gemeente : WINTERSWIJK postcode + plaats : 7101 GA/GV Winterswijk straat + huisnr. : Jonenstraat 8/ Jonendwarsstraat 1 naam object : De Dageraad bescherming eigenaar/gebruiker(s) kadastrale gegevens oorspr. functie huidige functie : gemeentelijk monument : zie vervolgblad : zie vervolgblad : coöperatiegebouw met woonhuis en pakhuis : coffeeshop en woonhuis met pakhuis bouwjaar : coöperatiegebouw: 1935/ pakhuis: 1930 architect : J. van der Schaaf (Winterswijk) opdrachtgever : Van Dam bouwstijl : coöperatiegebouw: Zakelijk Traditionalisme pakhuis: invloeden van Baksteenexpressionisme beschrijver : W. Weijkamp datum beschr. : 15-03-2016 datum foto : 25-02-2016 bronnen : - W. Peletier, Groeten uit Winterswijk, dl 1, Winterswijk 1993 2, 196-198. - www.gelderlandinbeeld.nl. - informatie en bouwtekeningen verkregen via de heer Slijkhuis. Voormalig coöperatiegebouw met geheel rechts het pakhuis. GELDERS GENOOTSCHAP 1 SECTOR CULTUURHISTORIE
Typering: Voormalig COOPERATIEGEBOUW uit 1935, gelegen aan de Jonenstraat 8 en PAKHUIS uit 1930, gelegen aan de Jonendwarsstraat 1. Het coöperatiegebouw en het pakhuis zijn ontworpen door J. van der Schaaf. De wit geschilderde aanbouw tegen de achtergevel van het pakhuis valt buiten de bescherming. Dit is eveneens van toepassing op de aanbouw tegen de rechter zijgevel van het pakhuis. Historie en ligging: Voormalig coöperatiegebouw bestaande uit twee winkels, bovenwoning, werkplaats en magazijnen, genaamd DE DAGERAAD gebouwd in 1935 naar ontwerp van architect JACOB VAN DER SCHAAF (1889-1974) op de hoek van de Jonenstraat en de Jonendwarsstraat. Het pakhuis is gebouwd in 1930, eveneens naar een ontwerp van de architect Jacob van der Schaaf. Het pakhuis is gebouwd tegen een oudere schuur. Deze schuur heeft door talrijke wijzigingen het grootste deel van de monumentale waarden verloren en valt buiten de bescherming. Coöperatie de Dageraad heeft in 1913 een nieuwe bakkerij op de hoek van de Jonenstraat en de Schoolstraat gebouwd. In deze gebouwen bevinden zich tegenwoordig de toonzalen van de firma Slijkhuis. Het complex is in 1930 uitgebreid met een pakhuis. In 1935 is op de hoek van de Jonenstraat en de Jonendwarsstraat een nieuw complex gebouwd, bestaande uit twee winkels, een bovenwoning, een werkplaats en magazijnen. In het gebouw bevond zich een schoenenwinkel en een banketwinkel. Op de verdieping bevond zich de werkplaats van de schoenmaker. Max van Dam, de zoon van de Joodse eigenaar, heeft in 1934 een gebrandschilderd glas-in-loodraam gemaakt met een voorstelling waarop een allegorie van De Dageraad staat. Dit glas-inloodraam bevindt zich nog altijd in het gebouw. Tegenwoordig is het complex grotendeels in gebruik als coffeeshop. De bovenwoning staat leeg. Het complex bevindt zich op een driehoekig grondperceel ingeklemd tussen de Jonenstraat, de Jonendwarsstraat en de Schoolstraat aan de oostelijke rand van de historische kern van Winterswijk. Beschrijving voormalig coöperatiegebouw Plattegrond en opbouw: Het pand is gebouwd op een driehoekige plattegrond met een afgeronde hoek. De gevels zijn opgetrokken uit een gele baksteen, gemetseld in kettingverband. De gevels zijn recent gereinigd, waardoor de bakstenen het patina hebben verloren. Het gebouwencomplex bestaat uit meerdere bouwdelen. Het bouwvolume op de hoek heeft drie bouwlagen met schildkap, het bouwdeel geheel links heeft twee bouwlagen met een derde bouwlaag onder een zadeldak. Beide volumes zijn met elkaar verbonden door middel van een tweelaags tussenbouw voorzien van een zadeldak. In het dakvlak is een oorspronkelijke dakkapel geplaatst. Evenwijdig aan de Jonendwarsstraat bevindt zich eveneens een bouwdeel voorzien van een zadeldak. In het dakvlak aan de straatzijde bevindt zich een oorspronkelijke dakkapel. Het GELDERS GENOOTSCHAP 2 SECTOR CULTUURHISTORIE
achterste gedeelte van dit bouwdeel is voorzien van een plat dak. De daken zijn voorzien van een rode geglazuurde pan. Het onderste deel van de gevel is tegenwoordig zwart geschilderd en van het bovenhuis gescheiden door middel van een zware betonnen luifel. De daken zijn voorzien van brede overstekken. Gevels: De gevels zijn voorzien van grote openingen met gekoppelde stalen kozijnen en ramen. Op de hoek bevindt zich ter plaatse van de verdieping een inpandig balkon. De gevel aan de zijde van de Jonendwarsstraat is voorzien van een gemetselde balkon. Het glas in de stalen ramen is grotendeels vervangen door isolerend monumentenglas. Op enkele plekken zijn de oorspronkelijke glas-in-loodramen nog aanwezig. Vermeldenswaardig is het glas-in-loodraam met een gebrandschilderde voorstelling gemaakt door Max van Dam (1910-1943). Deze Joodse kunstenaar was de zoon van de toenmalige eigenaar van het complex. Afgebeeld is een allegorie op De Dageraad, als verwijzing naar de naam van de coöperatie. In het geveldeel gelegen aan de Jonenstraat bevond zich geheel links oorspronkelijk een deuropening ten behoeve van de schoenenwinkel. Interieur: Het interieur van de voormalige winkelpanden is aanzienlijk gewijzigd ten behoeve van de huidige functie. De twee winkelpanden zijn door middel van doorbraken in de muren met elkaar verbonden. In het interieur van de voormalige winkelpanden bevinden zich geen zichtbare waardevolle interieurelementen. De structuur van de plattegrond van de bovenwoning is min of meer ongewijzigd. Het interieur is voorzien van meerdere waardevolle elementen waaronder terrazzovloeren, paneeldeuren en schouwen. Beschrijving pakhuis Plattegrond en opbouw: Het pand is gebouwd op een rechthoekige plattegrond en bestaat uit twee bouwlagen met een plat dak. De gevels zijn opgetrokken in een forse rode baksteen en gemetseld in kruisverband. Het pakhuis is voorzien van een omliggende plint uitgevoerd in een donkerrode baksteen. Het platte dak is voorzien van een vrij fors overstek. Het overstek wordt in de voorgevel en de linker zijgevel onderbroken door opgaande, gemetselde geveldelen. Alle kozijnen van het pand zijn vervangen door aluminium kozijnen. Voorgevel: De voorgevel heeft een symmetrische indeling, waarbij het middendeel tot boven de dakrand is opgemetseld. Ter plaatse hiervan wordt het overstek onderbroken. Centraal op de begane grond bevinden zich houten schuifdeuren met recht daarboven een dichtgezet laadluik. De verdwenen hijsbalk is recht met het metselwerk afgezaagd. Het opgemetselde geveldeel wordt afgesloten met een rand van gesmoorde nokvorsten met een platte wel. Aan weerszijden van het middendeel is de gevel voorzien van drie lisenen, waartussen ter plaatse van de begane grond twee tweeruits vensters en ter plaatse van de verdieping twee drieruits vensters zijn aangebracht. GELDERS GENOOTSCHAP 3 SECTOR CULTUURHISTORIE
Linker zijgevel: De indeling van de linker zijgevel komt grotendeels overeen met de indeling van de voorgevel. Het hoger opgemetselde middendeel is in deze gevel echter ook voorzien van drie lisenen met daartussen ter plaatse van de begane grond twee tweeruits vensters en ter plaatse van de verdieping twee drieruits vensters. Het uitgemetselde geveldeel is voorzien van de tekst DE DAGERAAD. De letters zijn uitgevoerd in baksteen. De hoogte van de verdiepingsvloer en de balklaag van het dak is afleesbaar door de plaatsing van eenvoudige muurankers. Achtergevel: Tegen de achtergevel is een schuur gebouwd bestaande uit één bouwlaag met zadeldak. In de grotendeels gesloten achtergevel van het pakhuis bevindt zich geheel rechts een oorspronkelijke deuropening. De centraal geplaatste deuropening op de begane grond is eveneens oorspronkelijk. De recht daarboven aangebrachte geveldoorbraak is niet oorspronkelijk. Rechter zijgevel: Tegen de rechter zijgevel is een éénlaags bouwdeel geplaatst voorzien van een plat dak. Deze gevel is volledig gesloten. De hoogte van de verdiepingsvloer en de balklaag van het dak is afleesbaar door de plaatsing van eenvoudige muurankers. Interieur: Het interieur is volledig ongedeeld. Op de vloer van de begane grond ligt een oorspronkelijke bestrating van bakstenen. De verdiepingsvloer wordt gedragen door een houten balklaag en enkele stalen H-balken. De verdieping is bereikbaar via een houten trap. Op de verdieping zijn nog restanten van de oorspronkelijke hijsinstallatie aanwezig. Reden van plaatsing Voormalig COOPERATIEGEBOUW en PAKHUIS uit respectievelijk 1935 en 1930 beide naar een ontwerp van J.van der Schaaf. Architectuurhistorische criteria: Voormalig coöperatiegebouw: - Het coöperatiegebouw is een, voor de gemeente Winterswijk in het algemeen en voor het dorp Winterswijk in het bijzonder, goed en redelijk gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een gecombineerd woon- en winkelpand uit het midden van de jaren 30 van de twintigste eeuw. - Het pand valt ondanks meerdere wijzigingen op door de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het exterieur. Het gaat daarbij onder meer om het afgeronde hoekvolume, de brede overstekken en de stalen kozijnen en ramen. - Het pand is van bijzondere betekenis vanwege het glas-in-loodraam met gebrandschilderde voorstelling vervaardigd door de Joodse kunstenaar Max van Dam. - Het interieur van de bovenwoning is van architectuurhistorische waarde vanwege de vrij gaaf bewaard gebleven structuur van de plattegrond en GELDERS GENOOTSCHAP 4 SECTOR CULTUURHISTORIE
meerdere oorspronkelijke interieurelementen waaronder terrazzovloeren, paneeldeuren en schouwen. - Het pand is van belang voor de gemeente Winterswijk als voorbeeld van het hoogwaardige en voor de eerste decennia van de 20 ste eeuw kenmerkende werk van de in Winterswijk gevestigde architect J.van der Schaaf. Pakhuis: - Het pakhuis is een, voor de gemeente Winterswijk in het algemeen en voor het dorp Winterswijk in het bijzonder, goed en gaaf bewaard gebleven voorbeeld van een bedrijfsgebouw uit het begin van de jaren 30 van de twintigste eeuw, en een karakteristiek voorbeeld van het zogenaamde Baksteenexpressionisme. Tevens zijn invloeden aanwezig van de Delftse School - Het pand valt op door de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp en door de zorgvuldige detaillering van het exterieur. Kenmerkend voor de architectuur is het brede overstek, de verhoudingen van de gevels en de lisenen. Door het vervangen van alle oorspronkelijke kozijnen voor aluminium kozijnen is de architectuurhistorische waarde enigszins verminderd. - In het interieur bevinden zich nog enkele oorspronkelijke elementen. Het gaat daarbij om de bakstenen vloer op de begane grond, de houten verdiepingsvloer met balklaag en de stalen H-balken, de houten trap en restanten van de hijsinstallatie. - Het pand is van belang voor de gemeente Winterswijk als voorbeeld van het hoogwaardige en voor de eerste decennia van de 20 ste eeuw kenmerkende werk van de in Winterswijk gevestigde architect J.van der Schaaf. Stedenbouwkundige criteria: - Het voormalige coöperatiegebouw en het pakhuis hebben een ensemblewaarde ten opzichte van elkaar en als onderdeel van het oorspronkelijke complex De Dageraad. - Het voormalige coöperatiegebouw heeft een beeldbepalende en markante ligging op de hoek van de Jonenstraat en de Jonendwarsstraat. Algemeen historische criteria: - Beide gebouwen zijn van bijzonder belang voor de industriële geschiedenis in de gemeente Winterswijk. Ze geven een beeld van de ontwikkeling van coöperatie De Dageraad. - Het fenomeen van de coöperatie is verbonden met de opkomst van de industrie en het opkomende socialisme in Winterswijk. De gebouwen vormen een restant van een wezenlijk deel van de sociaal-economsiche geschiedenis van Winterswijk in de 20 ste eeuw. - Het complex is van algemeen historische waarde vanwege de connectie met de Joodse familie Van Dam. Het door Max van Dam vervaardigde glas-inloodraam met gebrandschilderde voorstelling vormt een blijvende herinnering aan deze familie. GELDERS GENOOTSCHAP 5 SECTOR CULTUURHISTORIE
Luchtfoto (Google Maps). Het beschermde deel van het complex is met rood omcirkeld. Topografische kaart uit 1956 (topotijdreis.nl). Het gebouwencomplex van De Dageraad is met rood omcirkeld. GELDERS GENOOTSCHAP 6 SECTOR CULTUURHISTORIE
Oorspronkelijke bouwtekening van het coöperatiegebouw (Jonenstraat 8). Historische foto van het complex (facebook oud winterswijk). GELDERS GENOOTSCHAP 7 SECTOR CULTUURHISTORIE
Rechter zijgevel van het coöperatiegebouw met geheel rechts het pakhuis. Linker zijgevel van het coöperatiegebouw. GELDERS GENOOTSCHAP 8 SECTOR CULTUURHISTORIE
Linker zijgevel en achtergevel van het hoekpand. Achterzijde van het complex. De kopgevel is voorzien van een glas-in-loodraam. GELDERS GENOOTSCHAP 9 SECTOR CULTUURHISTORIE
Het gedeeltelijk beschadigde glas-in-loodraam is vervaardigd door Max van Dam. Het pand is voorzien van de oorspronkelijke stalen kozijnen en ramen en het oorspronkelijke hang- en sluitwerk. Deels zijn de ramen nog voorzien van glas-in-lood. GELDERS GENOOTSCHAP 10 SECTOR CULTUURHISTORIE
Terrazzovloer in de hal van het woonhuis. Schoorsteenmantel met inbouwkast. GELDERS GENOOTSCHAP 11 SECTOR CULTUURHISTORIE
En suite deuren voorzien van glas-in-loodramen. Schoorsteenmantel. GELDERS GENOOTSCHAP 12 SECTOR CULTUURHISTORIE
Oorspronkelijke bouwtekening van het pakhuis (Jonendwarsstraat 1). Voorgevel en linker zijgevel van het pakhuis. GELDERS GENOOTSCHAP 13 SECTOR CULTUURHISTORIE
De naam De Dageraad is het metselwerk van de linker zijgevel aangebracht. Linker zijgevel en deel van de achtergevel van het pakhuis. GELDERS GENOOTSCHAP 14 SECTOR CULTUURHISTORIE
De schuur tegen de achtergevel van het pakhuis valt buiten de bescherming. Linker zijgevel en voorgevel van het pakhuis. De eenlaags aanbouw tegen de zijgevel valt buiten de bescherming. GELDERS GENOOTSCHAP 15 SECTOR CULTUURHISTORIE
Interieur van het pakhuis met geheel rechts de trap naar de verdieping. De begane grondvloer in het pakhuis. GELDERS GENOOTSCHAP 16 SECTOR CULTUURHISTORIE
Restanten van de hijsinstallatie op de verdieping. GELDERS GENOOTSCHAP 17 SECTOR CULTUURHISTORIE