RBS Markets Nummer 394, 26 november 2013 Turbo s & Trading Technische Analyse S&P 500 Index - Prachtig groen speelveld P2 Grondstoffenweekoverzicht In de kijker: volatiele olieprijs na onverwacht nucleair akkoord P3 AEX 400: Erop en erover? De AEX heeft het bijzonder goed gedaan dit jaar en nadert inmiddels de grens van 400 punten. Hoewel 400 voor veel beleggers als angstaanjagend hoog wordt ervaren, zijn er genoeg redenen om aan te nemen dat de 400 geen eindstation hoeft te zijn. Meer dan verdubbeld sinds 2009 De laatste keer dat we 400 zagen in onze AEX was op 8 september 2008. Daarna raakte de AEX in een vrije val met een bodem op 191 punten, begin maart 2009. Dit jaar is de AEX 15% gestegen en dan rekenen we de dividenden nog even niet mee. Sinds het dieptepunt in 2009 is de AEX meer dan verdubbeld, met 110% steekt de AEX zelfs nog mager af bij bijvoorbeeld de S&P 500 en de Dow Jones Index. De vraag is nu: worden beleggers moe, of komt de vaart er nu pas juist goed in? In de toekomst kijken is moeilijk, maar we kunnen wel een aantal variabelen onder de loep nemen om een inschatting te kunnen maken. Koers-winstverhouding De gemiddelde koerswinst-verhouding (k/w) voor Amerikaanse bedrijven schommelt rond de 16. De k/w geeft niet altijd een indicatie of aandelen duur zijn of juist goedkoop. In 2009 bijvoorbeeld waren de k/w s extreem hoog, omdat bedrijven nauwelijks winst maakten, maar dat was wel het moment om weer in aandelen te stappen. Het 15-jarige gemiddelde voor S&Pc500-bedrijven ligt rond de 16.2. Het huidige gemiddelde ligt rond de 15. Daar is dus nog ruimte. Rente en obligatiemarkt Een andere indicatie is de relatieve waardering ten opzichte van andere vermogenscategorieën. Dan kijken we vooral naar de rente- en de obligatiemarkt. Omdat de rente extreem laag is, wat een bijna overspannen obligatiemarkt tot gevolg heeft gehad, 1 komen hier aandelen ook relatief goed uit de verf. Multinationals met een dividendrendement van 3% of meer zijn veel aantrekkelijker dan aan inflatie onderhevige rentedeposito s. Consumentenvertrouwen stijgt, Europa uit de recessie Hoewel de beurzen al geruime tijd aan het stijgen zijn, is de reële economie, vooral in Europa, pas sinds kort uit het slop. Nederland is als laatste Europese land weer aan het groeien. Voor de Europese beursgraadmeters betekent dit dat er weer relatief veel buitenlands geld in de Europese aandelen wordt gepompt. De binnenlandse vraag in Europa staat op het punt van aantrekken en dat betekent dat bedrijven als Unilever, Ahold en ING niet langer alleen afhankelijk zijn van groei in Azië of Amerika. China komt eraan De aanhoudende groei in China heeft het omzetverlies in de Westerse landen voor een groot gedeelte gecompenseerd. Met het aantrekken van de binnenlandse vraag in China is China veranderd van een productieland in een van de grootste afzetmarkten. De onlangs aangekondigde hervormingen gaan ervoor zorgen dat China een opener en toegankelijker land wordt voor buitenlandse investeerders, maar ook dat de Chinese consument nog belangrijker wordt voor de Westerse bedrijven. De Chinezen worden ook als investeerders een belangrijke factor. China is op zoek naar grondstoffen en kennis en zal vooral op dat gebied veel investeringen doen. Lees verder op pagina 4
Technische Analyse S&P 500 Index - Prachtig groen speelveld De wekelijkse TA van Nico Bakker Nico Bakker is hofleverancier van technische analyse binnen RBS Markets. Hij publiceert regelmatig artikelen in allerlei media. Ook verzorgt hij diverse trainingen en workshops en is hij een graag geziene spreker tijdens beleggingsevenementen. Voor de uitleg van technische analyse termen verwijzen wij u naar www.rbs.nl/markets. De aandelenmarkten staan er wereldwijd florissant bij. De trends zijn opwaarts gericht, de stemming is opperbest, beleggers maken zich op voor eindejaarsrallies. De beursbarometers in de VS doen ook mee in het feestgedruis. Ik zal u aan de hand van mijn Buienradar techniek (groen is up, rood is down) aangeven hoe het is gesteld met het lange termijn sentiment van de S&P 500 Index en hoe naar alle waarschijnlijkheid de stierenrit zal verlopen. Kijkt u met me mee. De Buienradar indiceerde reeds halverwege 2009 de start van een periode waarin de tendens tot stijgen overheerst. De maandbars kleurden immers vanaf september 2009 groen en daar is sindsdien geen verandering in gekomen. Dit impliceert een lange trendmatige beweging van afgerond 1050 tot vooralsnog 1800, een rit van maar liefst ruim 70%. Stevige actiebewegingen werden afgewisseld door milde correcties van slechts enkele maanden. Per saldo resteert een uitstekende serie hogere toppen en hogere bodems. Verheugend is het om vast te stellen dat alle ellende uit hoofde van de kredietcrisis in 2007 en Maandgrafiek S&P 500 Index 2008 inmiddels is weggepoetst. Of sterker nog de top uit 2007 op 1576 is inmiddels ruim gepasseerd. Beleggers die in 2008 niet zijn uitgestapt, hebben het dus goed gedaan? Ik ben van mening dat je moet uitstappen als het landschap rood kleurt en weer in kunt stappen als het veld groen kleurt; dat is actief trendvolgend beleggen. Maar hoe nu verder vanaf 1800? U ziet dat de index aanbeland is bij de bovenkant van het stijgingskanaal. Normaal gesproken fungeert de rode lijn als weerstandlijn, alwaar getopt gaat worden, gevolgd door een normale correctiebeweging. Duidelijke indicatie hiertoe is een maandbar met een lagere High, Low en/of Close dan de voorgaande bar. Hier is thans nog geen zicht op. Wellicht begin volgend jaar, wanneer de bullen een extra aanloop willen nemen tot wellicht 1600 of iets lager, om daarna de lange uptrend te vervolgen. Voor nu genieten trendvolgers van de recordregen op de VS velden (ook bij de Dow Jones), maar bereiden zich toch ook voor op corrigerende berentikken, zonder dat de trend in gevaar komt. Figuur 1. Maandgrafiek S&P 500 indexbron: BTAC Visuele Analyse, 26 november 2013 Selectie aanbod S&P 500 Index Met Turbo's kunt u inspelen op een stijging en/of daling van de S&P 500 Index. Voor een compleet overzicht van het aanbod kijkt u op www.rbs.nl/markets. Selecteer in het Turbo/Booster pull down menu linksboven S&P 500 Index. 2 Naam S&P 500 Turbo Long 1410 S&P 500 Turbo Long 1590 ISIN code NL0010282406 NL0010442760 Hefboom 4,1 6,8 S&P 500 Turbo Short 1960 S&P 500 Turbo Short 2240 NL0010375937 NL0010520938 8,3 3,6 Figuur 2. Een selectie van het aanbod S&P 500 Turbo's. Bron: RBS, 26 november 2013.
Grondstoffenweekoverzicht In de kijker: volatiele olieprijs na onverwacht nucleair akkoord TOP soja 3,00% aardgas 3,00% ruwe olie (Brent) 2,4 2,50% FLOP zilver -4,30% goud -3,50% platina -3,10% Figuur 3. Voor bovenstaande tabellen wordt gekeken naar 30 grondstoffen (over de periode 18/11/ 13-22/11/ 13) die genoteerd staan op de Nymex, CBOT, ICE Futures US, CME en LME en waarin u kunt beleggen met producten van RBS Markets.' Bron: Bloomberg 26 november 2013. De prijs van een vat ruwe olie veerde vorige week terug op maar een onverwacht akkoord over het nucleair programma van Iran tijdens het weekend deed de winsten terug wegsmelten. Brent uit de Noordzee liet vorige week 2,4 procent bijschrijven nadat de Amerikaanse Minister van Buitenlandse Zaken John Kerry liet verstaan dat een akkoord met Iran op korte termijn niet in de kaarten zat. Ook West Texas Intermediate (WTI) werd 0,5 procent duurder, de eerste klim sinds de week van 4 oktober. De Amerikaanse olievoorraden stegen vorige week opnieuw naar het hoogste peil sinds einde juni nadat de lokale productie op een hoog niveau gehandhaafd bleef (7,98 miljoen vaten/dag) en 2 belangrijke raffinaderijen de deuren gesloten hielden. In oktober produceerden de Verenigde Staten zelfs voor het eerst sinds 1995 meer olie dan er werd ingevoerd. Amper enkele dagen na de uitspraak van Kerry bereikten de zogenaamde P5+1 Groep (Verenigde Staten, China, Rusland, Duitsland, Frankrijk en Engeland) dan toch een voorlopig akkoord met Iran. Het gaat in eerste instantie om een overgangsperiode waarbij de intenties van Iran zullen worden getoetst aan de realiteit en waarin nieuwe onderhandelingen zullen plaatsvinden. De economische sancties zullen ook gedeeltelijk worden verlicht waarbij Iran beperkt toegang zal krijgen tot eerder bevroren rekeningen. Wat de uitvoer van olie betreft, zou er op korte termijn weinig veranderen. Toch was alleen al het feit dat er een akkoord was voldoende om de olieprijzen onder druk te zetten. Brent was wegens de geografische nabijheid het hardst getroffen en kreeg maandag morgen een tik van 3 procent. Bij WTI bleef het verlies beperkt tot amper de helft. Onder de huidige regeling is het Iran toegestaan om ongeveer 1 miljoen vaten/dag ruwe olie uit te voeren. De voorbije maanden werd deze uitvoerlimiet zelden bereikt omwille van beperkingen in het betalingsverkeer tussen Iran en andere landen. Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) schatte de Iraanse olie-uitvoer in haar meest recente rapport op 715000 vaten/dag. De versoepeling van een aantal financiële restricties zou het Iran gemakkelijker moeten maken. Aan de limiet van 1 miljoen vaten/dag verandert de komende 6 maanden echter niets, zodat er op korte termijn maximaal 300000 vaten/dag extra kunnen bijkomen. Voor de invoering van de sancties was Iran na Saoedi-Arabië de grootste olieproducent van het OPEC-kartel. Intussen is het land teruggevallen naar de zesde plaats. Aardgas voor levering in december werd vorige week 3 procent duurder na een hoger dan verwachte voorraadafname. Door het koudere weer is het withdrawal season met enige vertraging dan toch begonnen en de daling lag met 45 miljard cubic feet (cf) al meteen een stuk boven de verwachte 37 miljard cf. Het overschot tegenover het vijfjaars gemiddelde is daardoor afgenomen naar amper 15 miljard cf of 0,4 procent. De december future noteert nu op het hoogste niveau sinds 21 oktober en ook de latere termijncontracten werden duurder. Aardgas is een van de schaarse grondstoffen die hoger noteert dan bij de start van 2013. Eind vorige week bedroeg het verschil 11 procent. Bronnen: Bloomberg, DoE (18/11-22/11) In het kort: Bij de landbouwgrondstoffen liet cacao zich terug in positieve zin opmerken met een klim van 2,3 procent. De prijs van een ton cacaobonen was in bijna 2 jaar niet meer zo hoog. De grootste aanbieders van cacaobonen, Ghana en Ivoorkust in West-Afrika en Indonesië in Azië, hebben te kampen met ongunstige weersomstandigheden. Eerst was met name in West-Afrika de neerslag meer dan welkom na de droogte van de voorbije zomermaanden maar de regen blijft aanhouden en zal volgens de meest recente voorspellingen de komende 10 dagen zelfs het dubbele bedragen van de normale neerslaghoeveelheid. Ivoorkust voerde sinds de start van de oogst een kwart minder cacaobonen uit dan in dezelfde periode een jaar eerder. Dit komt op een ongelegen moment nu de vraag toeneemt en de voorraden verder slinken. De International Cocoa Organisation (ICO) liet eerder deze maand weten dat de vraag het aanbod met 70000 ton zal overschrijden in het oogstjaar dat startte op 1 oktober. De instelling verwacht ook voor de komende jaren een deficit. Lees verder op pagina 4 3
Vervolg van pagina 1 AEX 400: Erop en erover? Active Hedge Group: De Active Hedge groep bestaat uit een aantal ervaren beroepshandelaren die gedurende beursuren in contact zijn met vele beleggers over de ontwikkelingen op de (Nederlandse) beurs. Op basis van het laatste nieuws, (kwartaal)cijfers, volatiliteit en Technische Analyse selecteert Active Hedge wekelijks een trending topic uit de beleggerswereld. Beren op de weg Natuurlijk zijn er ook problemen. De meeste overheden hebben hun schuldenberg alleen maar zien groeien de afgelopen jaren. De tekorten zijn alleen maar groter geworden en er is nog niets afgelost. Maar juist deze problemen zorgen ervoor dat de centrale banken erop uit zijn de rente laag te houden. Een hogere rente is het laatste wat we nu kunnen gebruiken en juist daarom zal het beleid van de Amerikaanse, Japanse en Europese centrale banken de komende jaren sterk gericht zijn op het onder druk houden van de rente. Tapering uitgesteld Het voorstel tot tapering (afbouw van de stimuleringsmaatregelen) in september werd door de Fed snel weer ingetrokken toen bleek dat de 10-jarige rente in 5 maanden tijd van 1.65% naar bijna 3% was opgelopen. Het bedrijfsleven zit ondertussen in een zetel. Enerzijds profiteert ze van het langzaam maar zeker terugkerende consumentenvertrouwen, waardoor de reële economie weer wordt aangezwengeld. De lage rente zorgt ervoor dat er goedkope financiering kan worden aangetrokken. AEX 400, erop en erover? Door het goedkope en ruim beschikbare geld worden beurzen dus omhoog getild. De AEX schurkt tegen de 400 aan en het lijkt een kwestie van tijd voordat de grens doorbroken wordt. Omdat de financiële markten in een ijzeren greep van de centrale banken zitten, lijkt het erop dat er voorlopig weinig ruimte is voor een correctie. Bijzondere omstandigheden daargelaten moet de AEX in staat worden geacht de 400 uit te nemen en achter zich te laten. De stand van de rente zal bepalend zijn voor het verdere verloop van de beurzen. Zolang de Fed belooft de rente laag te houden lijkt er voorlopig nog geen einde te komen aan dit beursspel zonder nieten. Nico Inberg Grondstoffenweekoverzicht Vervolg van pagina 3 / In de kijker: volatiele olieprijs na onverwacht nucleair akkoord In West-Afrika werd de voorbije jaren onvoldoende geïnvesteerd in nieuwe plantages en ook in Azië dalen de yields (opbrengst per hectare). Uit cijfers van de ICE Futures US blijkt dat de cacaovoorraden in de opslagplaatsen die door de beursautoriteiten worden gecontroleerd, zijn teruggevallen naar het laagste niveau sinds december 2011. Momenteel bedragen de voorraden het equivalent van amper 4 maanden productie terwijl 8 maanden als comfortabel wordt beschouwd. De edelmetalen waren vorige week opnieuw de gebeten hond met verliezen van respectievelijk 3,5 en 4,3 procent voor goud en zilver. De goudprijs daalde daarmee naar het laagste niveau sinds begin juli en zilver dook voor het eerst sinds begin augustus onder de grens van 20 dollar per troy ounce. Uit de notulen van de meest recente monetaire vergadering bleek namelijk dat de Federal Reserve verwacht dat de arbeidsmarkt verder zal aantrekken en dat het binnen afzienbare tijd zal kunnen starten met het afbouwen van de monetaire stimuli. Goldman Sachs droeg bij aan het negatieve sentiment na een nieuw rapport met daarin de verwachting dat de goudprijs volgend jaar verder zal terugvallen naar 1050 dollar. De klim van de dollarindex zette ook platina en palladium onder druk. Beide metalen moesten respectievelijk 3,1 en 2,5 procent inleveren. Bronnen: Bloomberg, Reuters, ICO (18/11-22/11) 4
Overzichten Top 5 Stijgers Turbo s en Boosters ISIN code Rendement Rendement sinds introductie Goud Booster Short NL0010522199 112,90% 298,90% 13 nov 2013 Air France-KLM Turbo Long NL0010517967 61,15% 27,84% 25 sep 2013 Baidu.com ADR Turbo Short NL0010518148 53,00% -8,17% 27 sep 2013 EUR/AUD Turbo Long NL0010442059 52,86% 53,94% 3 jul 2013 Goud Booster Short NL0010521571 41,78% 28,24% 12 nov 2013 Overzicht markten AEX 0,1% 395,8 402 400 398 Certificaten ISIN code Rendement Rendement sinds introductie NYSE Arca Biotech Certificaat DE0006106701 4,52% 164,80% 20 feb 2001 Luchtvaart Certificaat NL0000439537 3,80% -18,56% 18 jan 2007 Nigeria Certificaat NL0006152522 3,43% -39,50% 14 jan 2008 RICI Enhanced Natural Gas Certificaat NL0009057728 3,14% -73,80% 19 jun 2009 Mongolië Certificaat NL0009750181 2,24% -86,22% 26 apr 2011 Figuur 4. Top 5 stijgers periode periode18 november t/m 25 november 2013. Deze tabel is gebaseerd op het gemiddelde van de bied- en laatkoers van RBS. Een actueel overzicht vindt u op de website: www.rbs.nl/markets. Bron: RBS, 26 november 2013. Overzicht Volume/Omzet Onderliggende waarde Long Short Omzet(EUR) AEX 17.943.612 10.553.691 38.088.627 Brent Crude Oil Future 6.793 11.910 174.970 Bund Future 283 26.724 423.248 EUR/USD 192.698 90.303 737.227 Goud 426.374 296.682 2.505.161 Figuur 5. Overzicht Volume/Omzet, periode 18 november t/m 25 november 2013. Bron: RBS, 26 november 2013. Long/Short-Ratio Turbo Ratio AEX 5,15 Brent Crude Oil Future -1,23 Bund Future -61,00 EUR/USD -2,45 Goud 4,21 Figuur 6. Long/Short-Ratio van uitstaande posities per 25 november 2013. Bron: RBS, 26 november 2013. Top 10 meest verhandelde Certificaten: vorige week en All-Time Vorig week ISIN code All-Time ISIN code 1 Water Certificaat NL0000290195 Water Certificaat NL0000290195 2 Emerging 11 Certificaat NL0000842029 Agribusiness Certificaat NL0000696565 3 Agribusiness Certificaat NL0000696565 Goud Quanto Certificaat NL0000458735 4 Zonne-Energie Certificaat NL0000847689 BRIC II Certificaat NL0000290328 5 Pakistan Certificaat NL0000691087 Emerging 11 Certificaat NL0000842029 6 India Certificaat NL0000456465 AEX Certificaat NL0000778728 7 BRIC Certificaat NL0000459816 RICI Enhanced Quanto Certificaat NL0006284580 8 BRIC II Certificaat NL0000290328 Emerging Markets SRI Certificaat NL0009287721 9 Goud Quanto Certificaat NL0000458735 India Certificaat NL0000456465 10 Eco Certificaat NL0000847705 BRIC Certificaat NL0000459816 Figuur 7. Top 10 bestsellers Certificaten, periode 18 november t/m 25 november 2013 en All Time. Bron: RBS, 26 november 2013. 396 394 392 Bund Future -0,5%140,95 142,5 142,0 141,5 141,0 140,5 140,0 139,5 139,0 EUR/USD 0,5% 1,3558 1,356 1,354 1,352 1,350 1,348 1,346 1,344 1,342 1,340 1,338 Webinar Op maandag 9 december verzorgt Nico Bakker vanaf 20:00 het laatste Bakker's Bull/Bear webinar van het jaar. Ook deze maand heeft u ruimschoots de keuze uit 50 charts waar Nico er 15 behandeld. Nico sluit traditioneel af met de Mystery Chart. Schrijf u snel in zodat u niets mist. Klik hier om aan te melden Noteert u ook alvast maandag 16 december in de agenda: RBS maakt dan een webinar mogelijk met Nico Bakker en Royce Tostrams waarin beide heren een vooruitblik geven op het nieuwe beleggingsjaar 2014. Inschrijven kan een week van te voren via DFT.nl Brent Crude Olie Future 2,4% 111,05 111,0 110,5 110,0 109,5 109,0 108,5 108,0 107,5 107,0 106,5 Figuur 8. De prestaties van belangrijke markten van 15 november t/m 25 november 2013. Bron: Bloomberg, 26 november 2013. 5
Risico s De aanschaf van Turbo s en Certificaten brengen bepaalde risico s met zich mee, zoals prijsrisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico. Turbo s en Certificaten zijn daarom niet geschikt voor iedere belegger. Het is van belang dat u de kenmerken en risico s van deze producten begrijpt voordat u een beleggingsbeslissing neemt. Tevens dient u zorgvuldig af te wegen of de Turbo s en Certificaten geschikt zijn voor u gezien uw ervaring, beleggingshorizon, overige beleggingen, financiële positie, risico-bereidheid en andere relevante omstandigheden. In geval van twijfel, dient u professioneel advies in te winnen. Deze nieuwsbrief dient slechts ter informatie en is geen aanbieding of een uitnodiging tot het doen van een aanbieding van Turbo s of Certificaten. Het aanbod van Turbo s en Certificaten vindt uitsluitend plaats op basis van het respectievelijke basisprospectus, eventuele bijbehorende supplementen en de definitieve voorwaarden. De beslissing om Turbo s en Certificaten te kopen moet dan ook op basis van deze documenten worden gemaakt. Deze documenten zijn kosteloos verkrijgbaar via www.rbs.nl/ markets. Deze paragraaf bevat slechts een overzicht van de belangrijkste risico s. Lees voor een volledig overzicht het respectievelijke basisprospectus. Turbo s en Warrants zijn beleggingsinstrumenten voor actieve en ervaren beleggers. Door de hefboom is een belegging in Turbo s en Warrants risicovoller dan een directe belegging in de onderliggende waarde. Hoe hoger de hefboom die men kiest, hoe sneller een beweging van de onderliggende waarde doorwerkt in de waarde van de Turbo en de Warrant. Het stop loss-niveau van een Turbo kan wijzigen, waardoor bij een wijziging het stop loss-niveau dichter bij de koers van de onderliggende waarde kan komen. Bij indices zullen deze wijzigingen in periodes waarin veel dividend wordt uitgekeerd, groter zijn. De koers van een Certificaat volgt in principe één-op-één de prestaties van de onderliggende waarde, maar kan hiervan afwijken doordat de beheerkosten (jaarlijks) in rekening worden gebracht en door de marktbeweging van vraag en aanbod. Bij alle beleggingsinstrumenten kan gedurende zowel de looptijd als op de afloopdatum de volledige inleg verloren gaan. Veranderingen van de wisselkoersen van onderliggende waarden die niet in euro zijn genoteerd, beïnvloeden de waarde van de in euro genoteerde producten. Een stijging van de lokale valuta ten opzichte van de euro zal een positief effect hebben, een daling een negatief effect. Beleggen in aandelenmarkten van opkomende markten gaan gepaard met extra risico s op politiek, economisch, de sociaal en juridisch gebied. Daarnaast ontbreekt door gebrekkige beschikbaarheid van financiële verslaggeving en andere data in sommige markten transparantie. Ongunstige ontwikkelingen hebben hierdoor vaak een sterk negatieve invloed hebben op de waarde van beleggingen in opkomende markten. Beleggen in grondstoffen gebeurt meestal door middel van termijncontracten Door te beleggen in termijncontracten en deze op tijd te verkopen kan fysieke levering van een grondstof worden voorkomen. Wanneer een belegger voor lange termijn in een bepaalde grondstof belegt, dient hij/zij het termijncontract voor het aflopen door te rollen naar een termijncontract met een langere looptijd. Het doorrollen van termijncontracten kan rendement opleveren of juist rendement kosten. Dit is afhankelijk van de termijnmarkt en staat los van veranderingen van de spotprijs van de desbetreffende grondstof. Wanneer een termijncontract afloopt, zal de prijs daarvan de actuele spotprijs benaderen. Bij het doorrollen wordt het aflopende contract verkocht en het volgende contract gekocht. Het verschil tussen opeenvolgende termijnprijzen kan een negatief rendement opleveren voor de belegger. Turbo s en Certificaten worden uitgegeven door The Royal Bank of Scotland [plc. Beleggers lopen kredietrisico op deze bank. Dit betekent dat in geval van insolventie van de uitgevende instelling beleggers in Turbo s en Certificaten mogelijk minder terugkrijgen dan hun initiële belegging en in het slechtste geval zelfs hun gehele belegging verliezen. Turbo s en Certificaten worden gehouden via het bewaringssysteem van Euroclear Nederland en zijn daardoor afgescheiden van het vermogen van de uitgevende instelling. Het Nederlandse depositiogarantiestelsel is niet op Turbo s en Certificaten van toepassing. Beleggers krijgen met een belegging in Turbo s en Certificaten geen eigendom in onderliggende waarde daarvan. Turbo s en Certificaten worden genoteerd op Euronext Amsterdam met RBS als market maker. Dat wil zeggen dat RBS onder normale marktomstandigheden tijdens beursuren van Euronext Amsterdam, van 9:05 uur tot 17:30 uur bereid is om Turbo s en Certificaten te kopen en te verkopen. Hierdoor is het mogelijk om onder normale marktomstandigheden tijdens genoemde beursuren de Turbo s en Certificaten te kopen of verkopen. De prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te kopen wordt de biedprijs genoemd en de prijs waarvoor RBS bereid is een Turbo of een Certificaat te verkopen wordt de laatprijs genoemd. Het verschil tussen de bied- en laatprijzen wordt de spread genoemd. Gedurende de looptijd van een Turbo of een Certificaat kan de spread aan rbs.nl/markets wijziging onderhevig zijn. Bijvoorbeeld, indien er belangrijke cijfers worden gepubliceerd zoals jaarcijfers of macroeconomische cijfers kan de spread (tijdelijk) wordt vergroot. Actuele informatie over de bied- en laatprijzen gehanteerd durende de looptijd van Turbo s en Certificaten treft u aan op de relevante product pagina van de website www.rbs.markets. nl. Door bijzondere omstandigheden kan het voorkomen dat RBS geen prijzen afgeeft. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren indien de handel in de onderliggende waarde wordt stilgelegd, een Turbo of een Certificaat is uitverkocht, indien in korte tijd een groot aantal orders wordt geplaatst, er een storing in het handelssysteem van RBS is opgetreden, er een storing is opgetreden in het handelssysteem van Euronext Amsterdam of de beurs waarop de onderliggende waarde wordt verhandeld of indien er extreme marktomstandigheden zijn. Indien RBS geen prijzen afgeeft kan het zijn dat het niet mogelijk is om een Turbo of een Certificaat te kopen of te verkopen of niet tegen de door u gewenste prijs. Dit laatste kan zich voordoen omdat u in dergelijke situaties voor koop en verkoop afhankelijk bent van andere beleggers die willen kopen of verkopen. Disclaimer RBS Dit document is opgesteld door The Royal Bank of Scotland plc of haar dochtervennootschappen of groepsondernemingen ( RBS ). Alle informatie in dit document is gebaseerd op informatie afkomstig van RBS en van andere instellingen die als betrouwbaar gelden. RBS geeft in dit document een getrouwe reproductie van dergelijke informatie, echter RBS biedt geen garantie voor de juistheid van de getoonde gegevens verkregen van derden. Geen garantie of zekerheid in welke vorm ook, expliciet of impliciet, wordt gegeven met betrekking tot de volledigheid en juistheid van de informatie opgenomen in dit document. RBS accepteert geen enkele verplichting om enige informatie opgenomen in dit document te herzien of te corrigeren. Geen handelen of nalaten van RBS of haar directeuren, werknemers, agenten of andere vertegenwoordigers met betrekking tot de informatie opgenomen in dit document vormt, of wordt geacht te vormen, een verplichting of garantie van RBS of enig ander persoon. Indicatieve prijzen of analyses in dit document zijn ter goede trouw opgesteld, uitgekozen en beoordeeld en derhalve wordt geen garantie gegeven ten aanzien van de juistheid, volledigheid en redelijkheid van deze prijsopgaven of analyses. Onverminderd de juridische verantwoordelijkheid voor informatievoorziening, accepteert RBS geen enkele vorm van aansprakelijkheid voor kosten, schade en claims ontstaan uit, of in verband met, een belegging in effecten beschreven in dit document. RBS en/of haar dochtervennootschappen of groepsvennootschappen, verbonden vennootschappen, werknemers of klanten kunnen een belang in financiële instrumenten hebben zoals de effecten beschreven in dit document of daaraan gerelateerde financiële instrumenten. Een dergelijk belang kan omvatten het handelen, aanhouden, onderhouden van een markt in zulke instrumenten als ook het verschaffen van bank-, krediet- en andere financiële diensten aan een vennootschap of de uitgevende instelling van de effecten en financiële instrumenten beschreven in dit document. RBS treedt met betrekking tot een transactie, de effecten of andere verplichtingen beschreven in dit document, niet op als financiële adviseur of in een fiduciaire rol. RBS geeft met betrekking tot geen enkele jurisdictie een garantie of advies over fiscale, juridische en boekhoudkundige zaken. Dit document is niet bedoeld voor de distributie of het gebruik door enig persoon of enititeit in een jurisidictie of land waarin een dergelijke distributie of gebruik in strijd is met locale wet- en regelgeving. De informatie opgenomen in dit document is eigendom van RBS en is verstrekt op verzoek van een geselecteerd aantal ontvangers en mag niet (geheel of gedeeltelijk) worden verstrekt of anderszins gedistributeerd aan een andere derde partij zonder de schriftelijke toestemming van RBS. Verenigde Staten van Amerika: Dit document is uitsluitend bestemd voor verstrekking aan major institutional investors zoals gedefinieerd in Rule 15a-6 van de Amerikaanse Exchange Act van 1934, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de Exchange Act ) en mag niet worden verstrekt aan andere Amerikaanse ingezetenen. Elke Amerikaanse major institutional investor die deze informatie ontvangt en komt door het ontvangst ervan overeen dat hij de informatie in dit document niet zal verstrekken of anderszins distributeren aan anderen. De effecten zoals hierin beschreven zijn en zullen niet worden geregistreerd zoals bedoeld in de de Amerikaanse Securities Act van 1933, zoals van tijd tot tijd gewijzigd (de Securities Act ) en mogen niet worden aangeboden of verkocht in de Verenigde Staten van Amerika, tenzij aan qualified institutional buyers (gekwalificeerde institutionele beleggers) in lijn met Rule 144A of op grond van een andere vrijstelling van of het niet van toepassing zijn van de registratieverplichting van de Securities Act. De aanbieding of verkoop van de effecten of transacties in de effecten kunnen verder beperkt worden door toepasselijke wet- en regelgeving van de Verenigde Staten of van haar afzonderlijke staten. Potentiële beleggers dienen zichzelf daarom op de hoogte te stellen van en juridische beperkingen bij het aangaan van transacties na te leven. Potentiële beleggers dienen zich te realiseren dat de effecten mogelijk niet geschikt zijn voor alle beleggers. The Royal Bank of Scotland plc staat in het Verenigd Koninkrijk onder toezicht van de Prudential Regulation Authority en de Financial Conduct Authority en haar activiteiten in Nederland vallen onder het gedragstoezicht van de Autoriteit Financiële Markten. Behalve in landen waarin dit wettelijk is vereist is de inhoud van dit document is niet beoordeeld door toezichthouders in de landen waarin dit document wordt verstrekt. In geval van twijfel over de inhoud van dit document dient onafhankelijk professioneel advies te worden ingewonnen. The Royal Bank of Scotland plc. Alle rechten, behalve indien expliciet toegekend, worden voorbehouden. Reproductie in welke vorm ook van de inhoud van deze nieuwsbrief is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming verboden tenzij voor persoonlijk gebruik. De nieuwsletter bevat merken van The Royal Bank of Scotland Group plc en andere vennootschappen binnen de RBS groep. De merken omvatten onder andere het logo van The Royal Bank of Scotland en de merknamen The Royal Bank of Scotland en RBS. Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot de indices genoemd in dit document behoren toe aan de relevante Index sponsoren (de Index Sponsoren ). De relevante Index Sponsoren zijn op generlei wijze betrokken bij de totstandkoming of verkoop van de producten genoemd in dit document, noch wordt door hen enig advies tot aankoop van deze producten gegeven. TURBO en BOOSTER zijn merknamen van The Royal Bank of Scotland Group plc. Disclaimer Technische Analyse & Turbo Tip / Grondstoffen Weekoverzicht / Marktfocus Het onderdeel technische analyse wordt verzorgd door Bakker Technische Analyse Consultancy B.V. ("BTAC") en uitgebracht door RBS. Nico Bakker is bestuurder van BTAC en is een onafhankelijk analist. RBS en BTAC zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Bakker TAC in ruil voor een financiële vergoeding technische analyse verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De technische analyses van BTAC zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Het onderdeel Grondstoffenweekoverzicht wordt verzorgd door Falesia bvba ("Falesia") en uitgebracht door RBS. Koen Lauwers is bestuurder van Falesia en is een onafhankelijk analist. RBS en Falesia zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Falesia in ruil voor een financiële vergoeding de grondstoffen weekoverzichten verzorgd. De grondstoffen weekoverzichten van Falesia zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies (de grondstoffen weekoverzichten en de technische analyses worden hierna gezamelijk de "artikelen" genoemd). Het onderdeel Marktfocus wordt verzorgd door Active Hedge Group B.V. en uitgebracht door RBS. De in dit document opgenomen standpunten en vooruitzichten zijn door Active Hedge Group B.V. gegeven in haar hoedanigheid van onafhankelijk analist. RBS en Active Hedge Group B.V. zijn een samenwerkingsverband aangegaan waarin Active Hedge Group B.V. in ruil voor een financiële vergoeding analyses verzorgd en bepaalde promotionele activiteiten verricht. De analyses van Active Hedge Group B.V. zijn niet bedoeld als individueel beleggingsadvies of als aanbeveling tot het doen van bepaalde beleggingen. Iedere (potentiële) investering dienen beleggers te toetsen aan hun persoonlijke beleggersprofiel en te bespreken met hun adviseur. De in de artikelen genoemde standpunten en vooruitzichten zijn door respectievelijk BTAC gegeven in zijn hoedanigheid als technisch analist, door Koen Lauwers gegeven in zijn hoedanigheid als intermarket analist en door Active Hedge in hun hoedanigheid als onafhankelijk analist. RBS kan van tijd tot tijd producten uitgeven die dezelfde onderliggende waarden kunnen hebben als de financiële instrumenten besproken in de artikelen. RBS heeft echter geen enkele betrokkenheid bij, op welke manier dan ook, invloed op, zeggenschap over of inspraak in van de totstandkoming van de artikelen van of namens respectievelijk BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon. RBS is niet verantwoordelijk voor de volledigheid, juistheid en geschiktheid voor welke doeleinden dan ook en aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid in verband met de artikelen van BTAC, Falesia of Active Hedge of een aan BTAC, Falesia of Active Hedge gelieerde onderneming of persoon.". 6