De F35 met sp.a gaat de vlieger niet op sp.a is tegen de aankoop van nieuwe F35 gevechtsvliegtuigen die de F-16's van het leger moeten vervangen. (1) De procedure werd te vroeg gestart. De langetermijnvisie op onze Defensie staat nog niet op papier, maar de marktbevraging over de gevechtsvliegtuigen is wel al verstuurd. Dat is de omgekeerde wereld. Eerst de visie en dan pas een mogelijke aankoop! (2) Er is een schrijnend gebrek aan transparantie. Het parlement heeft meer dan een half jaar moeten wachten op het document van de rondvraag en de antwoorden van de vijf constructeurs krijgen we al helemaal niet. Voorbeelden uit het buitenland tonen nochtans dat men over dergelijke dossiers wel in alle openheid kan debatteren. Het parlement en de bevolking hebben daar ook bij ons recht op; zeker als het gaat over een dergelijke miljardenaankoop. (3) De rondvraag is gebaseerd op het ambitieniveau van de luchtmachtgeneraals. Dit is een democratie onwaardig. In een echte democratie is het aan de politiek om te beslissen of er nieuwe gevechtsvliegtuigen nodig zijn en van welk ambitieniveau. (4) Uit de marktbevraging blijkt een duidelijke vooringenomenheid voor één toestel, namelijk de F35. Een eerlijke rondvraag zou nochtans een eerlijke vergelijking tussen de 5 mogelijke toestellen moeten toelaten. Dit is hier duidelijk niet het geval. (5) Dit project is budgettaire waanzin. Op basis van de rapporten uit Canada en Nederland kunnen we concluderen dat de totale kostprijs voor België veel verder gaat dan de eerder geciteerde bedragen van 3,6 miljard euro. Als we daarbij ook rekening houden met onder meer de werkingskosten en de kosten voor instandhouding, dan kan de totale kost op een levensduur van 30 jaar oplopen richting 20 miljard euro. In tijden van enorme besparingen op het Defensiebudget is dit niet realistisch. In tijden van drastische besparingen die alle gezinnen treffen, is dit zelfs onverantwoord. Kortom, voor sp.a gaat deze vlieger niet op. 1. Gebrek aan transparantie De marktbevraging met het oog op de vervanging van de F16 s werd in juni 2014 door Defensie verstuurd aan de diverse constructeurs. Onze fractie heeft toen onmiddellijk inzage gevraagd in het document, maar hier nooit een antwoord op gekregen. Uiteindelijk hebben we na een presentatie in de commissie Landsverdediging het document op 7 januari 2015 ontvangen. Dus meer dan een half jaar na de verzending ervan. Als klap op de vuurpijl, krijgt dit parlement tijdens diezelfde vergadering te horen dat we de antwoorden van de constructeurs die nu al meer dan een maand in het bezit zijn van de Minister niet zullen krijgen. En dat men dit ook vooraf zo aan de constructeurs had meegedeeld. Er wordt daarbij geschermd met het argument dat het om gevoelige commerciële informatie zou gaan. Het lijkt ons echter nogal straf dat álle toegezonden informatie bedrijfsgeheimen zouden zijn. Als parlement moeten we toegang hebben tot het financiële plaatje van de 5 vliegtuigconstructeurs.
We willen dan ook alvast zeker een antwoord op de volgende concrete vragen: (1) Hoeveel bedraagt de investeringskost voor elk van de 5 voorgestelde vliegtuigen? (2) Hoeveel bedragen de werkingskosten en sustainment costs voor elk van de 5 voorgestelde vliegtuigen? (3) Wat is de kost per vlieguur die elk van de 5 producenten voorstellen? (4) Hoe groot worden de verlies- of attritiekosten door de 5 constructeurs geraamd? Het parlement en bij uitbreiding de samenleving in het algemeen heeft recht op die cijfers. Zeker op een moment dat alle gezinnen getroffen worden door een hele reeks pijnlijke besparingen van diezelfde regering. We gaan verderop nog dieper in op het budgettaire plaatje, maar nu al is duidelijk dat er een groot gebrek aan transparantie is. Nochtans kan het ook anders. Uit het overzicht van de Nederlandse Rekenkamer in bijlage 1 (zie ook: http://vervanging-f16.rekenkamer.nl/nl) blijkt dat in Nederland de informatie-uitwisseling tussen Regering en Parlement veel verder gaat en enorm uitgebreid is. Transparantie is daar de regel. Geheimhouding de uitzondering. Een verschil van dag en nacht met wat in België het geval is. 2. Gebrek aan democratische besluitvorming Niet de generaals, maar de politici moeten beslissen Defensie heeft niet alleen zelf bepaald dat ze de F16 gevechtsvliegtuigen wil vervangen, ze heeft ook beslist dat ze het duurste gevechtsvliegtuig op de markt wil. En dat zonder daar de politiek bij te betrekken. Een dergelijke ondemocratische achterkamerpolitiek kunnen we niet aanvaarden. Dit is compleet aberrant en onaanvaardbaar in een Westerse democratie. Dit neigt naar een aanpak vergelijkbaar met deze in enkele Zuid-Amerikaanse landen in de jaren 70: een aantal generaals beslist eigenhandig waartoe het land (militair) de volgende decennia in staat moet zijn en de samenleving wordt daarbij geacht voor de kosten te willen opdraaien. Luchtmacht legt de lat veel te hoog De rondvraag waarover in commissie morgen wordt gedebatteerd getuigt bovendien van een onhaalbaar ambitieniveau. Zo stelt de defensiestaf in dit document doodleuk dat ons land tot 2050 een luchtsgevechtcapaciteit nodig heeft om (1) aan een veelheid aan opdrachten tot in een zeer vijandige omgeving deel te nemen (paragraaf 2.6) en (2) dit met een zeer hoog ambitieniveau uit te voeren tot in het hoogste geweldspectrum (paragraaf 2.5). Het ligt niet alleen veel te hoog; dit ambitieniveau werd nooit of te nimmer politiek gevalideerd. Daarvoor moet minstens het parlementaire debat over de toekomst van Defensie worden afgewacht. Dat ziet Defensie blijkbaar niet zitten en ze heeft dan maar zelf al bepaald dat ze het duurste gevechtsvliegtuig op de markt wil, zonder daar de politiek bij te betrekken.
3. Partijdigheid voor één type: de F35 Rondvraag stuurt ons richting F35 Dat de marktbevraging ten voordele van de F35 is opgesteld, hebben experten als de Nederlandse militaire historicus Christ Klep al uitvoerig betoogd. Hierbij alvast nog eens enkele citaten van de heer Klep op een rijtje die hij uitte na inzage van de Belgische marktbevraging: "Er is een lijst gemaakt van alles wat het toestel moet kunnen: van luchtverdediging tot grondaanvallen, een elektronische stoorzender zijn, Kortom, het toestel moet alles kunnen en dat wordt in dit rapport helemaal uitgewerkt. Nu is er eigenlijk maar één toestel dat dat volgens de Belgische luchtmacht allemaal kan en dat is de Joint Strike Fighter. (Klep, VRTredactie, 02/09/2014) De ambitie die uit dit stuk spreekt is dat België op het allerhoogste niveau, met alle grote jongens moet kunnen blijven meedoen. Als er bijvoorbeeld een oorlog zou uitbreken met China, moet België kunnen meedoen. Dat staat eigenlijk in dat stuk. Kan dat? Ik denk dat dat ambitieniveau veel te hoog is. (Klep, VRT-redactie, 02/09/2014) Waarom zou je een Ferrari kopen als er geen weg is? De JSF is feitelijk zo'n sportwagen zonder asfalt (Klep, npowetenschap.nl, 14/02/2014) Dit is geen onschuldige marktbevraging. Die sluipende besluitvorming volgens de salamietactiek, schijfje per schijfje, hebben we ook in Nederland gehad. En ik kan voorspellen dat dat de komende jaren ook in België zal gebeuren. (Klep, beurs.com, 02/09/2014) Het document laat geen objectieve vergelijking toe. Testaankoop pakt dit honderd keer beter aan dan de legertop Defensie gebruikte voor haar rondvraag een naar eigen zeggen innovatieve methode.. Het komt erop neer dat alle fabrikanten afzonderlijk onze Defensie ervan moeten overtuigen dat hun straaljager past bij ons ambitieniveau en op welke manier hun vliegtuig tegemoet komt aan de noden van het Belgisch leger. Dit in plaats van een duidelijke vergelijkende studie op basis van een aantal afgelijnde parameters. Bij Testaankoop is een perfecte vergelijking mogelijk, hier is geen vergelijking mogelijk. Zo laat men in paragraaf 9.2 van de marktbevraging de vijf producenten toe om zelf het aantal vliegtuigen voor te stellen. Dit op basis van de parameters van hoofdstuk 6, die nodig zullen zijn om de opdrachten en het ambitieniveau hernomen in de paragrafen 2.3, 2.5 en 2.6 uit te voeren. De verschillende producenten zullen dus verschillende aantallen vlieguitgen voorstellen. Hierdoor zal men altijd appelen met peren moeten vergelijken, omdat verschillende aantallen toestellen leiden tot verschillende aantallen piloten, verschillende vliegplannen, verschillende groottes van logistieke ondersteuning, van benodigde infrastructuur, enzovoort. Bij de voorstelling van de rondvraag zei de minister dat hij nog steeds beschikt over de sterke reflex van de zelfstandige ondernemer die de concurrentie voluit wil laten spelen om de laagste prijs te krijgen. Wel, de luchtmachtgeneraals hebben er alles aan gedaan om financieel vergelijken moeilijk tot onmogelijk te maken. Omdat ze weten dat hun geprefereerde F35 zeker niet als financieel beste koop uit de vergelijking zal komen.
4. Budgettaire waanzin Gezien het gebrek aan transparantie bij Defensie en het feit dat we de antwoorden van de verschillende fabrikanten op de marktbevraging niet mogen inkijken, is het niet eenvoudig om een exacte berekening van de kosten voor België voor te leggen. Gezien de vooringenomenheid voor de F35 zijn we dan maar op zoek gegaan naar de kostprijs die men in andere landen op dit vliegtuig kleeft. We baseerden ons op rapporten uit Nederland en Canada. 4.1. Canada Het document Next Generation Fighter Capability. Annual Update. 2014 is de publicatie van de jaarlijkse update van de berekening van de kostprijs voor de nieuwe gevechtsvliegtuigen, de F35. Het rapport kan geraadpleegd worden op http://www.forces.gc.ca/en/about-reports-pubs/next-genfighter-annual-update-2014.page. Op pagina 26 van het rapport wordt een overzichtstabel gepresenteerd van de totale kosten voor een levensduur van 30 jaar. Omgezet naar de actuele wisselkoers van de Canadese dollar (dd. 13/01/15) ziet de berekening er samengevat als volgt uit: CANADA mio CAD per stuk gemiddeld per jaar investeringskost 8990 6293,0 96,82 exploitatie 20736 14515,2 223,31 instandhouding 14258 9980,6 153,55 attritie 1036 725,2 11,16 TOTAAL 45020 31514,0 484,83 1050,47 In Canada houdt men dus rekening met 4 soorten kosten. Behalve de investeringskost of de aankoopprijs, houdt men ook rekening met uitgaven voor de exploitatie, de instandhouding en de attritie 1 : De investeringskost: In Canada wordt die door het Ministerie van Defensie vastgelegd op 8,990 mia CAD $ voor 65 vliegtuigen of dus 96,8 miljoen euro per toestel. De exploitatie- of werkingskost: Wat Canada betreft zijn de totale werkingskosten vastgelegd op 20,7 miljard CAD $. Per vliegtuig dus meer dan 223 miljoen euro. De instandhoudingskosten: het Canadese Ministerie van Defensie heeft die kost becijferd op 14,2 mia CAD$ of bijna 10 miljard euro op 30 jaar tijd. Per vliegtuig gemiddeld dus meer dan 150 miljoen euro per jaar. De attritie- of verlieskost: de Canadezen schatten een verlies van tussen 7 en 11 F-35 vliegtuigen op een bestelde vloot van 65 vliegtuigen. Ze ramen die kostprijs op 1,03 miljard CAD $ of ongeveer 725 miljoen euro. Al deze uitgaven werden berekend op een totaal over een levensduur van 30 jaar. Gemiddeld per jaar komen ze neer op een uitgave van meer dan 1 miljard euro. 1 Attritie: de verlieskost, waar elke luchtvloot rekening moet mee houden, namelijk een mogelijk verlies van vliegtuigen door een defect of door het neerhalen tijdens buitenlandse operaties
4.2. Nederland Voor Nederland baseren we ons op de D-brief Vervanging F-16 die op 15 december 2014 aan de Nederlandse Tweede Kamer werd verzonden. Het document kan geraadpleegd worden op http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2014/12/15/kamerbriefover-d-brief-vervanging-f-16.html Op de pagina s 12-13 vinden we een duidelijk en gedetailleerd overzicht van de investeringskosten en van de jaarlijkse werkingskosten. Ook Nederland houdt rekening met een levensduur van 30 jaar. Om de vergelijking met Canada te kunnen maken hebben we die omrekening dan ook meteen verwerkt als volgt: NEDERLAND (in miljoen euro) scenario A zonder risicoreserve mio per stuk gemiddeld per jaar investeringskost eenmalig 3868,1 104,54 exploitatie 30*277,7 8331 225,16 TOTAAL 12199,1 329,71 406,64 scenario B met risicoreserve mio per stuk gemiddeld per jaar investeringskost eenmalig 4617,6 124,80 exploitatie 30*283 8490 229,46 TOTAAL 13107,6 354,26 436,92 In Nederland worden de investeringskosten in totaal vastgesteld op 4,6 miljard euro voor 37 vliegtuigen. De prijs per vliegtuig bedraagt dus bijna 125 miljoen euro. Dit is hoger dan het Canadese gemiddelde, waarschijnlijk omdat die laatste een pak meer toestellen hebben besteld en omwille van de grotere participatie van Canada aan de ontwikkelingsfase van de F35. Uit de Nederlandse Kamerbrief blijkt dat de jaarlijkse exploitatiekost door het Ministerie van Defensie geraamd wordt op 283 miljoen euro per jaar of 7,64 per vliegtuig. Over een levenscyclus van 30 jaar komt dit in totaal neer op ongeveer 8,5 miljard euro. Naast een vergelijking werkingskost/vliegtuig zou het overigens ook bijzonder interessant zijn om de kost per vlieguur te kennen die iedere producent voorstelt. Voor het ogenblik beschikken we enkel over cijfers voor Nederland. Met 5.376 vlieguren per jaar komt dit bedrag van 283 miljoen euro neer op 52.641 euro per vlieguur. Let wel, in deze kosten is de afschrijving van de toestellen niet meegerekend. In feite is het dus nog een pak hoger. Als men enkel rekening houdt met de materiële kosten (ook weer zonder afschrijving) en niet met de uitgaven voor personeel, brandstof, munitie,, dan komt men uit op 155,4 miljoen Euro per jaar of 28.906 Euro per vlieguur. Dat zijn getallen die tot de verbeelding spreken. In tegenstelling tot Canada, bevatten de tabellen in het Nederlandse rapport geen aparte berekening van de instandhoudingskosten. Ook de attritiekosten zijn niet in de tabel verwerkt, maar kunnen we op basis van de Canadese berekening wel inschatten. Als we de Canadese schatting namelijk omzetten naar een vloot van 37 vliegtuigen komen we op een verlies van tussen 4 en 6 vliegtuigen en kunnen we de totale attritiekost ramen op 400 miljoen euro. We kunnen dus vermoeden dat de uiteindelijke totale kosten nog hoger zullen liggen dan in bovenstaande tabel.
4.3. Extrapolatie voor België Wat leren we nu van de Canadese en Nederlandse rapporten? Ten eerste dat de kostprijs voor nieuwe gevechtsvliegtuigen niet alleen mag rekening houden met de aankoopprijs. Het is duidelijk dat de werkingskosten en de kosten voor instandhouding en voor attritie ook een serieuze hap uit het budget nemen. Bekeken over de levensduur van een gevechtsvliegtuig zijn de werkingskosten zelfs dé belangrijkste kost. Inzake legermateriaal en zeker wat vliegtuigen betreft overtreft die kost de aanschafprijs van de vliegtuigen zwaar; tot het dubbele of zelfs driedubbele. Als men op zoek is naar de beste koop, dan moet men zeker de cijfers die de vijf constructeurs op dit vlak gegeven hebben met elkaar vergelijken. Al blijft het voor alle kosten natuurlijk ook aan te raden om de cijfers van de constructeurs met een serieuze korrel zout te nemen en er rekening mee te houden dat in de loop der jaren die prijzen nog zullen stijgen. Ten tweede kunnen we op basis van de prijs per vliegtuig in Canada en Nederland een prijsvork bepalen voor de totale kostprijs die ons in België boven het hoofd hangt: BELGIE (in miljoen euro) omrekening naar 40 toestellen totale levenscyclus 30 jaar gemiddeld per jaar volgens Canadees gemiddelde 19393 646,44 volgens Nederlands gemiddelde scenario A 13188 439,61 volgens Nederlands gemiddelde scenario B 14170 472,35 Omgerekend naar het aantal van 40 toestellen (het aantal dat alvast door de vorige minister van Defensie naar voor werd geschoven) blijkt dat voor ons land over een periode van 30 jaar de totale kostprijs tussen de 13 en 19 miljard euro zou kunnen bedragen of dus een gemiddelde jaarlijkse kost tussen de 440 en 650 miljoen euro. Bovendien zijn deze cijfers nog een onderschatting. Immers, het grote verschil tussen ons land en de twee andere landen is dat Nederland en Canada partners zijn in het ontwikkelingsprogramma van de F35. Daardoor zullen zij genieten van kortingen bij de uiteindelijke aankoop. Kortingen, waar België niet zal moeten op rekenen als het kiest voor de F35. Tot slot is het interessant om bovenstaande duizelingwekkende cijfers te leggen naast het Defensiebudget van 2015: een totaal budget van 2,256 miljard euro, met een werkingsbudget van 519 miljoen euro en een investeringsbudget van 74,6 miljoen euro. Kortom, de F35 is een budgettair onhaalbare kaart. Op een moment dat de gezinnen geconfronteerd worden met zware en pijnlijke besparingen is het bovendien onverantwoord om een dergelijke aankoop met een prijskaartje richting 20 miljard nog maar te overwegen.
5. Bijlagen Bijlage 1: informatie-uitwisseling in met Nederlands parlement
Bijlage 2: overzicht van berekening kostprijs F35 CANADA mio CAD per stuk gemiddeld per jaar investeringskost 8990 6293,0 96,82 exploitatie 20736 14515,2 223,31 instandhouding 14258 9980,6 153,55 attritie 1036 725,2 11,16 TOTAAL 45020 31514,0 484,83 1050,47 NEDERLAND (in miljoen euro) scenario A zonder risicoreserve per stuk gemiddeld per jaar investeringskost eenmalig 3868,1 104,54 exploitatie 30*277,7 8331 225,16 TOTAAL 12199,1 329,71 406,64 scenario B met risicoreserve per stuk gemiddeld per jaar investeringskost eenmalig 4617,6 124,80 exploitatie 30*283 8490 229,46 TOTAAL 13107,6 354,26 436,92 BELGIE (in miljoen euro) omrekening naar 40 toestellen totale levenscyclus 30 jaar gemiddeld per jaar volgens Canadees gemiddelde 19393 646,44 volgens Nederlands gemiddelde scenario A 13188 439,61 volgens Nederlands gemiddelde scenario B 14170 472,35