ADVIES 29 april 2009 VOORLOPIGE ERKENNING van het REGIONAAL LANDSCHAP de VOORKEMPEN 2009 015
Inleiding De Minaraad ontving op 27 februari 2009 een adviesvraag van het Agentschap Natuur en Bos (ANB) over de aanvraag tot voorlopige erkenning van het Regionaal Landschap de Voorkempen vzw. Het betreft het eerste regionaal landschap (RL) in de provincie Antwerpen. Nog enkele andere regionale landschappen (o.a. regionaal landschap Rivierenland) zijn in de provincie Antwerpen in oprichting. De adviesvraag gaat uit van een adviesperiode van twee maanden. Met voorliggend advies, goedgekeurd op de raadszitting van 29 april 2009, komt de Raad tegemoet aan de vooropgestelde adviestermijn. Artikel 6, 1, van het besluit van de Vlaamse Regering van 8 december 1998 bepaalt de adviesrol van de Minraad inzake de voorlopige en definitieve erkenning van regionale landschappen. Vlaanderen telt vandaag al twaalf definitief erkende regionale landschappen. De eerste acht regionale landschappen werden door het uitvoeringsbesluit automatisch als voorlopig erkend beschouwd. Sindsdien werd de Raad vijfmaal om advies gevraagd over de voorlopige erkenning van een nieuw regionaal landschap. De Raad bracht advies uit over de voorlopige erkenning van het RL Houtland op 4 juli 2002, van het RL Lage Kempen op 16 december 2004, van het RL Groene Corridor op 6 juli 2006, van het RL IJzer en Polder op 7 april 2008 en recent op 4 februari 2009 over de voorlopige erkenning van het RL Schelde-Durme. Hubert David Voorzitter Minaraad Minaraad 29 april 2009 Advies RL de Voorkempen 1
Advies [1] Erkenningsdossier. De Raad stelt vast dat het erkenningsdossier van het RL de Voorkempen vzw zeer degelijk en gestructureerd is opgebouwd. Het dossier geeft uitvoerig toelichting bij de verschillende erkenningsvoorwaarden. Om voorlopig erkend te worden, moet het RL de Voorkempen aan elk van de onderstaande erkenningsvoorwaarden voldoen, zoals vastgelegd in het erkenningsbesluit: 1. Het regionaal landschap bezit rechtspersoonlijkheid (artikel 4, 1, 1 ). 2. Het regionaal landschap heeft een algemene vergadering waarvan de volgende doelgroepen deel uitmaken: provincie en/of gemeenten, erkende milieu- en natuurverenigingen en eventueel erkende landbouworganisaties, erkende verenigingen ter bevordering van toerisme en recreatie en erkende wildbeheereenheden (artikel 4, 2). 3. Het regionaal landschap heeft een raad van bestuur die voor minstens 1/3de bestaat uit vertegenwoordigers van provincies of gemeenten, voor minstens 1/3 de uit vertegenwoordigers van erkende natuurverenigingen en uit vertegenwoordigers van de resterende doelgroepen (artikel 4, 3). 4. Het regionaal landschap wordt voorgedragen door de bestendige deputatie van de provincie of door minstens drie aaneengesloten gemeenten (artikel 4, 4). 5. Het regionaal landschap bestaat ten minste 2 jaar en ontplooit aantoonbare activiteiten (artikel 4, 1,3 ). De activiteiten van het regionaal landschap zijn gericht op de bevordering en de promotie van het streekeigen karakter, de natuurrecreatie, de natuureducatie, het recreatief medegebruik, het natuurbehoud en het beheer, het herstel, de aanleg en de ontwikkeling van kleine landschapselementen. 6. Het gebied waarbinnen het regionaal landschap actief is onderscheidt zich geografisch duidelijk van de omgevende streken, met een minimum aaneengesloten oppervlakte van 30.000 ha, een typisch landschap, met een grote gaafheid en samenhang en/of cultuurhistorische waarde, een hoge actuele natuurwaarde en met grote mogelijkheden voor natuurontwikkeling en natuurgerichte recreatie en toerisme (artikel 4, 2). Om erkend te blijven moet een regionaal landschap in principe voldoen aan de volgende voorwaarden: 7. Het regionaal landschap organiseert jaarlijks de volgende activiteiten om erkend te blijven: minstens tweemaal de publicatie van een landschapskrant; minstens drie vormingsactiviteiten met minimaal 25 deelnemers; minstens drie brede publieksactiviteiten met telkens 100 deelnemers en activiteiten die de participatie van de doelgroepen en de bevolking aan het beheer van kleine landschapselementen bevordert. 8. Het regionaal landschap voert een boekhouding derwijze dat de aanwending van de subsidie van de Vlaamse Gemeenschap controleerbaar is. De beide laatste voorwaarden kunnen niet met volle kracht toegepast worden op regionale landschappen die nog voorlopig erkend moeten worden. De Raad hanteert deze voorwaarden indicatief, om na te gaan of het betrokken regionaal Minaraad 29 april 2009 Advies RL de Voorkempen 2
landschap levenskrachtig is. De Raad gaat hierna verder in op de betreffende erkenningsvoorwaarden. [2] Rechtspersoonlijkheid. Op 25 maart 2005 besliste de provincie Antwerpen en 14 gemeenten uit de Voorkempen tot de oprichting van een bovenlokaal samenwerkingsverband het landschapspark de Voorkempen. Deze samenwerking was gericht op het behoud van het landschap en de ontwikkeling van duurzame en toegankelijke groene ruimte in het peri-urbaan gebied ten noorden van Antwerpen. Volgens het erkenningsdossier (pag.74) betekende de persvoorstelling op 13 december 2005 de officiële start van het samenwerkingsverband. Na twee jaar werking besliste het landschapspark de Voorkempen om het statuut van regionaal landschap aan te nemen. De vzw RL de Voorkempen werd op 26 mei 2008 opgericht als een samenwerkingsverband tussen de provincie Antwerpen, vijftien gemeenten en 42 verenigingen uit de sectoren natuur, landbouw, jacht, toerisme en recreatie. De oprichtingsakte werd op 2 juli 2008 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Het erkenningsdossier bevat een kopij van de oprichtingsakte. [3] Algemene vergadering. De algemene vergadering (AV) van het RL de Voorkempen bestaat uit drie soorten leden: vaste leden (met stemrecht), toegetreden leden (met adviserende stem) en ambtshalve leden (met een adviserende stem). De AV van het RL de Voorkempen bestaat uit 60 vaste leden, 1 toegetreden lid en 28 ambtshalve leden. Van de 60 vaste leden zijn 16 leden van gemeenten en provincie, 19 leden van milieu- en natuurverenigingen en 25 leden uit de groep andere (wildbeheereenheden, landbouworganisaties, recreatie en toerisme). De Raad stelt vast dat de AV van het RL de Voorkempen is samengesteld conform het erkenningsbesluit (artikel 4, 2). De Raad vraagt aandacht voor het groot aantal leden van de algemene vergadering (nl. 89 leden) en vraagt om de praktische werking te bewaken. Tevens wijst de Raad op het grote aandeel van vertegenwoordigers van de groep andere. Deze groep bedraagt 42% van de vaste leden. Het dossier vermeldt dat in 2008 een AV plaatsvond op 26 mei 2008 (nl. bij de oprichting van het RL) en op 18 december 2008. Het dossier bevat de verslagen van beide algemene vergaderingen. De Raad merkt op dat in de verslagen wordt verwezen naar de bijgevoegde aanwezigheidslijsten. Deze aanwezigheidslijsten zijn echter niet opgenomen in het erkenningsdossier. [4] Raad van bestuur. De raad van bestuur van het RL de Voorkempen bestaat uit 48 leden waarvan 16 leden van de provincie en gemeenten, 16 leden van milieuen natuurverenigingen en 16 leden van de andere doelgroepen (8 leden van erkende landbouwverenigingen, 4 leden van toeristische verenigingen en 4 leden van wildbeheereenheden). De Minaraad stelt vast dat de raad van bestuur is samengesteld conform het erkenningsbesluit (artikel 4, 3). Minstens een derde van de raad van bestuur bestaat uit vertegenwoordigers van de milieu- en natuurverenigingen en minstens een derde bestaat uit vertegenwoordigers uit de provincie en gemeenten. In 2008 kwam de raad van bestuur vijfmaal samen (op 26 juni, 3 juli, 18 september, 6 november en 18 december 2008). Het dossier bevat de verslagen van deze vergaderingen. De aanwezigheidslijsten zijn niet opgenomen in het Minaraad 29 april 2009 Advies RL de Voorkempen 3
erkenningsdossier. Volgens de verslagen is de samenstelling van de raad van bestuur gewijzigd. Het dossier bevat hiervan geen afschrift. [5] Voordracht bestendige deputatie. Op 16 februari 2009 diende de deputatie bij het ANB een aanvraag tot voorlopige erkenning van het RL de Voorkempen in. [6] Twee jaar bestaan en aantoonbare activiteiten ontwikkelen. Hoofdstuk 5 van het erkenningsdossier gaat in op de activiteiten en de initiatieven van het landschapspark de Voorkempen in de periode 2006-2008. De activiteiten zijn opgesplitst in functie van de vier doelstellingen: (1) natuurbehoud en kleine landschapselementen, (2) natuureducatie, (3) recreatief medegebruik en (4) natuurrecreatie en streekeigen karakter. Inzake natuurbehoud en kleine landschapselementen vermeldt het dossier de activiteiten in het kader van het project Antitankgracht (opmaak beheerplan, organisatie fietstocht, opmaak landschapsfolder), het project Brechtse Heide (opmaak landschapsbeheerplan, plaatsen van informatiebord), de campagne Countdown 2010 (organisatie symposium, fotowedstrijd, vervolgmodule natuurgids en het project watermanagement (peilbeheer op landbouwbedrijven, Brechtse Heide). De acties in het kader van natuureducatie en informatie zijn gericht op de communicatie over de opstart, de interne communicatie, de landschapskrant en de uitbouw van de website. Omtrent natuureducatie waren de activiteiten eerder beperkt (avondwandeling nachtzwaluwen, fietstocht antitankgracht). Ook inzake het streekeigen karakter waren de activiteiten eerder beperkt. Het erkenningsdossier vermeldt voor 2006 een eerste verkenning van de mogelijke rol van het regionaal landschap in de afstemming van het park- en groenbeheer en voor 2008 de beheersovereenkomsten voor landbouwers in de Brechtse Heide. Inzake natuurrecreatie en recreatief medegebruik vermeldt het dossier heel wat acties zoals acties rond trage wegen, speelzones, groene haltes, onthaalpoorten en specifieke actiegroepen inzake recreatieve geleiding. De Raad stelt vast dat het RL de Voorkempen in de voorbije periode al heel wat activiteiten heeft ontwikkeld die kaderen binnen het uitvoeringsbesluit regionale landschappen. Het regionaal landschap heeft deels ingespeeld op de instrumenten die op Vlaams niveau werden uitgewerkt voor de regionale landschappen. Sinds 2008 is een bedrijfsplanner actief. De aanwerving van een landschapsanimator is gepland voor 2009, afhankelijk van de voorlopige erkenning. De Raad dringt erop aan dat het RL de Voorkempen in de toekomst de activiteiten inzake natuureducatie verder uitbouwt. De Raad stelt vast dat voor de periode 2009-2011 initiatieven zijn gepland inzake speelzones, trage wegen en de uitwerking van communicatiemateriaal. Ook de verdere uitbouw van activiteiten inzake soortgericht beleid (zwaluwen, patrijs, bijen) beoordeelt de Raad positief. De Raad ziet ook verdere mogelijkheden voor het RL de Voorkempen inzake het verder afstemmen van het NME-aanbod in de streek. De komst van een landschapsanimator moet kansen creëren voor de verdere uitbouw van acties inzake behoud, herstel en ontwikkeling van kleine landschapselementen en landschapswaarden. Ten slotte wijst de Raad op de belangrijke aanwezigheid van (rand-)stedelijke gebieden in dit regionaal landschap. De Raad vindt het belangrijk dat het RL de Voorkempen ook initiatieven uitwerkt voor deze gebieden. Minaraad 29 april 2009 Advies RL de Voorkempen 4
[7] Werkingsgebied. Het werkingsgebied van een regionaal landschap moet zich geografisch duidelijk onderscheiden van de omgevende streken. De minimum aaneengesloten oppervlakte is 30.000 ha, met een typisch landschap, met een grote gaafheid en samenhang en/of cultuurhistorische waarde, een hoge actuele natuurwaarde en met grote mogelijkheden voor natuurontwikkeling en natuurgerichte recreatie en toerisme. De Raad wijst erop dat deze voorwaarde niet verder vertaald is naar een concrete aanduiding van de (potentiële) werkingsgebieden van de regionale landschappen. De Raad heeft al meermaals gewezen op het gebrek aan sturing. Dit leidt ertoe dat gans Vlaanderen langzaamaan volledig ingevuld wordt door regionale landschappen. Volgens de oprichtingsakte bestaat het werkingsgebied van het RL de Voorkempen uit de stad Antwerpen, de gemeenten Brasschaat, Brecht, Kalmthout, Kapellen, Malle, Ranst, Schilde, Schoten, Stabroek, Wijnegem, Wommelgem, Wuustwezel, Zandhoven en Zoersel. De Raad erkent de belangrijke aanwezigheid van landschappelijke en biologisch waardevolle gebieden in het RL de Voorkempen. In het werkingsgebied liggen ook enkele meer stedelijke gemeenten zoals Wommelgem en Wijnegem. Het is echter onduidelijk in hoeverre de stad Antwerpen volledig is opgenomen. In de oprichtingsakte is sprake van de stad Antwerpen. In de aanvraag tot voorlopige erkenning wordt echter gesteld: omdat de meeste districten sterk verstedelijkt zijn, werd vanuit de stad Antwerpen gekozen om de meeste districten niet op te laten nemen in de praktische werking. Hierdoor beperkt deze zich tot de districten Deurne, Berendrecht, Zandvliet en Lillo. De Raad pleit ervoor om de volledige stad Antwerpen op te nemen in het werkingsgebied van het RL de Voorkempen. De oppervlakte van het RL de Voorkempen bedraagt 66.320 ha (waarvan 6560 ha ingenomen door enkel Antwerpse districten). Het RL de Voorkempen voldoet aan de voorwaarde van minimumoppervlakte van 30.000 ha. Omdat het groter is dan 45.000 ha komt het ook in aanmerking voor een verhoogde subsidie vanwege het ANB. [8] Georganiseerde activiteiten. Het regionaal landschap moet jaarlijks de volgende activiteiten te organiseren om erkend te blijven: minstens tweemaal de publicatie van een landschapskrant, minstens drie vormingsactiviteiten met minimaal 25 deelnemers, minstens drie brede publieksactiviteiten met telkens 100 deelnemers en activiteiten die de participatie van de doelgroepen en de bevolking aan beheer van kleine landschapselementen bevordert. In 2008 verscheen tweemaal een landschapskrant (lente 2008, herfst 2008). Het RL de Voorkempen plant voor de periode 2009-2011 om elk jaar tweemaal een landschapskrant uit te brengen. In de periode 2006-2008 organiseerde het RL de Voorkempen een beperkt aantal vormingsactiviteiten. Voor 2009 plant het regionaal landschap vormingsactiviteiten inzake zwerfvuil, trage wegen en speelzones. De geplande publieksactiviteiten voor 2009 zijn een voorjaarswandeling bosanemoon, een zomerpicknick bijen en de medewerking aan publieksactiviteiten van derden (Dag van het Park, Week van het Bos). [9] Boekhouding en financiën. Het erkenningsdossier bevat het financieel verslag voor de periode 2006-2008. Het eerste boekjaar nam een aanvang bij de opstart van het RL de Voorkempen op 26 mei 2008. Vanaf 2009 zal het financiële beleid van het regionaal landschap verder geprofessionaliseerd worden (dubbele boekhouding, aanwerving administratief medewerker). Het dossier bevat ook een Minaraad 29 april 2009 Advies RL de Voorkempen 5
begroting voor de periode 2009-2011. De jaarlijkse inkomsten worden begroot op nagenoeg 370.000 voor 2009, 525.000 voor 2010 en 570.000 voor 2011. Voor 2009 wordt 25% gesubsidieerd door de provincie Antwerpen, 15% door de gemeenten, 53% door het Vlaamse Gewest (ANB, ARO en LNE-VIA) en 7% is overdracht van vorige jaren. [10] Samenvatting. Gezien voorgaande bemerkingen adviseert de Minaraad positief over de aanvraag tot voorlopige erkenning van het RL de Voorkempen. De Raad erkent dat het RL de Voorkempen al een grote stap heeft gezet in de volwaardige uitbouw van een regionaal landschap, kaderend binnen de krijtlijnen van het erkenningsbesluit. Minaraad 29 april 2009 Advies RL de Voorkempen 6