POLITIEK EN CULTUUR SPOORWEGSTAKING VAN 1903 D. J. WIJNKOOP ANDRE GIDE EN DE SOWJET UNIE ~r. A. S. DE LEEUW 3e jaargang inhoud no. 1 januari.bij de Nieuwe Jaargang - politieke vooruitzichten in '37, Ko Beuzemaker pag. De spoorwegstaking van 1903, D. J. Wijnkoop 4 Verslag omtrent de spoorwegstakirg van 6 April 1903, D. J. Wijnkoop 7 Twee maanden Devaluatie, J. F. Bos 14 Andre Gide en de Sowjet-Unie, Mr. A. S. de Leeuw 18 Indooesie onder de dreiging van Japan, Ahmad Saleh 26 De vakbeweging in lndonesie, Aliardjo.. 31 De burgerlijke muziek-opvattingen van Willem Mengelberg,_ Dr. P. v. Noorden.. 36 Lied van de Spaanse Soldenier, Freek van Leeuwen De Brief, Freek van Leeuwen Stiefmoeder Aarde, Dr. A. Willemse Brieven uit Spanje, Redactie Maatschappelijke grondslagen van de " 43 44 " 45.. 47 nieuwe Gids-Beweging " 47 Het werk van Agnes Smedley, Nico Rost.. 49 De opbouw v. de materie, H. v. Reinveld.. 54 Tijdschriften-bespreking.. 58 Schaken, Mr. G. Boomsma.. 59 Dammen, F. Raman.. 60 De Spaanse mazen van het bruine net, Mr. A. Jacobs.. 61
POLITIEK EN CULTUUR maandschrift onder redactie van: K. Beuzemaker, J. W. d. Groot (arts), Mr. A.S. d. Leeuw Uitgever.,Pegasus" Hemonystraat 5 A'dam-C. Giro 173127 tevens adres van redactie.en adm. - Copy In te z.enden voor de 1 Ode van ledere ma8nd. - Prijs per nummer 15 cent, per halljaar I 1.-, per jaar I 2. Boekhandelsprijs ~0 cent, per jaar I 2.50. Alles bij voorultbetalin,. 3de JaarganÇI No. 1 Januari 1937 HULDE AAN DE VRIENDEN VAN ONS TijDSCHRIFT REDACTIE In ons nummer van September 1936 deden wij een beroep op de vrienden van ons tijdschrift, om het lezerstal van 3.000 op 4.000 te helpen uitbreiden, opdat wij in de nieuwe jaargang regelmatig 64 pagina's per nummer zouden kunnen geven. Het resultaat van ons verzoek overtreft onze verwachtingen: onze oplage heeft met dit Januari-nummer de ZEVEN DUIZEND bereikt! Dat is aanzienlijk meer, dan één van de andere {ijdschrihen van dezelfde categorie in Nederland bezit, of ooit bezeten heeft. Wij zullen thans de volledigheid van onze informatie en de veelzijdigheid van de inhoud van elk nummsr nog b ma:1 v.erbe~eren. Wij zijn evenwel nog niet tevre-::le'l. Wij hopen reeds in een nabijë toekomst ons tijdschrift onder TIEN DUIZEND arbeider:; en intellectuelen, politiek- en cultureel geïnteres!;eerden te kunnen brengen : en doen ean nieuw beroep op onze lezers, ons bij het bereiken van da1 doel te helpen! Werkers met het maandschrift "Politiek en Cultuur" ziet de mededelingen op pagina 3 van de omslag, doet daarmee Uw voordeel. OP NAAR DE 10.000 LEZERS
binnenlandse politiek BIJ DE NIEUWE JAARGANG - POLITIEKE VOORUITZICHTEN IN 1937 KO BEUZEMAKER Met dit nummer wo~dt :een nieuw jaar ingeluid. Dat ge:eft de gel:egenh:eid een blik achteruit :en :een blik vooruit ~e werpen. Hor~end en stobend, vol' van de e11nshgs~e internationale spanningen is het jaar 1936 voorbij gegaan,, overschaduwd door de geweldspolitiek van het fascisme, en het ~ekort schieten van de democratie. Echter, met al!s hou-vast de politiek van de Sowjet Unie als verdedigster van de vnede en hoedst~er van de democrati:e, steeds meer verbonden: in tal van landen, met de groei van de eenheid der democnatische volksmassa's tegen het tascisme. Beide verschijnse.l,en oefenen hun invloed in Nederland uit. De betekenis van Nederl:a.nd als één der steunpuntjen der democrati:e in West-Europa is in dit jaar bellangrijk toegenomen. Het lot van Nederl:and, ZIO sterk verbonden met de intenna,tionale v:erhoudingen, wordt echter niet door bl.inde krachten bepaald. Nederland behoeft ge:en speelbal van de omringende kracht~en te +,iijn. Het l:0t van Nederland wordt mede, :en ahet"e,erst bepaald door de daden van het Nederlandse, volk 21elf. Wi~e de in vele opzichten donker~e toekomst tegemoet zi,et, moet zich hiervan in de,e,erste plaats bewust zijn. Van de ontwikkelil)g van de eenheid, de aaneengesi:o-!jenheid, de st~ijd!kracht van de Nederlands~e volksmassa's hangt het af of het land, nu de buitenlandse en binnenlandse politieke verhoudingen zo ernst}g zijn, een speelbal in de handen van het fascisme z;al worden, of een wapen der democ~ati'e tegen het fa,sósme, 21owel op nationaal als inilern.ati,onaal.gebied. In ieder geva'l wordt in de21e janen ook in Nederl~and geschiedenis gemaakt, die beslissend z,al zijn voor een ~geheel tijdperk Van groot bel.ang z~l hi~erbij de uitslag van de kamerv,erkiezingen wez:en. Over mogelijkheden :en kansen hi:erbij valt nog weini,g te zteggen. De verkiezingen vinden pas over enige maanden plaats,.en in die tijd kunnen z:ich nog gebeurtenissen a,fspel en, die di epe invloed op de v,erkiezingsuitslag uitoefenen. In politiek opzicht zijn maanden thans zeer lange tijdsruimt en. In algemene t11ekken :echter, zijn wel enige richtlijnen en perspecheven aan te tonen. Bijzonder l,e,errijk zijn in dit verband de al,gemene beschouwingen, gehouden qij de behandelin"g van de begroting in de, Twee de Kamer. Zij tippen reeds de vraa,gstukken aan,, di~e bij de verki:ez1ing:en in het mi:ddelpunt zullen staan. Meer nog, Z\Ü tonen, onder hoe g:eiheel veranderde omstandigheden deze v~erki,ezingen plaa:ts vinden, v:erg:el,ek:en bij het jaar 1933. Fundamenteel hebben z.ich de verhoudingen g:ewij- 1
KO BEUZEMAKER BIJ DE NIEUWE JAARGANG 2 z:igd. De zinspreuk: Duitsland zet de klok terug, kan men nu reeds aanvul!.en met het gez1egde: de dreiging van het fascisme Ziet ov eral, ook in Nederland, de k lok f,.erug. Overal volt,.,ekt z1ich een hel"groepering der politieke krachten. Het spreekt van~lf, dat de arbeidersklasse, de partijen van de.arbeidersklasse, hi,ermee l"ekening moeten houden, en da1t Zlij in 'v erband hitermede, hun taktiek moeten wijzigen. T adi,ekwijziging wordt door vel,e oppervlakkige beschouwers voor jets minderwaardigs aangez,ien. Het komt ~er echter ni:et op aan dat de tactiek gewijzigd wordt, het komt er op aan, hoé zij gewijzigd wordt. Van dit gezichtspunt moeven de juistheid en de doeltl"ehendheid ener tactiek-wijziging beoordeeld worden. W,at zijn de l essen di e u.it de Kamerdeba1Uen voor die komende verkiezingen ~en de tak~iek der arbeiderskla1sse te trekken zijn? Allereerst, dat de grote tegenstelling, van waaruit ajiies beschouwd moet WOI"den, is de te9enstelling tussen fascisme en democrafi.e. Het is duidelijk, wat een sterke vooruitgang van het Musserffascisme bij de komende verbezingen zal betekenen - zowel voor de verhoudingen jn het binnenland, als voor de rol v:an Nederl.and in de buitenlandse situafi,e. Het gevaar van een ov,erwinning van Musserf wol"dt ernstig onderschat. Niet aheen in burgerlijk..,democratische kringen,, maar ook tot diep in de rijen der arbeidersklass e en arbeidersbeweging gebeurt dit. Men hoort de theorie: Zo ~erg is het niet! Zelfs als Musserf tien zetels!krijgt, wat dan nog? Dat is toch slechts een tiende deel v,an het Nederlandse parl.ement en het Nederlandse volk? Zij, die zo spreken, moeten de gebeurt,enissen in Spanje eens er:nshg onder de loupe nemen. En ook... de ontwikkeling van het Rex-fascisme in Bel,gië. Indien het fascisme eenmaal zulk een positie inneemt" is het z.eer moei!li}k het terug te dringen, en neemt het gevaar van plotselinge overvallen in ernstige mate toe. Daarom is bij deze verkiezingen voor alles nodig versterking van de hacht der democrat.ie tegen het fascisme. Wat tonen echtèr de kamerdebatten? In de eerste plaats ook daar onderschatting van de N.S.B. Erger nog, de bet"e.idheid van de l"eadionail"e vlteugel van de Katholieke Staatspartij, die onder l.eiding van van Wijnberg,en snel naar het fascisme toezwenkt en het democl"atische deel van deze partij beïnvloedt, om de N.S.B. eventueel als l"eactionaire bondgenoot te aanvaarden. De hel1e debatten toonden trouwens de neiging tot concentratie bij de reactie. In antwool"d o~erigens op de. 'groeiende dl"ang naar eenhe.id onder de massa's, en als poging om daartegen een slagboom op ~e werpen! Men werpt de leus op van het herstel van een rechtse coaliti e. Dat gebeurt in de katholieke., antl-revolutionail"e en christelijk-historische kringen. Natuurlijk op de basis van handhav.ing per democratie. Maa,r... een democl"ati<e gegrondvest op de christelijke staatkundige beginsel,en. En w.ie lees~, wat daaronder in die kringen wordt V erstaan, hoe van Wijnbergen het be,grip "democratie" z elfs wil 'losla~en, die riekt Pat hier de democrati e in de zin van de T I I
KO BEUZEMAKER BIJ DE NIEUWE JAARGANG T I I rechten der volksmassa's reeds volledig uitgehold is, en het woord nog slechts als hef hohe omhu 1 ~sel van het begrip,,is over9ebl,even. Wie denkt daarbij ni,ei aan Dollfuss' overgang van democratie naar der.icaal-fascisme? Col_ijn stelt de zaak weer iets breder. Hlj wil,een algemene samenwerking van alle burgerlijk!e groepen, om daardoor de arbeiderskl,asse, de S.D.A.P., in het bijzonder, buiten te sluiten, en re isderen. En men hoeft er nj,et aan te twijf,el en: Co lijn is niet regel"ensmoe. Krijgi hij de kans maar even, dan bl.ijft hij, en z et zijn noodlottige aanpassings-politiek voort, die het fascisme in de hand werk~, de democraiie ondermijnt, en Nederl,and tot steeds diepere buiging en voor de Pruisi,sche soldaten!,aë;lrs dwingt. Voorwaar, de feestand is zeer ernstig! Van de zijde der readie wordt hard gewerkt, en ahe!"eserv,es worden in het vuur gebracht. Des te betreurenswaardige.r is het, dat dez,e kamerdebatten tonen" hoe zwak de positie van de grooiste arbeiderspartij van dit land, de S.D.A.P., is. Hei moei ook in sociaal-democratische kring en een diep tel.eurstellende indruk hebben gemaakt, dat het opt.reden van Albarda in dez!e be.grotingsdebatten zo weinig gewicht in de schaal he eft gele.gd. De hel e iactiekwijziging van de S.D.A.P. van stap tot stap door de reformistische leidende elementen voorbel"eid 'en doorgez,et, de ommezwaai naar de bourgeoisie op alle gebieden, het helpi a.hes ni,et! De kamerdebatten hebben bewez,en, dat de Partij, die op het ogenblik als grootste arbeiderspartij, volledig in de aanva l moest zijn, ondanks uiterlijke opgewektheid, zich innerlijk zwak voelt. Waarom? Omdat nog steeds hardnekkig wordt vastgehouden aan de fictie, dat men door te.gemoetkomingen, door het losl.aten van béginselen de!"eactionaire vleugel van de Katho<lieke Staatspartij tot een samengaan met de S.D.A.P. en i!ot e en democrafische politiek zou kunnen krijgen. Doordat nog steeds de grote l1es van de laatste jaren vergeten wordt, dat thans ahes afhan;gt van de geslotenheid en eensgezindheid, kracht en activiteit van de arbeidersklasse, van haar slechts in de strijd te verwezenlijken leidende rol bij de verdedi,ging van de diemoeratie voor heel het volk. In de Kamerdebatten werd de S.D.A.P. geprezen, omdat de l1eiding de verdeeldheid in de arbeidersklasse op all:e mogel_ijke manieren probe ert te bestendigen. Maar meer dan een woord van lof op dit puni kon er niei af. De bourgeoisie heeft,e,en fijne neus voor de stemming onder de massa's. En vadrouwen doei zij het zaakje toch ni,et. Zij heefi zwaarde11e remmen nodig om de massa in bedwang te houden. De N.S.B. lokt haar aan! Zo staan de zaken. Om de eenheid der massa's, het werkehjke bolwerk tegen het ~ascisme en de groei,ende 11eacti:e te bevorderen, om e en overwinning van de democrati~e te ber eiken, moet e en ande!"e polihek worden 9evolgd. Dez,e politiek is geschetst in het verki,ezingsprogr:am der Communistische Partij van Nederl.and dat, in hei 9eweldige buiten9ewone congr es 3
KO BEUZEMAKER BIJ DE NIEUWE JAARGANG op de Tweede ~erstdag in het R.A.I.-g ebouw door Louis de Visser in zijn grobe rede toegelicht, met geweldige ge,estdrift is be.groet. W.at ze,gt dit program? Hier is ook sprake van een wijziging der tacti.ek. Maar een wijzi,ging, die bete~ent het opstellen van,een platform van e isen, d'i1e het he~l.e volk tot 'e enheid tegen fascisme en grootkapitaal kunnen verenig,en. Aan het program 'en aan de C.P.N. is "dubbelharbgheid" verweten. De dubbelhartigheid 'echher, vindt men bij hen, die de l,evenseisen en beginselen der massa's opaheren aan tactiekwijzigingen ten bate van samenwerking met de bourgeoisie. Wat brengt het verkiezingsprogram? Niet een reeks communistische eindl,euz en, maar de aanvaarding van de consequenties uit de veranderde verhoudin9en, t.en behoev e van de eenheid en de strijd der volksma.ssa's. De lijn "democrati.e te9en fascisme" wordt in vohe omvang gevolgd. Dat betreft zowel het vraagstuk van de perspedi ev en voor een democratische r~ge, 'ring, als de verdedi.ging van de onafhankelijkheid van het land te9en het buitenl,andse fascisme, de v'e neniging van de Nederl,andse volksmassa's tot een volksfront, en de verdedi.ging der cuhuur ~en national,e waarden tegen het barbaarse fascisme. Al deze vr:aagstukk,en geven aanleiding tot diepere beschouwingen. Zij worden hi,er nog sl,echts aan9eduid. In de toekomst zullen zij nader 'en me er g edetaiheerd in ons tijdschrift worden bespl"oken. Immers, de veranderde verhoudingen maken het noodz.akelijk ve,el i!e studer.en, ook in historisch opzicht ve el van wat tot nog toe door de Nederlands,e Marxisten verwaarloosd is te doorvorsen. Voor ahes is 'ev,enwel nodi,g, grotere daadkracht, grotere activiteit, voor het weerhouden van de.gro.ei van het fascisme, voor het v e reni9en der volksmassa's opdat de komende v'erkiezingen met een nederl.aag van de N.S.B. een.keerpunt brengen in de politi,eke ontwikkeling van ons land. DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 D. J. WIJNKOOP 4 Reeds in 1935 verscheen bij Brill, te Leiden, een belangrijk boek van Dr. A. J. C. Rüber over de Spoorweg-st.aking van 1903, met de zeer juisi!e ondertitel "Een spie9el der Arbeiders-Beweging in Nederland". En verleden jaar werd ter g elegenheid van het 50-jari,g bestaan van de Ned. Ver. van Spoor- en Tramwegpersoneel (1886-1936) e en gedenkboek ui,tgegeven, getiteld "Van Lichten en Schift.en", geschl"ev en door H. van Bra.ambeek, waarin natuurlijk ook de stakingen van 1903 met hun voor.geschiedenis en g.evolgen worden behandeld. Dit uiterst belangrijke knooppunt in de historie der Nederlandse arbeidersbeweging - er werd, hoe dan ook, bij de herdenkings-plechtig heid voor F. M. Wibaut aan herinnerd - komt dus niet alleen, r r I
D. J. WIJNKOOP DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 r D. J. WIJNKOOP GESCHILDERD DOOR S. S. VOSKUIL r I omdat het op een behoorlijke perspedi1ef-afstand van ons t~genwoordig geslacht beglint te liggen, maar ook om intrinsiek e redenen langzamerhand in de belangstelling van werkers en wetenschap naar vofien. Het is daat"om me er dan ooit nodig, Rüters boek in een der volgende afl.e~t~er:ingen van dit tijdschrift te bespreken, waarbij Braambeeks Gedenkboek, uit-teraard zij het ook niet enkel een kroniek, zijn diensten zal bewijzen. Voor;eerst zouden wij tot de l ezers van "Politiek 1en Cultuur" willen zeggen: Interesseert u de oude geschiedenis van de Nederlandse arbeiders-beweging - en ze is zeker uitermate belangrijk om de moeilijkheden van het heden te leren begrijpen - leest deze boeken; voor de f,e.ilen zijn z,e van de grootste betekenis. Maar naar aanleiding daarvan publiceren we dan in deze aflevering een der verslagen, die in het "Rapport van de commissi,e van onderzoek betreffende het verweer teg en de stakings-wetsantwerpen in Maart-April 1903" - het dusgenaamde Verraadrapport, hoofd-opsteller Jan van Zutphen - worden aangehaald, en wel het verslag van ondergetekende (Wp.) omtrent 5
D. J. WIJNKOOP DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 ' de spoorwegstaking in T wenie. Niet omdat hei op zichz elf belan.grijker zou zijn dan,een van de andere verslagen, maar voor eerst omdat het ons toevalli g voor de hand komt, ën dan omdat het wel zeer karakteristi,ek is voor een der vel~e taf,el'el en, waarin zich het bedrijf der spoorwe,gstaking heeft afgespeeld. Bovendi~en kan men ~n het 9enoemde boek van Rüf,er l,ezen, dat de bewe.ging in Enschede vrij s~erk stond. In het versla1g kan men nu ûe.n - ~en dai i.s wel z,e,er inte!'essant - hoe Enschede er in conc!'eto vóór stond. Thans,enkele woorden iler herinnering. Hoewel de verschrikkelijk~e arbeids-voorwaa!'den van het spoorweg-personeel, juist in het laats~e tiental jaren der XIX,e,e,euw, de 'eigenlijke oorzaak van de beweging van 1903 zijn, is, zoals men weet, een conflid in de Amstel'damse haven de aanteiding geworden tot het ui-tbarsten van de eerste spoorweg-staking. "De trans.port-arbeiders hebben de stoot tot de uitbarsting gegeven". Aldus van Braambeek. In Nov. 1902 was besloten, dat l~eden der te Amsterdam bestaande F~ede ratie van Transport-arbeiders (ve,em-arbeiders, bootwerkers,enz.) niet me,er met ongeorganise,erden mochten samenwerken. "Toen - het was 8 Jan. 1903 - aan een paar ongeorganiseerden van Blauwhoedenveem was opgedrqgen, goedel'en te gaan halen bij Müller en Co. en dez,e door georgan,ise.erden moesten worden af gegeven, was het conflict er, en werden 'een paar man ontslagen." Er werd gestaakt 1 ook door bootwerkers. De staking breidde zich in de haven uit. Politie gre ep.in; er werd ~gevochten tussen stakers en onderkruipers. Postpersone.el en "Amsterdams Goedenenvervoer" mengden z.ich in de strijd, die.geleid werd door den Voorzitter van de bootwerkers-vereniging "~echt en Plicht", Wessels. Op 29 Jan. - wij blijven van Braambeek citeren - moest op het rangenerrein der Hollandse Spoor "de Rietlanden" door den rangeerder Dil'k Vreeken een wagon naar het Vriessev e,em worden.gebracht. Hij wei gerde,en werd geschorst. Te-vol'en was al op 27 Jan. door de Feder:ati e van Spoorwe-gorganisaties beslot.en alle ondel'kruipers-arbeid te weiger en. Nauwelijks was deze schorsing geschied, of - zo lezen we bij Rüter - het gehele personeel van de goedenenstations Rietf.anden 'en Oostenbur.gergracht, de machinisten inbegrepen, verklaarden zich met den geschorste solidair. De hele beweging, die zich over het Centraal Station uitbreidde, en dil'ede.gevolgen had voor Haarl1em, Amersfoort, Hilversum, Arnhem, Apeldoorn, Nijmegen, HoUandsche Spoor, en ook voor de Staatsspoorwegen, was van de arbeiders z,elf uitgegaan. Dit ahes had 'een haast mechanische l'eeks van gevol:gen, die bij de besp!'eking van Rüters boek zulilen worden behandeld, en di e in het voorjaar van 1903 culimineerden in de r eadionaire dwangwetten van het christellijk Ministeri,e-Kuyper (voorgang,er van Coliijn) ~en in de tweede algemene transport-staking in April 1903 uit afweer tegen dez,e wehen. I r I
D. J. WIJNKOOP DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 De spoorwegstakin,g van Januari. werd door de arbeiders over de hete linie gewonnen; de twe ede staking in April volkomen verltoren. Over oorz1aken en gevolgen zu'nen we later spreken. Thans geven we de T wents e episode, die we aankondigden, - uit de tweede staking. De vergadering van Zaterdag, 4 April, 9ehouden in het gebouw van de A.N.D.B., die de opdracht gaf, en waarmee het versl a,g begint, is de v ergade,ring van vertrouwens-mannen genoemd bij,rüter op b!)2:. 491. VERSLAG OMTRENT DE SPOORWEGSTAKING VAN 6 APRIL 1903 EN VOLGENDE DAGEN VOOR TWENTE 1 ) D. J. WIJNKOOP. r I r I Vol,gens opdracht van de vergadering van Zaterdag, 4 Ap61, gehouden in het Bandsgebouw van den A.N.D.B. te Amsterdam, ging ik op Zondag, 5 April, naar Enschedee. Dat ik in dit verslag niet alleen van dez,e stad, maar gede eltel'ijk ook over het andere Twente zal. hebben te spl"eken, ligt aan, het ~ei~, dat de voor Hengelo en Almelo aangewez,en gevolmachtigden (B. en L.), vooral. eerstgenoemde, grootende.els hun taak niet, en z.eker niet met a l hun krachten, volvoerdien. Op de: Zaterdag gehouden vergadering was B.. s, afgetreden, maar nog ni,et v ervervangen, secr. van de afd. der te Enschede.e nog bestaande Ned. Ver., bureaubeambte, naar ik meen, van de H.S.M., mij aangewez,en als persoon, tot wien ik mij te vervoegen hadi. Later werd' mij door het Bestuur der Alg. Ver. van Spoorweg, personeel. nog Br. genoemd, die in tegenstellil)g met B... s de aangewezen persoon bl,e ek te zijn. Ik vervoegde mij te E. eerst bij B... s, en vernam van hem r e eds dadelijk ontmoedigende bericht en. Evenwel: het stellen van den looneisch als tweede eisch, dee d hem toen, evenals late.r vele anderen, meer van het slagen van de beweging hopen., Na hem trof ik Br., ook bureaubeambte van de H.S.M., en naar ik meen, bestuurder der afd. van de Ned. Ver.; deze w:as reeds aan het werk getogen om tegen 11 u. 's-avonds de vergade... ring van het spoorwegpersoneel te kunnen beleggen. Vel en waren door hem reeds opgespoord, nadat de manifesten door een "handelsl"eizi ger" uit Enschedee waren bezorgd. Om 10 uur hielden wij eerst vergadering van de bestul'en der beide, nog niet samengesmolten spoorwegvereenigingen met het Komitee v. Verweer en ongebeek1ende. Aanwezig waren o.a. machinist M. (S.S.), voorzitter van de afd. E.M.M.; E., voorz. van de afd. Ned. Ver.; T. en V. van het pl.aatselijk K. v. V.; Br., machinist A. (H.S.M.) en ondergeteekende. B... s kwam al.l<e,en om te melden, dat hij wegens omstandigheden, zijn vrouw 1 ) De namen der deelnemende personen zijn niet voll edig genoemd, d:aa1r verscheidene nog in l1even zijn! - Op verschihende plaatsen zijn de stadsnamen a.f9ekort: E. - Enschedee, H. - Heng.elo, A. - Almdo, 7
D. J. WIJNKOOP DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 8 betreffende, ofschoon het hem pijn de,ed, ni,et den a-rbeid kon rneerfe,ggen. Wp. z,etfe zijn opdracht uiteen. Ook hier w:as men door het stef 1 - lien van den looneisch bjude verrast, ren met het oog ~p zichzel:f, èn met het oog op het welslagen der.staking. S,ejsprekingen werden gehouden, of ook de ljocaalspoor (de G.O.L.S.) bij de staking 'be.trokken moest wez!en. Men meren,de, dat di e er niet zoo ~goed voorstond. Besloten werd, de uitvoering van het stakingsbesluit ook voor de G.O.L.S. te doen doorgaan. Op de vergadering van 11 Uur waren 75 personen opgrekomen; er is bij beide Maatschappijën ongeveer 150 man, dus de helft Het Staatsspoorwegpersoneel verklaart, sterk te staan. De Hollander (G.O.L.S.) minder. Na ampel 1 e bespl"eking, nadat V., Wp. en T. op uitvo ering van het door het K. v. V. en de Spoorwegorganisatie genome'l besluit tot algemerene spoorwegstaking hadden aangespoord, wordt over de uitvoering van het besluit gestemd. 55 blijken voor uitvoering, dus staking, 11 tegren, 5 blanco. Er is dus tot staking besloten, ren uitvoerig worden, tot over dri,e in den nacht, de. maafl'egden ter uitvoering bespt'ok:en en gel"egeld. Maandag-ochtend 10 uur appèl. De opkomst beter dan gisteravond. Eén locaaltrein blijkt naar Oldenzaal te zijn gegaan (machinist d. W.),, die tegen 2 uur zal, terugkomen. Overigens is de Hollander beter dan verwacht was, ook doordat ~een paar machinisten door de 's-nachts aangerukte militail"en 's-morgens waren belet, naar hun werk te ;gaan, daar zij zonder bewijs van den chef wal'en, ~en dit evenmin volgens de militaire wijsheid mochten gaan halen. Minder goed stond het met de Staat. Wel was de machinist M. niet aan het werk gegaan, maar o.a. doordat Hengelo in het geheel dien Maandag niet staakte, ging het bij dez e maatschappij dien dag voor de arbeiders niet naar wensch. Langzamerhand werd het echter, door de onvermoeide pogingen van der. machinist M. vooral, bet er. In den loop van den dag bleek, dat den vorigen avond wel in Hengelo was v~ergaderd, B. ~evenwel. niet op post was geweest. (Trouwens, ook de voor Den Bosch aangewezen Br... s was daarheen niet vertrokken, wèl J. v. B. naar Deventer, en L. maar Almelo. Vandaar kwamen mèt L. zelf, die dus niet te A. bleef, de gunstigste, berichten omtl"ent de nachtvergadering en den eersten darg te Almelo). In verband met de verwarring te H~engelo, werd besloten, dat Wp. en Br. de tegen Maandag-avond 11 uur nogmaals uitgeschreven vergadering van spoorwegpersoneel zouden bjjwonelj, - de eerste om vanwege het K. v. V. in plaats van B. de rede: nen van staking uit-een te zetten (B. had geen lust, tot s!ak,en aan te sporen; beweerde: wel, wanneer het eenmaal zoo ver was, te willen bemoedigen), de tweede om namens de l"eeds stakende Enschedeesche kameraden te spl"eken. In E. vergadert men weer om 6, en weer om 10 uur, zoowel r J
D. J. WIJNKOOP DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 r J om appèl ~e houden, den stand der staking na te gaan, als om de noodige maatregelen van uithouding 'en uitbreiding _(posten, huisbezoek, overreding) t'e nemen. Op de vergadering van 10 uur 's-avonds ontbreekt ondergeteekende, die inmiddels met Br. de één-à-twe e-urige avondwandeling naar Hengelo heeft ondernomen. Op de dag-vergadering wordt besloten, Dinsdagavond openbare vergaderingen (twee) te E. te houden, de ééne met T., de andere met Wp. als spreker, om arbeiders,en publiek in te lichten. De bakkers, die reeds dadelijk gist uit Duitschland per wagen moesten laten h.alen, hadden last met hun gezehen, die deze "onderkruipende" gist niet wilden verwerken. Het plaatselijk K. v. V. besloot evenwel, te-recht vooreerst geen nieuwe staking. Daar E. reeds Ma,andag goed staat, wordt daar de schutterij opgeroepen. Te Hengelo aangeland, blijken daar ook B. en L. ter vergadering te zijn. Om 12 uur begint daar de vergadering, die om 1 uur al moet afloopen. Een machinist met zijn leerlif!g was daar reeds geschorst, omdat hij dien dag had geweigerd, ander dan zijn gewone werk {onderkruiperswerk dus) te verrichten. De voorz. v. d. B. opende de vergadering 'en gaf het woord aan Wp, die het besluit van het K. v. V. uiteenzette. Ook L. voerde het woord, en betoogde, dat men de reeds slakenden niet door niet-staken in den rug mocht vallen. Na ontzettend ruime bespreking wordt met 69 voor, 6 tegen en 4 blanco, besloten tot staking op Dinsdag-ochtend. Het personeel is kleiner in aantal dan te E., de opkomst en de stemming op dit oogenblik dus beter dan te E. den eersten avond. Voor stipte uitvoering wordtop Enschedeesche wijs gezorgd. Wpen Br. deef.en daaromtrent het een en ander mede. Evenals te Enschedee was besloten, zullen ook daar vergaderingen voor vrouwen worden gehouden, en de arbeiders 'en het publi,ek op de hoogte worden gesteld. B., die eerst de bezwaren tegen de uitvoering van het stakingsbesluit had gepoogd te doen rijzen, meent thans tobochvergaderen te moeten aansporen, wanneer, wat in Enschedee gevreesd wordt, de staat van beleg wordt afgekondigd. Hier-tegen verzet zich Wp, die aanspoort tot "onverz,ettelijkheid" in het niet-werken, maar overigens tot "tamheid" tegenover de autoriteiten op dit oogenblik aanra,adt. Daarna laat-nachtelijke wandeling naar Enschedee. Dinsdagmorgen, 10 uur, wederom appèl te E. V ersla:g wordt uitgebracht van de H'sche reis. Enschedee blijkt gestegen van 75 tot minstens 120 stakers. Door den steun van Hengelo staan deze nu te-zamen sterk. In Enschedee verbod van samenscholing uitgevaardigd. Er is cavallerie van Deventer gekomen, die in de stad patrouiheeren. Op alle mogelijke manieren wordt den stakers vrees aangejaagd door autoriteiten en maatschappijën, maar de Enschedeeers blijven onverzettelijk of worden met den dag kraniger. 9
D. J. WIJNKOOP DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 10 Nadat B... s nogmaals t~e-vergeefs is aangepord, wordt er om 3 uur v!"ouwen-vergadering gehouden met Wp als spreker. Een beste vergadering waarvan later de resultaten bleken. 's Avonds 6 uur vergadering in den Veldkamp, waar wederom Wp voor honde!"den en honderden bezoekers de staking besprak, en nauwelijks hoefde aan te moedigen, wijl er bij de E'sche spoorlui èn bij de andere, vooral textiel-arbeiders al'le moed en sympathie was. Overigens de gewone voorzorgs-ma,atregelen van den eersten dag: appèl om 10, 6 en 10 uur (bij al welke ver;gaderingen ook de gevolmachtigde Wp aanwezig was, ondanks de middag- en de avondvergaderingen), posten, huisbezoek enz. Men meende dan ook reeds rusti:g te kunnen gaan slapen, toen alweer Hengelo en thans ook Almel,o ons onze nachtrust benamen. Voor Hengelo had B. beloofd, den moed er-in te houden. Er bleek, dat het hem op een middag-vergadering te H. in het minst niet gelukt was, de reeds na enkele Ul"en sta,kens ontmoedigden af te houden van een, in elk geval midden in den heeten-strijd dom zich-collectief-aanbieden bij de S.S. Almelo bleek heelemaal' omgevallen, terwijl L., Airnelo's gevolmachtigde, rustig of niet te Enschede,e vertoefde, - naar ik msen voor zijn courant. Met het oog op deze dingen nemen de Enschede,eërs met ondergeteekende laat in den Dinsdag-avond spoed-maatregelen. Onder een heftig onweer met slagregen :en schichtig-makend weerlicht,endondergaan Wp en E. naar Hengelo per wagen. Zij komen er te laat om de Dinsda,g-avond-vergadering bij te wonen, die slechts tot 11 uur nacht-permissie had. 8., die per wagen door Almelo daarheen verzocht was, ging niet mede. De wagen keerde onverrichter zake terug. Onze fietsers, die hem nog beproefden in te halen, opdat Wp ten minste te Almelo dien nacht nog reddend kon optreden, konden den wagen niet inhalen, en zoo waren A. :en H. dien nacht ~en dien avond zonder de zoo noodige hulp. Evenwel: H. mocht niet LJeheel verloren gaan; zoo besloten o.a. E., Wp en de H'sche mannen S. eng. E.,ging in dit hondenweer naar Enschedee terug ~en zou den pas daar slapenden machinist M. met Br. naar H. doen gaan, om persoonlijk de A'sche en H'sche machinisten midden in di,en nacht te overreden. Wp zou met den S.D. onderwijz,er K., die ook zich ~gaarne wekken liet, onderwijl doen, wa,t er te H. te doen viel, totdat eindelijk in dat ba,rre weer M. en kornuiten te Hengelo aankwamen. Toen, midden in dien zwaren nacht, zwaar van strijd en beweging in natuur en maatschappij, vergaderden Br., K., M., Wp e.a. in e~en met z,eil bedekten tentwagen; besloten werd: M. zou orders uitdeelen voor H., en zelf naar A. gaan; Wp naar E. gaan, om daar het ochtend-posten te verzorgen. In den vroegen Woensdag-morgen ga ik naar E.; overleg met machinist A. r
D. J. WIJNKOOP DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 r omtrent het posten, en kan eindelijk 6 uur 's-morgens enkele uren gaan rusten. Wo en sd a g. Als ik hierna wakker word, verneem ik op de Enschedeesche ochtend-vergadering, dat aan Almelo ni ets te doen is. Machinist D. is aan 't werk, en verdomt het op te houden. De anderen volgen hem trouw en onwrikbaa1r. M. he eh daar dus van zijn opofferingen weinig plezier. Beter staat Hengelo. Vooral ook, omdat de Ma,atschappij het vriendelijk aanbod om aan het werk te gaan, gracieuselijk heeft afgeslagen, moet H. wel pal blijven staan. In Ensohede~e werkt weer één man minder dan den vorigen da1g. Wat er aan treinen loopt, komt óf door den reeds genoemden De W. en kornuiten, óf door den omtrek, óf door onderkruipers, die van andere plaatsen op ons dak worden gestuurd. Eén weten wij gister van het werk te houden, en naar zijn,plaats Zutfen terug te zenden, Ook d!cl hlein~ plaatsen in den omtrek worden door ons zoo best mogelijk, - maar het gaat niet goed bij het zware werk, dat wij ook voor H. en A. op ons nemen, - bewerkt. 's Middags hebben wij gecombineet'de vergadering met Hengelo aan den Broeierd (Halfweg H. en E.). De Enschedeeërs maken de Hengeloërs goed. Wp voert het woord. De zoo noodige voeling tusschen Hengelo en Enschedee zal blijven bestaan. Wp die in Enschedee oogenblikkelijk niet hoog noodig is, wordt verzocht naar Hengelo te _gaan, en voor-eerst daar te bltiven, wijl B. zich óf op de vergaderin.g niet vertoont óf zich achteraf houdt, óf niet den gewenschten invloed oefent. 'savonds vergadering te Hengelo ook voor de vrouwen, waar Wp, die dien Woensdag-avond te Hengelo de vrees en de peuterigheid (ook wegens Almelo) ziet opkomen, in bemoedigenden zin het woord voert. Weer worden maatregel en genomen om de nog werkenden er-van-daan te halen. B. is aanwezig, maar voert niet het woord. Donderdag-ochtend komen volgens afspraak de Enschedeeërs te H. vergaderen, om later gezamenlijk naar Almelo te trekken, :en daar te doen zien aan de futloozen, dat er nog stakers in het land zijn. Terwijl nu in den breede maatregel,en worden beraamd om ook het zwakke Zutfen van Hengelo en Enschedee uit te bewerken, - verder om Neede wat sterker te doen staan, - en zelfs om, van T wenl:!il uit, Winterswijk op te poken, komt per fi ets het bericht uit Arnhem, get. L..s, dat het K. v. V. de algemeene werkstaking heeft geproclameerd. Dit wordt onverwijld naar den voorzitter van het Enschedeesche K. v. V. bericht, naar T. Het in de H' sche vergadering aanwezige lid van het H'sche K. v. V. roept onmiddellijk het plaatselijk Komitee bijeen, en daar wordt beraadslaagd over wat den H engeloschen arbeiders te doen staat. Inmiddels volvoeren 's-middags de Twentenaars, een 100 man, hun plan van wandeling, een ongeveer 3-uri,ge, naar Almelo;; waarheen men vooruit berichten gezonden had, om eerst,e,en openbat'e en daarna spoor-vel"gadering te bel.eggen. Ook D. 11
D. J. WIJNKOOP DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 12 was speciaal gewaarschuwd om op de vergadering te zijn. Nog trok A. vooruit op, om D. en anderen persoonlijk te bewerken. Wp, de S's, G., veie machinisten e.a. kat1ego6eën gingen mede op de lange tocht naar A. We trokk en vier aan vier, bij prachtig weer, door Borne, waar de v eldwachter op den loop ging, soldaatjes acht1er on s aan wandelden, en de tel egraaf onmiddellijk in, werking werd gebracht, - en Zenderen naar Almelo, waar wij bij troepjes.ingingen. Vol moed en zingend deden wij deze wandeling. Door de berichten me enden wij, dat half Holland achter ons stond. In Almelo hielden wij eerst een openbare vergadering, door meer dan 1000 man bezocht. Wp voerde onder applaus het woord. Daar vervoe_gde zich de bootwerker M. als boodschapper bij ons. Zijn schriftelijke berichten luidden best. Het Almeloosch K. V. V. besloot op een vergadering, dat de bakkers ten-minste den Vrijdag zouden gaan staken. (Er is nooit ie-ts van gekomen.) Toen de spoor-vergadering. D. wil niet komen, wat moeite A., S. e.a. bij hem ook deden. Hij was aan 't werk en legde het niet neder. Inmiddels kwam een ander;e boodschapper uit Amsterdam: L.. r die van 6 uur 's-avonds nog schitterender berichten omtrent hel heele land bracht (schriftelijk) dan die van M. waren. Hoewel op de spoor-vergadering L. eerst, toen Wp en L.~.r met kracht voor de staking spraken, en op het in-den-rugvallen van Twente, wat de Almeloërs door niet-staken deden, wezen; - hoewel wij daar met ons honderden levende getuigen van de Twentsche staking bleven; - hoewel wij den gansehen nacht op waren en de A.ers trachtten te beletten aan het werk te gaan in den vroegen Vrijdagmorg en, - het mocht niet baten, vooral daar de voorzitter D. niet eens na afloop van zijn late werk op de vergadering dorst verschijnen. Zoo gin9en wij dan in den vroegen Vrijdag-ochtend naar Hengelo en Enschedee terug. Vrij d a g. Toen ik dien dag ettelijke uren geslapen had en we er ontwaakte, was de eerste onaang.ename gewaarwording de g.edachte aan de onverrichte zaak te Almelo. Ik ging naar de ver.gaderin.g, wetende, dat H. nog g.oed stond, hetzelfde van E. vernemende; maar tevens kwamen de bulletins van "Handelsblad" e.a. couranten melden, dat de al.gemeene staking was opgeheven. Hoewel noch H. noch E. aan dezen oproep had willen.gehoor geven (uitgezonderd de Enschede esche typografen voor een deel), - de textielarbeiders niet, omdat z_ij van oordeel waren, dat voore erst het groot percentage Christenen toch bleven doorwerken, en tweedens door den, we.gens stop-zetten van het goedel'en-vervoer ontstanen kolennood de fabrieken binnenkort vanzelf niet meer zouden kunnen voort.gaan, - konden wij toch niets van de opheffing der algemeene staking 9elooven, om de mooie bericht en, die wij nog den vorig.en avond hadden ontvan9en, en omdat wij 9e en bericht ontvin1_9en. Ofschoon ik persoonlijk moeite de.ed, metamsilerdam r I I r
D. J. WIJNKOOP DE SPOORWEGSTAKING VAN 1903 r I I r A.N.D.B. ongeveer zes uur Vrijdag-avond te spl"eken, kon ik daar geen gehoor krijgen. Wij ver9aderden dus te Heng<elo, namen onze maat11egelen, dat ~er Zaterdag niemand aan het werk zou gaan {met het oog op de afbetaling), ook omdat Sterk juist dien dag bij den chef omtrent het aanvoeren van een ketel geïnformeerd had', hetg een wij meenden te kunnen en moeten voorkomen, - en 1n,adat all.es omtrent pos-ten enz. was geregeld, gingen wij Vrijdag-avond uiteen in de meening, dat het nog staking was. Daar lazen wij 's-avonds nog het "Dagblad van Twente" met de ontwijfelbaar echte proclamati~e tot opheffing der staking van het K. v. V. Hoewel wij geen officiëel bericht ontvin.9e,~, meenden wij toch, den Voorzitter en Secretaris der Hengeloërs uit hun slaap te moeten wekk en, om hun het treurige, ontwijfelbaar ware nieuws mede te deelen:r en -te bel~etten, dat Zate rdag-morgen nog weer meer slachtoffers zouden worden g<emaakt. Wij zonden ook bericht van onz e meening {later juist gebleken) naar Enschedee en ontvingen lat,er vandaar bericht, dat aldaar evenmin officiëel.bericht was ontvangen,, doch reeds collectieve aanbieding op Vrijdag-namiddag had plaats gehad; tevens het verzoek, dat Wp Zaterdag-morgen weer te Enschede,e zou zijn. Zaterdag-ochtend vernamen wij uit "Het Volk" het stellig e bericht. Hoewel bijv. L. nog een poging deed, ter wille van e1en te Amsterdam nieuw opgericht K. v. V. de staking te doen voortduren, verzetten zich Wp en de meeste spoorlui daartegen sterk. Men was bijna al gemeen van oordeel, dat waar men trouw op bevel van het K. v. V. aan het staken was gegaan, men1 eveneens ordelijk op teek,en van het K. v. V. de staking moest opheffen. Men had te-voren aan het Komite1e ~een opdracht gegeven; men kon naderhand de daden van het Komitee aan een oordeel onderwerpen. Een.enkel anarchist uit het plaatselijk K. v. V. riep van "verraadt', maar Wp wees er-op, dat het verraad hem had gezeten niet bij een of meerde11e vooraanstaande personen, maar eenvoudig in het zwakke der organisatie, waarvan bij lange na niet alle leden hun plicht van staken hadden opgevolgd. Men hief dan ook de staking op, zond bericht daarvan naar Hengelo met verzoek, hetzelfde te doen, en had reeds te-voren E. naar Amsterdam gestuurd, om van het hoofdbestuur der Spoorwegorganisatie te V3"'îemen, op welk!e wijze men best zich aanbood bij de werk eh 3' ~ Aan het eind van dit verslag, hoezeer het ook niet openbaar wordt, past een woord van warme hulde aan de mannen M., A., E., Br., de twee S.'s, G. en V el e andere ongenoemde Twentenaars, die pal op hun post waren in den hachelijken strijd. Amsterdam, 20 April 1903. Volg.ens gehouden dagboek.... 13
economische kroniek TWEE MAANDEN DEVALUATIE J. F. BOS 14 Vóór of tegen devaluatie: dit was in het laatste jaar een der belangrijkste punten van openlij,~e strijd tussen de V erschillende groepen in het kamp der Nederlandse bezittende klasse. Wat is devaluatie? En waarom ging de strijd? Vóór de devaluati'e was de Nederlandse Bank bereid, voor doeleinden van buitenlandse handel 6,048 gram goud af -te geven voor i'edere f 10.-, aangeboden in Nederlandse munt of bankbiljeuen. (Zij deed dit echter niet aan dien a1rbeider, die, uit vrees voor devaluati,e, zijn spaaroen,ten aan het loket van de bank in goud wilde omzetten.} E\'eneens wisselde b.v. de bank van Frankrijk een vast gewich-t in goud uit tegen iede11e 100 francs. Daardoor ontstond een vrijwel vaste verhouding in de ruilwaarde van gulden en franc. Immers, ~een betaling van Nederland naar Frankrijk kon nu desnoods gebeuren door aankoop van goud bij de Nederlandse Bank en verkoop daarvan aan de Franse Bank. Deze zogenaamde gouden standaard bestond vóór 1929 in vele landen. Hij is sindsdien langzamerhand ov er de hele wer eld afgebrokkeld onder de stormen van de wer~eld-crisis; de val van het En,gelse pond in 1931, van de Amerikaanse dollar in 1933 'en van de Franse franc twee maanden 9eleden vormden de knooppunten in deze ontwiikkelil"l9 Het is moe.ilijk, in kort bestek de oorzaken.en 9evolgen van deze ontwik'keli,ng te bespreken. Wij wihen daarom hier slechts bezi en de verschuivingen in de binnenlands'e verhoudingen, di.e in een klein land als Nederland uit devaluatie voortkomen. De we11eld-crisis bracht een voortdurende inkrimping van de wereldmarkt, een -teruggang van de winsten der kapitalisten, en daarmee een verscherpte concur11eniiestrijd op ahe markt en. In i eder land trachtte de bezittende klasse zijn inkomen te hand.ha\'en door de lonen der arbeiders ie drukken, en door het arbeidstempo op te veel'en zonder loon-compensatie. De belanghebbenden noemen dat aanpassing. Dit streven vindt echter zijn g11enz en in het opk,omend verzet der arbe iders'klasse. Er blijft voor de bourgeoisi'e dan nog een derde middel over om langs een omweg van de arbeidersklasse te hal en, wat in dil'ede strijd ni~et meer verk11egen kan worden: devaluati,e van de munt. Nadat de Nederlandse Bank op 26 Sept. 1936 (de laatste in de rij der landen!} besloten had, de afg ift.e van goud te weigeren, Claalde de 9ulden ten opzich-te van de grote wereld-valuta's - pond sterling en dollar - met ongeveer 20 /o. Als gevdl:g stegen hier ie lande onmiddelllik de prijz,en voor de grondstoffen der industrie, - prijzen, welke vrijwel au.e op de we11e:f.d-
J. F. BOS TWEE MAANDEN DEVALUATIE I I r markt worden bepaald. Dit weerspi:egelt zich duidelijk aan het indexcijfer 1 ) voor grondstohenprijzen in guldens (N.R.Ct. 8 Dec. '36, Av.) Indexcijfer voor Sept. Nov. Jul i Aug. Sept. Oct. Nov. grondstoffen-prijzen '35 '35 '36 '36 '36 '36 '36 in guldens 43 45 47 48 48 59 60 in goud 43 45 47 48 48 46 49 Ter vergelijking is toegevoegd het indexcijfer voor dez elfde prijzen, uitgedrukt in de oude goud-guldens. Het toont, dat de prijzen op de wereldmarkt in de laatsile maanden vrijwel gelijk zijn gebleven. Hi eruit volgt, dat ieder bedrijf zijn buitenlandse grondstoffen ongeveer (60-48): 48 of 25o;o duurder moet betalen dan vóór de devaluatie. Evenwel kan voor ondernemers van bedrijven, die aan het buitenland worden geleverd, :een in dez.elfde verhouding gesilegen prijs in guldens worden bedongen. Voor ondernemers van bedrijven, die voor export werken, is dus de devaluatie een V Oorde,el. Want waar ~nkomsten stijgen, gaat slechts een deel der uitgaven mee omhoog - di e voor grondstoffen - terwijl de uitgav en voor lonen, en eventueel voor rente van kapita,al, v.oorlopig dezelfde blijven. Zij 'kunnen bovendien, door iets van hun gestegen winst op het product te laten vallen, de buitenlandse afz,et vergroten. In verband hiermee bestaan er bij de bourg eoisie optimistische verwachtingen ov.er de uitwerking van de devaluatie op de bedrijfswinsten. In de eerste plaats blijkt dit uit de aandelenkoersen. Een aandeel is een bewijs van finantiële de elname aan een onderneming. Zo'n aandeel kan aan de beurs worden verhandeld, en de prijs (of koers), die de kopers bereid zijn daarvoor te betalen, weerspiegelt in de eerste plaats hun v:erwachtingen omt.l"ent de toekomstige winsten van dit bedrijf. Door het Centraal Bureau voor de Statistiek zijn voor verschillende groepen van ondernemingen indexcijfers v.an aandelen-koersen berekend. Daaruit blijkt (Nwe Rott. Crt., 1 Dec., Ocht.), dat de gemiddelde koers in November ten opzichte van die in September een stijging vertoont van voor aandelen van de 52 o;o industri e 380/o banken ongeveer 100 o;o scheepvaartondernemingen 44o;o a:nde~e Ned. ondernemingen 520/o Indische ondernemingen 34 o;o pemrol:eumondernemingen Deze koers-stijgingen zijn alle aanmerkelijk groter dan over-een... 1} Een indexcijfer is een verhoudingscijfer; het indexcijfer van gwndstoffenprijzen geeft aan, welk percenta:g:e deze prijzen in het gemiddelde bedra9en van de prijren van dezelfde goedel'en in een zeker grond' jaar, het zog enaamde basi:sjaar. 15
J. F. BOS TWEE MAANDEN DEVALUATIE 16 zou komen met de warardevermindering van de gulden len opzichte van het goud. Voor een met 20 /o gedevalueerde gulden kan men zove el goud :kopen ajs vóór de devaluatie voor 80 ct. De goudprijs is dus slechts gestegen in de verhouding van 80 op 100, dat is met 25 /o. Als direct gevolg v:an de devaluatie heeft de bez'ittende klasse dus reeds een 'enorme winst o_p haar a.andel,en-bezit gemaakt. Met deze cijfers voor ogen, zal men zich misschien afvragen: waarom was er binnen de Nederlandse bourgeoisi e zo langdurig en krachtig verz et t egen dev.aluatie? O_p het stuk van devaluatie van de munt kan echter de bou~geoisie allerminst als één geheel wordien beschouwd. Ten eers~e kan devaluatie e en nade el zijn voor de ondernemers in die bedrijv,en, die hun product aan den binnenlandsen verbruiker moeten afzetten. Want voor deze bedrijv,en stijgen de prijzen van de _grondstohen bij devaluatie veel meer dan die van de eind-producten. Uit het opgegeven indexcijfer van gmndstoffen,-prijzen hebben we afgelezen, dat de gemiddelde stijging dezer prijz,en van September op November (60-48): 48 = 25 /o bedroeg, - dezelfde stijging als de goudprijs vertoonde. Het indexcijfer voor afgewerkte producten is (N. R. Ct., 8 Dec. '36, Av.) Sept. Nov. Juli Aug. Sept. Oct. Nov. '35 '35 '36 '36 '36 '36 '36 67 67 66 66 66 71 72 en geeft dus van Sept. op Nov. 'een stijg'ing van slechts (72-66): 66 = 9 /o. Het is niet te verwachten, dat deze verslechtering van de winstkansen voor bedrijven met binnenlandse afzet 'kan worden goedgemaakt door overgrote omzet. De devaluatie raakt nog 'een tweede tegenstelling binnen de bourgeoisie, die van schuldeisers tegenover schuldenaars, of van geld- en erediefgevers tegenov er ondernemers. Immer~, devaluatie betekent v ermindering van de reële waarde (de waarde in goederen) van de bedragen der schulden. Deze beide tegenstellingen maken duidelijk, waarom een handels- en exportstad als Rotterdam een centrum van devaluatie-propaganda vormde, terwijl in de bankstad Amsterdam meer i.e.genstanders aan het woord kwamen, een verschil, dat tot aan universiteit en L,o9eschool waarne embaar was. h was het verzet tegen devaluatie onder de heersende klasse...-: zo ernstig gemeend al<s het.leek. Het was me,er e~en strijd om kader of langer uitstej van de devaluatie. De befaamde "aanpassings"-politiek werd gevoerd onder de leus: voor het behoud van de gave gulden. Toen een situa~i e ontstond, waarin de ~J.evaluati~e ahe en nog kon worden voorkomen door maatregelen, die zich tegen de bezihenden richten (doeltreffend optreden tegen kapitaal-vlucht, heffing op de vermogens), toen was het uit met de aanbidding van de gave gulden. Zo werd er een indirede loonsv:erla,ging gest.apeld op de vele dir ede, to:\: welk e de "aanpassings"-politiek had geleid. r I i.
TWEE MAANDEN DEVALUATIE. r i Nu dez:e slag geslagen is, ziet de bourgeoisie de toestand lichter in. De kans op winst is v,ergroot. Een schrijver in de "Economische-Statistische Berichten" stelde re,eds vast, da<t de conjunduur zich in opgaande richting beweegt.. Wat is hier van waar? Er was in October ~een geringe verbet,ering in de werk-gel,egenheid waar te nemen, arls men rekeninrg houdt met de ieder jaar terugkerende invloed van het seizoen op de werkloosheid. Hier volgt, 1 in duizendtallen, het aantal geheel-werklozen, ingeschreven bij alle arbeidsbeurzen, aan het einde der genoemde maanden, en daaronder het van seizoens-invloeden bevrijde aantal (in de zomer hgt dit laatste boven het werkelijke aanta~, in de winter er beneden). De cijf,ers zijn onheend aan "De Nederlandse Conjunctuur" van November 1936. 1936 Jan. Febr. Mrt. Apr. Mei Juni Juli Aug. Sept. Oct. Aantal geheel werk!. 476 465 429 416 393 379 376 381 390 394 in duizendtallen 'tzelfde. van seizoens- 412 417 414 424 419 417 414 418 424 411 invloeden bevrijd Van September op October is het cijfer in de tweede rij gedaald van 424 op 411 duizend. Dit betekent dus, dat de werkelijke stij:ging van het aantal ingeschreven Wjerkloz,en {van 390 op 394 duizend) minder bedraagt dan met de normal,e toename der seizoenwerkloosheid ovet"een zou komen. De afname van de werkloosheid is het sterkst in de metaal-industrie en in de téxti,elindustri,e, die beide ook voor de devaluati:e al min-of-me er in opgaande lijn waren, - wat de metaal-industrie bett"eft ni,et zonder verband met de oorlogs-toerustingen. Het is moeilijk, nu te beoordelen, of dez,e verbetering in de werkgelegenhe'id zal aanhouden. Een waarde-vermindering van de munt-eenheid gaat meestal samen met,een opl eving van de productie, omdat men algemeen tracht, van de prijs-stijging te profiteren door voorraden in te slaan. Voor de arbeidersklasse overwe.:gen de nadel.en van de devaluatie voorlopig v,erre de voordelen. ledere arbe,iders-vrouw begint nu te ondervinden de daling van het reële loon tengevolg<e van de stijging van de kleinhandelsprijzen. Deze zet zich eerst langzamerhand door. De stijging der voedingsmiddel,enprijzen is slechts tijdelijk geremd door gedeeltelijke intrekking van de "landbouw-steunmaatre,gelen", beter gezegd van de belastingen op de verbruikers ten bate van de landbouwsteun. Maar reeds dringen de bakkers aan op verhoging van de broo.prijs 'en stijgen de prijzen van verschillende grutterswaren. De prijsstij ging is al sterk aan de gang bij kleding, schoenen, meubilair en andere artikelen, waarin buitenlandse grondstoffen zijn verwerkt. In een volgend artikel zullen wij over deze prijsstijging nadere gegevens brengen. De bourgeoisie hoopt, dat de arbeidersklasse dez e prijsstijging geduldig zal dragen. Het moet voor de arbeidersklasse echter geen verschil maken, of het loon direct wordt verlaa,gd of dat 17
J. F. BOS TWEE MAANDEN DEVALUATIE dit langs e en omweg gebeurt door verlag,ing van de prijz en. De eis moet nu zijn: bij prijsstijging ook loonsverhoging. Wordt voor die ~eis gestreden, dan zal blijken, dat de heersende klass e de strijdbaarheid der arbeiders te laag heeft aangeslagen. ANDRE GIDE EN DE SOWJET-UNIE Mr. A. S. DE LEEUW A n d r é G i de, de vermaarde Freme schrijver, he eft de Sowjet Unie bezocht, en e en boekje gepubliceerd: "Terugkeer uit de U.R.S.S." Voordat het nog verschenen was, hadden de burgerlijke pers, benevens het Italiaanse Telegraaf-Agentschqp er zich al van meeste.r gemaakt; Gide, de grote schrijver en vriend van de Sowjet-Unie, de aanhanger van het Volksfront en bestrijder van het fascisme, wa:s "teleurgesteld", en zijn reisverhaal zou een afscheid en e~en aanval zijn... Het boekje versche,en, en de reactionaire pers, van het soort van de Parijse "Ma:tin", de ed er zijn voordeel mee. Bij ons was het naast de burgerlijke pers ook "Het Volk", dat zich met Gide bezig hield. Wij geloven ni e t, dat de belangstelling voor Gide's ni euwste avontuur van lange adem zal zijn; daarvoor i s zijn relaas toch te oppervlakbg. Maa:r aan 1de andere kant: "Retour de I' U.R.S.S." 'is een uitdaging;' en het kan zijn, nut hebben, de oorzaak van zoveel misverstand of wanbegrip na Ie speuren bij een schrijver, die nog kort ge,leden het Communisme en de Sowjet Unie voor zijn ide,aal verklaarde, al had hij ook noch de Russische revoluti e, noch de strijd van de Franse arbeiders-organisati,es van binnen uit me,egeleefd. r 18 I. GESCHIEDENIS VAN EEN SCHRIJVER Wie is André Gide? Die vraag moet men in Nederland,.als men voor een wat breder pubhek schrijft, eerst beantwoorden. Want j,emand kan te boek staan a.ls een van de beste (zo niet de beste) Fran9e schrijver van zijn gene:rahe, en toch in Nederland voor het l1ezende publi ek een vreemde zijn. Het uitgevers- en boekhandelaars-bedrijf is in ons land namelijk zo georganiseerd, dat de prullen uit Frankrijk, Engeland, Duitsland of Noorwegen l etterlijk bij honderden per jaar worden vertaa.ld en uitgegeven, maar werkelijk belangrijke boeken of schrijvers, di'e i.ets buiten de slechte middelmaat vallen, z,ellden of nooit. André Gide is lange tijd alleen in een kleine vriendenkring verstaan en gewaardeerd; maar de roem kwam voor hem loch 11eeds vóór de oorlog, en zijn positie onder de eerste schrijvers van Frankrijk is sinds vele jat'en onbetwist. Men verwacht van ons hier geen beoordeling van zun artisti eke gaven; maar om de jongste wending van deze avontuurwke en grill!.g.e geest te