alle mensen met MS. Secundair progressief Bij de secundair progressieve beloopsvorm zijn er steeds minder aanvallen die nog herstellen. In plaats daarvan neemt de invaliditeit door de ziekte geleidelijk toe. Ook aan deze beloopsvorm lijdt ongeveer veertig procent van alle mensen met MS. Primair progressief De primair progressieve begint niet met aanvallen en perioden van herstel. De ziekte verergert geleidelijk. Mensen met deze beloopsvorm kunnen binnen een paar jaar ernstig invalide raken. Ongeveer tien procent van alle mensen met MS lijdt aan deze beloopsvorm. De meest voorkomende beloopsvormen zijn de relapsing-remitting en de secundair progressieve beloopsvormen (samen circa tachtig procent van alle mensen met MS). De eerste vorm kan na verloop van gemiddeld tien tot twintig jaar overgaan in de tweede beloopsvorm. De aanvallen doven dan langzaam uit en de perioden van herstel veranderen in langzame achteruitgang. 11
De meeste mensen met MS blijven in meer of mindere mate mobiel, maar bij sommigen gaat de achteruitgang snel. Als de diagnose MS gesteld wordt, kan de behandelend neuroloog nog niet zeggen om welke beloopsvorm het gaat. Dit kan pas na verloop van tijd, wanneer de neuroloog het ziektebeeld langer heeft kunnen volgen, aan de hand van het patroon van aanvallen en/of achteruitgang van de betreffende persoon. Een te grote activiteit van het immuunsysteem speelt een belangrijke rol speelt bij MS. Door een abnormaal grote activiteit van het immuunsysteem krijgen ontstekingen de kans om de myelinelaag af te breken en de neuronen (zenuwcellen) en de axonen (uitlopers van de zenuwcellen) aan te tasten. Voor de behandeling van MS zochten wetenschappers daarom naar medicijnen die de reactie van het immuunsysteem kunnen onderdrukken. Eén van de medicijnen die invloed blijkt te hebben op de ontstekingen bij MS is Mitoxantrone Novantrone Wat kunt u verwachten van Mitoxantrone (Novantrone)? Mitoxantrone stabiliseert het ziekteproces van snel verergerende MS. Het was al langer bekend dat Mitoxantrone de ontwikkeling van MS bij dieren afremde. Daarna volgde enkele onderzoeken bij kleine groepen MS-patiënten. Het medicijn werd goed verdragen. 12
Tenslotte volgde een onderzoek bij grotere groepen patiënten met snel verergerende relapsing-remitting of secundair progressieve MS. De behandeling duurde één tot twee jaar. Tijdens die behandeling stabiliseerde het ziekteproces. Ook het aantal verergeringen nam af, evenals het aantal nieuwe littekens op de MRI-scans (hersenfoto s). Het is moeilijk om het effect van een medicijn voor een individuele patiënt te voorspellen. In het onderzoek wordt een groep patiënten die medicijnen krijgt, vergeleken met een groep die geen medicijnen krijgt. De groep patiënten die Mitoxantrone kreeg, was beter af dan de niet behandelde groep. Het effect was niet voor iedereen van de behandelde groep even groot. De meeste patiënten in de behandelde groep profiteren ervan, sommigen niet of nauwelijks. De kans is groot dat u na de behandeling met dit medicijn minder invalide bent, dan u zou zijn geweest zonder behandeling. Hoe werkt Mitoxantrone? Mitoxantrone hindert cellen die zich snel vermenigvuldigen en kan die cellen zelfs vernietigen. Cellen die zich snel vermenigvuldigen zijn kankercellen. Kankercellen blijven doorgaan met delen, zonder zich iets aan te trekken van de normale prikkels in ons lichaam om daarmee te stoppen. Mitoxantrone is ontwikkeld als een medicijn tegen kanker, onder andere tegen kanker van de witte bloedcellen. Witte bloedcellen spelen een belangrijke rol bij ontstekingsreacties. 13
Normale witte bloedcellen gaan zich vermenigvuldigen zodra er een ontstekingsreactie op gang komt. Kankercellen vermenigvuldigen zich snel zonder dat daarvoor een aanleiding is. Mitoxantrone hindert zowel de kankercellen als de normale witte bloedcellen bij het delen. Het laatste is een voordeel voor patiënten met MS. Zij hebben geen kanker, maar bij hen onderdrukt Mitoxantrone de ontstekingsreacties. Mitoxantrone lijkt vooral werkzaam te zijn als de ziekte verergert. Wie komt in aanmerking voor Mitoxantrone? Uit onderzoek blijkt dat Mitoxantrone het ziekteproces vertraagt bij mensen met MS die snel invalide worden. Zij lijden aan de secundair progressieve beloopsvorm of de ernstige relapsing-remitting beloopsvorm. MS-patiënten die deze laatste vorm hebben, krijgen vaak een periode van verergering en herstellen onvoldoende tussen twee van die perioden. Daardoor gaat hun toestand toch snel achteruit. Mitoxantrone vertraagt bij deze patiënten niet alleen het ziekteproces, maar vermindert ook het aantal verergeringen. Mitoxantrone is toxisch (giftig) voor het hart. Naarmate iemand meer Mitoxantrone heeft gehad, neemt de kans op hartproblemen toe. Patiënten die in aanmerking komen voor een behandeling van Mitoxantrone moeten een gezond hart hebben. De totale hoeveelheid Mitoxantrone die iemand tijdens zijn leven kan ontvangen, is beperkt vanwege de giftige werking voor het hart. Wanneer u andere medicijnen gebruikt tijdens de behandeling met Mitoxantrone is het verstandig om hierover met de neuroloog te overleggen. 14
Hoe wordt Mitoxantrone toegediend? Op dit moment wordt Mitoxantrone toegediend via een infuus in de bloedbaan. Elke toediening zal ongeveer een uur duren. Mitoxantrone wordt maar heel langzaam afgebroken in het lichaam. Het medicijn blijft daarom lang werkzaam in het lichaam en het hoeft maar één keer per maand of één keer per drie maanden te worden toegediend. Tijdens de behandeling daalt het aantal witte bloedcellen en bloedplaatjes. Bloedplaatjes zijn belangrijk voor de bloedstolling. Voorafgaand aan iedere behandeling wordt daarom een bloedmonster genomen om het aantal witte bloedcellen en bloedplaatjes te controleren. Ook de leverfunctie worden gecontroleerd. De lever speelt een belangrijke rol bij het afbreken van medicijnen. Het kan zijn dat uw dokter u adviseert om tijdens de behandeling extra te drinken. Als u extra drinkt gaat er meer vloeistof naar de urine. U spoelt als het ware de nieren door. Daarmee voorkomt u dat mogelijke schadelijke stoffen zich ophopen in het bloed of in de nieren. Hoelang kan de totale behandeling duren? De dosis die toegediend wordt is afhankelijk van iemands lichaamsoppervlakte. De Amerikaanse Food and Drugadministration adviseert 12 mg per m2 (dit is ongeveer 20 tot 25 mg) om de drie maanden. Een behandeling kan beginnen met het twee of drie keer een dosis van het medicijn om de maand. 15
Vanwege de mogelijk giftige werking op het hart is de totale dosis beperkt. De totale dosis die iemand mag krijgen gedurende zijn leven is 140 mg per m2. Dit betekent dat de behandeling beperkt is tot 8 à 12 keer gedurende een periode van 1,5 tot 3 jaar. Daarna kan de therapie niet meer gegeven worden, omdat het risico van een hartziekte sterk toeneemt. De therapie kan slechts een beperkte periode worden gegeven. Wat zijn de bijwerkingen van Mitoxantrone? Tegelijkertijd met de gewenste effecten, hebben medicijnen ook ongewenste effecten of bijwerkingen. Van alle mogelijke bijwerkingen van Mitoxantrone, zult u geen last hebben. Misschien heeft u wel nauwelijks ergens last van. Meestal zijn de bijwerkingen mild van aard. Sommige ongewenste effecten kunnen worden voorkomen als u er op bedacht bent. Bijwerkingen kunnen ook ernstig zijn. Een bijwerking die normaal is en vanzelf weer overgaat is een verkleuring van de urine en het oogwit. De vloeistof in het infuus met Mitoxantrone is donkerblauw. Na het toedienen kan de urine een blauwe kleur krijgen. Ook het oogwit kan tijdelijk blauwachtig verkleuren. Deze bijwerking duurt tot een of twee dagen, iedere keer na het toedienen van Mitoxantrone. Een aantal bijwerkingen zijn tijdelijk. Zij treden nogal eens op, maar verdwijnen weer als het lichaam gewend raakt aan de medicijnen. Meestal is er voor deze bijwerkingen geen extra medische behandeling nodig. 16
U moet wel uw dokter waarschuwen als deze bijwerkingen erg hinderlijk zijn of niet overgaan. Mogelijke tijdelijke bijwerkingen zijn: geen trek in eten, misselijkheid, braken of diarree. Het kan zijn dat u zich enkele dagen moe voelt na de toediening van het medicijn.vrouwen kunnen onregelmatige menstruatie krijgen of stoppen met menstrueren. De menstruatie kan langer duren of er is meer bloedverlies tijdens de menstruatie. Meestal verdwijnen de menstruatieklachten weer na het stoppen van de therapie. Amenorroe (stoppen met menstrueren) kan zonodig behandeld worden met hormonen. Tijdens de behandeling kan tijdelijk haaruitval optreden. Deze bijwerking is bekend van de patiënten die behandeld werden voor kanker. Bij de toegepaste lage doseringen voor MS is deze bijwerking niet voorgekomen. Zodra de behandeling met Mitoxantrone is beëindigd, komt de normale haargroei weer terug. Mitoxantrone vergroot de kans op infecties. Dat komt omdat tijdens de behandeling het aantal beschermende witte bloedcellen vermindert. Er kunnen bijvoorbeeld urineweginfecties of infecties van het mondslijmvlies of de luchtwegen optreden. Het is ook aan te bevelen om zich tijdens de behandeling niet te laten vaccineren zonder toestemming van de behandelende arts. Bij vaccinatie krijgt u een lichte besmetting waartegen het lichaam zich verweert zonder ziek te worden. Op die manier bouwt het lichaam een weerstand op tegen de betreffende ziekte. Wanneer u Mitoxantrone krijgt, kan het lichaam zich minder goed verdedigen. U zou ziek kunnen worden door de lichte besmetting van de vaccinatie. 17
Door het gebruik van Mitoxantrone daalt het aantal bloedplaatjes. Een tekort aan bloedplaatjes verhoogt de neiging tot bloeden. Dit kan aanleiding geven tot bijvoorbeeld neusbloedingen, bloedend tandvlees, zwarte ontlasting of bloed in de urine. Als u deze verschijnselen bij uzelf opmerkt is het verstandig om uw dokter te raadplegen. Zijn er bijwerkingen van Mitoxantrone op lange termijn? De toxiciteit voor het hart beperkt het gebruik van Mitoxantrone. De hartproblemen kunnen langzaam verergeren in de periode na het stoppen van de medicatie. Zij kunnen ook voor het eerst optreden na het stoppen van de medicatie. Hartproblemen als complicatie zijn bekend bij het gebruik van het medicijn tegen kanker. De dosis die MS-patiënten krijgen is lager dan de dosis voor patiënten met kanker. Het ziet ernaar uit dat het risico voor hartproblemen laag is voor MS-patiënten, waarneer de totale dosis beneden de 140 mg/m 2 blijft. Het onderzoek bij patiënten die behandeld werden met MS duurde twee tot drie jaar. Het is niet uitgesloten dat er op de lange termijn toch nog meer hartproblemen of andere bijwerkingen ontstaan. Mag Mitoxantrone gebruikt worden tijdens zwangerschap? Nee, wanneer u zwanger bent of zwanger wilt worden, kunt u Mitoxantrone beter niet gebruiken. Er bestaat een kans op aangeboren afwijkingen van het kind als een vrouw Mitoxantrone inneemt tijdens de zwangerschap of de conceptie. Ook mannen die een kind willen verwekken, kunnen beter geen Mitoxantrone gebruiken. 18
Zowel mannen als vrouwen in de geslachtsrijpe leeftijd moeten anticonceptiemaatregelen nemen tijdens de therapie en hiermee doorgaan tot drie maanden na het staken van de therapie. Wanneer u in de toekomst nog kinderen wilt krijgen, dan moet u er rekening mee houden dat het mogelijk is dat Mitoxantrone de vruchtbaarheid vermindert. Kan ik borstvoeding geven tijdens de behandeling met Mitoxantrone? Het is mogelijk dat Mitoxantrone via de moeder in de borstvoeding komt. Omdat Mitoxantrone vervelende bijwerkingen kan hebben, is het daarom niet aan te bevelen om borstvoeding te geven tijdens de behandeling met Mitoxantrone. Als u na het lezen van deze brochure meer informatie wilt hebben over MS in het algemeen of over medicijnen in het bijzonder, dan kunt u contact opnemen met Stichting MS Projecten: Tel: 010-591 98 39 of e-mail: info@msprojecten.nl Deze brochure maakt deel uit van een reeks brochures over medicatie en de behandelmogelijkheden bij Multiple Sclerose, die uitgegeven wordt door Stichting MS Projecten, een patiëntenbelangenorganisatie voor mensen die aan MS lijden en hun omgeving. In de reeks over behandelmogelijkheden is vanaf november 2000 ook de losbladige map Behandelmogelijkheden bij MS verkrijgbaar, waarin alle behandelmogelijkheden beknopt en overzichtelijk beschreven staan. 19
De Stichting MS Projecten organiseert landelijke voorlichtingsbijeenkomsten, geeft voorlichtings materialen uit en zet projecten op ten behoeve van het verhogen van de levenskwaliteit van mensen die aan MS lijden en hun omgeving. Jaarlijks organiseert Stichting MS Projecten in de week van 9 november een Landelijke MS-dag. Stichting MS Projecten is geheel afhankelijk van donateurs, sponsoren en giften om haar vele activiteiten te kunnen realiseren. De organisatie kent donateurs en ondersteunende donateurs. Wanneer u donateur wordt, ontvangt u het kwartaalblad MS Nieuwslijn. Voor meer informatie: Secretariaat: Stichting MS Projecten Wagenstraat 25 3142 CR Maassluis telefoon: 010-591 98 39 fax: 010-592 86 86 website: www.msprojecten.nl e-mail: info@msprojecten.nl MS-infocentrum Nijmegen: 024-355 43 07 20
Deze brochure bevat een korte en duidelijke uitleg over de remmende medicatie Novantrone. In deze voorlichtingsreeks zijn ook verschenen: - Multiple Sclerose - Interferon-beta - Copaxone U kunt deze brochures bestellen bij: Stichting MS Projecten, tel: 010 59 198 39 of per e-mail: info@msprojecten.nl