Dynamisch Beekdal Geef de Aa op natuurlijke wijze de ruimte Inrichtingsplan Dynamisch Beekdal 1 Algemeen 2 De belangrijkste maatregelen 3 Korte beschrijving van de maatregelen 3.1 Aa krijgt weer natuurlijke loop 3.2 Oude meander blijft behouden 3.3 Aanleg van paaiplaatsen 3.4 Hoogwaterverbindingen helpen in afvoer 3.5 Aanleg poelen voor amfibieën 3.6 Poelen worden beschermd 3.7 Oever loopt flauw op 3.8 Aa vormt ecologische verbindingszone 3.9 Kades verwijderd voor lager waterpeil 3.10 Toch enkele nieuwe kades aangelegd 3.11 Stuwen zijn niet meer nodig 3.12 Nieuwe watergang: de Rosmalense Aa 3.13 Tweemaal een nieuw gemaal 3.14 Eén nieuwe brug 3.15 Gebouwen in kaart gebracht 3.16 Extra aanpassingen voor recreatie 4 De uitvoering in fases
1 Algemeen Het waterschap Aa en Maas, de gemeenten Sint-Michielsgestel en Bernheze en de Provincie Noord-Brabant werken samen aan een Dynamisch Beekdal. Het Dynamisch Beekdal is het gedeelte van de Aa tussen Heeswijk-Dinther en s-hertogenbosch. De Aa is daar nu een rechte beek met steile oevers en kades. In de toekomst moet de Aa een kronkelende beek worden. Zonder kades en zonder obstakels voor vissen. Een natuurlijk functionerende beek in een dal waar het water de ruimte krijgt. 2 Het inrichtingsplan voor het Dynamisch Beekdal moet problemen met hoge waterstanden in de Aa voorkomen. Ook moet het leiden tot een meerwaarde voor de natuur. Kentallen huidige en toekomstige situatie Nu Straks Lengte van de Aa ± 7.200 meter ± 11.600 meter Diepte van de Aa (basis) 1,0-3,0 1,0-1,5 Stroomsnelheid van de Aa (basis) < 0,05 m/s ± 0,25 m/s Aantal stuwen in hoofdloop 2 1 Aantal bruggen 7 8 Aantal gemalen 1 2 Aantal poelen 4 20 Aantal vissenpaalplaatsen 0 6 Hoeveelheid waterberging Afvoerplek van Aa 73 m3/s 62 m3/s Meters kade (incl. Leijgraaf) ± 14.000 meter ± 1.000 meter De belangrijkste maatregelen De belangrijkste maatregelen in het inrichtingsplan zijn: het verwijderen van stuwen, waardoor het waterpeil op een natuurlijke manier kan stijgen en dalen en waardoor vissen makkelijker stroomopwaarts kunnen zwemmen. het weer laten kronkelen van de Aa, waardoor variatie ontstaat in stroomsnelheid, type oever en waterdiepte. het verwijderen van kades, waardoor de waterstanden van de Aa bij hevige regenval minder stijgen. Deze en alle andere maatregelen zijn te vinden op de maatregelenkaart. Elke maatregel wordt nader toegelicht. Maatregelen op het gebied van recreatie staan op een aparte recreatiekaart.
Maatregelenkaart
Recreatiekaart VERKLARING Kanoroute In- en uitstapplaatsen kanovaart Mountainbikersroute (optie 1 en optie 2) Bestaande fietsroute Voorstel nieuwe fietsroute Bestaande wandelroute Voorstel nieuwe wandelroute Voorstel nieuwe visstek 1 Voorstel rustplaats 33.1 Korte beschrijving van de maatregelen Aa krijgt weer natuurlijke loop De Aa moet weer zo natuurlijk mogelijk functioneren. Aan de hand van oude topografische kaarten is uitgezocht hoe de Aa vroeger liep, voordat zij werd rechtgetrokken en gekanaliseerd. De oude loop van de Aa is nog deels terug te vinden in het landschap. Bijvoorbeeld bij de oude meanders bij Kasteel Heeswijk, bij Middelrode en bij Hersend (een meander is een bocht van een beek). De oude loop wordt zoveel mogelijk hersteld, zodat de Aa weer natuurlijk kan kronkelen. Binnen een 100 tot 150 meter brede zone mag de Aa zich vrij bewegen. Het is dus niet erg als een oever instort of als een nevengeul ontstaat. 3.2 Oude meander blijft behouden Om variatie in het gebied te creëren en natuurwaarden in stand te houden worden de oude loop van de Aa niet overal verbonden met de nieuwe Aa. Zo blijft bijvoorbeeld een gedeelte van de oude meander Assendelft intact. In deze meander heeft zich, dankzij minder frequente waterstroming, waardevolle natuur ontwikkeld. De meest waardevolle planten en dieren daar zijn holpijp, zwanenbloem, puntkroos en variabele waterjuffer. Deze soorten blijven bewaard in de oude meander. Ze kunnen zich van daaruit verspreiden naar andere locaties. Zwanebloem Puntkroos Holpijp Waterjuffer
3.3 3.4 Aanleg van paaiplaatsen Op een aantal plaatsen worden ondiepe verbredingen aangelegd. Ook zullen de buitenbochten van de kronkelende beek op termijn uitslijten. Dit zijn ideale plekken voor vissen om te paaien (paren). Hoogwaterverbindingen helpen in afvoer In de vorige eeuw is veel natuur omgezet in gedraineerde landbouwgrond of in stedelijk gebied. Regenwater belandt hierdoor sneller in de Aa dan vroeger. Als gevolg moet de Aa meer water afvoeren. Daarom komen er op enkele plekken hoogwaterverbindingen. Hiervoor zal het traject van de huidige Aa worden gebruikt. Normaal stroomt door deze verbindingen geen water. Alleen na hevige regenval gaan de hoogwaterverbindingen helpen in de afvoer van water, omdat de oude meanders geen grote hoeveelheden aankunnen. De stuw die de verbinding afsluit, gaat bij een grote afvoer automatisch naar beneden. Hierdoor kan het water door de hoogwaterverbinding stromen. 3.5 Aanleg poelen voor amfibieën De Aa moet een ecologische verbinding van de Maas naar de Peel gaan vormen. Sommige diersoorten waarvoor deze verbinding is bedoeld, zoals amfibieën, leven in stilstaand water. Voor deze soorten is het van belang dat er voldoende poelen zijn. Bij de herinrichting van het beekdal wordt ervoor gezorgd dat er elke 500 meter een poel ligt. Dit is een afstand die amfibieën kunnen overbruggen. Zo wordt het mogelijk dat amfibieën zich verspreiden door het beekdal van de Aa. 3.6 Poelen worden beschermd De poelen zijn vooral belangrijk voor amfibieën. Als er (te veel) vis in een poel zwemt, zitten er weinig amfibieën. Want vissen eten de eitjes van amfibieën op. Dit is niet gewenst. Sommige poelen liggen zo laag, dat ze bij hoge waterstanden in de Aa rechtstreeks in contact komen met de Aa. Je ziet dan geen verschil meer tussen de Aa en de poel. Dan kunnen vissen uit de Aa in de poel terechtkomen. Om dit te voorkomen, worden sommige poelen beschermd met een verhoging in het maaiveld.
3.7 Oever loopt flauw op De nieuwe Aa wordt een relatief smalle watergang. Ongeveer 10 meter breed (op de waterlijn), ten opzichte van ruim 20 meter nu. Hierdoor is de Aa ook in de zomer, als er weinig water is, diep genoeg en stroomt het water hard genoeg. Dit is ecologisch een sterke verbetering ten opzichte van de huidige situatie. Die smalle watergang kan echter geen grote hoeveelheden water afvoeren. Daarom wordt langs de Aa een flauw oplopende oever gemaakt. Hoe meer water door de Aa stroomt, hoe breder de Aa. Bij een echt grote afvoer, die doorgaans maar één keer per jaar voorkomt, kan de Aa 100 tot 150 meter breed worden. De flauwe oever is dus meestal droog, maar kan één keer per jaar onder water komen te staan. Deze oplossing is vergelijkbaar met de uiterwaarden langs de grote rivieren. 3.8 3.9 Aa vormt ecologische verbindingszone De Aa vormt met haar aangrenzende oevers een ecologische verbindingszone. Op sommige plekken komt geen flauw talud. Op die plekken is het belangrijk dat de zone die direct aan de Aa grenst ecologisch goed functioneert. Kades verwijderd voor lager waterpeil Binnen het plangebied ligt de Aa bijna helemaal tussen kades. Deze kades voorkomen dat percelen naast de Aa onder water komen te staan. In de nieuwe situatie zijn deze kades verwijderd. Zo krijgt het water meer ruimte en komen minder hoge waterstanden voor. Meander bij Hersend normale situatie Het nadeel van het verwijderen van kades is dat de percelen rondom de Aa af en toe overstromen. Met de grondeigenaren en pachters worden afspraken gemaakt en regelingen getroffen. jaarlijkse natte situatie extreme situatie
3.10 3.11 Toch enkele nieuwe kades aangelegd Door de geplande omlegging van de Zuid-Willemsvaart moeten de uiteinden van de Wambergsche Beek en de Groote Wetering worden verlegd. Langs het nieuwe gezamenlijke uiteinde van die twee waterlopen worden kades aangelegd. Zo wordt voorkomen dat het gebied ten noorden van de Oude Bossche Baan kan overstromen. Dit betekent dat woningen binnen het gebied droog blijven en er ruimte is voor hoogwaardige landbouw. Stuwen zijn niet meer nodig Het waterpeil wordt nu hoog gehouden door twee grote stuwen: één vlak bij Kasteel Heeswijk en één net voorbij Berlicum (stuw Runkampen). Deze stuwen zorgen ervoor dat er voldoende water in de Aa blijft staan en de landbouwpercelen en natuurgebieden rondom de Aa niet verdrogen. In de toekomst wordt de Aa veel smaller en meer kronkelend. De langere weg en het smallere profiel zorgen voor een natuurlijker peilbeheer. Hierdoor loopt het water minder snel weg en zijn de stuwen niet meer nodig. Het weghalen van de stuwen heeft grote voordelen voor de vissen. Zij kunnen dan verder de Aa op zwemmen, bijvoorbeeld op zoek naar een paaiplaats. De stuw Runkampen verdwijnt helemaal. De stuw bij Kasteel Heeswijk wordt een neerklapbare stuw. Neerklapbare stuwen zorgen ervoor dat in normale omstandigheden het water via de meanders bij Kasteel Heeswijk, Middelrode en Hersend loopt. Als de afvoer in de Aa te groot wordt, dan klappen de stuwen neer. Hoogwaterverbindingen helpen zo de oude meanders met het afvoeren van het water. 3.12 Nieuwe watergang: de Rosmalense Aa Bij de omlegging van de Zuid-Willemsvaart wordt aan de oostkant van de vaart een nieuwe watergang gegraven: de Rosmalense Aa. De Rosmalense Aa gaat een belangrijke rol spelen als ecologische verbinding tussen de Maas en de Aa. Wil deze verbinding goed functioneren, dan moet er voldoende water door de Rosmalense Aa stromen. Dit wordt geregeld met een stuw met vistrap. Die zorgt ervoor dat de juiste hoeveelheid water door de Rosmalense Aa stroomt. De rest van het water vloeit via een sifon (een buis) onder de nieuwe Zuid-Willemsvaart door en via de Stadsaa richting Maas.
3.13 Tweemaal een nieuw gemaal In Berlicum, vlak bij de Zandvang (een sedimentatiebekken) staat het gemaal Steenen Kamer. Dit gemaal zorgt ervoor dat de Wambergsche Beek en de Dungense Loop ook bij hoge waterstanden op de Aa water kunnen afvoeren. De omlegging van de Zuid-Willemsvaart doorsnijdt de Wambergsche Beek. Hierdoor kan de beek geen water meer via het gemaal richting de Aa afvoeren. Om problemen met te hoge waterstanden in de Wambergsche Beek te voorkomen, wordt een nieuw gemaal aangelegd op het punt waar deze beek in de Groote Wetering uitmondt. Ook voor de Dungense Loop geldt dat de afvoer via een gemaal gewenst blijft. Vlak achter de doorgang onder de bestaande Zuid-Willemsvaart komt daarom een gemaal dat de afvoer vanuit de Dungense Loop garandeert. 3.14 3.15 3.16 Eén nieuwe brug Op verschillende plaatsen kruisen wegen, fiets- en wandelpaden de Aa. Het nieuwe tracé van de Aa is zo gepland dat bestaande bruggen in gebruik blijven. Alleen bij de zorgboerderij Looz Corswarem-Hoeve naast Kasteel Heeswijk wordt de bestaande brug vervangen door een nieuwe brug die geschikt is voor mindervaliden. Gebouwen in kaart gebracht Met een hydrologisch model is berekend welke waterstanden kunnen voorkomen in de Aa. De waterstanden die slechts eens in de honderd jaar voorkomen, zijn vergeleken met de huidige hoogteligging van gebouwen en tuinen. Alle gebouwen en tuinen waar vaker dan één keer per honderd jaar wateroverlast wordt verwacht, zijn in kaart gebracht. In overleg met de eigenaren van deze gebouwen en tuinen worden beschermende maatregelen getroffen. Extra aanpassingen voor recreatie Bestaande wandel- en fietspaden in het plangebied worden in stand gehouden. Vanaf de fietsbrug over de Aa bij Seldensate tot aan Kasteel Heeswijk wordt een nieuw wandelpad aangelegd. Ook mountainbikers krijgen hier een pad. Zo wordt het gebruik van het Dynamisch Beekdal door mountainbikers op andere locaties zoveel mogelijk beperkt. Mogelijk wordt een extra fietsverbinding aangelegd tussen Kasteel Heeswijk en Molenhoek. De fietsverbinding tussen de Zuid-Willemsvaart en Kasteel Heeswijk is niet optimaal en wordt verbeterd. Nu wordt er nog veel gevist in de Aa. Straks is dit niet overal meer mogelijk. In overleg met visverenigingen worden speciale visplekken ingericht. Bijvoorbeeld in de Zandvang in Berlicum, nabij de A2, of langs de hoogwaterverbindingen.
4 meander Assendelft De uitvoering in fases Voor Dynamisch Beekdal is een inrichtingsplan vastgesteld. Op basis van dit plan wordt het beekdal in verschillende fases opnieuw ingericht. Wanneer een fase begint, hangt bijvoorbeeld af van grondverwerving. Of van afspraken met grondeigenaren en pachters over het toelaten van overstromingen. Naar verwachting start de uitvoering najaar 2007 met de (gedeeltelijke) aansluiting van de oude meander bij Assendelft. De andere fases volgen vrij snel. De laatste fase van het Dynamisch Beekdal is afhankelijk van de omlegging van de Zuid-Willemsvaart. Naar verwachting wordt deze laatste fase na 2010 voltooid. Met kleuren zijn de verschillende fasen aangegeven. De verwachte volgorde van uitvoering is rood, groen, blauw, geel, paars. 1 Meander Assendelft 2 Meander kasteel Heeswijk 3 Leijgraaf - Meander middelrode 4 Traject Seldensate 5 Meander Hersend
Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Voor meer informatie over dit project kunt u terecht bij een van de projectpartners. Waterschap Aa en Maas Pettelaarpark 70, 5216 PP s-hertogenbosch Postbus 5049, 5201 GA s-hertogenbosch Telefoon: (073) 615 66 66 Fax: (073) 616 66 00 E-mail: info@aaenmaas.nl Internet: www.aaenmaas.nl Gemeente Sint-Michielsgestel Petrus Dondersplein 1, 5271 AA Sint-Michielsgestel Postbus 10.000, 5270 GA Sint-Michielsgestel Telefoon: (073) 553 11 11 Fax: (073) 553 12 12 E-mail: gemeente@sint-michielsgestel.nl Internet: www.sint-michielsgestel.nl Gemeente Bernheze De Misse 6, 5384 BZ Bernheze Postbus 19, 5384 ZG Bernheze Telefoon: (0412) 45 88 88 Fax: (0412) 45 46 35 E-mail: gemeente@bernheze.org Internet: www.bernheze.org Provincie Noord-Brabant Brabantlaan 1, 5216 TV s-hertogenbosch Postbus 90151, 5200 MC s-hertogenbosch Telefoon: (073) 681 28 12 Fax: (073) 614 11 15 E-mail: info@brabant.nl Internet: www.brabant.nl Mei 2006 Foto s: Imagro BV, Waterschap Aa en Maas