Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Over de gevangenis De gevangenis van Mechelen werd in 1874 in gebruik genomen. Het is een arresthuis met een theoretische opvangcapaciteit voor 84 gedetineerden. De inrichting beschikt voor de organisatie van de hulpen dienstverlening over een fitnessruimte, theaterzaal, kapel, twee leslokalen, een praktijklokaal, bezoekzaal, gesprekslokalen en een bibliotheekruimte. > blz. 1 Organisatie van de hulp- en dienstverlening Om vanuit de Vlaamse Gemeenschap een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod te realiseren in de gevangenis, is er nood aan goede samenwerkingsmodellen en organisatievormen. In 2014 werden het beleidsteam en coördinatieteam als nieuwe overlegorganen officieel opgestart. > blz. 3 De hulp- en dienstverlening In de gevangenis van Mechelen werd ook in 2014 een zeer divers en uitgebreid aanbod aan hulp- en dienstverlening georganiseerd. In dit onderdeel krijg je een globaal overzicht van het aanbod en zoomen we tevens in op enkele highlights per domein. > blz. 3 Vooruitblik op 2015 In 2015 werken we verder aan de uitvoering van het actieplan, wat een leidraad is voor de organisatie van de hulp- en dienstverlening. Daarnaast zetten we verder in op bestaande en nieuwe samenwerkingen, en kijken we uit naar de ingebruikname van de nieuwe wandeling.. > blz. 11 1 >>> > > > > > > Jaarverslag 2014
1. Over de gevangenis De gevangenis van Mechelen werd in januari 1874 in gebruik genomen. Het is een gesloten inrichting met een typische Panopticon-structuur: de stervorm maakt het voor het centrum mogelijk om een overzicht te hebben op de verschillende vleugels. Vleugels A en B hebben een gesloten regime, waardoor de gedetineerden de meeste tijd doorbrengen op cel. In vleugel C bevinden zich 10 cellen, waar een selectie van gedetineerden verblijft die een vaste dagbezigheid hebben. Op bepaalde tijdstippen kunnen zij genieten van een beperkt open deur - regime. De gevangenis van Mechelen is een arresthuis, wat betekent dat het grootste deel van de populatie een beklaagdenstatuut heeft en in Mechelen verblijft in afwachting van een definitieve uitspraak door de rechtbank. De minderheid van de gedetineerden betreft veroordeelden. Op 03/01/2014 bedroeg de verdeling 68% beklaagden of veroordeelden met een niet-definitief vonnis en 32% veroordeelden. 2 De inrichting stelt haar infrastructuur ter beschikking voor de organisatie van de hulp- en dienstverlening. Zo beschikt zij over een fitnessruimte, een theaterzaal, een kapel, twee leslokalen, een praktijklokaal, bezoekzaal, gesprekslokalen en een bibliotheekruimte. Sinds 1983 zijn er verschillende verbouwings- en renovatiewerken uitgevoerd. In 2013 werd de ambtswoning gerenoveerd, en in het najaar van 2014 werden (met enige vertraging) de werken voor de aanleg van de nieuwe wandeling opgestart. De sportfunctionaris werd betrokken bij de voorbereidende gesprekken hierrond. De gevangenis van Mechelen is een relatief kleine gevangenis en kan 84 mannelijke gedetineerden opvangen. Helaas heeft de gevangenis al geruime tijd te kampen met overbevolking. Ook in 2014 werden cijfers gehaald van 130 gedetineerden als dagpopulatie. Deze overbevolking, in combinatie met een personeelstekort bij Justitie, maakt dat het niet altijd evident is om het hulp- en dienstverleningsaanbod te realiseren. De aangekondigde besparingsplannen van Justitie en de toenemende aandacht voor radicalisering op (inter)nationaal niveau zorgden bovendien voor een verhoogde spanning bij het bewakend personeel. De stakingsgolf die naar aanleiding van de besparingen in de Vlaamse gevangenissen ontstond, had in Mechelen gelukkig een beperkte impact: in 2014 diende op 3 stakingsdagen het aanbod geannuleerd te worden. Ondanks deze maatschappelijke ontwikkelingen kunnen we in 2014 terugblikken op een zeer constructieve samenwerking tussen de Vlaamse partners van de hulp- en dienstverlening enerzijds en het personeel van Justitie anderzijds. We hopen deze positieve tendens de volgende jaren te kunnen verderzetten.
2. Organisatie van de hulp- en dienstverlening Om vanuit de Vlaamse Gemeenschap een kwalitatief hulp- en dienstverleningsaanbod te realiseren in de gevangenis, is er nood aan goede samenwerkingsmodellen en organisatievormen. De overlegstructuur in de gevangenis van Mechelen wordt voorgesteld in onderstaand organigram. In dit organigram zijn er tevens verbindingen gemaakt met de overlegstructuur actief binnen justitie. Werkgroep communicatie Werkgroep sport CORT (Objektif) Overleg directie - BC Werkgroep SCW Werkgroep welzijn & gezondheid Werkgroep onderwijs Overleg JWW - CGG Beleidsteam Projectgroepen Leerkrachtenoverleg Werkgroep Herstel (initiatief Justitie) 3 Figuur 1: organigram hulp- en dienstverlening In het decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden (08/03/2013) worden twee overlegorganen vastgelegd: het beleidsteam en het coördinatieteam (CORT). In 2014 werden beide organen officieel opgestart. De beleidscoördinator stelde samen met de verschillende teamleden een jaarplanning op. Het eerste coördinatieteam vond plaats in februari 2014. In het CORT wordt aandacht geschonken aan de uitbouw van het beleid omtrent de hulp- en dienstverlening, alsook aan de dagelijkse werking in de gevangenis. Tevens fungeert het als een overlegorgaan voor de partners, om elkaars werking beter te leren kennen, ervaringen uit te wisselen en het onderlinge teamgevoel te versterken. Het CORT zou oorspronkelijk om de twee maanden samenkomen, naast het reeds bestaande Overleg Vlaamse Gemeenschap (OVG), dat om de twee andere maanden plaatsvond. Half mei besloot de gevangenisdirectie echter om geen vertegenwoordiging meer af te vaardigen voor het CORT, waardoor het onderscheid met het OVG ophield te bestaan. Vanaf juni werden beide data bij elkaar gevoegd en werd het coördinatieteam maandelijks gehouden. Deze
wijziging bracht verduidelijking in de overlegstructuur en verhoogde de vergaderefficiëntie. Het eerste officiële Beleidsteam werd gehouden op 12 juni 2014. De leden gingen eind 2013 wel reeds een beleidsplanningsproces aan dat resulteerde in het Actieplan 2014-2015. Het Beleidsteam is samengesteld uit vaste samenwerkingspartners in de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Mechelen en een vertegenwoordiger uit het directieteam van Justitie. De beleidscoördinator is voorzitter van dit overlegorgaan. Het Beleidsteam komt twee maal per jaar samen en bewaakt de voortgang van het Strategisch Plan, de evaluatie van het actieplan en de opvolging van signalen vanuit het coördinatieteam. Het Decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden gaf de aanzet voor de opmaak van het eerste lokaal Actieplan voor de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Mechelen, met een werkingsperiode van 2 jaar (2014-2015). Met de partners werd een gezamenlijk beleidsplanningsproces opgestart met als doel een beleid op langere termijn uit te werken. Het actieplan stippelt dus het pad uit dat we de volgende jaren willen bewandelen met alle partners in de hulp- en dienstverlening. 4 Het plan zelf bestaat uit 5 domeinoverkoepelende en 19 domeinspecifieke doelstellingen. In de domeinspecifieke werkgroepen (sport, onderwijs, cultuur, herstel, welzijn & gezondheid) worden deze doelstellingen opgevolgd en wordt tevens de dagelijkse werking en planning van het betreffende domein besproken. Begin 2015 wordt in een tussentijdse evaluatie een stand van zaken van de lopende doelstellingen gegeven. 3. De hulp- en dienstverlening 3.1. Aanbod in 2014 Onderstaand schema biedt een overzicht van alle activiteiten die in 2014 georganiseerd werden. Daarnaast worden in de rechterkolom alle partners opgesomd waar we in de gevangenis mee samenwerken. Samen werken we dagelijks aan een uitgebreid en divers hulp- en dienstverleningsaanbod waarmee we zo goed mogelijk proberen tegemoet te komen aan de noden en behoeften van de gedetineerden.
Onderwijs Bedrijfsbeheer Nederlands op de gevangenisvloer NT2 ICT Rekenblad, Tekstverwerking, werken met Office 2010 Elektriciteit + coaching Photoshop Webdesign Frans voor Beginners Open Leercentrum (VCA, theorie rijbewijs, NT1 schrijven...) E-leren (cursussen VDAB) Leercentrum Thomas More: Engels + Frans Spaans Begeleiding examencommissie Individuele trajectbegeleiding Beschermcomité: Nederlands voor anderstaligen, Engels, Frans Welzijn en gezondheid Individuele gesprekken JWW Groepsonthaal JWW Individuele begeleiding CGG Individuele gesprekken CAP Beschermcomité: kinderbezoek, individuele begeleidingsgesprekken Herstelgerichte activiteiten Herstelgerichte film: Offline Cursus Slachtoffer in Beeld Cursus Kom op voor Jezelf Moedergroep CKG Rondom Prison Tewerkstelling Individueel aanbod detentieconsulent Culturele activiteiten SummerBBQ Optreden Tom Kestens (proclamatie onderwijs) Optreden Slow Pilot Kerstconcert Loubistok (organisatie Beschermcomité) Kerstontbijt ism vrijwilligers St. Egidiusgemeenschap Bibliotheek Bibliotheek Beschermcomité: Gedichten met Valentijn Lekker samen lezen Beschermcomité: Kaartavonden Sessies 'Kleuren voor volwassenen' Sport Fitness Voetbaltraining Conditietraining Samenwerkingspartners in 2014: - AA - Beschermcomité - BLOSO - CAP - CAW Boom- Mechelen-Lier - CBE Open School - CGG De Pont - CKG Betlehem - Consortium Samen Stromen - CVO Crescendo - De Rode Antraciet - Hattrick vzw - Jeugdhuis ROJM - Stadsbibliotheek Mechelen - Suggnomè - Tabora vzw - VDAB - Vormingplus Mechelen 5
3.2. Enkele activiteiten onder de loep a. Onderwijs In de gevangenis van Mechelen realiseerden we in 2014 een vrij uitgebreid onderwijsaanbod. Op het programma stonden in groepsaanbod: 5 modules ICT, 2 modules basis elektriciteit met geïntegreerde coaching, een basismodule Frans en Spaans, 5 modules Nederlands op de gevangenisvloer en de volledige opleiding bedrijfsbeheer. In het open leercentrum konden gedetineerden aan de slag met: veiligheid op het werk, theorie rijbewijs B, schrijven en VDAB e-leren. In 2014 schreven 253 gedetineerden zich in voor een cursus in het groepsaanbod. 202 cursisten of 79.8% startten daadwerkelijk met de cursus. 23.8% van de gestarte cursisten behaalden een officieel (deel)certificaat. In 2014 schreven zich gemiddeld 16 cursisten in voor een opleiding. Hiervan startte gemiddeld 12.6 cursisten met de opleiding. 6 Het aanbod in de gevangenis werd in 2014 uitgevoerd door 2 centra van het Consortium: CVO Crescendo en CBE Open School Mechelen. Naast dit formele aanbod organiseerden we voor een aantal gedetineerden een aanbod op maat. Hiervoor kunnen we beroep doen op vrijwilligers en op vzw Athena voor de ondersteuning van cursisten examencommissie. In 2014 zijn we een samenwerking met een 3 e aanbodverstrekker aangegaan. Het CVO Technische Scholen Mechelen zal volgend schooljaar (2015-2016) minimaal een beroepsopleiding en een taalaanbod doen in onze gevangenis. Een aanbod in de kijker: Nederlands voor anderstaligen In januari 2014 is het Centrum voor Basiseducatie Open School (CBE) na een grondige voorbereiding gestart met een proefproject Nederlands op de gevangenisvloer. Dit project hebben we in augustus 2014 positief geëvalueerd, waarna het vanaf het schooljaar 2014-2015 een structureel aanbod werd van CBE Open School. Het aanbod in een notendop: Elke anderstalige gedetineerde in de gevangenis van Mechelen wordt uitgenodigd voor een intensieve module van 60 lesuren Nederlands op de gevangenisvloer. De cursus wordt 4 keer per week aangeboden in blokken van 2.5 lesuren gedurende 6 weken. Dit aanbod wordt 5 keer per jaar herhaald.
Doel is dat elke gedetineerde een basiskennis Nederlands heeft om in de gevangenis te kunnen functioneren. Hij kan eenvoudige boodschappen begrijpen, eenvoudige vragen stellen, dagdagelijkse formulieren gebruiken, De leerkracht stelt haar programma en materiaal samen op, op basis van een grondige kennismaking met het dagelijks leven en de gebruiken in de gevangenis waar de cursus doorgaat. Screening en niveaubepaling door het Huis van het Nederlands (HvN) wordt aan het einde van de cursus aangeboden aan alle cursisten, zodat de gedetineerde zich, eenmaal buiten, onmiddellijk kan inschrijven voor een verdere studie Nederlands in een geschikt aanbod. In het open leercentrum kan de gedetineerde na het basisaanbod verder Nederlands leren. De directie, de psychosociale dienst, het bewakingspersoneel, justitieel welzijnswerk en de werkleiders leiden kandidaten toe. De toeleiders werden geschoold door het HvN. Het Centrum voor Basiseducatie stelt het ontwikkelde materiaal ter beschikking voor gebruik in andere gevangenissen. We vinden dit aanbod uiterst geschikt voor een arresthuis en willen gelijkaardige initiatieven aanmoedigen in andere Vlaamse gevangenissen. b. Welzijn en gezondheid eid 7 In 2014 werden 164 cliënten opgevolgd door Justitieel Welzijnswerk (JWW) van CAW Boom-Mechelen-Lier in het kader van een individuele trajectbegeleiding. Er werden 151 gedetineerden onthaald in de gevangenis. 13 cliënten vonden hun weg naar JWW buiten de gevangenis. Het aantal gedetineerden die onthaald zijn in de gevangenis, is stabiel gebleven ten aanzien van 2013, maar blijft laag tegenover 2009 en 2010. Het aantal cliënten in buitenbegeleiding is gedaald ten aanzien van voorgaande jaren. Jaar 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Bereik gedetineerden 210 187 152 142 151 151 Bereik buitencliënten (DSO en ex-gedetineerden) 37 38 35 24 16 13 Figuur 2: Tabel evolutie aantal cliënten JWW (2009-2014) Naast de individuele gesprekken, organiseren de trajectbegeleiders een groepsonthaal voor nieuwe gedetineerden (uit vrijheid en uit transfer), waarbij de gedetineerden worden geïnformeerd over de werking van JWW en het aanbod van de Vlaamse partners in de gevangenis. Het groepsonthaal werd in 2014 23 keer georganiseerd. In totaal werden 215 gedetineerden uitgenodigd. 72 gedetineerden gingen in op deze uitnodiging.
De gevangenis van Mechelen heeft een populatie met vooral beklaagden, een kleiner percentage veroordeelden en slechts met uitzondering een geïnterneerde. Een zorgteam is bijgevolg niet aanwezig. Niettemin kan elke gedetineerde geconfronteerd worden met psychische gezondheidsproblemen. Om die reden biedt CGG De Pont een aanbod in geestelijke gezondheidszorg binnen de muren van de gevangenis. De focus wordt gelegd op individuele hulpverlening, geconcentreerd rond volgende thema s: intra-familiaal geweld, agressieproblematiek en seksuele feiten. Bij andere klachten zoals depressie en angststoornissen, kan er een gesprek aangevraagd worden voor een eerste opvang en oriëntering. In 2014 waren er 40 nieuwe aanmeldingen. Allen werden uitgenodigd voor een intakegesprek. Drie gedetineerden waren echter reeds vrij alvorens dit eerste gesprek kon plaatsvinden. Rekening houdend met 11 lopende dossiers van 2013, werden in 2014 in totaal 48 gedetineerden individueel opgevolgd door medewerkers van CGG De Pont. c. Herstelgerichte activiteiten 8 Naar jaarlijkse traditie werd ook in 2014 in samenwerking met Vormingplus Mechelen een reeks Rondom Prison georganiseerd. Deze activiteit heeft als doel de afstand tussen maatschappij en gedetineerde te verkleinen. Burgers kunnen een kijkje nemen in de gevangenis en in gesprek gaan met de gedetineerde. De reeks werd afgesloten door een getuigenis van een slachtoffer, wat een diepe indruk maakte op de burgers en de gedetineerden. Daarnaast werden in het kader van herstelgerichte activiteiten 2 cursussen door De Rode Antraciet georganiseerd: Slachtoffer in Beeld (waarin gedetineerden zich leren verhouden tot hun slachtoffer) en Kom op voor Jezelf (waar minder assertieve gedetineerden leren om voor zichzelf op te komen en constructief te communiceren). De deelnemers gaven aan dat deze cursussen hen hielpen om op een positievere manier met zichzelf en anderen om te gaan. d. Tewerkstelling Sinds half 2014 is er een continuïteit verzekerd voor de diensten van VDAB. Wekelijks is er een zitdag binnen de muren van de gevangenis en helpt VDAB gedetineerden met vragen rond tewerkstelling, werkverleden, opleidingen, enz. In 2014 werden er op deze manier 69 gedetineerden bereikt waarmee in totaal 162 gesprekken gevoerd werden.
e. Culturele activiteiten Dankzij de goede samenwerking met Justitie, kon in 2014 de theaterzaal opnieuw in gebruik genomen worden. Zowel de onderwijsproclamatie (23/6), een rockconcert (19/10) als een filmvoorstelling (30/11) vonden hier plaats. Daarnaast werd op 24 augustus de wandeling omgetoverd tot een grote Summer-BBQ, waar gedetineerden voor één keer samen konden eten, genieten van een streepje muziek en op een infomarkt konden kennismaken met verschillende partners van de hulp- en dienstverlening. Een meer dan geslaagd concept, bekrachtigd door de deelnemers. De gedetineerden gaven aan erg dankbaar te zijn om voor één dag even hun zorgen achter zich te kunnen laten. Figuur 3: affiche SummerBBQ f. Bibliotheek In 2014 bracht 86% van de gedetineerdenpopulatie een bezoek aan de bibliotheek (GBIB). Dit is een stijging van 3% tegenover 2013, omdat toen meer sluitingsdagen veroorzaakt werden door stakingsacties of personeelsproblemen binnen justitie. 9 De GBIB heeft sinds augustus 2014 als zelfstandige locatie, via een internetverbinding het gebruiksrecht voor Brocade. Alle leentransacties in de gevangenisbibliotheek worden sindsdien met dit bibliotheekpakket geregistreerd. Gevolg: een efficiëntere dienstverlening en aankopen die nu op basis van statistieken kunnen gebeuren. Daarnaast werd in 2014 het aanpalend (les)lokaal met aangepast meubilair ingericht als bibliotheek annex leesruimte Figuur 4: Foto leesruimte bib (zie foto). De GBIB beschikt over een vraaggericht, aantrekkelijk, gevarieerd en actueel aanbod van boeken, tijdschriften, cd s en dvd s. Deze collectie werd ook in 2014 verder gesaneerd en uitgebreid. Tevens zijn gedetineerden via een nieuw zestalig bibliotheekreglement, dat door iedere gebruiker wordt ondertekend, goed geïnformeerd over het aanbod en de regels. Tenslotte organiseerde de bibliotheekmedewerker het afgelopen jaar op eigen
initiatief of in samenwerking met andere partners verschillende workshops en activiteiten gerelateerd aan de bibliotheekwerking: - filmavonden - project samen lezen (i.s.m vrijwilliger Stadsbibliotheek) - poëzie schrijven (i.s.m beschermcomité) - kaartavonden (i.s.m beschermcomité) - kleuren voor volwassenen - kerstconcert (i.s.m beschermcomité) g. Sport 10 De reeds bestaande samenwerking tussen de gevangenis en Hattrick vzw werd verdergezet. Hattrick vzw is de overkoepelende organisatie van KV Mechelen en Racing Mechelen en heeft een specifieke doelgroepenwerking uitgebouwd. Vrijwilligers van Hattrick vzw zorgden gedurende bijna 60 trainingen voor de begeleiding van de voetbaltraining op de wandeling. Deze activiteit werd erg gesmaakt bij Figuur 5: Foto voetbaltraining (J.Maris) de gedetineerden, waardoor er probleemloos twee maal per week een ploeg enthousiaste deelnemers klaarstond. Dankzij de ondersteuning van BLOSO kon er in het voorjaar gestart worden met een groepsles conditietraining. Gedurende 10 weken werd de conditietraining begeleid door een externe lesgever. In december financierde BLOSO ook nog een externe lesgever crossfit. Er werden twee groepen opgestart, telkens voor 12 deelnemers. Ook in 2014 werden de eerste gesprekken met jeugdhuis ROJM opgestart om te kijken of er in 2015 een lesgever van hen conditietraining kan komen geven in de gevangenis. Daarnaast was er ook een gesprek met de sportfunctionaris van de stad Mechelen om te bekijken of het mogelijk is om samen te werken met de lokale sportclubs. In het voorjaar van 2015 zullen deze gesprekken terug opgestart worden. Tenslotte willen we in 2015 ook inzetten op een optimalisering van de fitnessruimte. Momenteel is het aanwezigheidspercentage te laag om te spreken van een geslaagd fitnessuur. Daarnaast werken we ook verder aan een meer divers groepsaanbod sport. Door contacten te leggen met lokale clubs willen we dit uitbreiden naar volleybal, basketbal, rope skipping, enz. Veel van deze plannen hangen echter nauw samen met de ingebruikname van de nieuwe (sport)wandeling.
4. Vooruitblik op 2015 In 2014 hadden we met het actieplan voor het eerst een lokale leidraad voor de organisatie van de hulp- en dienstverlening in de gevangenis van Mechelen. Daarnaast werd ook gewerkt met een algemene begroting en jaarplanning voor de activiteiten. Een variatie aan kwaliteitsvolle activiteiten met voldoende aandacht voor de noden van de gedetineerden en een efficiënt budgetbeheer vormen hierbij de basisprincipes. Halverwege 2015 zullen de partners opnieuw een beleidsplanningsproces aangaan, met oog op het uitwerken van het Actieplan 2016-2018. In het voorjaar van 2015 verwelkomt de gevangenis van Mechelen een nieuwe beleidscoördinator hulp- en dienstverlening. Samen met de verschillende partners zal hij/zij verder werken aan de uitvoering van het actieplan en streven naar een kwalitatief aanbod. De hulp- en dienstverlening blijft een netwerkorganisatie, waardoor de samenwerking met partners centraal staat. In 2015 worden de bestaande samenwerkingen verdergezet, maar ook nieuwe partners ingeschakeld. Zo zal CVO TSM in het nieuwe schooljaar een extra beroeps- en of taalopleiding aanbieden en wordt Straathoekwerk Mechelen mee betrokken bij de organisatie van rapworkshops voor gedetineerden. Daarnaast hebben we plannen om samen met jeugdhuis ROJM een begeleidingsaanbod op te starten in de gevangenis. Veel gedetineerden hebben namelijk een sterke band met het jeugdhuis, wat dikwijls ook een laatste contact-schakel voor hen is. Om de brug binnen-buiten te slaan, zullen begeleiders van ROJM op vraag van de gedetineerde gesprekken kunnen voeren in de gevangenis met aandacht voor opvang na de detentie en de participatie aan sport- en vrijetijdsbesteding. We hopen in het voorjaar van 2015 met dit aanbod te starten. 11 Daarnaast kijken we uit naar de ingebruikname van de nieuwe wandeling, die voor de zomer gepland is. De verbeterde ondergrond en uitgebreidere sportmogelijkheden bieden een grote kans om ons aanbod in dit domein te diversifiëren. Tenslotte hopen we met onze nieuwe teamnaam OBJEKTIF én de opstart van een nieuw infokanaal binnen de gevangenis onze rol en aanwezigheid als hulp- en dienstverleningsverstrekker te versterken en te verduidelijken, zowel voor gedetineerden als voor onze Justitiële partners. Bovenstaande en nog veel meer kan verwacht worden in 2015. Het belooft alvast een erg boeiend jaar te worden!