Lespakket afval basisonderwijs Eerste graad: De afvalwagen komt langs

Lespakket afval basisonderwijs Eerste graad: De afvalwagen komt langs 1 De afvalwagen in je straat... 3 1.1 Wat doet een ophaalwagen?... 3 2 Een ophaalwagen komt langs op school... 6 2.1 De afvalophaler... 6 2.2 Veiligheid in het verkeer... 7 3 Afval aanbieden voor de ophaalwagen... 8 3.1 Welk afval zet je op de stoep?... 8 3.2 Wat gebeurt er met je afval?... 8 (1) Naar de verbrandingsoven (2) Naar de recyclagefabriek 3.3 De ladder van Lansink... 9 3.4 Sorteren van afval... 11 (1) Hoe sorteer je papier-karton, pmd, glas en gft? 3.4 Hoe wordt het afval gerecycleerd?...11 (1) Papier-karton (2) Pmd (3) Glas (4) Gft BIJLAGEN... 17 1 Pmd-sorteerregels - flyer Juist Fout 2 Ladder van Lansink 3 Individuele oefeningen voor leerlingen over juist sorteren 3.1 Verbind het afval met de manier waarop het wordt verwerkt 3.2 Sorteren van papier-karton. Verbind. 3.3 Ontcijfer de wat-waar wirwar. 3.4 Zoek in de fout gesorteerde zak de 7 voorwerpen die NIET bij pmd horen. 3.5 Verbind de cijfers en ontdek welk soort afval we zoeken. 3.6 Antwoorden op de individuele oefeningen INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 1

De afvalwagen komt langs LEERDOEL: De leerling weet wat een afvalwagen is. De leerling leert over de taken van de afvalophaler, de kledij en de veiligheid in het verkeer. De leerling weet welke soorten afval er aan huis opgehaald worden. Hij/zij kent de sorteerregels en weet tot wat het afval gerecycleerd wordt. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 2

1. De afvalwagen in je straat 1.1 Wat doet de afvalwagen van Incovo? INLEIDENDE DISCUSSIEOEFENING: Wie heeft al eens een afvalwagen in zijn straat gezien? Wat gebeurt er precies? Wat doet de afvalwagen? Waarom stopt de afvalwagen soms? Wat gebeurt er dan? Wat is een afvalophaler? Wat doet een afvalophaler? Wat neemt hij mee? Laat de leerlingen praten over wat ze kennen (+/- 5 min.). INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 3

KLASSIKALE ACTIVITEIT: voorleesboek De vuilnisman van Liesbet Slegers (+/- 10 min.). Lees het boek voor in de leeshoek. In samenspraak met verschillende afvalintercommunales, waaronder INCOVO, werkte auteur Liesbeth Slegers een heel mooi boekje uit rond de afvalophaler. Er wordt aandacht gegeven aan de zorg voor het milieu, het vermijden en sorteren van afval en ook aan de belangrijke rol van de afvalophaler in de afvalophaling. Dit boekje vormt een goede inleiding op het thema van de huisaan-huisophalingen van Incovo. Van dit boekje werd eerder al een exemplaar geschonken aan alle derde kleuterklassen. Eventueel kan u een extra exemplaar krijgen bij Incovo. Om de ervaring van het lespakket volledig te maken, raden wij een bezoek aan van een echte afvalwagen met afvalophaler. Hoe het gratis bezoek aan te vragen en wat u mag verwachten vindt u verder in punt 4 van dit lespakket. DISCUSSIEOEFENING: Wat is afval eigenlijk? Laat de leerlingen praten over wat ze kennen (+/- 5 min). Bij de discussie zijn verschillende benaderingen mogelijk voor de term afval. Afval is een voorwerp dat je kwijt wil, dat je wil weggooien. Vaak is het een verpakking, maar niet noodzakelijk. Afval kan ook een heel product zijn (vervallen voedsel), een defect voorwerp (defect elektronisch toestel) of werkelijk kapot voorwerp (bv gebroken vlak glas, kledingstukken met gaten erin). Afval is de vuiligheid die je op straat, in de berm, het bos ziet. Dat heet dan zwerfafval of sluikstort. Afval is wat de ophaalwagen van Incovo ophaalt aan je deur of wat je zelf naar het recyclagepark van Incovo kan brengen. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 4

KLASSIKALE ACTIVITEIT: Doe activiteit rond afval (+/- 10 min.). Afvalvalzak : Stop afval in een zak en laat kinderen voelen en er één stuk afval uitnemen. Elke leerling bespreekt zijn stuk afval of verpakking. Stel vragen als: o Welk stuk afval is het? Van welk materiaal is het gemaakt? o Hoe sorteer je dit? In welke afvalbak gooi je dit? o Wat gebeurt ermee? Hoe wordt het gerecycleerd? Kan dit nog gebruikt worden? De bedoeling is de discussie op gang te brengen en te kijken wat de kinderen al weten. Wat doet de afvalophaler? De afvalophalers van Incovo halen met de ophaalwagen afval op bij de mensen thuis. De ophaalwagens rijden door alle straten waar jullie wonen en nemen het afval mee dat jullie mama s en papa s aanbieden op de stoep. De afvalophalers halen vier afvalsoorten op: 1) zakken voor restafval 2) blauwe zakken pmd 3) papier-karton in een gesloten kartonnen doos of samengebonden met natuurtouw 4) witte zakken groente-, fruit- en tuinafval (gft) of groene containers gft Wat doet Incovo nog meer? Incovo heeft in vijf gemeenten een plaats waar mensen zelf afval kunnen brengen. Dat is het recylagepark. Maar vandaag gaan we vooral spreken over de afvalwagen en de afvalophaler, wat zij precies doen en wat er dan met het afval gebeurt. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 5

2. Een ophaalwagen komt langs op school Om de ervaring van het lespakket volledig te maken brengt een echte afvalwagen met afvalophaler gratis een bezoek aan uw school. Neem hiervoor contact op met communicatie@incovo.be. Praktisch: Hoe verloopt het bezoek van de ophaalwagen aan de school? Een ophaalwagen met afvalophaler komt langs op de school. De kinderen kunnen dan zelf zien hoe de afvalwagen werkt, een stuk afval in de afvalwagen gooien en zien hoe de pers werkt. De afvalophaler geeft uitleg over zijn werk, zijn kledij en over het besturen van zijn afvalwagen. Afspraken tussen leerkracht en de ophaalploeg die langskomt : Een demonstratie van een vrachtwagen duurt +/- 20 minuten. De afvalophaler geeft ook uitleg bij het demonstreren. De leerkracht geeft door hoeveel kinderen ongeveer aanwezig zullen zijn. Bij meer dan 25 kinderen kan de demonstratie best in twee groepen verlopen. De leerkracht kan alvast een lege container klaarzetten om het hefsysteem achteraan de vrachtwagen te demonstreren. De kinderen mogen actief deelnemen (op het trapje achter de vrachtwagen staan, achter het stuur zitten om te zien hoe de camera werkt, enz ) De leerlingen mogen elk een stuk afval meebrengen om in de afvalwagen te gooien. 2.1 De afvalophaler Afvalophalers halen met hun vrachtwagen afval op bij alle mensen thuis. Bij de afvalwagen is een chauffeur vooraan in de wagen en één of twee afvalophalers die achteraan staan op het trapje van de afvalwagen. De afvalophaler draagt speciale kledij voor zijn werk. Zijn kledij moet hem beschermen: De kledij moet warm zijn en hem tegen regen en guur weer beschermen. De afvalophaler moet goed zichtbaar zijn in het verkeer. Wat draagt de afvalophaler precies? Een geel fluorescerend pak: om goed zichtbaar te zijn, kledij die bescherming biedt bij het werk, sterke kledij, warme kledij Handschoenen: de afvalophaler heeft drie soorten handschoenen afhankelijk van de omstandigheden: gewone handschoenen, winterhandschoenen, regenhandschoenen. Schoenen: de schoenen van de afvalophaler zijn verstevigd met metaal. Zo is hij beschermd wanneer er iets zwaars op zijn voeten valt. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 6

2.2 Veiligheid in het verkeer De veiligheid in het verkeer is heel belangrijk. Wanneer de ophaalwagen om 8 uur aan zijn taak begint is het vaak nog donker. Het is dus heel belangrijk dat hij kledij aan heeft die hem goed zichtbaar maakt in het verkeer. Daarom is zijn kledij fluorescerend. Bovendien stopt de ophaalwagen heel vaak omdat hij aan elk huis afval meeneemt. Dat betekent dat auto s, fietsers of voetgangers een afvalwagen inhalen of proberen voorbij te steken. Ook als jullie als fietsers op het fietspad rijden moeten jullie goed opletten. Het fietspad ligt meestal rechts van de ophaalwagen, deze staat stil om de afvalophalers de kans te geven de zakken in te laden. Een afvalophaler kan dus over het fietspad komen om de afvalzakken te nemen. Als de afvalwagen verder rijdt zal hij natuurlijk goed uitkijken. Maar het is altijd slim om zelf mee op te letten. Om de veiligheid te bewaken beschikt de afvalwagen over verschillende communicatiemiddelen. Camera - Vooraan bij de chauffeur bevindt zich een camerascherm. Zo kan de chauffeur zien wat de laders achteraan doen. Het is handig dat de chauffeur weet wanneer de afvalophalers klaar zijn met het nemen van afval van de stoep zodat hij kan verder rijden. Maar ook voor de veiligheid is dit zeer belangrijk. Bijvoorbeeld: zodat de chauffeur niet achteruit rijdt als er nog mensen staan. Toeter - Als de chauffeur iets opmerkt: bv afval dat over het hoofd gezien is of gevaar in het verkeer voor een lader dan zal hij toeteren om de afvalophaler te waarschuwen. Zwaailichten Een afvalwagen heeft altijd oranje zwaailichten aan staan. Zo weet iedereen in het verkeer dat daar mensen aan het werk zijn, dat ze moeten opletten. Pieptoon - Bij het achteruit rijden maakt de vrachtwagen een luide pieptoon. Zo zijn mensen gewaarschuwd als ze achter de vrachtwagen staan dat er gevaar dreigt. Andere meldingen van de laders aan de inwoners o Bvb. De Rode STOP-sticker wordt op een pmd-zak gekleefd. Zo weten de inwoners dat zijn pmd-zak is blijven staan omdat hij fout gesorteerd is. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 7

3.Afval aanbieden aan de ophaalwagen 3.1 Welk afval zet je op de stoep? Hoe bied je je afval aan op de stoep? Restafval In een restafvalzak van Incovo Pmd In een blauwe zak van Incovo Papier en karton In een gesloten kartonnen doos, samengebonden met natuurtouw Gft In een witte zak van Incovo of in een groene container 3.2 Wat gebeurt er met je afval? Nadat je je afval op straat hebt gezet en de afvalwagen het opgehaald heeft, wordt het afval verwerkt. Hoe dat gebeurt, verschilt voor elke soort afval. Er zijn twee hoofdmogelijkheden: (1) Naar de verbrandingsoven Niet-recycleerbaar afval zoals restafval wordt VERBRAND. De restafvalzakken die de afvalwagen van Incovo bij jou ophaalt belanden uiteindelijk in de VERBRANDINGSOVEN. De laatste jaren wordt de warmte die vrijkomt bij het verbranden opgevangen. Deze warmte wordt bijvoorbeeld gebruikt om huizen mee te verwarmen. (2) Naar de recyclagefabriek Recycleerbaar afval zoals papier-karton, glas en pmd wordt GERECYCLEERD. Het recycleerbaar afval dat de afvalwagen van Incovo ophaalt bij jou thuis belandt uiteindelijk in de RECYCLAGEFABRIEK. Daar worden er opnieuw spullen van gemaakt. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 8

3.3. De ladder van Lansink Ladder van Lansink Afval verbranden in een verbrandingsoven is minder goed dan afval recycleren of composteren. Dat leer je ook in de Ladder van Lansink. Deze ladder beschrijft de mogelijke manieren waarop afval gebruikt of verwerkt wordt. Onderaan de ladder staat de manier van verwerken die het minst goed is. Hoe hoger we op de ladder klimmen, hoe beter voor het milieu, de mens en de aarde. Afval verbranden is duur en milieubelastend. Daarom betaal je voor restafvalzakken (1,8 euro). Maar afval zoals papier, glas of pmd gaat naar de recyclagefabriek. Er worden nieuwe producten van gemaakt. Daarom is gesorteerd afval gratis (glas, papier) of heel goedkoop (pmd-zak: 12,5 cent). Waarom laten we de mensen hier minder voor betalen? Dat doen we expres: zo hopen we dat zoveel mogelijk mensen hun afval zullen sorteren in plaats van bij het restafval te stoppen. Waarom is recycleren van afval beter goed? Het maken van nieuwe spullen vraagt grondstof, materialen van de aarde. Eenmaal deze materialen uit de aarde zijn gehaald, moeten we er zo goed mogelijk mee omgaan. De aarde is immers niet oneindig groot. En van sommige materialen hebben we maar een beperkte voorraad. Daarom is het goed om afval te sorteren en te recycleren. Zo kunnen we zo goed als mogelijk nog iets nuttigs doen met het afval. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 9

Afbeeldingen: Afval storten, verbranden is meer belastend dan afval recycleren Restafval storten: zeer milieubelastend Nieuwe grondstoffen ontginnen: zeer milieubelastend Restafval verbranden: milieubelastend Plastic flessen recycleren: minder milieubelastend MEDIA-ONDERSTEUNING (+/-15 min) : Wat mag in de restafvalzak, wat kan gesorteerd worden? http://www.hetklokhuis.nl/onderwerp/plastic/1/ Nienke onderzoekt de inhoud van een gemiddelde afvalzak. Met verrassende resultaten! Zo'n 80 procent van de inhoud kan worden gerecycleerd. Ook plastic. Maar omdat er zo veel verschillende soorten plastic bestaan is dat niet gemakkelijk. Nienke gaat op bezoek bij een grote plastic sorteerinstallatie. Verder maakt ze kennis met een onderzoeker die van plastic weer olie kan maken! - Plastic recycling (4/4/2014 Het Klokhuis) INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 10

3.4 Sorteren van afval (1) Hoe sorteer je papier-karton, pmd en gft? Afval dat gerecycleerd kan worden hou je thuis apart bij. Dat noemt sorteren. Bijna iedereen heeft in zijn huis een plaats waar afval gesorteerd wordt. Dat kan zijn in de garage, berging, keuken of nog een andere plaats. Op de juiste dag zet je mama of papa het afval dan buiten en haalt de afvalwagen van Incovo het op. Gesorteerd afval wordt gratis of bijna gratis opgehaald. Sorteren is bovendien veel beter voor het milieu. Want gesorteerd afval gaat niet naar de verbrandingsoven maar naar de recyclagefabriek. Papier/karton kan je om de 14 dagen meegeven met de papierophaling aan huis. Van papier wordt nieuw papier gemaakt in de papierfabriek. De pmd-zak kan je om de 14 dagen meegeven met de pmdophaling aan huis. Hittebestendig glas is glas dat niet smelt bij hoge temperaturen. Dit is niet goed voor de recyclage van gewoon glas. Glas kan je één keer per maand meegeven met de glasophaling aan huis. De gft-container kan je buiten zetten op de dag van de gftophaling aan huis. GFT. OK: NIET OK: Gft wordt verwerkt tot compost. Gft is groente-, fruit- en tuinafval. Bladeren takjes, gras, bloemen -vlees, vis, mosselschelpen Bereide of onbereide keukenresten - aarde, vloeistoffen INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 11

Wat doe je met je ander afval? Recyclagepark: Soms heb je afval dat te groot is om in je restafvalzak te steken. Of je hebt gevaarlijk afval. Of je hebt spullen die voor jou afval zijn omdat je ze niet meer kan gebruiken (bv kleren die te klein zijn, speelgoed voor kleuters), maar die best nog bruikbaar zijn voor iemand anders. Met dit afval kan je op het recyclagepark terecht. Wat kan je zoal naar het recyclagepark brengen? - Grote stukken afval - Gevaarlijk afval - Herbruikbare spullen - Ander sorteerbaar en recycleerbaar materiaal zoals: hout, metaal, piepschuim, harde plastiek of plastiek folies - Alle oude elektrische apparaten Wist je dat? - Staal -net zoals glas- oneindig recycleerbaar is en dat zonder enig verlies aan kwaliteit? - Een drankkarton (pmd) uit drie verschillende materialen bestaat? o 75% is karton o 20% is plastic o 5% is aluminium INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 12

(2) Oefeningen over juist sorteren Leerkrachten kunnen gratis lesmateriaal verkrijgen ter ondersteuning van de lessen en oefeningen over sorteren (communicatie@incovo.be of 02 721 07 31). de sorteerflyer (een afbeelding van de sorteerflyer en de flyers zelf kan je verkrijgen bij Incovo brenda.scheepmans@incovo.be) voorbeeld zie bijlage Boekje De Fosties Boekje De vuilnisbakmakkers Pmd-zak a.d.h.v. juiste en foute lege verpakkingen in een demo-pmd-zak kan je uitleggen wat wel en niet bij pmd mag. Voorleesboekje De vuilnisman Van alle individuele oefeningen zijn de oplossingen in de bijlage achteraan terug te vinden. (1) KLASSIKALE OEFENING: Sorteerspel: Is dit stuk afval pmd of restafval? Leerlingen gooien afval in de juiste afvalbak (+/- 15 minuten). Leerdoel: De leerling weet welke verpakkingen bij pmd horen en welke verpakkingen in de restafvalzak moeten. Opzet: Zet in de klas twee bakken of zakken voor afval klaar. Op de ene kleef je een wit papier met restafval erop en op de andere een blauw papier met pmd erop. Verzamel op voorhand lege verpakkingen en stop ze in een zak. Zorg dat het zowel pmd-afval betreft als restafval. Elke leerling neemt blindelings een stuk afval uit de zak. Hij of zij moet het stuk afval in de juiste afvalbak gooien en vertelt waarom. Variant: Welk plastics horen in de pmd-zak? Hier kiest de leerling uit een zak met enkel plastic afval en gooit het in de juiste afvalbak. Ofwel bij de pmd (plastic flessen of flacons) ofwel in de restafvalbak (folies, plastic potjes of schrootjes, plastic verpakkingen van alles wat geen vloeistoffen zijn, ). Meer oefeningen vind je in bijlage. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 13

3.4 Hoe wordt het afval gerecycleerd? (1) Papier en karton Papier en karton wordt opgehaald door de afvalwagen en naar een centrale opslagplaats ( overslag ) voor papier gebracht. Daarna gaat het papier en karton naar de recyclagefabriek. Hoe gaat de recyclage van papier in zijn werk? Bij het papier en karton wordt water gedaan zodat het pulp wordt. Dan wordt het water uit de pulp gehaald en wordt alles gedroogd en samengeperst. Uiteindelijk kan er zo weer nieuw papier en karton van gemaakt worden. Papier kan gerecycleerd worden, maar niet oneindig veel keer. Papiervezels kunnen 5 tot 7 keer opnieuw worden gebruikt. Daarna is de pulp niet goed genoeg meer om nog stevig papier te krijgen. Wat is de oplossing? Om de kwaliteit van het papier te verhogen kunnen nieuwe vezels toegevoegd worden. Weetje: van het papier dat ingezameld wordt door Incovo worden kranten gemaakt: Het Nieuwsblad en Het Laatste Nieuws. Waarom is recycleren van papier beter dan nieuw papier maken? Nieuw papier wordt gemaakt van houtvezels afkomstig van bomen. Papier recycleren bespaart op hout, water en energie: Wat kan je zelf doen? papier hergebruiken door bijvoorbeeld ook op de achterkant te schrijven gerecycleerd papier kopen gewoon minder papier gebruiken (preventie) Je papierafval niet bij het restafval gooien, maar het sorteren door het in de papiermand in de klas te gooien. MEDIA-ONDERSTEUNING (+/- 4 min) : Hoe wordt papier gemaakt? http://schooltv.nl/video/papier-hoe-wordt-het-eigenlijk-gemaakt/#q=recyclage%20papier Recyclage van papier: van oud papier wordt nieuw papier gemaakt. http://schooltv.nl/video/papierfabriek-van-oud-papier-wordt-nieuw-papiergemaakt/#q=recyclage%20papier Recyclage van papier en karton bij Van Gansewinkel. (1 e min., event. ook vanaf 1.45 min.) https://www.youtube.com/watch?v=1zgvdr1trm4&list=plagmsp02p8fzcdl5gqqtihleanjai4rs_ INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 14

(2) Pmd De pmd-zakken worden opgehaald door de ophaalwagen en naar een centrale opslagplaats ( overslag ) gebracht. Daarna gaat de pmd naar een grote pmd-sorteerinstallatie. Plastic flessen, metaal en drankkartons worden van elkaar gescheiden en het onzuivere materiaal zoals glas, papier enz wordt eruit gehaald. In een recyclagefabriek worden de plastic flessen gewassen en vermalen tot korreltjes. De plastic korreltjes worden omgesmolten tot nieuwe plastic voorwerpen: nieuwe plastic flessen, fleece handschoenen, plastic kratten enz Ook metaal en drankkartons wordt gerecycleerd. Van metaal worden metalen producten gemaakt, bv fietsen, auto s, Van drankkartons worden bijvoorbeeld eierdoosjes gemaakt. MEDIA-ONDERSTEUNING ( 3 min.) Wat gebeurt er met de pmd nadat de ophaalwagen de blauwe zak heeft opgehaald? Sorteren, scheiden en recyclage van pmd (Bron: Indaver, pmd-installatie in Willebroek) : https://www.youtube.com/watch?v=afp32iyqbak (3) Glas Glazen flessen en bokalen worden opgehaald door de afvalwagen en naar een centrale opslagplaats ( overslag ) voor glas gebracht. Daarna gaat het glas naar de recyclagefabriek voor glas. De glazen flessen en bokalen worden gewassen en alles wat er niet in thuis hoort zoals papier, metaal, wordt eruit gehaald. Het zuiver glas dat overblijft wordt gebroken tot kleine glasscherven. In de glasfabriek worden de glasscherfjes opnieuw gesmolten tot nieuwe glazen flessen en bokalen. Glas is een fantastisch product voor recyclage: glas kan oneindig keer gerecycleerd worden zonder dat de kwaliteit vermindert. Waarom is het beter om gebruikt glas opnieuw te smelten dan om nieuw glas te maken? Nieuw glas wordt gemaakt van o.a. zand. Als we glas recycleren gebruiken we dus minder zand uit de natuur. Weetje: Een bierflesje bestaat vandaag al uit 80% oud glas en slechts 20% uit nieuw glas. MEDIA-ONDERSTEUNING ( 3 min) : Hoe wordt glas gerecycleerd (Bron: Van Gansewinkel: ophalen, sorteren, reinigen en verwerken van glas https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=g1-baf4yxg4 INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 15

(4) Gft Gft is groente-, fruit- en tuinafval. De gft-container kan je buiten zetten op de dag van de gft-ophaling aan huis. Groente-, fruit en tuinafval wordt gecomposteerd. Het resultaat noemen we compost. Compost wordt gebruikt in de tuin om planten beter te laten groeien en de bodem te verbeteren. Besluit: Waarom is sorteren belangrijk? 1. het is beter voor het milieu 2. het is minder duur 3. grondstoffen van de aarde raken minder snel uitgeput 4. recycleren vraagt meestal minder energie dan het maken van nieuwe producten. Samenvatting : Overzicht van de recyclageprocessen Afval Proces Product Glas Sorteren, breken, zeven gerecycleerd tot nieuw glas oneindig, geen kwaliteitsverlies Papier Pulp maken, persen en drogen recyclage tot nieuw papier kwaliteitsverlies van houtvezel: hergebruik 5 tot 7 keer GFT Compostering Compost Pmd Plastic fles Metaal Drankkarton Sorteren, vermalen, zeven Sorteren, smelten, vormgeven Sorteren, recycleren nieuwe plastic producten, fleece fietsen, auto s, conserven papier/karton, cementindustrie INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 16

BIJLAGEN Hulp bij de les: 1 Pmd-sorteerregels Juist-Fout... 29 2 De Ladder van Lansink (twee weergaven)... 29 3 Individuele invuloefeningen voor leerlingen over juist sorteren... 34 3.1 Verbind het afval met de manier waarop het wordt verwerkt.... 35 3.2 Sorteren van papier-karton. Verbind.... 36 3.3 Ontcijfer de wat-waar wirwar.... 37 3.4 Zoek in de fout gesorteerde zak de 7 voorwerpen die NIET bij pmd horen.... 38 3.5 Verbind de cijfers en ontdek welk soort afval we zoeken.... 39 3.6 ANTWOORDEN op de individuele invuloefeningen... 42 INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad 17

Pmd sorteergids Pmd Juist Niet toegelaten bij pmd INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 18

Ladder van Lansink INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 19

INDIVIDUELE OEFENING: Verbind het afval met de manier waarop het wordt verwerkt. Trek pijlen. Glas Restafvalzak Verbrandingsoven Papier en karton Pmd Recyclagefabriek Gft INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 20

INDIVIDUELE OEFENING: Omcirkel de 12 letters van de 12 voorwerpen die niet thuishoren bij het papier-karton. Klaar? Zet dan gewoon alle omcirkelde letters in de juiste volgorde achter elkaar. Op die manier kan je onderstaande zin aanvullen. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 21

INDIVIDUELE OEFENING: Sorteer de woorden uit het vierkant. Zoek in deze letterbrij de woorden uit onderstaande lijst en doorstreep ze. De woorden kunnen in eender welke richting staan. Let op: je mag elke letter maar één keer gebruiken. Je zal zien dat er een aantal letters overblijven. Zet ze in volgorde achter elkaar om de geheime boodschap te ontdekken! INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 22

INDIVIDUELE OEFENING: Ontcijfer de wat-waar wirwar. Volg de lijntjes en ontdek wat waar moet. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 23

INDIVIDUELE OEFENING: Breng de plastic fles naar de pmd-zak. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 24

INDIVIDUELE OEFENING: Zoek de zeven verschillen. Tip: Zoek in de FOUT gesorteerde zak de 7 voorwerpen die NIET bij pmd horen. INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 25

INDIVIDUELE OEFENING: Verbind de cijfers. Tip: Welk soort afval zoeken we? INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 26

OPLOSSINGEN INCOVO De afvalwagen komt langs - Lespakket afval basisonderwijs 1 e graad Page 27