Binnenvaart Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) Bescherming tegen overstromingen Een plek voor verschillende natuurtypes De Zeeschelde is onderhevig aan het getij De aanslibbing van dit deel van de Zeeschelde van de Noordzee. De combinatie van een heeft in de loop der jaren getijdennatuur extreem stormtij en een hoge afvoer van hemelwater (slikken en schorren) doen ontstaan. Slikken uit de gebieden stroomopwaarts en schorren worden ook wel de filters van kan tot uitzonderlijk hoge waterstanden leiden. de rivier genoemd. Ze zuiveren het water, Om Vlaanderen te beschermen tegen en vogels komen er Zeeschelde voedsel en rust zoeken. De knijt onder overstromingen vanuit de Zeeschelde, lanceerde de Vlaamse Regering het Sigmaplan. wordt dit natuurtype Europees beschermd. controle? Omdat slikken en schorren zo zeldzaam zijn, Langs de Zeeschelde en haar zijrivieren worden dijken verhoogd en gecontroleerde men wordt voor pleziervaart, mag die waar- De Culicoides riethi de knijt Als de Zeeschelde opnieuw in gebruik geno- Gentbrugge-Melle overstromingsgebied aangelegd. In het devolle natuur niet verloren gaan. De natuur die langs de Schelde voorkomt zorgt voor hinder meest stroomopwaartse gedeelte van de die door het project wijzigt, zal op een andere plaats volop ontwikkelingskansen Zeeschelde, tussen Een Gentbrugge Melle, visie op het krijgen. gebied worden de veiligheidsnormen van het Sigmaplan nog niet gehaald. manier om getijdennatuur tot ontwikkeling rivieromgeving. In opdracht Experts bestuderen momenteel de beste in de woonkernen in deze te laten komen in een voormalige zandontginningsput van W&Z hebben het Konink- in Melle en in het gebied Ham lijk Belgisch APRIL Instituut 2012 voor De dijken moeten nog aangepast worden, opdat Gent, Destelbergen en Melle niet in Wetteren. Natuurwetenschappen (KBIN) meer bedreigd worden door extreme waterstanden op de Zeeschelde. Bovendien be- Het geïntegreerd plan voor de Zeeschelde in samenwerking met de lemmert de aanslibbing van de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle kan ook aansluiten Universiteit Antwerpen (UA) een vlotte afvoer van het hemelwater uit bij de plannen voor groenontwik- en het Instituut voor Natuur de gebieden langs de rivier. De aanslibbing keling van stad Gent. In de Gentbrugse Een geïntegreerd plan voor de Zeeschelde mee de Europese Unie haar internationale en Bos (INBO) handel onderzoek en mobiliteit verricht naar dit venijnige insect. wil wegwerken, is noodzakelijk om de regio te Meersen ontwikkelt de stad immers een recreatie- en groengebied. Als tussen Gentbrugge en Melle beschermen tegen wateroverlast. stimuleren. één van De de vier Seine-Scheldeverbinding zal straks de drukte op de Een permanente vernatting [logo De van Zeeschelde of foto in verband tussen Gentbrugge met Sigmaplan] en Melle groenpolen is toe aan van een de op-staknapbeurt. Waarom? Momenteel is dit deel ruimte, van de groen Zeeschelde en ontspanning De Zeeschelde bieden aan tussen Gentbrugge en Melle heeft ook natuur- Ringvaart moet het en gebied de Zeeschelde immers alleen maar doen toenemen. door de bouw van een nieuwe sluis zou de knijtenplaag Varen, wandelen en fietsen de stedelingen. Het geïntegreerd project gedeeltelijk dichtgeslibd. Daardoor is de rivier onbevaarbaar potenties. De gevarieerde Scheldenatuur wordt in ere hersteld. De nieuwe vaarroute zal voor pleziervaarders kan de groenpool Gentbrugse Meersen definitief van de baan ruimen. geworden ronduit een en watert verademing ze niet zijn. meer Zo goed is ze af. Een Damvallei slechte afwatering bijkomende impulsen Zo zal geven. ook een waaier aan belevingsmogelijkheden worden een verhoogt stuk eenvoudiger het risico te op bevaren, overstromingen en loopt en werkt knijtenplagen in geboden voor wandelaars en fietsers. ook de door hand. een Om mooi Gent, en Destelbergen aantrekkelijk en landschap. De route zal mettertijd ook nieuwe Melle tegen overstromingen te beschermen, heeft de Vlaamse Regering veiligheidsdoelstellingen vooropgesteld als wandelaars in het Sigmaplan. en fietsers Deze veiligheidsdoelstel- Al deze functies combineren op dit deel van de recreanten en toeristen aantrekken zowel Zeeschelde vormt een ingewikkeld vraagstuk. pleziervaarders, langs lingen het water. Welke is de beste manier om de veiligheidsdoelstellingen te behalen, worden in dit gebied nog niet gehaald. Ook de knijtenproblematiek de knijtenproblemen op te lossen, en recreatievaart opnieuw verdient een definitieve oplossing. Al die recreanten willen van een mooie en mogelijk te maken, met respect voor de belevings- en natuurpotenties? De integratie van de verschillende functies werd eerst frisse Ook omgeving wordt bekeken kunnen of genieten. de bevaarbaarheid De aangeslibdsen Gentbrugge Zeeschelde en biedt Melle vandaag verbeterd een kan worden. De historische van de Zeeschelde tus- weinig vaarroute aanlokkelijk waarlangs zicht. schepen Bovendien via werkt uitvoerig bestudeerd. De grote lijnen zijn nu beschreven in een Gentbrugge vroeger de stad de aanslibbing knijtenplagen in de hand. ontwerp van inrichtingsplan. In deze nieuwsbrief lees je over de binnenvaarden, kan opgewaardeerd worden. Zo ontstaat een Die zijn vandaag behoorlijk hinderlijk voor plannen voor het gebied die momenteel op tafel liggen. de omwonenden aantrekkelijke en nieuwe zorgen route ook voor de overlast recreatievaart. Een route die bovendien bij passanten. voorkomt Deze problematiek dat plezierboten moet en commerciële schepen definitief opgelost worden. in elkaars vaarwater komen op de drukke Gentse Ringvaart. Dit Michaël De Beukelaer-Dossche, past prima in het trans-europese transportnetwerk (TEN-T), waar- projectingenieur Waterwegen en Zeekanaal NV BEVAARBAARHEID BOVEN-ZEESCHELDE APRIL 2012 01
Binnenvaart Waarom is een geïntegreerd plan nodig? De herinrichting van de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle kan verschillende voordelen tezelfdertijd realiseren. De Zeeschelde haar oorspronkelijke karakter teruggeven, de bescherming tegen overstromingen volgens het Sigmaplan realiseren, de afwatering verzekeren en het knijtenprobleem uit de wereld helpen. Bij dit alles mogen de natuurpotenties niet verloren gaan, en zal de vaarroute naar Gent verbeteren. Een opgeknapte Zeeschelde zal daarenboven tal van recreanten op en langs het water aantrekken. Een integrale visie is nodig om al deze doelstellingen met hun veelzijdigheid aan functies in dit gebied op elkaar af te stemmen. Bescherming tegen overstromingen De Zeeschelde is onderhevig aan het getij van de Noordzee. De combinatie van een extreem stormtij en een hoge afvoer van hemelwater uit de gebieden stroomopwaarts kan tot uitzonderlijk hoge waterstanden leiden. Om Vlaanderen te beschermen tegen overstromingen vanuit de Zeeschelde, lanceerde de Vlaamse Regering het Sigmaplan. Langs de Zeeschelde en haar zijrivieren worden dijken verhoogd en gecontroleerde overstromingsgebied aangelegd. In het meest stroomopwaartse gedeelte van de Zeeschelde, tussen Gentbrugge en Melle, worden de veiligheidsnormen van het Sigmaplan nog niet gehaald. De dijken moeten nog aangepast worden, opdat Gent, Destelbergen en Melle niet meer bedreigd worden door extreme waterstanden op de Zeeschelde. Bovendien belemmert de aanslibbing van de Zeeschelde een vlotte afvoer van het hemelwater uit de gebieden langs de rivier. De aanslibbing wegwerken, is noodzakelijk om de regio te beschermen tegen wateroverlast. Een betere vaarroute Gent is één en al water: geen wonder dat de stad zo in trek is bij pleziervaarders. Zowel via het noorden (Kanaal Gent-Terneuzen), het noordwesten (Kanaal Gent-Oostende), het zuidwesten (Leie) als het zuiden (Bovenschelde) kan je de Gentse binnenstad binnenvaren. Plezierboten die vanuit het oosten komen, kunnen echter alleen via een omweg naar Gent: via de Ringvaart, door de sluis van Merelbeke en de Brusselsepoortsluis. Dat parcours is onhandig, weinig aantrekkelijk en ook druk bevaren. De Ringvaart wordt immers veelvuldig gebruikt door professionele schepen. Aan de bruggen en aan de sluis van Merelbeke is dat drukke verkeer niet bevorderlijk voor de veiligheid. Wanneer straks de Seine- Scheldeverbinding voltooid is, zal de drukte alleen maar toenemen. APRIL 2012 02
Varen, wandelen en fietsen De nieuwe vaarroute zal voor pleziervaarders ronduit een verademing zijn. Zo is ze een stuk eenvoudiger te bevaren, en loopt ook door een mooi en aantrekkelijk landschap. Naast de omwonenden en de huidige gebruikers zal de route mettertijd ook nieuwe recreanten en toeristen aantrekken zoals wandelaars en fietsers. Knijtenproblematiek Al die recreanten willen van een mooie en frisse omgeving kunnen genieten. De aangeslibde Zeeschelde biedt vandaag een weinig aanlokkelijk zicht. Bovendien werkt de aanslibbing knijtenplagen in de hand. Die zijn vandaag behoorlijk hinderlijk voor de omwonenden en zorgen ook voor overlast bij passanten. Deze problematiek moet definitief opgelost worden. Een plek voor verschillende natuurtypes De aanslibbing van dit deel van de Zeeschelde heeft in de loop der jaren getijdennatuur (slikken en schorren) doen ontstaan. Slikken en schorren worden ook wel de filters van de rivier genoemd. Ze zuiveren het water, en vogels komen er voedsel en rust zoeken. Omdat slikken en schorren zo zeldzaam zijn, wordt dit natuurtype Europees beschermd. De opwaardering van de Zeeschelde mag die waardevolle natuur niet verloren doen gaan. De natuur die door het project wijzigt, zal op een andere plaats volop ontwikkelingskansen krijgen. Experts bestuderen momenteel de beste manier om getijdennatuur tot ontwikkeling te laten komen in een voormalige zandontginningsput in Melle en in het gebied Ham in Wetteren. Het geïntegreerd plan voor de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle kan ook aansluiten bij de plannen voor groenontwikkeling van de stad Gent. In de Gentbrugse Meersen ontwikkelt de stad immers een recreatie- en groengebied. Als één van de vier groenpolen van de stad moet het gebied ruimte, groen en ontspanning bieden aan de stedelingen. Het geïntegreerd project kan de groenpool Gentbrugse Meersen Damvallei bijkomende impulsen geven. kanaal Gent-Oostende kanaal Gent-Terneuzen Gent Zeeschelde Leie Bovenschelde De huidige vaarroutes naar Gent. APRIL 2012 03
Goed voorbereid aan de start Om de beste oplossing te vinden voor de herinrichting van de Zeeschelde is vooraf reeds veel werk verzet. Zo zijn een aantal mogelijke alternatieven bestudeerd. De bouw van een sluis in Heusden kwam als beste variant naar voren. Deze voorkeursoplossing en de bijhorende kosten zijn vervolgens uitgebreid onder de loep genomen. Wat ging vooraf? Aan de opmaak van het geïntegreerd plan gingen een heleboel studies vooraf. In 2009 besliste het Bekkenbestuur van het Benedenscheldebekken om de opmaak van een geïntegreerd project te starten met als doel het traject van de Zeeschelde dat nu grotendeels is aangezand, herin te richten voor recreatie en natuur. Vooraleer deze actie werd opgenomen in het Bekkenvoortgangsrapport 2010 van het Benedenscheldebekken werd een grondig vooronderzoek uitgevoerd. Dat omvatte verschillende elementen: Het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) onderzocht de ecologische potenties van het gebied. Het Waterbouwkundig Laboratorium (WL) ging de mogelijkheden voor bevaarbaarheid na en de impact op de waterpeilen. Het adviesbureau Haskoning beschreef nauwkeurig de afweging van de verschillende varianten en de haalbaarheid ervan. In 2010 begon Waterwegen en Zeekanaal NV (W&Z) met de opmaak van het geïntegreerde plan voor de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle. In de eerste helft van 2011 vond een kosteneffectiviteitsanalyse van de voorkeurs-variant plaats. Vervolgens werd een ontwerp van inrichtingsplan opgemaakt. Bij deze stap werden heel wat instanties en organisaties betrokken: het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), de provincie Oost-Vlaanderen, de stad Gent en de gemeenten Destelbergen en Melle, maar ook pleziervaartorganisaties, waterbeheerders, natuurorganisaties en toeristische diensten. APRIL 2012 04
Van drie opties naar één voorkeursvariant 1. Uitbaggeren van de Zeeschelde De Zeeschelde wordt uitgebaggerd tussen de Ringvaart in Melle, waar ongeveer 1 meter diep gebaggerd moet worden, en de bestaande sluis in Gentbrugge, waar ongeveer 5 meter diep gebaggerd moet worden. Dat zijn de baggerdieptes die nodig zijn om het vroegere niveau van de rivierbodem te herstellen. 2. Bouw van een nieuwe sluis Ergens tussen Gentbrugge en Melle wordt een nieuwe sluis gebouwd. Tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis wordt het waterpeil opgestuwd. Tussen de nieuwe sluis en de Ringvaart wordt de vaargeul uitgebaggerd zoals in oplossing 1. 3. Aanleg van een groene geul De vaargeul wordt over het volledige traject uitgebaggerd zoals in optie 1. Tussen de vaargeul en de bestaande slikken en schorren wordt een barrière gebouwd. Op deze manier is er ruimte beschikbaar voor een vaargeul én voor de natuurwaarden. Variant 1: uitbaggeren Zeeschelde huidig niveau slib tot hier wordt gebaggerd Variant 2: nieuwe sluis huidig niveau slib tot hier wordt gebaggerd Variant 3: groene vaargeul huidig niveau slib tot hier wordt gebaggerd Op basis van de voorstudie kwam één oplossing als beste naar voren. De bouw van een nieuwe sluis in Heusden (optie 2) wordt gecombineerd met onderhoudsbaggerwerken en het behoud van getijdennatuur. Wat waren de belangrijkste argumenten om voor deze oplossing te kiezen? 1. Minder baggerwerken Het hernemen van de onderhoudsbaggerwerken kost minder wanneer één pand (tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis) opgestuwd wordt (optie 2) dan wanneer het volledige traject moet gebaggerd worden (zoals in optie 1 en 3). Het opgestuwde traject moet immers niet gebaggerd worden. 2. Minder dijkwerken Met deze oplossing is het niet meer nodig om de dijken aan beide oevers te verhogen tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis (over een afstand van 5 kilometer). Die dijkverhoging was wel voorzien in het Sigmaplan en blijft ook nodig in optie 1 en 3 om Gent, Destelbergen en Melle te beschermen tegen wateroverlast. Wanneer de dijken niet verhoogd moeten worden, spaart dit kosten. Nog een voordeel: de hogere dijken nemen geen extra ruimte in en de mooie uitzichten op het water blijven behouden. De uitgespaarde kosten aan baggerwerken en dijkwerken compenseren ruimschoots de kost om de nieuwe sluis te bouwen, zoals voorzien is in oplossing 2. APRIL 2012 05
De kosteneffectiviteitsanalyse: voorkeursvariant tegen het licht De voorstudie bracht klaarheid over de beste optie, maar die moest nog verder in detail uitgewerkt worden. Waar komt de sluis? Voor welk type wordt gekozen? Welk vaarprofiel zal gebaggerd worden? Hoe wordt de natuurbalans in evenwicht gehouden? Een zogenaamde kosteneffectiviteitsanalyse bestudeerde alle investeringen die nodig zijn voor het project. Het doel: de meest voordelige technische variant bepalen voor de bouw van de sluis. Gentbrugge E17 De locatie E17 De locatie tussenin Heusden Wat werd er in de kosteneffectiviteitsanalyse zoal onderzocht? Voorkeurslocatie N447 1. Waar komt de sluis? Drie mogelijke locaties werden onderzocht. De locatie ten noorden van de brug van de N447, de Heusdenbaan, kwam als beste naar voor. De sluis verder stroomopwaarts bouwen zou meer kosten omdat dan meer onderhoudsbaggerwerken en meer dijkwerken nodig zijn. De sluis verder stroomafwaarts bouwen zou een grotere impact op de natuurbalans tot gevolg hebben. Bovendien zou de Zeeschelde in deze oplossing over minder bufferruimte beschikken tijdens een storm. Heusdenbaan Melle De drie verschillende sluislocaties 2. Welke soort sluis? De afmetingen, het aantal en het type van de sluisdeuren, het type voorhaven: tijdens de kosteneffectiviteitsanalyse werd ook de beste sluisconfiguratie bepaald. Er werd gekozen voor een sluis die via een tussendeur kan worden aangepast aan het aantal vaartuigen en hun omvang. Zo wordt zuinig omgesprongen met water én blijven de wachttijden aan de sluis aanvaardbaar. Wanneer nodig kunnen ook grotere vaartuigen of een groter aantal vaartuigen tegelijk versast worden. Simulatie van een sluis met tussendeur APRIL 2012 06
15.0 19.2 3. Welk vaarwegprofiel? Het profiel van een vaarweg voor recreatievaart kan worden afgestemd op jachtvaart of op passagiervaart. Uiteindelijk werd gekozen voor een tijonafhankelijk dubbelstrooks jachtvaartprofiel, dat ook passagiervaart toelaat. Een volledig dubbelstrooks passagiervaartprofiel zou de kostprijs sterk doen stijgen. Passagiersboten zijn immers groter dan jachten en vergen een groter/dieper profiel. In het gekozen vaarprofiel zullen twee passagiervaartuigen elkaar kunnen kruisen, maar alleen op welbepaalde locaties 55.0 6.6 23.8 1.6 1.6 4.0 Passagiersvaart Pleziervaart Afmetingen jacht- en passagiervaart 4. Hoe de natuurbalans in evenwicht houden? De getijdennatuur stroomopwaarts van de nieuwe sluis, op het traject tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis, zal evolueren naar een ander type riviernatuur, dat niet afhankelijk is van de getijden. Zones met oevervegetatie en brede rietkragen zullen hier straks het uitzicht bepalen. De slikken en schorren krijgen een nieuwe kans op een andere locatie in de omgeving. Waar wordt de getijdennatuur goedgemaakt? Verschillende locaties werden onderzocht. De zandput van Melle en het deelgebied Ham van het Sigmaproject Bastenakkers bleken de beste zoeklocaties. Zowel qua oppervlakte, ecosysteemfuncties, als kostprijs bieden beide plekken voordelen. Samengevat: welk scenario van de voorkeursvariant is het meest voordelig? Het meest voordelige scenario voor de bouw van de sluis in Heusden ziet er als volgt uit: locatie: ten noorden van de Heusdenbaan (N447) verhoogde waterkeringen volgens het Sigmaplan afwaarts de sluis behoud van de dijken opwaarts van de sluis vaarprofiel: jachtvaartprofiel, dat ook passagiervaart toelaat afmetingen sluiskolk: lengte aanpasbaar door tussendeur riviernatuur opwaarts (Gentbrugge Heusden): tijonafhankelijke riviernatuur riviernatuur afwaarts: getijdennatuur in zandput (Melle) en Ham (Wetteren) APRIL 2012 07
Rivertours Welke functies stimuleert het project Zeeschelde Gentbrugge-Melle? Gentbrugge Gent Destelbergen Laarne Schelde ringvaart Wetteren Schelde Merelbeke Melle De huidige vaarroutes naar Gent. Het project beoogt tezelfertijd vier functies: beschermen van de bevolking tegen overstromingen door de realisatie van het Sigmaplan en de verbetering van de waterafvoer, benutten van natuurpotenties, opnieuw bevaarbaar maken voor pleziervaart, en het uitbouwen van zachte recreatieve belevingswaarden. APRIL 2012 08
E17 Niet-getijdenafhankelijk deel met riviernatuur De nieuwe sluis splitst het gebied op in een deel mét en zonder getij Gentbrugge Heusden Beschermen tegen overstromingen als prioriteit Het projectgebied Zeeschelde Gentbrugge-Melle ligt aan het uiteinde van het Zeescheldebekken. Het getijdengebied van de Schelde wordt er momenteel begrensd door een stuw en een sluis in Gentbrugge. De bouw van een nieuwe sluis zal het gebied opsplitsten in een deel zonder getij en een deel met getij. Beide delen worden op een specifieke manier ingericht. getijdenafhankelijke deel Tussen de nieuwe sluis en de samenvloeiing met de Ringvaart in Melle blijft de Zeeschelde onderhevig aan de getijden. Op het ritme van eb en vloed stroomt er dagelijks water in en uit. Heel af en toe komt er een uitzonderlijk hoogwater voor op de Zeeschelde. Dat gebeurt wanneer een stormtij samenvalt met een hoge afvoer van regenwater van stroomopwaarts. In deze extreme situatie kanaal Gent-Oostende K1 Toeristische Leie Ringvaart (W) Evergem Brugse Vaart K2 Ringvaart (N) Heusdenbaan Getijdenafhankelijk deel met getijdennatuur Leie Ringvaart (W) Waterwegen en sluizen rond Gent Leie Reep Melle St.Joris Bovenschelde Tijarm kanaal Gent-Terneuzen Tolhuis Verbindingskanaal Benedenschelde Bovenschelde Zwijnaarde Gentbrugge Brusselsepoort E3 Merelbeke Ringvaart (Z) Zeeschelde houden de Scheldedijken het water tegen. De dijken tussen de Ringvaart en de zandput in Melle kunnen vandaag die hevige stormen al aan. De nieuwe sluis in combinatie met hogere dijken stroomafwaarts de sluis zijn nodig om de veiligheidsdoelstellingen van het Sigmaplan te behalen. Langs de hele Zeeschelde en haar zijrivieren worden dijken verhoogd en gecontroleerde overstromingsgebieden aangelegd om Vlaanderen tegen het toenemende overstromingsrisico te beschermen. niet-getijdenafhankelijke deel Tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis zullen de getijden zich niet laten voelen. De sluisdeuren van de bestaande sluis in Gentbrugge worden permanent opengezet. De Zeeschelde tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis wordt daardoor rechtstreeks verbonden met het kanaal van Gent-Terneuzen, via de haven van Gent en Portus Ganda in de Gentse binnenstad. De grens van het getijdenafhankelijke deel van de Zeeschelde komt daarmee aan de nieuwe sluis te liggen. Door de getijden stroomopwaarts de nieuwe sluis weg te nemen, zijn de dijkverhogingen gepland in het kader van het Sigmaplan niet meer nodig. Opnieuw bevaarbaar maken voor pleziervaart Hiermee wordt het openmaken van de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle voor pleziervaart beoogd. De Zeeschelde behoort tot het TEN-T, het trans-europese transportnetwerk dat wordt gezien als de transportaders van Europa. Zo is er onder meer het Seine-Scheldeproject, dat de regio Parijs zal verbinden met het waterwegennet van de Benelux. Schepen zullen vanuit Parijs via het kanaal Gent-Terneuzen en de Westerschelde naar de havens van Antwerpen en Rotterdam kunnen varen en terug. Maar ook via de Zeeschelde is Antwerpen bereikbaar. Daarom wordt onderzocht of schepen van klasse Va, die tot 110 meter lang en 11,4 meter breed zijn, de Boven-Zeeschelde (Gent Antwerpen) kunnen bevaren. Specifieke knelpunten worden onderzocht. Het probleem van de plezierboten en commerciële schepen die letterlijk in elkaars vaarwater zitten aan de sluis in Merelbeke is daar één van. Dat de Ringvaart almaar drukker wordt, kan veiligheidsproblemen met zich meebrengen. De route tussen Melle en Gentbrugge, naar de binnenstad van Gent, biedt hierbij een oplossing. Nieuwe sluis Beroepsvaart blijft op de Ringvaart en de Zeeschelde van Melle naar Antwerpen. Passagiervaart en pleziervaart krijgen met de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle een alternatief aangeboden om de Gentse binnenwateren binnen te varen. Met dit alles wordt ook het knijtenprobleem weggenomen. APRIL 2012 09
Natuur als essentieel onderdeel Door het project verandert de natuur langs de Schelde. Verschillende types riviernatuur worden gewijzigd, maar de natuurbalans blijft behouden. Stroomopwaarts de sluis: riviernatuur Stroomopwaarts de sluis is de Zeeschelde niet onderhevig aan de getijden. Daar krijgt riviernatuur, bestaande uit plasdrasoevers en rietkragen alle kansen. Op dit traject wordt de vaargeul asymmetrisch tussen de dijken geplaatst. Op die manier wordt de natuurlijke oever zo breed mogelijk gehouden. Deze natuurlijke oevers wisselen nu en dan van zijde en worden maximaal in de binnenbochten van de Schelde voorzien. Ter hoogte van de nieuwe sluis wordt een verbinding tussen de riviernatuur opwaarts en de getijdennatuur afwaarts gemaakt voor vissen. Bepaalde vissoorten moeten kunnen migreren van het ene leefgebied naar het andere om te kunnen overleven. Deze vissen kunnen probleemloos de sluis passeren op hun tocht van de Zeeschelde naar de Gentse binnenwateren en terug. 7.50 7.50 4.45 2.55 0 5 20 m DIJK NATUURLIJKE OEVER MET VOOROEVER VAARWEG DIJK De vaargeul wordt er asymmetrisch tussen de dijken geplaatst. Zo wordt de natuurlijke oever zo breed mogelijk gehouden. Deze natuurlijke oevers wisselen nu en dan van zijde en worden maximaal in de binnenbochten van de Schelde voorzien. APRIL 2012 010
Wat is getijdennatuur? Wanneer water tweemaal per dag een gebied in- en uitstroomt, ontstaat er getijdennatuur met slikken en schorren. Dit natuurtype is bijzonder nuttig: het vormt een natuurlijke buffer en beschermt ons dus tegen overstromingen. Slikken en schorren vangen ook zand en slib op, zodat de rivier minder moet worden gebaggerd. Ze zuiveren het water en brengen de natuurlijke voedselketen weer in evenwicht. Elk van deze biotopen heeft zijn eigen typische bewoners. Slikken: voedzame modder Slikken zijn de lagergelegen delen van de oever, die elke keer bij vloed onder water komen te staan. Deze overvloed aan water is weinig vriendelijk voor planten. Wel krioelt het er van minidiertjes, zoals wormen, krabben en kreeftjes, die gretig worden verorberd door allerlei watervogels en vissen. Voor ganzen, eenden en steltlopers vormen de slikken en platen een ideale plek om te rusten en eten te zoeken. Schorren: unieke biotopen Bij elk getij laat het terugtrekkende water een laagje slib achter in de slikken, dat op bepaalde plaatsen langzaamaan begint op te hopen. Wanneer deze opgeslibde delen boven de gemiddelde waterlijn uitsteken, ontstaan schorren. Voortaan overstromen deze plekken enkel bij springtij, ongeveer tweemaal per maand. Op deze schorren ballen wilgenvloedbossen en rietkragen zich mettertijd samen tot een brok ongerepte natuur, waar de blauwborst en de karekiet van zich laten horen. Stroomafwaarts de sluis: getijdennatuur Stroomafwaarts de locatie van de nieuwe sluis in Heusden is vandaag getijdennatuur terug te vinden. De grootste uitdaging van het combineren van pleziervaart en natuur ligt in het slikken- en schorrengebied. Dat moet immers dezelfde kwaliteit behouden als vandaag. De getijdennatuur tussen Gentbrugge en de nieuwe sluis zal naar een ander type riviernatuur evolueren, maar krijgt op andere geschikte locaties nieuwe kansen. Dat is het geval in de zandput in Melle, en in het gebied Ham in Wetteren. Ham, een deelgebied van het Sigmaproject Bastenakkers, wordt een gecontroleerd overstromingsgebied met een aangepaste inrichting als gereduceerd getijdengebied. In dit aangepaste overstromingsgebied zullen gaandeweg slikken en schorren ontwikkelen. Door de wisselende waterstand in de Zeeschelde komt de vaarweg best zo centraal mogelijk tussen de Sigmadijken te liggen. Zo blijft er aan beide oevers ruimte over voor getijdennatuur. 8.00 8.00 5.90 HHW 1.90 LLW 0.00 BP 0 5 20 m SIGMADIJK VAARWEG SIGMADIJK Door de wisselende waterstand in de Zeeschelde komt de vaarweg best zo centraal mogelijk tussen de Sigmadijken te liggen. Zo blijft er aan beide oevers ruimte over voor getijdennatuur. APRIL 2012 011
Gent Eiland Niet-getijdenafhankelijk deel met riviernatuur Schelde De Schelde beleven Gentbrugge Damvallei Naar hartenlust fietsen, wandelen en varen In het projectgebied zijn er al een heleboel fietsknooppunten en recreatieve netwerken aanwezig. De jaagpaden tussen Gentbrugge en Melle sluiten aan op de fietsassen richting stadscentrum. De bedoeling is om dit jaagpad tot aan Kwatrecht aan te leggen. Zo wordt een missing link in het fietsnetwerk weggewerkt. Vanop het jaagpad hebben fietsers een schitterend uitzicht over het slikken- en schorrengebied. Nieuwe bruggen over de Schelde kunnen barrières voor de zwakke weggebruiker wegwerken. Gentbrugse Meersen Destelbergen De sluis zelf wordt een publieke plek op het kruispunt van verschillende fietsroutes, waar een boeiend samenspel ontstaat tussen historisch erfgoed, verschillende types riviernatuur, getijdenwerking en scheepvaart. Natuur en recreatie hand in hand Twee natuurgebieden, de Gentbrugse Meersen en de Damvallei, vormen een van de groenpolen van de stad Gent. Samen bestrijken deze gebieden 700 hectare. De groenpool ligt op een steenworp van de stad en biedt daardoor instant verpozing aan de stadsbewoners. In het gebied wordt nieuwe recreatie zo goed mogelijk verweven met natuuren landschapsbeleving. De Gentbrugse Meersen vormen een toegankelijke zone van 270 hectare, waar recreatie en natuur hand in hand gaan. In het zuidelijke deel voeren bossen, riviernatuur en de Rietgracht de boventoon. In het noordelijke deel komt er naast bos en natte natuur ook een sportzone. Voor sporters en recreanten is de link met de Schelde een bijzondere troef. Nieuwe sluis in Heusden Getijdennatuur in de zandput van Melle Getijdenafhankelijk deel met getijdennatuur De Damvallei in Destelbergen, een gebied van 450 hectare, heeft dan weer een uitgesproken natuurfunctie. De waardevolle natuur situeert zich vooral rond de oude Scheldemeanders en veenputten. Een blik op het inrichtingsplan Hoe kunnen de verschillende functies optimaal geïntegreerd worden in het landschap? Voor drie specifieke locaties op het traject van de Zeeschelde tussen Gentbrugge en Melle zijn de ingrepen in detail uitgewerkt. Op de volgende pagina s wordt getoond wat de plannen voor deze gebieden inhouden. Melle Ringvaart APRIL 2012 012
Dulle-Grietlaan Eiland tussen stad en natuur in Gentbrugge Op en rond het eiland tussen de sluis en de stuw van Gentbrugge voorziet de visie tal van voorzieningen voor wandelaars en fietsers, en voor plezier- en voor recreatievaart. Ook de natuur krijgt hier aandacht. Wat zegt het inrichtingsplan? Denderlaan Jan Delvinlaan Heernislaan Jan Delvinlaan Eendrachtstraat Zalmstraat Park Arbed Vlaamsekaai Maagd van Gentstraat Keizerspark en -brug Bassijnstraat 1. fiets- en voetgangersbrug 2. jachthaven 3. aanmeerplaats passagiervaart 4. sluishoofden 5. stuw 6. groenstructuur Verschillende bestaande fiets- en wandelroutes uit Gentcentrum, Sint-Amandsberg, Destelbergen, Gentbrugge en Ledeberg komen samen aan de spoorbrug over de Schelde. Een vlotte fiets- en voetgangersoversteek over het eiland - als verbinding tussen tal van bestemmingen op beide Scheldeoevers is een pluspunt voor iedereen die wel eens wandelt of fietst in de streek. De inrichting van de publieke ruimte kan gerust met respect voor het maritieme erfgoed rond de bestaande sluis van Gentbrugge gebeuren. Deze sluis zal niet meer gebruikt worden om schepen te versassen. Het waterniveau van de Gentse binnenwateren wordt immers doorgetrokken tot aan de nieuwe sluis in Heusden. In de oude sluiskolk kunnen ligplaatsen voorzien worden voor kleine plezierboten. Het eiland zou dienst kunnen doen als opstapplaats voor kayaks of andere vormen van waterrecreatie. In de nabije omgeving kan een aanlegplaats voor passagiervaart komen. Het eiland in Gentbrugge heeft een belangrijke ecologische functie. De groene inrichting wordt zo veel mogelijk behouden. Het eiland wordt toegankelijk gemaakt als een unieke groene oase in een stedelijke omgeving. APRIL 2012 013
De nieuwe sluis in Heusden De nieuwe sluis in Heusden betekent een grens tussen de Zeeschelde, die afhankelijk is van de getijden, en het getijdenonafhankelijk deel van de Schelde. Tegelijk vormt de sluis in het inrichtingsplan een nieuwe verbinding tussen beide Scheldeoevers. Recreatievaartuigen zullen in beide richtingen versast kunnen worden tussen het pand Gentbrugge- Heusden en de Zeeschelde. Om zeker te zijn dat het regenwater uit de gebieden stroomopwaarts vlot weg kan, wordt een verbinding voorzien tussen beide panden. Deze wordt weggewerkt onder het sluisplateau. Het sluisplateau vormt op beide oevers de aansluiting met de sluiskolk. Dit concept betekent een grote ruimtewinst. De jaagpaden die vandaag nog vlak langs de huizen lopen en de keermuren die het zicht belemmeren, kunnen immers verplaatst worden. Het hoogteverschil tussen het niveau van de huizen en dat van de sluiskolk kan bijna onzichtbaar verwerkt worden in het landschap. Wandelaars en fietsers kunnen via de overgangen over de sluisdeuren van de ene oever naar de andere. Een stenige zone met zitbanken en een groene zone met verharde paden en begroeiing maken het zicht rond de sluis af. Wandelaars en fietsers kunnen de getijdenwerking van de Zeeschelde van dichtbij beleven aan de stroomafwaarste zijde van de sluis, die uitkijkt op de getijdennatuur aan de zandput in Melle. Koningsdonkstraat Heusdenbaan Heusdenbaan N447 1. Stenige zone met zitbanken, erfontsluiting 2. Groene zone met verharde paden en begroeiing 3. Verbinding langzaam verkeer 4. Paviljoen 5. Fuik en voorhaven 6. Jaagpad APRIL 2012 014
De getijdennatuur in de zandput in Melle De voormalige zandwinningsput in Melle is dé plek bij uitstek voor de ontwikkeling van getijdennatuur. In de bestaande dijk tussen de zandput en de Zeeschelde wordt nadat een nieuwe ringdijk gebouwd is tussen de zandput en de achterliggende gebieden een bres geslagen tussen twee hoogspanningsmasten. De ringdijk is niet toegankelijk, zo is er geen inkijk in de tuinen van de aanpalende woningen. Heusdenbaan Heusdenbaan Scheldetragel Een passerelle, een smalle slanke brug, zorgt voor de continuïteit van het jaagpad over de bres en een prachtig uitzicht over de onmiddelijke omgeving. Op de tegenoverliggende oever werd reeds enkele jaren geleden op een vergelijkbare manier ruimte gecreëerd voor getijdennatuur. John Youngestraat In de zandput zelf zullen nadat de bres naar de Schelde gemaakt is de lager gelegen delen ontwikkelen tot slikken. Op hoger gelegen delen zullen schorren groeien met getijdenbossen aan de randen. Deze vormen een natuurlijke buffer tussen de unieke slikken en de achterliggende bewoning. Oefenpleinstraat 1. Bres in bestaande dijk 2. Paserrelle 3. Ringdijk 4. Huidige zandwinningsput 5. Jaagpad APRIL 2012 015
Mijlpalen van het project Vooraleer de werken op het terrein kunnen starten, moeten nog heel wat stappen doorlopen worden. Het project verkeert nu in de eerste fase. Van de gekozen voorkeursvariant is een inrichtingsplan opgemaakt, waarin de grote lijnen van het project zijn uitgezet. Het vervolg? Eerst worden de milieueffecten van het project bestudeerd via een milieueffectenrapport. Daarna kunnen de stedenbouwkundige vergunningen worden aangevraagd. Pas dan kan het startschot voor de werken worden gegeven, waarbij voorrang gegeven wordt aan het verhogen van de veiligheid. Omwonenden worden tijdens de hele duur van het project uitvoerig op de hoogte gehouden van het project. Daarom worden infomomenten georganiseerd en de buurtbewoners krijgen geregeld projectnieuwsbrieven in de bus. Op verschillende momenten in de loop van de wettelijke procedure kunnen de plannen worden ingekeken en opmerkingen worden ingediend. Contact Met vragen kan je terecht bij de projectleider: Michaël De Beukelaer-Dossche, projectingenieur Waterwegen en Zeekanaal NV, tel. 03 224 67 11 2009 2010 2011 2012 Vooronderzoeken (Haskoning, INBO, WL) Opmaak geïntegreerd plan Kosteneffectiviteitsanalyse Colofon Inrichtingsplan Project-MER Technische studies Verantwoordelijke uitgever: Waterwegen en Zeekanaal NV, Afdeling Zeeschelde, ir. Wim Dauwe, Lange Kievitstraat 111-113 bus 44, 2018 Antwerpen I Redactie & foto s: Waterwegen en Zeekanaal NV, Pantarein, Tritel Voor de werkelijke inrichting van het gebied kan starten, zijn stedenbouwkundige vergunningen nodig. Daarom wordt een technisch detailontwerp uitgewerkt, dat de herinrichting tot in de puntjes voorbereidt. Wanneer deze vervolgstappen doorlopen zijn en de middelen voorhanden zijn, kan het startschot voor de werken gegeven worden. Vragen? Contacteer de projectleider: * MER: milieueffectenrapport; SBV: stedenbouwkundige vergunningen Michaël De Beukelaer-Dossche, projectingenieur Waterwegen en Zeekanaal NV, Michael.DeBeukelaer-dossche@wenz.be, tel. 03 224 67 11 Project Bevaarbaarheid Boven-Zeeschelde. Studie & Technische ontwerpen Scheldemeander Gentbrugge - Melle wordt medegefinancieerd door het TENT-T programma van de Europese Unie. In deze publicatie wordt slechts de mening van de auteur weergegeven. De Europese Unie is niet aansprakelijk voor het gebruik dat eventueel wordt gemaakt van de informatie in deze publicatie. APRIL 2012 016