Evangelie en magie Gezang 249: 1 LvdK Votum en groet Psalm 29: 1/2/3 NB Geloofsbelijdenis Psalm 29: 4/5/6 NB Schriftlezing (Handelingen 8:1-25) Psalm 72: 6/7 OB Preek Psalm 37: 2/3 OB Gebed Psalm 86: 4/5 OB Zegen Preek Gemeente van Christus, Intro Op het eerste gezicht lijkt het gedeelte wat we vanavond met elkaar hebben gelezen een gedeelte dat ver van ons bed staat. Natuurlijk, we weten dat het vroeger voorkwam, en vandaag de dag komt het nog steeds voor. Maar of het in ons leven ook een rol speelt is nog maar de vraag. In het gedeelte dat we hebben gelezen gaat het over toverij en magie. Daarbij kan je aan allerlei dingen denken. Je kunt denken aan het voorspellen van de toekomst.
Een programma als astro tv probeert hier succesvol mee te zijn, misschien hebt u daar wel eens iets van gezien. Je kunt ook denken aan het zoeken van het contact met personen die overleden zijn. Wat ook nogal eens voorkomt is dat men het magische opzoekt om genezen te worden van allerlei ziekten door strijken of allerlei vage middeltjes. Dat komt allemaal misschien wel meer voor dan we denken. Toch is het niet nodig hier lang over te praten want vanuit het evangelie is wel helder dat we ons hier ver van hebben te houden. In de preek hoop ik duidelijk te maken waarom we ons hier ver van hebben te houden. We doen dat door in het schriftgedeelte dat we hebben gelezen op zoek te gaan naar een aantal kenmerken van magie. Als we die kenmerken scherp op ons netvlies krijgen zal ook duidelijk worden dat je geen tovenaar hoeft te bezoeken om magisch te denken. Dus deze preek is ook relevant voor mensen die zich sowieso al niet inlaten met concrete vormen van magie want de kenmerken van magisch denken spelen ongemerkt op heel veel terreinen van ons leven een rol. Vervolging Het verhaal speelt tegen de achtergrond van de dood van Stefanus in hoofdstuk zeven. De dood van Stefanus is een belangrijk keerpunt in de geschiedenis van de kerk. Tot nu toe waren het alleen de apostelen die te maken kregen met aversie bij de autoriteiten. Na de dood van Stefanus wordt dat anders want we lezen hier dat er op de dag van de dood van Stefanus een grote vervolging ontstaat. De woede die zich tegen Stefanus keerde is met zijn dood niet voorbij.
Stefanus staat aan het begin van een lange traditie van martelaren. Belangrijk gevolg van de vervolging is de verspreiding van de gemeente. In het begin is zij vooral een beweging binnen de muren van Jeruzalem. Nu verspreidt zij zich nu over de landstreken van Judea en Samaria. Dat is niet iets geweest waar de eerste christenen zelf voor hebben gekozen. Het is hen overkomen door de vervolgingen terwijl het hun tegelijk is voorzegt door Jezus. Dwars door de wirwar aan moeilijk te begrijpen gebeurtenissen in de geschiedenis trekt hij zijn plan. Op een bepaalde manier is de verspreiding van de eerste christenen iets wat hen overkomt van boven. Ik kom hier later nog op terug want dit is een belangrijk punt waarop het evangelie verschilt van het magische denken. Er brak een hevige vervolging los tegen de gemeente zodat allen verspreid werden over Judea en Samaria. Samaria Nu is het gebied en de stad Samaria is geen willekeurig gebied en geen willekeurig plaats voor joden. Normaal gesproken zou dit een gebied zijn dat door joden werd gemeden. Er bestond een sterke aversie tegen Samaritanen. Het evangelie van Lucas verteld ons dat Jezus ervoor koos dwars door dat gebied te reizen. Tijdens die reis lijken alle vooroordelen tegen Samaritanen te worden bevestigd want men weigert Jezus en zijn leerlingen onderdak. De leerlingen wensen dan dat een bliksem uit de hemel de Samaritanen zal verslinden. Dit om even aan te geven dat het helemaal niet vanzelfsprekend is dat de eerste plaats waar het evangelie wordt gehoord na Jeruzalem en Judea Samaria is.
Populair gezegd komt het hierop neer dat het evangelie wordt het eerst verkondigd aan de buurman waar je mot mee hebt. Filippus ging naar de stad Samaria en verkondigde hen de Messias en de Messias is degene die verwacht wordt. En dat is nu juist het bijzondere aan Samaria dat men daar inderdaad een Messias verwachtte. Wat afstamming betreft zijn de Samaritanen strikt genomen geen joden, maar wat godsdienst betreft heeft men wel veel overgenomen. Men las de eerste vijf boeken van Mozes en men verwachtte de Messias. In Athene hoef je niet aan te komen met de Messias want dan weet niemand waar je het over hebt. Men heeft daar nog nooit van gehoord. In Samaria kan je het wel over de Messias hebben, want daar weet men wat je ermee bedoeld. Filippus daalt af naar de stad Samaria en preekt hun Christus. De inwoners van de stad luisteren met belangstelling. Ze kijken vol ontzag naar de wonderen die hij doet want mensen worden bevrijd van onreine geesten en veel verlamden en kreupelen werden genezen. Daarover ontstaat grote blijdschap in stad. Persoonlijkheidscultus Nu wordt ons niet voor niets verteld dat mensen worden bevrijd van onreine geesten. Dat wordt ons verteld om ermee aan te geven dat deze stad geen neutraal terrein is. Als Jezus niet heer is in ons leven dan zijn er altijd andere heren die we dienen. Het evangelie moet zich altijd binnendringen in bezet gebied. En als dat nog niet duidelijk is geworden aan de mensen die bezeten zijn door onreine geesten, dan zie je het wel aan de rol die Simon speelt in deze gemeenschap.
Hij deed de inwoners van Samaria versteld staan met zijn magische kunsten. We lezen dat iedereen, van groot tot klein, vol ontzag naar hem opkeek omdat ze werkelijk meenden dat de macht van God in deze man zichtbaar werd. Simon brengt de mensen in vervoering en de mensen hangen hem aan. En daarmee hebben we denk ik een eerste kenmerk te pakken van het magische denken. In het magische denken staat de persoon die de magische handelingen verricht in het centrum van de aandacht. Het contrast met de houding van de apostelen is wat dat betreft heel scherp. Als er net na Pinksteren een verlamde man wordt genezen zegt Petrus: waarom staart u ons aan alsof het aan onze kracht te danken is dat deze man weer kan lopen. Kijk niet naar ons maar geloof in de opgestane Heer want hij is degene die dit wonder heeft verricht. Daar tegenover staat in dit verhaal de figuur van Simon die door zijn magische kunsten mensen van zichzelf afhankelijk maakt. Hij richt door middel van zijn bijzondere gaven de aandacht vooral op zichzelf en het kan geen kwaad daar even bij stil te staan, want als ik me niet vergis leven we in een tijd waarin bijzondere gaven ontzettend belangrijk zijn geworden. Dat is zo in de politiek waar om de zoveel tijd een nieuwe Messias wordt binnengehaald, maar het is ook zo in de kerk, wij mensen zijn daar ontzettend gevoelig voor, voor mensen die uitsteken boven de grijze massa. Voor mensen die indruk op ons maken, voor mensen die ons de indruk geven dat ze ons echt kunnen helpen, vraag is of deze mensen ons niet tegelijk afhankelijk maken, vraag is of ze niet de plaats innemen van God. Het dwingende
Het tweede kenmerk van het magische zoals het naar voren komt in dit gedeelte hangt nauw mee samen. Simon maakt zoveel indruk op mensen omdat hij magie bedrijft en magie wordt bedreven door middel van toverspreuken en bezweringen. Dat zijn vaste formules die vaak geheim werden gehouden, want je wilt natuurlijk niet dat een concurrent er vandoor gaat met een formule die succes oplevert. Maar door middel van vaste formules probeert men de bovennatuurlijke wereld te beïnvloeden. Door middel van hun toverspreuken probeert men de machten te laten gehoorzamen aan het woord van mensen. Door middel van hun toverspreuken probeert men de machten te laten gehoorzamen aan het woord van mensen. En opnieuw is het contrast met het evangelie heel scherp want de goede boodschap is nu juist dat de beweging precies andersom is. In het evangelie zijn het niet mensen die God op andere gedachten proberen te brengen. In het evangelie is het zo dat God mensen op andere gedachten en andere daden probeert te brengen. In het evangelie is niet zo dat God moet veranderen maar dat mensen moeten veranderen. De vooronderstelling van magie is dat het verkeerd gaat als mensen niet zelf de touwtjes in handen krijgen van de hogere machten maar als je gelooft dat God het goede al zoekt voor mensen is het niet meer nodig hem te beïnvloeden door toverspreuken. En als je denkt dat dit nog wel nodig dan ga je er vanuit dat hij niet te vertrouwen is want waarom zou je hem anders moeten dwingen. Magiërs gebruiken vaste rituelen en formules omdat men geloofde dat men de goden daarmee kon dwingen iets te doen. Nu lijkt dit misschien een ver van onze bed show maar zou dit ook niet een aandachtspunt kunnen zijn als het gaat over ons bidden. Is dat een middel om God te beïnvloeden of vertrouwen wij in het gebed ons leven toe aan een vader die al voor ons zorgt.
Ik heb net niet voor niets aandacht gevraagd voor het begin van het verhaal. De verspreiding van het evangelie is niet iets wat mensen hebben afgedwongen bij God, het is eerder andersom. Door middel van de vervolging zorgt God er zelf voor dat het goede nieuws van Jezus Christus gehoord wordt in Judea en Samaria en tot aan de uiterste einden van de aarde. De beweging is niet van beneden naar boven maar van boven naar beneden. Maar dat is dus het tweede kenmerk van het magische denken. In de magie probeert men door middel van rituelen en formules invloed uit te oefenen op God alsof God zich zou laten dwingen door mensen. De heilige Geest Simon heeft de bevolking van Samaria versteld doen staan met zijn magische kunsten. Iedereen van groot tot klein keek vol ontzag naar hem op, maar als Filippus hen het evangelie verkondigt bekeert men zich. De mensen laten zich massaal dopen en tot onze verbazing lezen we dat Simon ook het geloof aanvaard. De mannen en de vrouwen van Samaria aanvaarden het woord van God. Als de apostelen in Jeruzalem hiervan horen sturen ze Petrus en Johannes er naartoe. Want dit is een mijlpaal in de geschiedenis van de eerste christelijke gemeente. Die mijlpaal mag niet zomaar stilletjes gepasseerd mag worden. Vandaar de aanwezigheid van Petrus en Johannes in Samaria.
Ze horen van dat wat er gebeurd is en zien het geloof van de mensen daar, maar er is ook iets wat ze missen. Wat ze missen is de heilige Geest, want, staat er, ze waren alleen nog maar gedoopt in de naam van Jezus. Dat is naar ons idee wat merkwaardig want hoe kan je tot geloof komen in de naam van Jezus zonder de heilige Geest te ontvangen. Ik denk dat we die vraag vanmorgen niet kunnen oplossen. Je aan dit gedeelte zeker geen algemene regel af kunt lezen over het werk van de Geest. Daar is de situatie hier te bijzonder voor en ik denk dat we juist in het bijzondere van deze situatie de betekenis moeten zoeken van de gave van de Geest. De bijzondere gave van de Geest maakt hier duidelijk dat God zelf achter deze grensovergang staat. Het is een soort bevestiging achteraf voor mensen die nog twijfelen of dit wel de bedoeling is. Wat hier gebeurd is goed, de mensen die je vroeger op afstand hield omdat ze Samaritanen zijn, zij horen er wat God betreft bij, als de Geest zijn intrek heeft genomen in hun leven kan je dat niet meer ontkennen. Simonie Simon ziet dat gebeuren, blijkbaar was de komst van de Geest iets wat zichtbaar was, misschien heeft men wel gesproken in tongen, wie zal het zeggen, maar hoe dat ook zij Simon is er van onder de indruk. Hij is er zo van onder de indruk dat hij geld aanbiedt om dat ook te kunnen doen. Geef ook mij deze macht, zodat iedereen wie ik de handen opleg, de Heilige Geest ontvangt. Het is vanwege deze vraag dat de naam van Simon nog doorleeft in ons woordenboek.
Misschien hebt u er wel eens van gehoord. Van het woord simonie. Simonie is het verhandelen of verkopen van geestelijke zaken. Vanuit zijn eerdere beroep ligt deze vraag van Simon voor de hand. Het doet me een beetje denken aan een interview met illusionist Hans Klok. Hij doet allerlei onwaarschijnlijke dingen tijdens zijn voorstellingen. Hij laat bijvoorbeeld een lamp door een zaal zweven. Er schijnt een levendige handel te zijn in de trucs die nodig zijn om dit soort acts op te kunnen voeren. Daar doet me de vraag van Simon een beetje aan denken. Hij wil de gouden truc kopen die hem in staat stelt mensen de heilige Geest te laten ontvangen. Simon is dus nog niet helemaal van zijn vroegere denken verlost. Daar kan je jezelf over verbazen, hoe is het mogelijk dat iemand die net gedoopt is zo n vraag stelt, maar is dat niet zo in ieders leven? Dat wij niet zomaar klaar zijn met ons vroegere leven. Mensen draaien niet om als een blad aan een boom. Er is geen knopje dat je om kunt zetten zodat je in een keer christen bent. Je mag je wel in één keer in een kind van God weten, maar het is niet zo dat je ook in één keer leeft als een kind van God. Simon heeft is nog niet helemaal vrij van zijn vroegere denken. Hij denkt dat de apostelen beschikken over een truc die ze misschien wel willen verkopen. Hij trekt graag zijn portemonnee voor deze nieuwe succesformule. En daarmee hebben we wat mij betreft een derde kenmerk van het magische denken te pakken. Naast de afhankelijkheid van die ene persoon, en de gedachte dat mensen de goden zouden moeten dwingen komt hier het geld. Simonie denkt dat de gave van de Geest met geld te koop is. De gedachte dat geestelijke zaken voor geld te koop zouden kunnen zijn komt op ons in eerste instantie misschien vreemd over.
Ik zal proberen het iets dichterbij te brengen door u mee te nemen naar de christelijke boekhandel. Je kunt daar boeken vinden over alle denkbare geestelijke problemen maar dan moet je wel betalen. Nu zou het geen kwaad kunnen als er iets meer gelezen werd maar hebben we ons probleem al voorgelegd aan onze heer voordat we naar de boekhandel gingen. Ik heb er zelf ook last van. Want als ik een prekenserie ga houden een Bijbelboek, kijk ik eerst of ik er wat boeken over in de kast heb staan en als ik ze niet heb ga ik ze kopen. Wat ik daarmee eigenlijk koop is ideeën voor een goede preek die de gemeente zou moeten opbouwen. Lijkt dat niet een beetje op het kopen van een geestelijke succesformule. En als het gaat over het kopen van succesformules dan moet ik ook denken aan het feit dat onze kerk reclamebureaus inschakelt om potentiele gelovigen in kaart te brengen. Afsluiting Petrus maakt hier korte metten mee als hij zegt: laat uw geld met u naar het verderf gaan omdat u dacht dat Gods gave door geld verkregen wordt. Bekeer u van uw slechtheid en bid God of deze gedachte u misschien vergeven wordt. Ik kom wel eens mensen tegen die in aanraking zijn geweest met specifieke vormen van magie. Ze vragen zich dan af of ze de zonde tegen de heilige Geest hebben bedreven. Het antwoord van Petrus geeft dan hoop. Ons al dan niet magische verleden hoeft ons niet tot in eeuwigheid te achtervolgen want er is vergeving. Bekeer u dus en bid tot God. Dat is niet alleen een oproep voor mensen die daadwerkelijk een tovenaar hebben bezocht.
Hij roept ons allen op tot bekering. Tot bekering van het magische denken ons afhankelijk maakt van die ene persoon met die bijzondere gaven. Hij roept ons op tot bekering van het magische denken dat God wil dwingen door gebruik te maken van bepaalde formules. Hij roept ons op tot bekering van het idee dat we geestelijke zaken met geld zouden kunnen kopen. Bekeer u van deze gedachte door te bidden tot God want het goede gebed is het tegenovergestelde van magie. In het gebed verwachten wij het niet van onszelf, in het gebed verwachten wij het niet van mensen, in het gebed verwachten wij het niet van een succesformule, in het gebed verwachten we het niet van geld maar van hem die door Jezus Christus onze Vader is. Amen