Evaluatieonderzoek naar de Effectiviteit van de Zomercursus Plezier op School bij Kinderen met Verschillende Mate van Angstig en Stemmingsverstoord Gedrag en/of Autistische Gedragskenmerken Effect Evaluation of the Summer Course Plezier op School ( Pleasure at School ) among Children with Different Levels of Anxious and Mood Disrupted Behaviour and / or Autistic Behaviour Angélique Hermes Eerste begeleider: dr. W.J. Pouwelse Tweede begeleider: drs. I.V. Stevelmans September 2008 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Gezondheidspsychologie Open Universiteit Nederland
Inhoudsopgave Samenvatting...4 Summary...5 1. Inleiding... Fout! Bladwijzer niet 1.1. Achtergrond en doel van het onderzoek... Fout! Bladwijzer niet 1.2. Sociale (in)competentie... Fout! Bladwijzer niet 1.2.1. Definities en prevalentie... Fout! Bladwijzer niet 1.2.2. Verklaringsmodel voor sociale incompetentie... Fout! Bladwijzer niet 1.2.3. Verschillende groepen kinderen met problemen in sociaal contact...fout! Bladwijzer niet 1.3. Verschillende vormen van problemen in het sociale contact.. Fout! Bladwijzer niet 1.3.1. Pesten en gepest worden: definitie, prevalentie en gevolgen..fout! Bladwijzer niet 1.3.2. Sociaal angstig gedrag... Fout! Bladwijzer niet 1.3.3. Sociale gedragsproblemen... Fout! Bladwijzer niet 1.4. Probleemstelling... Fout! Bladwijzer niet 2. Methoden... Fout! Bladwijzer niet 2.1. Respondenten en procedure... Fout! Bladwijzer niet 2.2. Onderzoeksinstrumenten... Fout! Bladwijzer niet 2.2.1. Sociaal-emotionele vragenlijst (SEV)... Fout! Bladwijzer niet 2.2.2. Klasgenoten Relatie Vragenlijst junior (KRV-J)... Fout! Bladwijzer niet 2.3. Data-analyse... Fout! Bladwijzer niet 3. Resultaten... Fout! Bladwijzer niet 3.1. Betrouwbaarheid en descriptieve gegevens... Fout! Bladwijzer niet 3.2. Uitvalanalyse... Fout! Bladwijzer niet 3.3. Effect van de zomercursus Plezier op School Fout! Bladwijzer niet 3.4. Verschillen in effect tussen de drie vergelijkingsgroepen... Fout! Bladwijzer niet 2
3.5. Conclusie... Fout! Bladwijzer niet 4. Discussie... Fout! Bladwijzer niet 4.1 Methodologische kanttekeningen... Fout! Bladwijzer niet 4.2 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek... Fout! Bladwijzer niet 4.3 Conclusie... Fout! Bladwijzer niet Bijlage I Sociaal-emotionele Vragenlijst... Fout! Bladwijzer niet Bijlage II Klasgenoten Relatie Vragenlijst - JuniorFout! Bladwijzer niet Bijlage IIIa begeleidende brief aan de ouders bij de eerste meting. Fout! Bladwijzer niet Bijlage IIIb begeleidende brief aan de kinderen bij de eerste meting...fout! Bladwijzer niet Bijlage IIIc begeleidende brief aan de ouders bij de tweede meting Fout! Bladwijzer niet Bijlage IIId begeleidende brief aan de kinderen bij de tweede meting...fout! Bladwijzer niet 3
Samenvatting Om na te gaan wat de effecten zijn van de zomercursus Plezier op School op sociale angst, sociale gedragsproblemen en het slachtoffer zijn van pesten, is onder 42 aanstaande brugklassers die in 2007 hebben deelgenomen aan deze cursus een evaluatiestudie uitgevoerd. De sociale leertheorie van Bandura (1977) werd gehanteerd als theoretisch kader. Als onderzoeksopzet is gekozen voor een quasi-experimenteel pretest-posttest design, met drie vergelijkingsgroepen: een groep kinderen met angstig en stemmingsverstoord gedrag, een groep kinderen met angstig en stemmingsverstoord gedrag gecombineerd met autistische gedragskenmerken en een groep kinderen die niet voldoet aan deze criteria. Voor het indelen van de groepen en het meten van de variabelen sociale angst en sociale gedragsproblemen is gebruik gemaakt van de Sociaal Emotionele Vragenlijst (SEV) (Scholte & Van der Ploeg, 2005). Voor het meten van de variabele slachtoffer zijn van pesten is gebruik gemaakt van de Klasgenoten Relatie Vragenlijst junior (KRV-J) (Liebrand, IJzendoorn & Lieshout, 1992). De hypothesen werden getoetst met een eenzijdige Wilxocon rangteken toets en een tweezijdige Kruskal-Wallis toets. Er werd een significante afname gevonden van sociale angst, sociale gedragsproblemen en het slachtoffer zijn van pesten. Tussen de drie vergelijkingsgroepen werden geen significante verschillen gevonden, waardoor de cursus breed inzetbaar lijkt voor een grote groep kinderen. Het is wenselijk dat toekomstig onderzoek zich richt op het vergelijken van groepen kinderen met alle vier de clusters van de SEV als indelingskenmerk en op de kosteneffectiviteit van Plezier op School. 4
Keywords: Sociale vaardigheden; sociale competentie, pesten, brugklas, training, autisme, angst. 5
Effectevaluatie Plezier op School Bijlagen Summary This study explored the effects of the summer course Plezier op School ( Pleasure at School ) on social anxiety, social behavioural problems and being victim of bullying. An effect evaluation study was performed among 42 future students of secondary school, who took part in this course in the summer of 2007. The theoretical base for this study was formed by the social learning theory by Bandura (1977). A quasi-experimental pretest-posttest design with three comparison groups was used: one group of children with anxious en mood disrupted behaviour, one group with anxious en mood disrupted behaviour combined with autistic behavioural characteristics and a group of children without the earlier mentioned characteristics. The Sociaal Emotionele Vragenlijst (SEV) (Scholte & Van der Ploeg, 2005) was used to sort the three comparison groups and to measure the variables social anxiety and social behavioural problems. The variable being victim of bullying is measured by the Klasgenoten Relatie Vragenlijst junior (KRV-J) (Liebrand, IJzendoorn & Lieshout, 1992). Hypotheses were tested with a one-tailed Wilcoxon signed rank test and a two-tailed Kruskal- Wallis test. There was found a significant decrease of social anxiety, social behavioural problems en being victim of bullying. There where no differences found between the comparison groups. Because of these result the summer course seems to be suitable for a broad group of children. Future research could aim at the comparison of groups of children with all four clusters of the SEV as classifying characteristics or on the cost effectiveness of Plezier op School. Keywords: Social skills, social competence, bullying, transition to secondary school, training, autism, anxiety. 6