Terug naar Tofu! Amforen. Zeelandflitsen 2007. Investeer tijd voor veiligheid. Herstel van zeldzame en/of uitgestorven vissoorten in Vlaanderen

TWEEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD (NIET IN JULI EN AUGUSTUS) VAN DE NEDERLANDSTALIGE LIGA VOOR ONDERWATERONDERZOEK EN -SPORT NELOS - N 215 - september 2007-2,48 Reportage Amforen Bondsnieuws Zeelandflitsen 2007 Bondsnieuws Investeer tijd voor veiligheid Reportage Herstel van zeldzame en/of uitgestorven vissoorten in Vlaanderen Reportage Terug naar Tofu!

Van de redactie DOOR IVO MADDER Nr 215 september 2007 Je septembernummer later dan gewoonlijk in je brievenbus was een logisch gevolg van die speciale editie, die jullie enkele weken geleden aankregen. Ondertussen zijn de feestelijkheden van 50 jaar BEFOS voorbij en mogen we trots vermelden dat NELOS lid is van de Koninklijke BEFOS. Een verslag van de viering vind je in de Hippo van december. Als bondsnieuws: een verslag van CMAS Europe en de verdere integratie van de EU-normen, het laatste deel van de trainingsadviezen, mooie foto s van tijdens de Zeelandflitsen, een aankondiging van de Wet Wheels Intro Week en de cursus Duiker-Redder. Verder vind je in deze uitgave enkele artikels over biologie, gaande van de kwabaal in je beek tot grote visvangstmethoden in open zee, en heel wat info over dolfijnen. Het is immers nog steeds het jaar van de dolfijn. Geschiedenis vind je in de artikels amforen en de evolutie in de duiksport. Vooruitstrevende duikers zullen vast wel watertanden bij het lezen van het artikel over de trimix-stage. Een ander reisverslag beschrijft de duikbestemming Mozambique. Over duiken en onweer brachten we in het verleden al eens een uitgebreid artikel, maar nu er recent een duiker doodgebliksemd werd, is het weer hot. Tot slot episode 4 over het keuren van duikflessen; even dodelijk als onweer? Hou het veilig, ook boven water. Ivo Natuurbeschermers en vissers op de bres voor dolfijnen. Bondsnieuws Assistent Instructeur & 1*I/Initiator 5 Rechtzettingen 5 Nieuws over CMAS Europe 6 Investeer tijd voor veiligheid 8-9 Trainingsadviezen (deel 3) 10-12 Zeelandflitsen 2007 14-16 Duikershuis te klein 18 Blaam aan Instructeur 18 Wet Wheels Intro Week 19 FAQ over de overgang van Jeugdduiken naar 1*D 26 Koninklijke BEFOS 62 Commissie Deltagebied op Gorishoek 71 Vaste rubrieken Hippo las voor u 40-41 Retro Hippo 46 Hippoëzie 46 Close Up 48-49 Hippo boven water 50 Clubs in de kijker 58 Boetiek 60-61 Informatie BEFOS en LIFRAS 61 Uitnodiging tot ergernis 62 Sprokkels 70-71 Webdiving 72 Lopende agenda 74 Reportages Trimix-stage 20-24 Herkeuren van duikflessen 28-29 Commerciële kiew- en warrelnetvisserij 30-32 Herstel van zeldzame en/of uitgestorven vissoorten in Vlaanderen 34-35 Terug naar Tofo! 36-38 Natuurbeschermers en vissers op de bres voor dolfijnen 42-43 Onderwaterbeeldhouwwerken 44-45 Kwalitatief duikmaterieel 52-53 Doodt bliksem duikers? 54-55 WWF s toptien van te beschermen dier- en plantensoorten 56-57 10 jaar Adventure Diving Dilbeek 58 Amforen 64-65 De evolutie in de duiksport 66-68 Terug naar school met dolfijnen 70 Bij je duikschool kan je het persoonlijk verzekeringskaartje bekomen, met daarop volgende info: AIG-ASSISTANCE Policy number: ARENA 2.009.718/010 In geval van repatriëring/hospitalisatie ten gevolge van een duikongeval in het buitenland. Coverfoto: Harlekijngarnalen Danny Van Belle Call Center: +32 3 235 69 16 Hippocampus september 2007 3

NELOS vzw Erevoorzitter: Jozef VAN DEN BERGHE Burchtstraat 37-9400 Ninove - Tel. 054 32 88 20 Raad van bestuur Voorzitter: Willy VAN DER PLAS Boekenberglei 185-2100 Deurne Antwerpen Tel. 03 366 18 22 - voorzitter@nelos.be Vice-voorzitter - relaties CMAS: John REMUE H. Hooverplein 13-3000 Leuven Tel. 016 23 49 00 - john.remue@chello.be Beheerders Boetiekverantwoordelijke: Guy BOSMANS Abeelstraat 9-2221 Booischot Tel. 015 22 56 72 - guy.bosmans1@telenet.be Penningmeester: Ronny DE MEERSMAN Koning Boudewijnlaan 39-9160 Lokeren Gsm 0475 70 19 76 - rdm@dubraco.com Public Relations: François DESMET Te Couwelaarlei 58-2100 Deurne (Antwerpen) Tel. 03 324 09 89 - swadesmet@skynet.be Guido SEGERS - Paterstraat 33-2300 Turnhout Tel. 014 41 87 70 - g.segers@telenet.be Relaties BLOSO: Wim VAN DOESELAER C. Huysmanslaan 37/8-2020 Antwerpen Tel. 03 237 10 43 - wimdoes@pandora.be Commissies Duikonderricht Voorzitter: John REMUE H. Hooverplein 13-3000 Leuven Tel. 016 23 49 00 - john.remue@chello.be Brevetten: Eric SELS Goorstraat 51-3191 Hever Schiplaken Tel. 015 61 61 81 - eric.sels@gmail.com Ereraad: Ronny MARGODT Steenovenstraat 24-8490 Varsenare Gsm 0473 96 13 50 - ereraad@nelos.be Subcommissie Jeugdduiken: Ginette DE SMEDT Putstraat 38-9310 Meldert Gsm 0478 44 72 98 - desmedt.giny@skynet.be Medische Commissie Erevoorzitter: Dr. Willy WELLENS Voorzitter: Dr. René DE LAET Pastoor Van Tendeloostraat 9-2560 Nijlen Tel. 03 481 71 01 - rene.delaet@pandora.be Secretaris: Dr. Roland VANDEN EEDE Heidestraat 8-2660 Hoboken Tel. 03 827 57 31 - rvandeneede@pandora.be Mental Coaching: Dr. Els HUYBREGTS Potaarde 2-1850 Grimbergen Tel. via NELOS - mental.coaching@nelos.be Sportcommissie Voorzitter: Jurgen DEBAVEYE JJ Raepstraat 15-8551 Zwevegem Gsm 0497 25 52 58 jurgen_debaveye@advalvas.be Secretaris: Ludo DEWAELHEYNS Genkerweg 15-3690 Zutendaal Gsm 0496 54 49 89 - ludo.d@pandora.be Nederlandstalige Liga voor Onderwateronderzoek en -Sport Lid van BEFOS (Stichtend lid van de Wereldbond voor Onderwateractiviteiten CMAS). Erkend door BLOSO (Bevordering van de Lichamelijke Ontwikkeling, de Sport en de Openluchtrecreatie). Commissie Foto, Film & Video Voorzitter: Harry KLERKS Bilzenweg 65-3665 As Gsm 0477 34 50 55 Secretaris: Peter VAN DEN EYNDE E. Rollierstraat 6-2830 Willebroek Gsm 0477 44 44 60 - pvandeneynde@pandora.be Commissie Biologie Voorzitter: Tiny HEREMANS Janseniusstraat 41-3000 Leuven Tel. 016 22 56 98 - tiny@poseidon.be Secretaris: Jean-Marie REYNAERT Kazandstraat 6-8800 Roeselare Tel. 051 22 27 44 - jmreynaert@skynet.be Commissie Hippocampus Voorzitter: Ivo MADDER De Bisthovenlei 46-2100 Deurne (Antwerpen) Tel. 03 290 54 06 - redactie@nelos.be Secretaris: Luc BEETS Bosuil 84 C14 bus 48-2100 Deurne (Antwerpen) Tel. 03 325 07 36 - lbeets@skynet.be Commissie Duikers met een Handicap Voorzitter: Ann TIELEN Adelardstraat 33-3580 Beringen Tel. 011 42 35 14 - ann.tielen@telenet.be Secretaris: Frank PUTTENEERS Tulpenlaan 25-2900 Schoten Tel. 03 290 94 87 - frank.putteneers@pandora.be Commissie Solidariteitsfonds Leden: Guy BOSMANS, Ronny DE MEERSMAN, Guy SEGERS Administratief secretariaat Duikershuis - Luce DE SMET Brusselsesteenweg 313-315 - 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 - Fax 015 20 61 58 secretariaat@nelos.be http://www.nelos.be Ongevalsaangiften Binnen de 15 dagen in dubbel naar het NELOS-secretariaat, vergezeld van een geneeskundig getuigschrift. Dit attest moet door de dokter worden afgeleverd binnen 3 dagen na het ongeval. Bij een dodelijk ongeval: binnen 2 dagen aan het NELOS-secretariaat en rechtstreeks naar Arena (eventueel telefonisch of per fax): t.a.v. de heer Vandenbossche Jozef II straat 36-38 - 1000 Brussel Tel. 02 512 03 04 - Fax 02 512 70 94 Hulpdiensten C.D.H.G. Dr. J. Flahaut, Zeebrugge Tel. 050 55 87 13 rechtstreeks 24 u op 24 u. HYPERBAAR CENTRUM Militair Hospitaal Neder-over-Heembeek (afrit 6 op de ring rond Brussel) Tel. 0800 12382 UNIVERSITAIR ZIEKENHUIS ANTWERPEN Tel. 03 821 30 55 (24 u op 24 u) ALARMNUMMER ZEELAND Tel. 112 INFORMATIEBLAD VAN NELOS vzw Hoofdredacteur: Ivo MADDER De Bisthovenlei 46-2100 Deurne (Antwerpen) Tel. 03 290 54 06 - redactie@nelos.be Verantwoordelijke uitgever: John REMUE H. Hooverplein 13-3000 Leuven Tel. 016 23 49 00 - john.remue@chello.be Redactieteam: Luc BEETS - Jacques BERNAERTS - Pascal EECKHOUDT - Miriam HAGENDORENS - Ivo MADDER - John REMUE - Monique REMUE- DEMOUSTIER - Jozef VAN DEN BERGHE - Wim VAN DOESELAER - Patrick VAN HOESER- LANDE - Roland WANTENS - Willy WELLENS Vormgeving en publiciteit: Miriam HAGENDORENS Brusselsesteenweg 313-315 - 2800 Mechelen Tel. 015 29 04 86 - Fax 015 20 61 58 hippocampus@nelos.be Pre-press & druk: Swinnen Printing n.v. - Patrick SWINNEN Muizenstraat 172-1981 Hofstade Tel. 015 45 02 78 - Fax 015 45 02 79 info@swipri.be Hippocampus verschijnt 5 maal per jaar: februari, april, juni, september en december. Oplage 10.000 exemplaren. ISSN-nummer: 1782-8414 Abonnement Hippocampus: BEFOS-leden: 10,00 - niet-leden: 15,00 Buitenland niet-leden: 25,00 Overschrijven op 443-3691681-64 van NELOS, met vermelding van naam, adres en Abonnement Hippocampus. IBAN: BE34 0001 7170 8790 BIC: BPOTBEB1 De redactie en de uitgever zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van de geplaatste advertenties. Ongevraagd toegestuurde redactionele teksten en/of foto s worden niet teruggestuurd. De artikels ter publicatie in de Hippocampus moeten binnen zijn bij de redactie minstens 45 dagen voor de maand van verschijning. Overeenkomstig de Belgische wet van 08/12/1992 tot bescherming van de persoonlijke levensfeer, gewijzigd door de Europese wet van 11 december 1998 tot omzetting van de richtlijn 95/46/EG van 24 oktober 1995, melden wij dat uw persoonsgegevens worden bijgehouden in een bestand. Wij verbinden ons ertoe deze gegevens enkel te gebruiken voor de verzending van ons tijdschrift en de administratie van de liga overeenkomstig het doel van onze organisatie. U heeft inzageen correctierecht. Hippocampus komt tot stand met de steun van Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers Adresveranderingen Uitsluitend richten aan het NELOS-secretariaat: secretariaat@nelos.be Bondsnieuws - DUIKONDERRICHT Assistent Instructeur & 1*I/Initiator De hervormingen die doorgevoerd werden voor de cursus van 1*Instructeur/Initiator en de invoering van de titel Assistent Instructeur hebben te veel inschrijvingen voor Module 1 geleverd. Beste vrienden, eerst en vooral bedankt voor jullie intentie om in te schrijven op de cursus 1*I/initiator. Zoals de laatste maanden uitvoerig bekend gemaakt werd, zijn er belangrijke hervormingen doorgevoerd in functie enerzijds van de VTS en anderzijds van de Europese Normen. Gezien de 3-stersduikers ook reeds mogen deelnemen aan die opleiding, is er een veel grotere opkomst van kandidaten dan normaal. Meer dan 76 kandidaten kunnen we dit jaar niet verwerken en daarom moeten we sommige late inschrijvers weigeren voor dit jaar. Onze excuses hiervoor! korte wachttijd Omdat we met de opleidingssessie 1*I in het vervolg in het voorjaar zullen starten, zal hun wachttijd niet zo lang meer duren. We verwachten hun inschrijving voor de sessie 2008 vóór 1 april! Het eindexamen didactiek in het zwembad behoort tot Module 4. Opgelet: diegenen die 4*D zijn en enkel een assimilatie naar Assistent-Instructeur wensen te bekomen zonder verder te gaan voor 1* Instructeur en die van de overgangsmaatregel tot 01/01/09 willen gebruik maken, krijgen tijdens de volgende maanden genoeg Rechtzettingen In de vorige Hippocampus stonden blijkbaar een aantal foutjes. Bij deze krijgen jullie de juiste informatie! Eerder werd vermeld dat het Stageformulier voor een kandidaat 1*Instructeur in de loop van september 2007 binnengebracht moest worden op het Duikershuis. Je hebt echter tijd tot uiterlijk 15 januari 2008 om het formulier binnen te brengen. verzekeringskaartje In Hippocampus 214 stond op blz. 4 vermeld dat jullie een persoonlijk verzekeringskaartje bij je duikschool konden bekomen. Door een vertraging bij het drukken van die kaartjes, werden ze maar pas na de vakantieperiode beschikbaar gesteld. Op het persoonlijk verzekeringskaartje staat een ander Call Center telefoonnummer vermeld dan de voorbije jaren in de Hippocampus. Zowel het oude als het nieuwe nummer zijn bruikbaar! Het nieuwe nummer werd aangemaakt omdat men het cijfer 3 en 5 wel eens omwisselde. duiktrap Muisbroek In het artikel Nieuwe duiktrap in Muisbroek (zie Hippo 214, blz. 64) is een foutje geslopen. Er stond dat er twee vaste trap- gelegenheid om in hun regio de didactische lessen van module 1 te volgen. Info hieromtrent komt zo spoedig mogelijk. TEKST: JOHN REMUE - VOORZITTER DUIKONDER- RICHT pen nabij de vaste steiger geplaatst werden, begin mei 2007. De realisatie van die twee trappen is echter gepland voor na de zomervakantie. TEKST: IVO MADDER 4 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 5 4

Bondsnieuws Nieuws van CMAS Europe CMAS EU werd in 2005 opgericht te Brussel. Achttien Europese CMAS-landen werden uiteindelijk lid in 2006: België, Cyprus, Denemarken, Duitsland, Engeland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Ierland, Italië, Luxemburg, Malta, Nederland, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië en Zwitserland. CMAS EU maakt uiteraard deel uit van de Wereldfederatie CMAS maar is ook een afzonderlijke internationale VZW met eigen statuten en een eigen bestuur. Deze Europese VZW werd opgericht om in de toekomst op politiek vlak een geldige gesprekspartner te kunnen zijn voor de Europese Unie, wat CMAS als Wereldfederatie niet kan zijn. Op deze wijze zullen bij gesprekken met het politieke Europa de idealen van CMAS beter en adequater kunnen verdedigd worden. Europese normen De Europese Normen (EN) betreffende het sportduiken werden uitgebracht in 2003 en zijn in België sinds 2004 van toepassing. CMAS EU was te laat om haar stempel hier op te drukken. Maar het zijn minimum normen waaraan wij met onze CMAS-normen gemakkelijk voldoen mits sommige accentueringen en kleine aanpassingen. We voorzien dat Europa meer en meer zijn zeg zal willen hebben in onze sport en we zijn nu in een sterke positie om hieraan het hoofd te bieden. In deze optiek is ook het laatste woord niet gezegd over toekomstige evaluaties van deze Europese Normen voor Sportduiken. EUF Op de jaarlijkse AV van 26 mei laatstleden in Rome, heeft de Raad van Bestuur CMAS EU voorgesteld om ook toe te treden tot de EUF, de European Underwater Federation. Deze belangrijke stap werd door de AV unaniem goedgekeurd. De voorzitter van De BEFOS-delegatie. Vlnr: John Remue, Pierre Dernier, Robert Henry, Willy van der Plas. Raad van Bestuur CMAS EU: vlnr. Naco Aguirre (Spanje), Costas Anagnostou (Griekenland), Wolfgang Würz ( Oostenrijk), John Remue (België), Luigi Carvani (Italië), Laszlo Magyari (Hongarije). CMAS EU heeft dan ook automatisch zijn plaats in de raad van Bestuur van EUF. Dit werd bereikt na onderhandelingen tussen CMAS EU en EUF. Daardoor krijgt CMAS EU ook een voet binnen deze organisatie die zich sterk heeft geprofileerd bij het tot stand komen van de EN. De EUF is een mix van commerciële en niet-commerciële organisaties (Padi-EU maakt er deel vanuit, alsook BSAC, enz.) en streeft zoals wij hetzelfde doel na: de politiek aan de politici maar het duiken aan de duikers! Door deze samenwerking tussen CMAS EU en EUF worden in Europa alle duikers door één grote coalitie vertegenwoordigd. We zullen ten opzichte van de Europese ambtenaren met één stem naar voor kunnen treden om de belangen van alle Europese sportduikers te vrijwaren. TEKST: JOHN REMUE FOTO S: WILLY VAN DER PLAS Voorzitter CMAS EU (John Remue) in gesprek met de voorzitter van CMAS (Achille Ferrero) tijdens de AV CMAS EU. 6 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 7

Bondsnieuws Investeer tijd voor veiligheid Om de veiligheid in, op en om het water te kunnen garanderen, zowel in het zwembad als aan open water, zijn goed opgeleide redders noodzakelijk! Zij kunnen immers het verschil tussen leven en dood betekenen! SPECIAAL VOOR DUIKERS VANAF 2*DUIKER Vind jij veiligheid tijdens het duiken ook belangrijk? Een eerstvolgende cursus Duiker-Redder start in januari 2008. doelstellingen De opleiding Duiker-Redder biedt jou 8 lesdagen waarin de nadruk op praktische oefenkansen ligt na theoretische verdieping. Zowel de reanimatie van een volwassene, kind en baby als de reanimatie met zuurstoftoediening (met systemen die in de zwembaden en duikclubs ter beschikking - kunnen - zijn) komen uitgebreid aan bod. De know how van de EHB(duik)O en van diverse reddingstechnieken (in zwembad en in open water) zal geen geheimen meer voor je kennen. Ook een dosis conditionele en technische zwemtraining zit in het pro- Bijscholing Duiker-Redder. gramma vervat. Het brevet van Duiker-Redder wordt voor duikactiviteiten in het zwembad en in open water als gelijkwaardig aan het Hoger Reddersbrevet van de Vlaamse Trainersschool- Bloso beschouwd. In de cursus Duiker Redder te Kessel-Lo van 13/1 tot 16/3/2008 wordt aan de deelnemers ook de kans geboden om het Brevet van Hoger Redder te behalen. cursusduur De cursus duurt 42 uur waarvan 17,5 uur theorie en 24,5 uur praktijk. toelatingsvoorwaarden t Minimum 18 jaar worden in het jaar waarin de cursus start. t Minimum 2*Duiker zijn (CMAS of als gelijkwaardig aanvaard). t Het brevet Duiker-Hulpverlener bezitten (of als gelijkwaardig aanvaard). t Mminimum 30 duikuren of 60 duiken hebben uitgevoerd. vrijstellingen Personen met het brevet van 1*Instructeur CMAS (of als gelijkwaardig beslist door de denkcel Redden) kunnen deelnemen aan het examen zonder de lessen te volgen. kostprijs 150 - Hierin zijn begrepen: 42 uren les, administratiekosten, cursustekst: (5 moduleboekjes gebundeld in een kaft), één examenkans, één herexamenkans en het brevet van Duiker-Redder. inschrijving Zie www.bloso.be. Maak je kenbaar via het secretariaat van het Bloso, Vlaamse Trainersschool, Zandstraat 3, 1000 Brussel. Tel.: 02 209 47 16 of e- mail: an.verweire@bloso.be. Je ontvangt een informatiebundel met inschrijvingsmodaliteiten en inschrijvingsformulier. Aanmelden op de eerste lesdag met kopies van de vereiste brevetten, zwemkledij (ABCuitrusting) en betalingsbewijs. modulaire structuur Redding 2: 14 uur Reanimatie 2: 7 uur EHBO: 7 uur Redding 1: 7 uur Reanimatie 1: 7 uur Planning Datum Theorie Praktijk Zondag RED 1 (2 u) RED 1 (1 u) 13/01/08 REA 1 (1,5 u) RED 2 (1 u) Zondag RED 1 (1 u) RED 1 (1 u) 20/01/08 RED 2 (1 u) RED 2 (1 u) REA 1 (1,5 u) Zondag RED 2 (1 u) RED 1 (0,5 u) 27/01/08 REA 1 (1 u) RED 2 (0,5 u) REA 2 (1,5 u) REA 1 (0,5 u) Zondag REA 2 (2 u) RED 2 (1,5 u) 10/02/08 EHBO (1 u) REA 1 (0,5 u) Zondag RED 2 (1 u) RED 1 (0,5 u) 17/02/08 EHBO (1 u) RED 2 (0,5 u) REA 2 (1 u) EHBO (0,5 u) REA 1 (0,5 u) Zondag EHBO (1,5 u) RED 2 (1 u) 24/02/08 REA 2 (1,5 u) EHBO (0,5) REA 1 (0,5) Zaterdag RED 2 (2 u) RED 2 (2 u) 01/03/08 REA 1 (0,5 u) RED 1 (0,5 u) REA 2 (0,5 u) Zondag EHBO (2,5 u) RED 2 (1,5 u) 09/03/08 REA 2 (0,5 u) RED 1 (0,5 u) REA 1 (0,5 u) Theorie: VRC, Gemeenteplein 26, 3010 Kessel-Lo. Praktijk: Sportcomplex Kessel-Lo, Stadionlaan 4, 3010 Kessel-Lo en Zilvermeer te Mol. Cursusverantwoordelijke: Crombez Kristel, 016/35 35 00, duikerredder@vrc.nu lessen Les 1 en 2: 9.00-12.30 uur (theorie) en 13.30-15.30 uur (praktijk zwembad). Les 3: 09.00-12.30 uur (theorie) en 13.30-15.00 uur (praktijk zwembad). Les 4, 5 en 6: 9.00-12.00 uur (theorie) en 13.00-15.00 uur (praktijk zwembad). Les 7: 10.00-13.00 uur (theorie) en 14.00-16.30 uur (praktijk open water - duikuitrusting meebrengen). Les 8: 09.00-12.00 uur (theorie) en 13.00-15.30 uur (praktijk zwembad). examens Theorie en praktijk op het droge op zondag 16/03/08 van 09.00 tot 12.30 uur in het Sportcomplex Kessel-Lo. Praktijk in het water op zondag 16/03/08 van 13.30 tot 16.00 uur in het Sportcomplex Kessel-Lo. Interesse voor de cursus of een bijscholing? Surf naar www.vrc.nu. Onder de rubriek opleidingen - Duiker-Redder vind je meer informatie en de gedetailleerde planningen. TEKST EN FOTO: KRISTEL CROMBEZ, DSKO RED- DEN Bijscholingen Duiker-Redder Het brevet van Hoger en Duiker- Redder is onbeperkt geldig. De kandidaat moet evenwel volgens Vlarem II jaarlijks een door BLOSO erkende bijscholing volgen en het bijscholingsattest moet steeds aan het brevet gekoppeld worden om het laatste geldig te houden. getuigschrift Bijscholingen Duiker-Redder zijn er voor alle personen met een Duiker-Reddersbrevet of een Hoger Reddersbrevet die ook duiker zijn. Het praktijkgedeelte reddingstechnieken is specifiek naar duikers gericht, zowel waar de reddingstechnieken in het zwembad doorgaan als waar ze in open water plaatsvinden. Men bekomt na de bijscholing het bijschollingsgetuigschrift vereist door de Vlarem-reglementering. data LIMOS: Zilvermeer te Mol op zondag 30/09/07. BRAVOS: Bloso domein te Hofstade op zondag 14/10/07. AVOS: Zwembad Wezenberg te Antwerpen op woensdag 20/11/07. De kandidaten Duiker Redder dienen te slagen in de vijf modules voor het behalen van het diploma. De kandidaten die slagen in alle modules behalve module Redding 2, bekomen het Basisreddersbrevet dat door de Vlaamse gezondheidsinspectie (Afdeling Preventieve en Sociale Gezondheidszorg van het ministerie van Gezondheid van de Vlaamse Gemeenschap) aanvaard wordt als reddersdiploma voor de bewaking van kleine zwembaden (<100 m 2 en <1,40 m diepte). gegevens van de cursus Sporttak en niveau van de cursus: t Duiker-Redder: Cursusplaats:Kessel-Lo 8 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 9

Bondsnieuws - DUIKONDERRICHT Trainingsadviezen (deel 3) In de twee vorige edities van onze Hippocampus hebben we reeds voldoende achtergrond gegeven om trainingsschema s te kunnen opstellen, samen met praktijkgerichte adviezen. Een voorstel van een echt trainingsschema, samen met praktische oefeningen zal u in deze Hippo vernemen. Allereerst moeten we enkele definities bespreken om de verdere tekst te kunnen begrijpen en toepassen. Neem ook best de vorige teksten erbij, omdat daar toch wel belangrijke basisinformatie staat om je trainingsschema op te stellen. algemene fysieke conditie Als je de algemene conditie wil opbouwen/ verbeteren, dan werk je aan de uithouding (cardiovasculair) vertrekkende van een rustige, dynamische activiteit waarbij alleen het EIGEN lichaamsgewicht gebruikt en gemanipuleerd wordt. Interessante sporten hiervoor, die gelinkt zijn aan de duiksport, zijn onder andere: zwemmen, fietsen, rollerskaten, skiën. Ook in het zwembad kan hieraan gewerkt worden. Belangrijk is dat je streeft naar een evenwicht tussen de inspanning- en de recuperatieperiodes binnen de totale werktijd van ongeveer 30 minuten. specifieke fysieke conditie Hier ga je de intensiteit van de te leveren arbeid verhogen om zo uithouding, kracht en weerstand te verhogen. De meeste oefeningen moeten dan ook gebeuren vanuit een verhoogde inspanning die een percentage is van de maximale capaciteit. Ook hier is een wisselwerking tussen werken en rusten uiterst belangrijk (denk aan de verschillende soorten intervaltrainingen). Naarmate de conditie verbetert, kan je de verhouding tussen deze inspannings- en recuperatieperiodes veranderen: t de inspanningsperiode groter maken ten opzichte van de recuperatieperiode. t de recuperatieperiode kleiner maken ten opzichte van de inspanningsperiode. maximale capaciteit Bij een normale training gebruik je de O 2 die je haalt uit de lucht door middel van onze ademhaling (aërobe training). Bij een zwaar verhoogde inspanning kom je niet toe met de hoeveelheid O 2 die je uit de lucht haalt om voldoende energie op te bouwen om de De meeste oefeningen kunnen gedaan worden met zowel gebruik van de snorkel als met persluchtapparatuur. inspanning vol te kunnen houden. Dan ga je de O 2 gebruiken uit de reserve in jouw lichaam zelf (anaërobe training). Deze inspanning zal je niet lang kunnen volhouden omdat deze reserve vlug is uitgeput. Je moet dan ook trachten een compromis te zoeken om in de aërobe fase te blijven en juist die drempel naar het anaërobe niet te overschrijden. De hoogst mogelijke inspanning die je kan volhouden zonder deze drempel naar het anaërobe te overschrijden, wordt de maximale capaciteit genoemd die wordt gebruikt als basis om je eigen inspanningsintensiteit te bepalen bij de verschillende oefeningen. Het is uitermate belangrijk om te weten dat deze drempel verschilt van individu tot individu. Het is dus zeer belangrijk dat je je EIGEN maximale capaciteit bepaalt! Vanuit die waarde kan je zelf trainen op jouw eigen niveau en zo haal je de beste resultaten. Je kan deze trachten te meten op verschillende manieren (bijv. coopertest, legertest,...). In het zwembad kan je dit meten door bijvoorbeeld 400 meter te palmen waarbij om de 50 meter Algemene afkortingen IP: inspanningsperiode RP: recuperatieperiode MC: maximale capaciteit ZMV: zwemmen met vinnen de intensiteit wordt verhoogd om uiteindelijk te komen tot een maximale intensiteit die je kan blijven volhouden in samenwerking met een goede en gedegen ademhaling. trainingsschema s t Aëroob verhogen van het cardiovasculair systeem (uithouding) 3 & 5x IP: 25 m voorwaarts ZMV aan 50% MC RP: 25 m rugwaarts ZMV aan 10% MC IP: lengte zwembad aan 50% MC RP: breedte zwembad aan 10% MC IP: 50 m voorwaarts ZMV aan 50% MC RP: 30 sec. ter plaatse ZMV 1x IP: 5 minuten ZMV aan 70% MC + 50 m op rug aan 10% MC RP: 2 & 3 minuten statische rust IP: 200 m ZMV aan 70% MC + 50 m op de rug aan 10% MC RP: 2 & 3 minuten statische rust t Aëroob verhogen van de fysieke kracht Hierbij wordt vooral de intensiteit verhoogd door gebruik te maken van extra gewicht of extra waterverplaatsing. Dit kan perfect gebeuren door het gebruik van eenvoudige hulpmiddelen: - mededuiker - zwemplankjes - jackets - koorden en rekken - meer gewicht aan de loodgordel - enz. Belangrijk bij deze oefeningen is dat je steeds moet trachten de juiste vinzwemtechniek aan te houden en dit in combinatie met een goede ademhaling. 3 & 5x IP: mededuiker in reddingsgreep slepen over 25 m aan 50% MC. RP: 25 m voorwaarts ZMV aan 10% MC. IP: mededuiker voortduwen over 25m aan 50% MC. RP: 25 m ZMV op rug aan 10% MC. IP: idem vorige oefeningen. RP: wisselen van positie en de mededuiker brengt u terug over 25 m. Afspraken bij de verschillende oefeningen t De oefeningen zijn gebaseerd op een basistraining voor een beginner. De afstanden en tijden kunnen gemanipuleerd worden naarmate de conditie verbetert. t Een fysieke training mag niet ontaarden in een competitie met mededuikers. Er moet gestreefd worden naar een klimaat waarin iedere duiker kan trainen volgens zijn eigen tempo en kunnen. t De prestaties moeten goed worden bijgehouden zodat iedere deelnemer aan de hand van zijn resultaten een langzame verbetering kan zien van zijn persoonlijke conditie. t Het eerste getal geeft het aantal reeksen aan dat je van het onderdeel moet doen. t De meeste oefeningen kunnen gedaan worden zowel met gebruik van de snorkel als met persluchtapparatuur. t Alleen oefeningen met persluchtapparatuur kunnen eveneens onder water uitgevoerd worden, met andere woorden: NOOIT fysieke trainingen doen onder water in apneatoestanden. t Je bereidt je voor op het openwaterseizoen. Het beste is dan ook om met die materialen te trainen die je dan gebruikt, voornamelijk de openwaterzwemvliezen. t Net als bij andere sporten is het in- en uitzwemmen met vinnen of het stretchen van de spieren belangrijk om spierletsels te voorkomen. Het gaat hier dus over de opwarming (in het begin van de training) en de cooling-down (op het einde van de training). IP: 25 m voorwaarts ZMV met gestrek te armen, zwemplank vertikaal voor u in het water duwend (hoe dieper, hoe groter de weerstand) aan 50% MC. RP: 25 m voorwaarts ZMV, zwemplank horizontal op het water aan 10% MC. IP: 25 m voorwaarts ZMV, mededuiker meeslepend aan een touw aan 50% MC. RP: 25 m op rug terug aan 10% MC. IP: 25 m voorwaarts ZMV met opgeblazen jacket aan 50% MC. RP: 25 m op rug terug aan 10% MC. IP: 25 m voorwaarts ZMV met extra lood aan 50% MC. Daarna extra lood neer leggen. RP: 25 m voorwaarts ZMV aan 10% MC. t Trainen rond de anaërobe drempel (stap naar weerstand) Hier zal steeds aan een intensiteit van 80 & 100% van de MC gewerkt worden en dit over korte afstanden of tijden. 5 & 8x IP: 15 m voorwaarts ZMV aan 80 & 10% MC. RP: 15 m op rug aan 10% MC. IP: 30 seconden ter plaatse ZMV, lichaam zo hoog mogelijk uit het water krijgen. RP: 30 seconden rustig ter plaatse ZMV. IP: 2 duikers tegenover elkaar met gestrekte armen, handen tegen elkaars schouders. 30 seconden voorwaarts ZMV en trachten de andere weg te duwen aan 80 & 100% MC. RP: 30 seconden ter plaatse ZMV. IP: handen gestrekt tegen muur van zwembad plaatsen. 30 seconden ZMV tegen de muur duwend aan 80 & 100% MC. RP: 30 seconden statische recuperatie. IP: rek vastgemaakt aan rand zwembad en aan loodgordel duiker. Uitzwemmen tot einde rek. 30 seconden ter plaatse trachten te blijven ZMV. RP: 30 seconden statische recuperatie. opbouw van een jaarschema Vermits het duikseizoen in open water goed en wel verloopt tussen april en eind oktober moet je trachten gebruik te maken van de andere maanden om fysiek klaar te staan om het duikseizoen goed te starten. De meeste duikscholen starten hun wekelijkse trainingsavonden in september. Daarom geven wij hier een voorbeeld startend in de maand oktober en gaande over 3 series van 8 weken. Iedere trainingssessie geven we een duurtijd van minstens 30 minuten. Uiteraard moet je beseffen dat met slechts een éénmalig, wekelijks trainen van de fysieke conditie er geen uitgesproken verbetering zal teweeg gebracht worden. Een frequentie van 3 maal per week zou moeten nagestreefd worden. Indien dit niet haalbaar is in een zwembad, moet er een combinatie gezocht worden met andere sportmogelijkheden zoals wij reeds in het begin hebben aangehaald. Lees verder op pagina 12. De intensiteit van de oefeningen kan verhoogd worden door gebruik te maken van extra gewicht of extra waterverplaatsing. 10 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 11

Bondsnieuws - DUIKONDERRICHT Vervolg van pagina 11. Gun jouw lichaam ook telkens voldoende rust na een uitgesproken training, dit om eventuele overbelasting van spieren of overtraining te voorkomen. Bekijk daarom de tweede figuur uit de eerste tekst (Hippo nr. 213) nog eens goed. Dit geeft de relatie weer tussen de fysieke conditie, inspanning (type training) en tijd. Als je een jachtig leven hebt en dus niet elke dag kan trainen, kan je ook een eenvoudige beslissing nemen en elke dag van inspanning afwisselen met een dag van rust. Sessie 1: Hier wordt het accent vooral gelegd op de cardiovasculaire training (uithouding) en wordt er reeds een start gemaakt met het werken rond de anaërobe drempel. Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Week 8 Uithouding Kracht Uithouding Kracht Uithouding Kracht Uithouding Weerstand Uithouding Kracht Weerstand Kracht Uithouding Weerstand rust Sessie 2: Het werken rond de anaërobe drempel gaat hier meer en meer een rol van betekenis spelen. Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Week 8 Uithouding Weerstand Kracht Weerstand Uithouding Kracht Weerstand Uithouding Kracht Weerstand Uithouding Weerstand Uithouding kracht Weerstand rust Sessie 3: De intensiteit wordt verhoogd door nog meer het accent te leggen op het werken rond de anaërobe drempel en alle aspecten van de fysieke training in de sessies te laten meespelen. Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Week 8 Weerstand Weerstand Uithouding Kracht Weerstand Uithouding Weerstand Kracht Weerstand Uithouding Kracht Weerstand Uithouding Kracht Weerstand Weerstand Weerstand rust voeding Zoals iedereen wel weet, moet je extra op je voeding letten als je aan je conditie werkt. Dit is een zeer belangrijk gegeven dat dikwijls achterwege wordt gelaten. Het is echter niet de spaghetti met tomatensaus die het zal doen. Op topniveau wordt dit evenwel gegeten vlak voor een belangrijke competitie om op deze manier veel koolhydraten op te slaan in het lichaam die dadelijk verbruikt kunnen worden (koolhydraten leveren energie: zie eerste tekst, Hippo nr. 213). Om beter te kunnen sporten, moet je gezonder eten! Het is dus geen fabeltje dat alcohol en fastfood een aanslag op je lichaam zijn. Er zijn reeds heel wat boeken verschenen over sportvoeding, maar eigenlijk is het heel simpel en kan iedereen zich deze inzichten eigen maken. Gezond eten hoeft ook niet saai en onlekker te zijn. Sonja Kimpen, u allen bekend als het gezicht van het tv-programma Je bent wat je eet, heeft hierover Referenties t Estripeau Pascale Plongée, préparation physique Amphora Sport, Paris ISBN-2 85180 612 2 t Kimpen Sonja Gezond eten, makkelijker dan je denkt Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2006 ISBN-10 90 02 21968 7 ISBN-13 978 90 02 21968 9 t Kimpen Sonja Kook je slank en fit Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2007 ISBN-978 90 02 22315 0 een duidelijk boek geschreven. Gezond eten, makkelijker dan je denkt is een boek waarin de basisprincipes van gezond eten zeer overzichtelijk worden uitgelegd. Met die inzichten kun je je energie verhogen zodat je jouw lichaam optimaal kan trainen in de beste omstandigheden. Niet alleen zal je conditie verbeteren, maar ook de kwaliteit van je leven. Om deze inzichten nog simpeler te maken, én voor degenen die niet graag lezen, heeft ze haar laatste nieuwe boek uitgegeven Kook je slank en fit. Dit boek staat vol met eenvoudige, smaakvolle recepten gebaseerd op de basisprincipes van gezond eten. Gezonde voedingsmiddelen, smaakvolle combinaties en heel veel variatie maken van deze recepten echte energieboosters en heilzame steunpilaren voor een vitaal lichaam. Twee echte aanraders om je de voedingsinzichten eigen te maken! besluit Denk er wel aan dat het heel belangrijk is om deze opgebouwde conditie te onderhouden. Want indien je niets meer doet en verder maar 1 of 2 keer gaat duiken per week, zal de conditie sneller terug achteruit gaan, dan dat we dat opgebouwd hebben! Met al deze informatie zou je nu in staat moeten zijn om een gedetailleerd trainingsschema op te stellen over een gans jaar zodat jouw algemene én specifieke conditie zal verbeteren en onderhouden worden! Indien je bij dit alles nog vragen hebt, mag je steeds contact opnemen met Inge Dekort via het NELOS-secretariaat of via sport@nelos.be. Veel succes en laat me jouw mening hieromtrent weten! TEKST: INGE DEKORT (LICENTIAAT L.O.) & GUY SEGERS (3*I/REGENT L.O. MET EEN JARENLAN- GE ERVARING IN FYSIEKE CONDITIE). FOTO S: KAREN VERWULGEN 12 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 13

Bondsnieuws - COMMISSIE FOTO, FILM & VIDEO Zeelandflitsen 2007 Op zondag 3 juni werd deze jaarlijkse foto- en filmwedstrijd georganiseerd door de NELOS Foto-, Film- en Videocommissie. Dit jaar waren de weergoden ons gunstig gezind. Veel foto- en videografen stonden al te wachten aan duikshop Octopussy te Wemeldinge, nog voor de inschrijvingen geopend waren. Na zich te hebben ingeschreven, hun kaartje te hebben geformatteerd en hun foto te hebben laten nemen, vertrokken de deelnemers naar de door hen verkende en verkozen duikplaats. De inschrijvingen werden afgesloten met 27 deelnemers in 4 verschillende categorieën; een succes voor de organisatoren. inleveren Nadat ook de organisatoren een duikje hadden gedaan, kwamen de deelnemers druppelsgewijs hun werken binnen leveren. Vrij snel merkten we dat dankzij het heldere weer (veel zonlicht) en de ervaring van de deelnemers, de resultaten zeer goed waren en dat de jurering geen gemakkelijke taak zou worden. Na de wedstrijd werd er natuurlijk - volledig in de spirit van de wedstrijd - verbroederd tussen de deelnemers. jurering Op 23 juni vond de jurering plaats in zaal Ocar te Rumbeke, waar we warm onthaald werden door duikclub Nautic Izegem. De jurering gebeurde op nummer, onder voorzitterschap van Luc Eeckhaut. Behalve De jury en winnaars. de twee technische mensen, wist niemand van wie welke beelden waren. Zelfs de jury moest wachten tot de proclamatie om te weten wie gewonnen had. Na de jurering moest de presentatie van de beelden nog worden voorbereid; niet altijd een gemakkelijke job. Maar de technische ploeg slaagde erin de avond volledig af te maken zonder technische problemen gedurende de projecties. jury Luc Eeckhaut (voorzitter) Peter Ryngaert Jean Debrémaeker Rudy Van geldere Harmen Van den Heuvel (enkel video) sponsors Commissie Foto-, Film- en Video HK Batteries Rudy Van Geldere Duikshop Octopussy resultaten Fotografie masters Goud: Hedwig Dieraert Zilver: Patrick Decaluwé Brons: Dennis Vandermeersch Videografie masters Goud: niet toegekend Zilver: Marc Vande Pitte Brons: niet toegekend Videografie juniors Goud: Johan De Martelare Zilver: Ronny Vanhaelewyn Brons: niet toegekend Fotografie juniors Goud: Peter Pype Zilver: Nadine Goossens Brons: Daan Delbare Lees verder op pagina 16. Juniors zilver: Nadine Goossens. Masters brons: Dennis Vandermeersch. Juniors brons: Daan Delbare. Juniors goud: Peter Pype. Masters goud: Hedwig Dieraert. 14 Hippocampus september 2007 15 14 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 15

Bondsnieuws - COMMISSIE FOTO, FILM & VIDEO Vervolg van pagina 15. foto- en filmavond Vanaf 20.00 uur startte de foto- en filmavond, die op voortreffelijke wijze werd gepresenteerd door Luc Eeckhaut. Echt een natuurtalent! Er werden video s en diaporama s van binnen- en buitenlandse auteurs vertoond en het werd een schitterende avond met vele bezoekers. Om 22.00 uur werden dan alle deelnemende werken vertoond en de winnaars bekendgemaakt. Met dank aan alle deelnemende kandidaten en jury! Masters zilver: Patrick Decaluwé. NIEUW OP WIKI.NELOS.BE t Assistent Instructeur & 1*Instructeur/Initiator: - Nieuwe versies van de inschrijvingsformulieren voor de verschillende modules. - Praktische afspraken 2007-2008 en 2008-2009 t Lopende agenda t Hippocampus 215 (downloadversie) t Hippocampus - 50 jaar BEFOS (downloadversie) Tip voor de volgende keer: de autolichten niet vergeten uit te doen! TEKST: YVES TEUGHELS Advertentie 16 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 17 16 Verkoop van alle gekende duikmerken Eigen hersteldienst Vulstation tot 300 bar DUIKSPORT DE ZEVEN ZEEEN e-mail: zevenzeeen@telenet.be OPENINGSUREN: Wo-Do-Vr 16.30-20.00u. (winteruur tot 19.00u.) Zat. 10-12u. en 13-17u. ANTWERPSESTRAAT 258-2850 BOOM - TEL/FAX 03/888.43.34

Bondsnieuws Bondsnieuws - COMMISSIE DUIKERS MET EEN HANDICAP Duikershuis te klein Tijdens de planning van het Duikershuis was er een opslagplaats/archiefruimte voorzien op het gelijkvloers. Op de tweede verdieping was er een zee van ruimte om de ganse NELOSboetiek (NELOS-cursussen, -naslagwerken, -boeken, -brevetkaarten, -vesten, -T-shirts, -pulls, enz.) in op te bergen. Maar... Die twee lokalen op de bovenste verdieping konden eigenlijk beter als les-, vergader- en examineerruimte gebruikt worden. Dan hoefden we niet meer elders lokalen te gaan huren om bijvoorbeeld de theoretische examens en herkansingsexamens voor 2*I en 3*I af te nemen. Hetzelfde gold voor de lessen voor de vroegere APBO-cursus en de nieuwe cursus 1*Instructeur/Initiator. En nu konden ook vijf commissies of werkgroepen tegelijkertijd vergaderen in het Duikershuis! Bijna alles kon nu in eigen huis plaatsvinden. Er is nu plaats genoeg voor de ganse boetiek, alles staat netjes op grote rekken. Achteraan de parking werd een magazijn gebouwd. Enkel nog voor de vier grote NELOS-manifestaties moeten we buitenshuis gaan: het theoretisch examen 1*Instructeur, het theoretisch en praktisch gedeelte van Duiker-Hulpverlener, de Academische Zitting en natuurlijk de Algemene Vergadering van NELOS. Dan bleef er enkel het kleine lokaal op het gelijkvloers over als bergruimte. Dat puilde onmiddellijk uit en dus werden de vergaderzaal en de gangen beneden vol gestapeld met onze drukwerken. Dat was niet ongevaarlijk want die papierstapels versperden de vrije doorgang en daarbij gaf het een zeer slordige indruk. Daarbij kwam nog dat NELOS het grote verplaatsbare zwembad had aangeschaft met trailer om Bondsnieuws - COMMISSIE DUIKONDERRICHT - ERERAAD Tijdens haar zitting van 11 juni 2007 heeft de Ereraad besloten om MA- RIO VERHAEGHE, 2*Instructeur een blaam te geven en om hem met onmiddellijke ingang onder toezicht te plaatsen tot 30 september 2008. Als toezichthouder werd Marc Corthals, 3*Instructeur aangesteld. demonstraties en initiaties te doen op grote manifestaties als watersportevenementen en -beurzen. Veilig was dat niet om die trailer onbeheerd op de NELOS-parking te stallen. Er was dus slechts één oplossing: een nieuwe bergplaats bouwen. Er was immers nog plaats achteraan de parking. Alzo geschiedde. Thans kan het ganse archief, de ganse voorraad van de boetiek én de trailer met zwembad veilig geborgen worden op enkele meter van het Duikershuis. Een nuttige investering! TEKST: WIM VAN DOESELAER FOTO S: MIRIAM HAGENDORENS Blaam aan Instructeur Deze beslissing werd genomen op basis van: t Inbreuken gepleegd tegen NELOS-reglementen met betrekking tot het jeugdduiken, meer bepaald de artikels 1.1.3.; 2.4.; 3.2.; 3.3. en 4.1. t Inbreuken gepleegd tegen de gedragscode voor NELOS-duikers, meer bepaald: de professionaliteit van de verantwoordelijken; de gezondheid en veiligheid; het informatieverzoek van NELOS of een aangestelde onderzoekscommissie en de administratieve verantwoordelijkheid. TEKST: RONNY MARGODT, VOORZITTER ERE- RAAD DUIKONDERRICHT NELOS Wet Wheels Intro Week 19 tot en met 25 november 2007 Dit najaar vindt voor de tweede maal de Wet Wheels Intro Week plaats. De Commissie Duikers met een Handicap wenst zoveel mogelijk personen met een fysieke, auditieve en visuele handicap te bereiken en hen kennis te laten maken met onze sport. Van maandag 19 tot en met zondag 25 november 2007 vinden er in alle Wet Wheels Opleidingscentra in Vlaanderen op de dag van de normale training van de clubs, initiaties plaats. Personen met een handicap kunnen een kijkje komen nemen in één van de centra en ondertussen zelf eens voelen hoe het is om in een zalige stilte onder water, vrij te kunnen bewegen. Voel je eventjes als een vis in het water, laat je wegglijden in de mooie en stille wereld onder water. Ongestoord kan je genieten van alles rondom je heen zonder een woord te hoeven zeggen. Zalig, niet? begeleider Deze week is niet alleen bedoeld voor personen met een handicap. Neen, ook mensen die interesse hebben om begeleider of zelfs gespecialiseerd begeleider van duikers met een handicap te worden, kunnen hier hun gading vinden. Zo kan je in elke club kennismaken met begeleiders en hun manier van lesgeven. Bovendien verneem je wat je moet doen om begeleider te worden en nog zoveel meer. info Kom eens langs in één van de Wet Wheels Opleidingscentra en je krijgt onmiddellijk alle nodige informatie mee naar huis. Meer informatie kan je ook verkrijgen via de P.R. van de Commissie Duikers met een Handicap, eric.reekmans@pandora.be, via het NELOS-secretariaat, evenementen@nelos. be en via www.wet-wheels.be. Tot dan! TEKST: HANNELORE SPRENGERS FOTO: MICHEL ROZAK EN FRANK ENNEKENS Wet Wheeler André Hendrickx. Wet Wheels opleidingscentra Antwerpen Antwerp Wet Wheels Dinsdag: 20.00 u - 21.00 u Zwembad Plantin Moretuslei te Borgerhout Amor Cordis Vrijdag: 21.00 u - 22.00 u Bloso zwembad te Hofstade Handi Divers Wet Wheels Donderdag: 20.00 u - 22.00 u Zwembad August Leyweg (Kiel) te Antwerpen Oost Vlaanderen Atlantic Diving Club Maandag (onpare weken): 20.30 u - 21.30 u Revalidatiecentrum K7 van het UZ te Gent West Vlaanderen Wevos Wet Wheels Woensdag: 21.00 u - 22.00 u Stedelijk zwembad te Oostende Limburg Mistral Woensdag: 21.15 u - 22.15 u Zwembad t Cupke te Beringen Donderdag: 20.30 u - 21.30 u Zwembad De Warande te Diest Koraalduikers Woensdag: 21.00 u - 22.00 u Stedelijk sportcentrum te Genk Vlaams-Brabant Diestse Sportduikers Donderdag: 20.30 u - 22.30 u Zwembad De Warande te Diest Duklo Wet Wheels Donderdag: 18.30 u - 20.00 u Zwembad te Wilsele Putkapel Nemo s Wet Wheels Maandag: 12.00 u - 13.30 u Dinsdag: 21.00 u - 22.00 u Extra: zaterdag 24/11, 14.00 u - 16.00 u Zwembad Triton te Evere 18 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 19

Reportage - TECHNISCH DUIKEN Trimix-stage Hurghada 2006 Duiken met trimix... van theorie tot homologatie. Al jaren sluimerde het idee om binnen het duiken nog eens nieuwe horizonten te verkennen en persoonlijke grenzen te verleggen. Wanneer ik vorig jaar via de NELOS-website vernam dat de STD (Sectie Technisch Duiken) opnieuw een lessenreeks startte voor extended range en trimix was ik dan ook meteen van de partij. Sinds enkele jaren bestaat er immers een samenwerkingsakkoord tussen NELOS en TDI, waardoor NELOS haar geïnteresseerde leden deze technische duikopleiding kan aanbieden. theorie De theoretische lessen in het Duikershuis te Mechelen beginnen alvast bemoedigend wanneer Stef Teuwen - voorzitter van de Sectie Technisch Duiken en tevens NELOS/ TDI Trimix Instructor - al van bij de aanvang duidelijk maakt dat het technisch duiken een dure aangelegenheid is. De kostprijs per duik is iets wat je liefst niet direct wilt horen en het aanschaffen van extra materiaal zal voor de meesten wat tijd vergen, al is het maar om kosten te spreiden en de juiste keuzes te maken. De ademmengsels zijn duur (vooral trimix) en als je dan uiteindelijk het hele parcours hebt afgelegd kost de homologatie (het bekomen van het plastiekske met het NELOS- en TDI-logo) ook nog wat centen. Weet dus waaraan je begint! Onder de deelnemers bevinden zich ook enkele louter nieuwsgierigen, maar het is net de bedoeling om deze duikers te laten kennismaken met deze materie om daarna ieder voor zichzelf te laten uitmaken wat ze er mee willen aanvangen. De theorie is boeiend en leerrijk en voor diegenen die verder willen gaan wordt de lessenreeks met een theoretisch examen afgesloten na module 1 en 2. extended range, de eerste stap Daar waar de gevorderd nitrox-duikers hun decompressiestops niet mogen inkorten door het gebruik van een zuurstofrijk decompressiemengsel, krijgen de extended range-kandidaten de nodige kennis mee om dit later wel te mogen doen. Het wordt snel duidelijk dat extended range veel meer is dan duiken met een decoflesje. De moderne technische duikcomputers die toelaten meerdere gassen te programmeren en om van gas te wisselen tijdens de duik, laten sommige duikers geloven dat dergelijke duiken een makkie zijn. De moeilijkheden stellen zich echter pas bij onvoorziene probleemsituaties. Om een extended range duik op een verantwoorde en veilige manier uit te kunnen voeren, moet er behoorlijk wat gepland worden. Als je de grenzen verlegt door rijkere mengsels te gebruiken en er zou zich tijdens de duik een probleem voordoen met één van de voorziene mengsels, dan moet je er op voorhand voor zorgen dat je met de resterende mengsels een plan B achter de hand hebt dat uitvoerbaar blijft. Om het extended range brevet te bekomen wordt er verwacht dat je een duik met twee decogassen aankunt. Bij dergelijke duiken moet de materiaalconfiguratie al behoorlijk aangepast worden. Met een dubbelset en twee decoflessen is voldoende redundant drijfvermogen gewenst en zijn een correcte uitloding en balancering van het zwaartepunt van de duiker cruciaal om niet in de problemen te komen. Door open te staan voor andere meningen en ideeën, veel uit te proberen en aan te passen en voortdurend kritisch te blijven, bouwt elke technische duiker door de tijd De gassen worden geanalyseerd. Stef Teuwen (links) en Björn Slootmaekers (rechts). heen zijn persoonlijke configuratie uit. Zolang we er maar een persoonlijk gevormde en goed gefundeerde mening op nahouden en niet blindelings een bepaald gedrag gaan kopiëren. shallow water drills Na de theorie volgen er een aantal sessies in het zwembad voor diegenen die al een gedeeltelijke of volledige technische uitrusting aangeschaft hebben. Wie de aankopen nog wat wil uitstellen kan uiteraard ook deelnemen om wat ideeën op te doen. In het zwembad wordt de configuratie verder getest en aangepast en wordt naar een optimale gewichtsverdeling en balans gezocht. Er worden zogenaamde shallow water drills geoefend zoals daar zijn: zonder masker met haspel een parcours afleggen, het volledige materiaal afleggen en terug aandoen, een technische duiker in hyperstrekking slepen onder water, de noodprocedures inoefenen zoals verlies van ontspanner, verlies van bodem- of decogas, verlies van masker, enz. De instructeur (Stef) toont onder water plastic kaartjes die een probleemsituatie omschrijven waarop de kandidaten adequaat moeten kunnen reageren. Uitwerken op de laptop van een planning in functie van het ademgasverbruik en de geanalyseerde mengsels van beide duikers. Daarna volgen enkele uitstappen naar de Put van Ekeren, waar het materiaal in open water uitgeprobeerd wordt en er verder geoefend wordt met de shallow water drills. De stages worden afgelegd en de haspel wordt afgerold met tie-offs om achteraf de achtergelaten stages terug te recupereren. De stages worden onder water aan elkaar doorgeven terwijl iedereen perfect uitgetrimd blijft. Een valve shutdown wordt uitgevoerd om een defecte bodemontspanner te simuleren en het reservemasker wordt opgezet. Het zijn maar een aantal voorbeelden. Hier komt ook de lichtproblematiek naar boven. Men ondervindt al snel dat handenvrije verlichting toch wel de beste manier van werken is. extended range openwaterduiken Om het brevet extended range te behalen moeten er uiteraard ook een aantal opleidingsduiken uitgevoerd worden, waarbij je moet kunnen aantonen dat je het correct plannen en uitvoeren van dergelijke duiken beheerst als duikleider. Er wordt afgesproken in Goes, Gorishoek of Wemeldinge in functie van meteo en getij. Er moet ruim vooraf afgesproken worden op de duikplaats om de planning op de laptop te kunnen maken in functie van de verschillende mengsels in de duikploeg, het persoonlijk gasverbruik van elke duiker en de benodigde gasreserves. De runtimes worden genoteerd met watervaste stift op leitjes die op de arm meegenomen worden en er wordt minstens één bijkomend scenario uitgewerkt indien de geplande maximum duiktijd en/of -diepte overschreden wordt of indien men decogas zou verliezen. Na het denkwerk komt het uitvoerende werk, voorafgegaan door een uitgebreide briefing. Elke duiker moet alle procedures kennen, bijv. in geval één van beide decoflessen het laat afweten of men zelfs beide stages verliest, de verliesprocedure, wisselademhaling, het voortijdig beëindigen van de duik en de gevolgen voor de vooropgestelde planning, de noodsignalen met OSB s, het defect raken van één van de bodemontspanners, enz. Hoewel deze duiken ook in een steengroeve zouden kunnen uitgevoerd worden, is het duiken met deze configuratie in stroming en met beperkte zichtbaarheid toch wel meer verrijkend dan gewoon eens te zakken in een steengroeve. De lat wordt van duik tot duik wat hoger gelegd zolang je jezelf er goed en vol vertrouwen blijft bij voelen, wat men ook wel eens duiken binnen de eigen comfortzone noemt. Eénmaal omgekleed worden eerst de stages naar de waterkant gebracht. Je armen worden er verrekt lang van! Ik draag mijn twee 10 liter carbon stages in een duikrugzak terwijl anderen een systeem met een draagriem gebruiken. De creativiteit komt spontaan naar boven! Dan terug naar de wagen om de dubbelset op de rug te hangen en de rest van de uitrusting aan te gorden. Om de handen vrij te hebben tijdens de duik - er wordt immers veelvuldig gebruik gemaakt van een haspel om de decompressie comfortabeler en veiliger uit te kunnen voeren aan een OSB - opteren de meeste technische duikers voor een kabellamp(en) op een helm of voor een ander bevestigingssysteem op het hoofd. Reservemasker, 2 duikmessen, reserve lamp, een tweede reel... het moet allemaal mee! Aan de waterkant worden de stages bevestigd en wordt nog eens grondige gecheckt of het arme mengsel links en het rijke mengsel rechts gehangen wordt. Vergissingen kunnen immers fataal aflopen! Kranen van de stages worden open en terug dichtgedraaid om de werking en de vuldruk te controleren en dan wordt er aan de oppervlakte op de rug met de volledige uitrusting een stuk uitgepalmd om sneller diepte te vinden en zo optimaal gebruik te kunnen maken van het ademgas en de vooropgestelde bodemtijd. We genieten volop van de duiken en zien veel grote kreeften, steenbolken en noordzeekrabben. De opstijging gebeurt op kompas richting kant (bedenk hoe je tegelijk een reel met OSB, kompas en lamp moet bedienen met slechts twee handen en ergens tussendoor ook nog van gas moet wisselen...!). Tijdens het uitvoeren van de decompressiefase is er noodgedwongen enige tijd geen contact met de bodem en moet je op kompas de juiste koers aanhouden tot je terug de bodem tegenkomt waar je na de deep stops de laatste decostops op 12, 9 en 6 meter uitgevoerd worden. Nadien volgt er een uitgebreide reconstructie van de duik en een debriefing bij een in dit geval dubbel en dik verdiend drankje! Het wordt alvast duidelijk dat de duikgerelateerde tijdsbesteding versus après-duik gerelateerde tijdsbesteding niet meer dezelfde is als bij een recreatieve duik... maar de voldoening wordt er alleszins niet minder op! Vanaf het extended range duiken besef je al dat je bepaalde grenzen begint te verleggen en een snelle vergelijking met bijv. de US Navy-tabellen leren je al gauw dat Lees verder op pagina 22. Voor mijn persoonlijk gasverbruik zijn deze flessen aan de krappe kant. Morgen, voor de diepe duiken, voorziet het duikcentrum grotere flessen. 20 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 21

Reportage - TECHNISCH DUIKEN Vervolg van pagina 21. je behoorlijk wat veiligheidsmarges creëert door het gebruik van rijke decomengsels. homologatie Na vijf gevalideerde opleidingsduiken kun je je laten homologeren als NELOS/TDI Extended Range duiker. Na betaling van het homologatiegeld wordt je brevetkaartje aangevraagd bij de TDI hoofdzetel in de USA en krijg je het via NELOS thuisbezorgd per post. Trimix-stage Hurghada 12-19 november 2006 Nadat ik de Extended range opleidingsduiken in het Oosterscheldewater afgewerkt had in de maanden augustus en september, plande Stef Teuwen een trimix-stage in de maand november in Egypte. Toen ik vernam dat er geen andere kandidaten meegingen zat ik er aanvankelijk een beetje mee verveeld dat Stef voor slechts één kandidaat deze reis maakte. Maar hij stelde mij gerust, ook hij keek ernaar uit om nog eens enkele leuke open circuit trimixduikjes te maken. We gingen bovendien een nieuw duikcentrum uitproberen en evalueren of dit beantwoordde aan de specifieke noden van technische duikers om er in de toekomst eventueel verder mee samen te werken. Nadat ik van Stef de laatste praktische info per mail doorgestuurd kreeg, begon ik aan het inpakken en voorbereiden van de trip. We hadden elk 2 maal 20 kg bijgekocht wat ons dus recht gaf op 60 kg hoofdbagage en 5 kg handbagage. Geen overbodige luxe... ik had nog marge voor 3 kg kleding! Na de landing in Hurghada werden we vlotjes met de bus naar het Sunrise Holidays Resort gebracht. Stef keek geamuseerd toe telkens Gereed voor de duik naar 105 meter. als een Egyptenaar een poging ondernam om zijn duikzak van 60 kg op te tillen! checkdive op Fanadir Opstaan om 6.30 uur, om 7.00 uur ontbijten, en om 7.40 uur worden we aan het hotel opgepikt door een minibusje. Voor de eerste dag staat er een checkdive op het programma, extended range duik naar 50 meter met lucht en decompressie met nitrox 42 en nitrox 81. Na wat sleutelwerk om de 2x12 liter op onze wing te zetten en de twee 10 liter decostages te voorzien van een bevestigingskit, wordt de duikplanning uitgewerkt van deze eerste dag. Stef wil eerst op 15 meter gedurende 20 min enkele oefeningen doen vooraleer we verder afdalen naar de geplande diepte. We beslissen om tijdens de stage de V-Planner decompressie-software te gebruiken. Na het uitwerken op de laptop van een planning in functie van het ademgasverbruik en de geanalyseerde mengsels van beide duikers, worden de runtables genoteerd op het arm-schrijftabletje. Er wordt ook nog een backup planning gemaakt zoals bijvoorbeeld ingeval van 2 meter maximum diepte overschrijding en/of 2 min. duiktijd overschrijding. Het spreekt voor zichzelf dat we ons niet moedwillig in deze situatie zullen brengen. Het niet correct uitvoeren van de vooropgestelde planning heeft grote impact op de benodigde gasvoorraden voor de stijg- en decompressiefaze, de nodige reserves moeten ingebouwd worden om ook de bailout planning nog te kunnen uitvoeren. Op een plateau op 15 meter doen we een aantal oefeningen zoals het uitwisselen van de stages terwijl je uitgetrimd blijft, het redden van een technische duiker, het afleggen en aandoen van de decostages,... Mijn materiaal zit perfect, ik opteer alleen om voor de volgende duiken nog 4 kg extra lood te nemen, De opties voor de volgende duik worden besproken. want op het einde ben ik wat te licht als de flessen allemaal minder gas bevatten. Een totaal van 44 liter ademgassen op 200 bar geeft behoorlijk wat verschil in drijfvermogen tussen het begin en het einde van de duik! Terwijl de groep recreatieduikers op de boot na de lunch hun tweede duik doen, hebben we alle rust en ruimte voor een uitgebreide debriefing en noteren we punten die met het duikcentrum moeten besproken worden. Zo is er geen bijboot, willen we afspraken maken omtrent de signalen met één rode, twee rode of één gele OSB, de reserveflessen met nitroxmengsels, de niet steeds evidente combinatie van recreatieve duikers en technische duikers op één zelfde boot, het wordt een hele waslijst. Stef draagt mij op om deze punten met het duikcentrum te bespreken als onderdeel van mijn stage. Verder wordt de duik van de volgende dag gepland. Die zal 65 meter diep zijn. Met V-Planner werken we een provisoire planning uit en we bepalen de gasmengsels die we moeten bestellen. Op de flessen markeren we voor de gasblender hoeveel van welk gas er in elke fles moet toegevoegd worden. Stef houdt in Excel een gedetailleerde gas-boekhouding bij. In een 2x12 liter bi kom je al gauw aan meer dan 100 euro helium per duik. duik 2 De provisoire planning van de dag voordien wordt op de laptop aangepast na de gasanalyses. Ik besluit ook om mijn gemiddeld oppervlakteverbruik (GOV) met één liter per minuut te verhogen in de configuratie van de V-Planner, aangezien ik gisteren iets minder over had dan gepland. Deze dagelijkse finetuning is uiterst belangrijk, om op het einde van de week bij de extreme duiken niet in de problemen te geraken met de gasvoorraden. We duiken 65 meter diep op Abu Ramada, bodemtijd 20 minuten met trimix 18/26, decompressie met nitrox 41 en nitrox 81. Onze totale duikduur bedraagt 70 minuten. Alles verloopt vlot en ik voel mij op 65 meter uiterst helder. Onze equivalente narcotische diepte (END) bedraagt 40 meter. Deze keuze hebben we gemaakt omdat we in warm helder water duiken, waar de psychische stress toch ook een pak lager is dan in onze koude troebele wateren. Dit wil dus Björn in vol ornaat onder water. zeggen dat we ons op 65 meter met trimix 18/26 even goed voelen als op 40 meter met perslucht wat de stikstofnarcose betreft. Na de duik beginnen we weer aan de planning van de volgende dag. Meting van de restjes gassen in alle flessen, instructies markeren op de flessen voor de vuller... Tijdens het plannen van de duik op de laptop worden bedenkingen gemaakt, andere inzichten uitgeprobeerd en resultaten geanalyseerd. Het plan voor de derde duik is een multilevelduik van 10 minuten op 75 meter en 8 minuten op 60 meter. Gassen zijn trimix 16/34 en decomengsels nitrox 37 en nitrox 71. Totale duikduur wordt 72 minuten en op het einde verlengen we onze decostop op 6 meter nog wat met extra minuten, en we stijgen van 6 meter naar de oppervlakte aan 2 meter per minuut. Alles verloopt prima. De twee 10 liter stages dreigen echter voor de komende diepere duiken en mijn persoonlijk gasverbruik van 21 liter per minuut wat aan de krappe kant te worden, het duikcentrum zal morgen 12 liter decoflessen voorzien voor de diepere duiken. vierde duik Vandaag op het programma: duik naar 85 meter. We zullen door de schipper op de gewenste diepte gedropt worden aan de noordkant van Abu Ramada. Van zodra we allebei volledig klaar zijn geeft de schipper het signaal. Met lege wing springen we van boord, onder water draaien we allebei al dalend enkele keren om onze as en doen we een bubblecheck om te controleren dat geen van beiden ergens een gaslek vertoont. Sneller dan we konden vermoeden, zagen we de bodem naderen, een glooiende zandvlakte met geïsoleerde blokken. We bekijken elkaar eens bedenkelijk als we op onze dieptemeters slechts 66 meter aflezen. Ondanks de geringere diepte moet de vooropgestelde planning uitgevoerd worden. Als de geplande bodemtijd bijna bereikt wordt, doet Stef teken dat we in den bleu gaan stijgen. Ik begrijp het niet helemaal, maar in open water opstijgen is ook eens interessant denk ik... Van zodra we aangekomen zijn op een iets langere trap op 15 meter gebaart Stef dat hij zijn OSB gaat oplaten en dat ik die van mij ook moet klaarmaken. Ik begrijp dat we aan de boot het afgesproken teken gaan geven met twee rode OSB s dat we graag zouden willen opgehaald worden van zodra we boven water komen. We zullen zien of ze het goed onthouden en begrepen hebben! We werken aan onze 2 OSB s ons decompressie-schema verder af en eenmaal bovengekomen zien we gelukkig zoals op voorhand afgesproken de boot al op ons afkomen. Aan boord laat Stef al gauw verstaan aan de bootverantwoordelijke dat we fout gedropt werden. Onze 100 euro helium per man is erdoor en we hebben niet de geplande duik kunnen uitvoeren. Zonder discussie heeft het duikcentrum ons daarom de helium van deze duik niet aangerekend. Stef geeft mij de keuze uit twee opties voor de volgende duik van morgen: ofwel eerst de 85 meter duik alsnog opnieuw doen, ofwel ineens voor het wrak op 105 meter gaan. Aangezien de vorige duiken geen problemen vormden en mijn gasverbruik nu goed klopt met de realiteit, kies ik ervoor om dadelijk de 105 meter duik te plannen. Shaabruhr: wrakduik op 105 meter Als om 6.30 uur de wekker afloopt, word ik al snel wakker bij het besef dat vandaag mijn diepste duik ooit op het programma staat. Stef kent het wrak en het duikprofiel reeds, en hij stelt voor om een multilevel duik te maken beginnend op 105 meter gedurende 7 minuten, dan naar 95 meter voor 3 minuten en vervolgens 90 meter en 3 minuten. Door de schuine ligging van het wrak met de achtersteven tegen de onderkant van het rif, zal dit duikprofiel toelaten om het wrak op een natuurlijke manier te benaderen en te bezichtigen. De mengsels voor deze duik zijn trimix 12/52 en decomengsels nitrox 30 en nitrox 71. Daar we geen problemen hebben bij grote daalsnelheden zullen we afdalen aan 30 meter per minuut kwestie van onze bodemtijd zo optimaal mogelijk te kunnen benutten! Bij het aanpassen van de effectieve mengsels in de provisoire planning blijken de kleine verschillen geen effect meer te hebben op de runtables. Stef legt uit dat we ons nu in de grijze zone bevinden... op deze grote diepte hebben minieme verschillen in de mengsels weinig of geen effect meer op de decompressieplanning. Daar staan we dan weer in vol ornaat, ons vasthoudend aan de inox reling op de achterplecht terwijl de schipper naar de juiste positie boven het wrak manoeuvreert door de redelijk grote golven. Onze bootverantwoordelijke en zelf fervente trimixduikster Cath neemt wat foto s. We hebben er lol in. Daar de stroming uit het noorden komt, hebben we gevraagd om ons ietwat stroomopwaarts te droppen. Stef zal tijdens de afdaling de leiding nemen omdat hij met deze duikplaats al eerdere ervaring heeft, van zodra we het wrak in zicht hebben, zal ik het overnemen om de planning verder uit te voeren. De schipper geeft eindelijk het verlossende signaal, en we springen met lege wing, onze travelgas-ontspanner in de mond en de bodemontspanner standby klaar om van gas te wisselen (het bodemmengsel is hypoxisch en kan aan de oppervlakte niet geademd worden). Zonder oppervlakte te maken, dalen we aan 30 meter per minuut, en na exact 1 minuut wordt er gewisseld naar bodemgas en wordt de travelontspanner opgeborgen en de kraan dichtgedraaid tijdens het verder afdalen. Na 3 minuten vallen we op het zand vlak naast het wrak dat rechtop op twee blokken rust, zodat we onder de kiel kunnen doorzwemmen. Onder het wrak doorzwemmend lees ik 103 meter op mijn Suunto Vyper computer die in gauge mode staat, en 105 meter op mijn digitale dieptemeter. We hebben nog een kleine 3 minuten op deze diepte voor we naar het volgende level stijgen op 95 meter. Even later doe ik zoals gebruikelijk teken naar Stef nog 1 minuut op de timer voor we verder opstijgen. Ik bedenk mij hoe relax en ontspannen ik mij voel op deze diepte, geen spoor van stikstofnarcose of andere ongemakken. Mijn ontspanner presteert fantastisch, de grote fractie helium Lees verder op pagina 24. 22 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 23

Reportage - TECHNISCH DUIKEN Vervolg van pagina 23. in mijn ademgas zorgt dan mee voor een geringe ademweerstand. We klimmen op naar het dek van het veerbootwrak waar de stuurhut staat op 95 meter, we cirkelen er eens rond en nemen een kijkje binnen, dan stijgen we verder door over het car-deck naar 90 meter. Als we onze totale bodemtijd van 14 minuten erop hebben zitten, begint de lange weg terug naar boven... De eerste stop komen we al tegen op 66 meter. Je vindt hierbij de runtable van deze duik. De kolom RT duidt aan op welke tijd we de betreffende diepte moeten verlaten en doorstijgen naar de volgende stop. Een dikke lijn duidt een gaswissel aan. Trappen op 3 meter worden in het technisch duiken nooit gedaan, wel wordt er extreem traag gestegen naar de oppervlakte (maximum 1 of 2 meter per minuut). Het was een duik om nooit meer te vergeten! Als na al die voorbereiding uiteindelijk het doel bereikt wordt geeft dat hetzelfde gevoel alsof je een berg beklommen heb en beloond werd met een overweldigend uitzicht. Aan wal passeren we nog eens langs het duikcentrum. Simon die al elke dag onze gasmengsels perfect verzorgd heeft, vraagt ons hoe het gegaan is vandaag. Stef glimlacht voldaan en spreekt de onsterfelijke woorden: Fantastic! 3 minutes and we stood there!. de laatste... Als Stef mij vroeg of we dezelfde duik nog eens opnieuw zouden doen, moest ik niet lang nadenken. Gemakkelijk, de planning was al gemaakt, alleen de gasbestelling moest nog even herberekend worden. Na een lange rit tegen wind en golven komen we weer op ons bekend rif van gisteren aan en staan we weer klaar op de achterplecht voor de afsprong. Na zo n 3 minuten vallen we weer op 103 meter in het zand. Hoewel het wrak nergens te bespeuren valt, zijn we onder de indruk van het landschap. Met het rif aan de rechterkant zien we links van ons een steile hoge wand. Het is een spectaculaire diepe canyon waar we de resterende bodemtijd doorbrengen. We voeren ons plan verder uit zoals voorzien en stijgen naar 95 en daarna 90 meter, vanwaar de terugtocht weer kan Stef, bedankt voor deze fantastische ervaring! Stef met heel zijn technische uitrusting. beginnen. Als we op 80 meter diepte aankomen, ligt daar een grote scheepsschroef tegen de rifmuur geplakt. We zijn verrast als we even later op 60 meter een ander wrak tegenkomen dat we niet verwacht hadden, een oude sleepboot met een lange schoorsteenbuis ligt op zijn zij gekanteld, alsof het elk ogenblik uit evenwicht kan geraken en verder de diepte inrollen. We zwemmen langs het wrak heen terwijl we ons duikprofiel nauwkeurig blijven uitvoeren en ik realiseer mij dat ondanks de zeer stricte planning we dit wrak naadloos integreren in de stijgfase van deze duik. Het begrip Diver on the line uit de technische duikwereld wordt op Stef zijn VR3 duikcomputer letterlijk weergegeven als een duikertje dat moet proberen op de schuin oplopende lijn te blijven om een correcte decompressie te garanderen. Op 6 meter gekomen, hebben we nog 38 minuten uit te zingen als laatste decostop op nitrox 69, maar we verlengen deze stop met nog behoorlijk wat extra minuten. Aan boord staat Cath ons weer trouw op te wachten en we geven onze decostages af aan de crew. Hoewel we niet op de juiste plaats gedropt werden door de schipper verraden we ons al door onze gelukkige gezichten. Dit was gewoonweg een schitterende duik, misschien zelfs nog mooier dan die van gisteren op het wrak! We waren onder de indruk van het indrukwekkende landschap, het totaalbeeld van deze diepe canyon, om dan op onze weg omhoog een schroef en vervolgens nog een ander prachtig fotogeniek wrak tegen te komen... hadden we maar een camera die deze duik aankon! Deze 2 laatste duiken waren absolute toppers in mijn logboekje! Plechtig meldt Stef aan onze trimix-vriendin Cath: I have great news, we have a new TDI full trimix diver! De obligate foto van de NELOS/TDI instructor die zijn student feliciteert kon natuurlijk niet uitblijven. Mijn gevoel van blijdschap is enorm groot, dit was gewoon een fantastische week, een geweldige ervaring die in schoonheid eindigde met 2 schitterende duiken. Nogmaals bedankt Stef! TEKST: BJÖRN SLOOTMAEKERS FOTO S: STEF TEUWEN & BJÖRN SLOOTMAEKERS DUIK PLAN (V-Planner) Decompressie model: VPM-B/E Conservatisme = + 2 Depth t RT Mix 30m (1) Nitrox 30 105m 3:51 (7) Trimix 12/51 95m (8) Trimix 12/51 95m 3:00 (11) Trimix 12/51 90m (11) Trimix 12/51 90m 3:00 (14) Trimix 12/51 66m (16) Trimix 12/51 66m 0:06 (17) Trimix 12/51 60m 2:00 (19) Trimix 12/51 54m 1:00 (20) Trimix 12/51 51m 1:00 (21) Trimix 12/51 48m 1:00 (22) Trimix 12/51 45m 1:00 (23) Trimix 12/51 42m 2:00 (25) Trimix 12/51 39m 2:00 (27) Nitrox 30 36m 1:00 (28) Nitrox 30 33m 1:00 (29) Nitrox 30 30m 1:00 (30) Nitrox 30 27m 1:00 (31) Nitrox 30 24m 2:00 (33) Nitrox 30 21m 3:00 (36) Nitrox 30 18m 3:00 (39) Nitrox 30 15m 6:00 (45) Nitrox 30 12m 7:00 (52) Nitrox 30 9m 8:00 (60) Nitrox 71 6m 38:00 (98) Nitrox 71 0m (101) Nitrox 71 OTU s deze duik: 108 CNS Total: 39,7% UW DUIKSPORTZAAK MET EEN PRIMA SERVICE - Alle kwaliteitsmerken - Vulstation 300 bar - Eigen hersteldienst - Verhuur duikmateriaal TE HUUR DEMONSTRATIE DUIKTANK - op wielen - L3m x B2m x H2m - met 5 vensters 80x100 cm - geleverd met filter en verwarmingssysteem PAUL DE WEERDT Welleweg 72-9320 Erembodegem Tel: 0475/73 25 74 www.aqualand.be - info@aqualand.be Open: di-wo-do-vr: 18-21 u & za: 10-12 u en 13-18 u DE ZEEMAN PRO nv PROFESSIONAL DIVING EQUIPMENT Waar service het belangrijkste produkt blijft! ELKE DAG TOT UW DIENST van 10u tot 12u30 en van 13u30 tot 19u zaterdag van 10u tot 18u DE ZEEMAN Jubellaan 54-2800 Mechelen Tel. 015/43.01.31 - Fax 015/43.01.35 info@dezeeman.be www.dezeeman.com 24 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 25

Bondsnieuws - SUBCOMMISSIE JEUGDDUIKEN FAQ over de overgang van Jeugdduiker naar 1*D Kinderen die hebben leren duiken bij een jeugdduikschool, gaan vanaf de leeftijd van 14 jaar over naar een gewone duikschool of -club. We helderen een aantal vragen op over die overgang. Wanneer en op welke lijsten dient een 14 jarige ingeschreven te worden wil hij optreden als 1*D of kandidaat 2*D? Inschrijven op volwassen ledenlijsten per 1 januari van het jaar dat de minderjarige 14 jaar wordt. De Jeugdduiker (JD) dient de drie theoretische elementen (decompressieongevallen, enkelvoudige duiken met tabellen en EHBO) te volgen. Ongeacht het behaalde brevet Jeugdduiken (BD, ZB, GD) voert de jeugdduiker een evaluatieduik uit met de duikschoolleider of gedelegeerd instructeur van de duikclub waar de jeugdduiker zich lid gemaakt heeft en een positief advies gekregen heeft. Indien de ouders of de jeugdduiker dit wensen, kan in samenspraak met de verantwoordelijke van de jeugdduikschool, de jeugdduiker een jaar langer de jeugdopleiding volgen. Hij/zij duikt dan volgens de regels van het jeugdduiken. De Jeugdduiker heeft het BD brevet en heeft slechts 3 duiken gedaan als jeugdduiker. Hoe gaat dit verder? Alvorens de minderjarige aan te bieden voor het 1*D brevet dienen nog 2 duiken uitgevoerd te worden op de witte kaart die in aanmerking komen voor de IDEAL. De Jeugdduiker heeft nog geen 15 duiken. Hoe gaat dit verder? Indien de minderjarige geen 15 duiken behaald heeft, ongeacht het behaalde brevet Jeugdduiken (BD, ZB, GD) worden de duiken verder afgewerkt op de groene kaart van kandidaat 2*D. Een Jeugdduiker heeft meer dan 15 duiken. Wat nu? De duiken als Jeugdduiker zijn geldig voor de verdere carrière binnen de opleiding voor volwassenen. Een testduik met een instructeur is aangewezen wanneer de jeugdduiker uit een andere duikschool komt dan deze waar hij/zij opleiding naar 1*D/2*D wil aanvangen. Mag de minderjarige duiker naar de zone van 20 meter? Ongeacht het aantal duiken zal een JD in principe de diepte van 10 meter niet overschreden hebben. Daarom dient een minderjarige duiker geleidelijk aan, aan dieptegewenning te doen, gespreid over meerdere duiken. Wat met de theoretische kennis van een Jeugdduiker? De basiskennis is door elke Jeugdduiker gekend. EHBO is een optie (kwalificatiebrevet), de decompressie en decompressieziekte is niet gekend. Beide lessen moeten dus nog gegeven worden. Een les om de verschillende te kennen items op niveau 1*D te evalueren is in sommige gevallen aangewezen. Deze beslissing ligt bij de duikschoolverantwoordelijke van de duikschool waar de Jeugdduiker zijn/haar opleiding naar 1*D/2*D wil aanvangen. Wat met de documenten van de jeugdduiker? Zowel het paspoort (duikboekje) als het logboekje zijn officiële NELOS-documenten en dienen dus zorgvuldig bewaard te worden. Al de duiken als jeugdduiker zijn geldig voor zijn/haar verdere duikcarrière. De behaalde kwalificatiebrevetten hebben geen waarde voor zijn/haar verdere opleiding binnen de opleiding voor volwassene. Hoeveel betaalt een ex-jeugdduiker bij het behalen van het 1*D brevet? Een BD betaalt 50% van het normale bedrag van het homologatiegeld 1*D. Vanaf 14 jaar behoren kinderen niet meer tot de jeugdduikers. Een ZD betaalt 25% van het normale bedrag van het homologatiegeld 1*D. Een GD betaalt niets meer. Hierbij komt nog het bedrag voor de aankoop van de gevulde documententas 1*D NELOS die dient aangeschaft te worden. Opmerking: De kwalificatiebrevetten van het JD worden niet betaald. Wij hebben geen instructeur JD in onze club en bijgevolg houden wij geen initiaties voor kinderen jonger dan 14 jaar? Initiaties (occasionele en punctuele rekruteringsinitiaties) in het zwembad mogen uitgevoerd worden onder verantwoordelijkheid van een instructeur doch deze moet niet in het bezit zijn van het specialisatiebrevet JD. Deze instructeur kan ook de certificaatbrevetten uitvaardigen (snorkel A, B; duiker A, B). Deze dienen aangekocht te worden bij NELOS. TEKST: SUBCOMMISSIE JEUGDUIKEN FOTO: ILSE LACANTE Advertentie 26 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 27

Reportage - DUIKMATERIEEL Herkeuren van duikflessen (episode 4) Het blijven zeuren en aandringen heeft bij enkelen (zeer) kwaad bloed gezet, maar er is één en ander op gang gekomen - ten goede. De verantwoordelijke bij de Federale overheidsdienst heeft alle betrokken partijen rond de tafel geroepen om klaarheid te scheppen. Iedereen is ervan verwittigd dat ademluchtflessen, of duikflessen, onder geen voorwaarde nog mogen gekeurd worden door gebruik te maken van eender welke olie. Ook het aanbrengen van een zogenaamde beschermlaag is niet meer van toepassing op deze flessen. EN-norm Er wordt in dat verband verwezen naar de tekst van de EN 12021 die zeer duidelijk is over de kwaliteit van de ademlucht in hyperbare omstandigheden. Eindelijk! Nog één klein probleempje is dat al deze reglementen gemaakt zijn voor de werkgever versus de werknemer, maar hier heeft men duidelijk vermeld dat ook voor sportduikers deze normen als richtlijn moeten aangewend worden. We kunnen hierbij natuurlijk volgende bedenking maken: Als de meeste erkende organismen het tot hiertoe verkeerd hebben gedaan, waar halen ze dan ineens de apparatuur vandaan om het correct te doen? Recent gekeurd, en nu reeds zit die fles vol roest. Het betere knoeiwerk? Inderdaad, als we zo eens hier en daar ons licht opsteken, komen we tot onthutsende vaststellingen. Een handpompje met een slangetje waarmee je vloeistof op 300 bar kan pompen, wat normaal gebruikt wordt om drukleidingen af te persen, is meestal het enige toestel dat gebruikt wordt. Als je de dikke turf over de testprocedures voor hogedrukcilinders doorleest (NBN EN 250 + A1 + ISO 11623 + NBN EN 1089-1 + NBN EN 12257 + NBN EN 12245 en misschien vergeet ik er nog enkele), in verband De nieuwe reglementering (144-3) zegt dat voor ALLE duikflessen waarin meer dan 22% O 2 gevuld wordt, deze enkel mogen voorzien zijn van de M 25 X 2 schroefdraad (ook M 18, maar zelden in België). Maar voor lucht tot 22 % O 2 blijft de oude reglementering gelden en dus ook de hierna volgende gevaarmet hoe en wat er allemaal moet gemeten worden, welke bijkomende apparatuur er nog nodig is voor montage en demontage, het inwendig stralen en drogen,... en je gaat dan op zoek waar je zulke toestellen kunt kopen en wat die zoal kosten, is het te begrijpen dat je dit niet vindt bij de keuringsorganismen (surf bijvoorbeeld eens naar www.galiso.net en bekijk daar ook eens de video s). risico s We moeten waarschijnlijk niemand overtuigen van het enorme risico van duikflessen. Eender welke fles is een potentiële bom op uw rug, in de auto, in uw garage, maar vooral aan het vulstation waar ze naar de hoogste druk wordt gepompt. Google maar eens naar scuba tank explosion ; je wordt er koud van. Een duikfles die ontploft is gelijk aan de ontploffing van een handgranaat én kan een 100 ton wegende locomotief uit de sporen lichten. Natuurlijk kan die ontploffing voor nog wat ander fraais zorgen! Een volgende actie van mij zal dus zijn: hoe krijg ik het gedaan dat de erkende keuringsorganismen zich houden aan de procedure HOE er moet gekeurd worden. Iedereen onder ons kent wel één of andere werknemer van een erkend keuringsorganisme die bij één of andere firma afgevaardigd is voor constante keuringen van eender wat en met de geijkte keuringsstempel op zak loopt. En die gespeend van enige kennis ter zake en zonder de minste apparatuur deze stempel gebruikt om duikflessen te stempelen. Tientallen duikers komen regelmatig met flessen bij mij, die van een recente wettige keuringsstempel voorzien zijn en die inwendig totaal verroest zijn, of diepe putcorrosie vertonen, of waarvan de schroefdraad beschadigd is of buiten tolerantie valt, of als je de flesvoet eraf haalt de brokken roest van de fles vallen, of waarbij de geslepen conische o-ring afsluitzijde overschilderd is. En dan de ergste gevallen, een M25 X 2 schroefdraad die uitgetapt is naar 3 4 gasdraad, een beschadigde hals waar een ring omheen gelast is en... ongelooflijk maar waar, afgekeurde flessen waar op het ogief alle merktekens met een grote X zijn vernietigd, deze met een slijpschijf zijn weggeslepen en er een nieuwe keuringsstempel is overgeplaatst, die daarna overschilderd werd zodat het bedrog niet opvalt. nieuwe reglementering lijke toestanden, waarop ik in het verleden al herhaalde keren op gehamerd heb. De Amerikaanse 3 4 gasdraad in duikflessen (buitendiameter iets meer dan 26 mm) waarin onkundigen en/of onverantwoordelijke pipo s M 25 X 2 kranen schroeven (buitendiameter scheelt maar iets meer dan 1 millimeter), met verschrikkelijke gevolgen, zijn ook in België al herhaalde keren voorgekomen. En dan heb je ook nog die kleine conische schroefdraad, die zowel op een 200 bar als op 300 bar fles geschroefd kan worden. Wie het verschil niet kent, schroeft een 300 bar kraan in een 200 bar fles (andersom kan geen kwaad). De sukkelaar die een dergelijke fles dan vult op 300 bar zal dit vroeg of laat niet meer kunnen navertellen. Overal in heel de wereld geef je uw complete fles, inclusief de kraan, om de 30 maanden af voor herkeuring en krijg je die daarna ook gemonteerd terug. Maar in België is dat voorlopig nog steeds niet verplicht. Er zijn natuurlijk wel keuringsorganismen en -centra die deze logische en veilige procedure toepassen, maar ze zijn zeldzaam. Bovendien kost deze procedure meer en is de modale Belg eerder uit op Advertentie Een M25 X 2 schroefdraad die uitgetapt is naar 3 4 gasdraad. goedkoop dan bezorgd om zijn of andere hun veiligheid. In een volgende aflevering het verhaal over aluminium duikflessen: waarom die zo gevaarlijk zijn en waarom ze in België buiten de wet vallen. TEKST: FRANÇOIS DESMET FOTO S: SCUBA SERVICE 28 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 29

Reportage - BIOLOGIE Commerciële kieuw- en warrelnetvisserij Reeds vroeg in de geschiedenis merkten enkele inventieve vissers, dat vissen de neiging hebben om zichzelf te verwarren in de netten waardoor de vis als het ware zichzelf vangt. Het idee van de kieuw- en/of warrelnetten was geboren. De kieuw en/of warrelnetvisserij vereist geen beweging van het vistuig en is dus - in tegenstelling tot de sleepnetvisserij - een passieve visserijmethode. Het net vangt de vis als het ware zonder tussenkomst van de mens. Op basis van een licht verschillend vangstmechanisme onderscheiden we twee soorten nettenvisserij: kieuwnetvisserij en warrelnetvisserij. verschillen Bij de kieuwnetvisserijen wordt maatse vis gevangen doordat de maas net iets kleiner is dan de lichaamsomtrek van de vis. Wanneer de vis het netgaren opmerkt en terug wil zwemmen is het al te laat. Het netgaren blijft hangen achter het kieuwdeksel. De vis is gekieuwd. Warrelnetvisserijen maken dan weer gebruik van de vechtlust van een vis. Wanneer de vis in aanraking komt met een warrelnet, zal hij gaan kronkelen om eruit te geraken. Hierdoor verwart hij zich tot hij finaal helemaal vast komt te zitten. Twee boeien en een vlaggetje markeren het net. De structuur en de configuratie van een schakel is op deze foto duidelijk zichtbaar. Indien nodig wordt het net schoongemaakt en wordt afval uit het net verwijderd. Niet-doelsoorten worden verwijderd en teruggegooid. Technisch lijken kieuwnetten en warrelnetten vrij goed op elkaar. Allebei bestaan ze uit één of meerdere wanden van netgaren met onderaan een grondpees en bovenaan een bovenpees. Zinkers op de onderpees en vlotters op de bovenpees houden het net verticaal. Naargelang de doelsoort varieert de lengte van de netten die soms verscheidene kilometers kan bedragen. Naast verschillende Binnenhalen van het net met een powerblock. vangstmechanismen kan ook de positie van het net in de waterkolom, de beweeglijkheid en de constructie van het net variëren. constructie Zo kan men de netten uitzetten op de zeebodem doormiddel van ankers en een lijn die tot de wateroppervlakte reikt. Twee boeien en een vlagje zorgen ervoor dat de visser zijn net kan terugvinden. Netten die zich bovenaan of middenin de waterkolom bevinden hebben dan weer geen ankers. Hun positie in de waterkolom wordt geregeld door een spel van gewichten van de onderpees en vlotters van de bovenpees. Voor de vangst van pelagische vissoorten maakt men gebruik van netten die volledig vrij in het water hangen en zich aanzienlijk kunnen verplaatsen. Om verlies van de netten tegen te gaan worden ze soms aan het schip vastgemaakt om hun beweeglijkheid te beperken. Demersale (= bodembewonende) vis wordt meestal gevangen met verankerde netten. Er zijn enkelwandige en meerwandige kieuw- of warrelnetten. In getijgebieden langs de kust worden ze soms op staken bevestigd. Tot slot zijn er netten waarbij het netwerk los hangt door verticale en/of horizontale lijnen tussen de onder- en bovenpees. Dit noemt men sneuen. Op die Terwijl het eventuele afval uit het net wordt verwijderd, wordt de vis manueel ontward of ontkiewd. manier worden verschillende vangstcompartimenten gecreëerd. De vangstefficiëntie van deze visserijen wordt in belangrijke mate bepaald door de constructie van het net. Daarom maakt men gebruik van dunne, moeilijk zichtbare synthetische vezels. Bovendien moet de maaswijdte zorgvuldig bepaald worden. Te kleine vissoorten glippen door de mazen van het net terwijl grotere vissen onvoldoende worden vastgehouden. Aan de hand van de maaswijdte kan men bepalen welke visgrootte men wil vangen waardoor de teruggooi van ondermaatse vis sterk wordt beperkt. De visser kan de opening tussen boven- en onderpees nauwkeurig instellen. Hierbij zijn het gewicht van de zinkers (in de onderpees) en het drijvend vermogen van de vlotters (in de bovenpees) belangrijk. plaatsing van netten Bij het plaatsen van de netten is het weer eerste bepalende factor want bij slecht weer worden de netten niet geplaatst omdat het risico op verlies dan te groot is. Getij en helderheid van het water zijn subtiele factoren die een invloed hebben op de vangstefficiëntie. De visser zal zijn net steeds aan de achterkant van het schip vieren. Daarbij gebruikt hij al zijn ervaring en kennis om het want dwars op de bewegingsrichting van de vis te plaatsen. Wanneer de vis niet trekt, wordt rekening gehouden met zijn activiteit zoals het zoeken naar voedsel. Bij verankerde netten wordt rekening gehouden met de stroming en getij zodat ze niet worden meegesleurd of platgedrukt. De helderheid van het water is eveneens een bepalende factor. Zo heeft men vastgesteld dat tijdens de algenbloei de vangstefficiëntie sterk kan verminderen. Met kieuw- en warrelnetten vist men zowel op tong en kabeljauw als op baars, tonijn Eens de vangst van alle netten binnengehaald is, worden de voorbereidingen getroffen voor het terug uitzetten. en haring. Er zijn zelfs vissers die dit soort netten gebruikt voor de vangst van koraal en zee-egels. Enkele Belgische, maar vooral Franse en Engelse vissers gebruiken zogenaamde staande netten. Dit zijn verankerde kieuwnetten of schakels die op de zeebodem worden geplaatst. De variatie in visserijen is afhankelijk van het seizoen, de specifieke visgrond (in de buurt van wrakken, op zandbanken of andere locaties), de maaswijdte en de tijd dat het net onder water wordt gezet. bijvangst Doordat ze weinig tot geen bodemimpact veroorzaken en de teruggooi meestal vrij klein is, zijn deze vistuigen op dat vlak veel minder schadelijk voor het milieu dan sleepnetten. Spijtig genoeg is er een belangrijk probleem met de bijvangst van zeezoogdie- Illustratie van een verankerd kieuwnet, naar Galbraith et al. 1. Onderpees met zinkers 4. Anker. 2. Bovenpees met vlotters. 5. Boeien. 3. Wand van netgaren. 6. Vlagje. Als de visgrond bereikt is, worden de netten terug uitgezet. Eerst komt het anker en daarna het net. ren zoals zeehonden en dolfijnen. Wanneer die in de netten verward geraken en blijven vastzitten, verdrinken ze. Het kan wellicht ook dat deze dieren niet blijven vastzitten, maar enkel worden beschadigd. Daarnaast kan het zijn dat verdronken dieren niet tot aan de oppervlakte komen, maar dat ze, eens ze verdronken zijn en de netten worden opgehaald, uit de netten rollen en overgelaten worden aan het spel van de zeestromingen. Bij professionele vissers geldt dat men een zekere milieu-impact moet kunnen aanvaarden en dat men, voor maatregelen genomen worden, de afweging moet maken tussen de mogelijke nadelige invloeden op verschillende componenten van het ecosysteem. Op sommige visgronden komen in bepaalde Lees verder op pagina 32. 30 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 31

Reportage - BIOLOGIE Vervolg van pagina 31. seizoenen bijna geen zeezoogdieren voor en stelt het probleem zich niet. Op andere plaatsen wordt er onderzocht of akoestische afweersystemen, de zogenaamde pingers, de bijvangst aan walvisachtigen kunnen verminderen. In bepaalde gebieden is het gebruik van pingers al verplicht maar hun werking zorgt zowel bij vissers als bij wetenschappers echter voor nogal wat controverse. Het beperken van de bijvangst van zeezoogdieren is dus vooral afhankelijk van een goed visserijbeheer, een verantwoordelijk gedrag van de visser en een goede monitoring van de verspreiding van zeezoogdieren. spookvissen Als kieuw- en/of warrelnetten niet opgehaald worden omdat ze bijv. op drift zijn geraakt na een storm, blijven ze vissen zonder dat de vis geoogst wordt. We spreken dan van spookvissen. Dit veroorzaakt een onnodige en nutteloze sterfte onder de visbestanden. Nu is het wel zo dat in gebieden met sterke stroming de netten hun eigenschap om te vissen al snel verliezen. Hierdoor stopt het spookvissen (zeker voor vis, in mindere mate voor kreeftachtigen en krabben). Toch blijft het net in het milieu achter als afval. Van de zowat 110 Belgische vissersvaartuigen zijn er slechts drie die dit soort vistuigen gebruiken. Door de toenemende kritiek op de milieu-impact van sleepnetvisserijen, de toenemende brandstofprijzen en het dalende visbestand dient de vraag gesteld te worden of meer geschikte methodes zoals tongvisserij met schakels en andere passieve visserijmethodes niet beter geschikt zouden zijn in termen van rendabiliteit, ecologie, veiligheid, enz. De afhankelijkheid van brandstof valt bij deze visserijmethoden namelijk quasi volledig weg. In Hasting hebben tongvissers aangetoond dat de methode potenties heeft voor een milieuvriendelijke visserij. Daarom onderzoekt het Belgische ILVO-visserij of dit type visserij voor een deel van de Belgische vloot op lange termijn een structurele oplossing kan bieden voor de huidige problemen in de visserijsector. Hierbij mogen natuurlijk geen nieuwe of bijkomende problemen worden geschapen, onder meer voor andere componenten van het ecosysteem. TEKST: JOCHEN DEPESTELE, HANS POLET & NOR- BERT VAN CRAYNEST (ILVO- VISSERIJ) FOTO S: JOCHEN DEPESTELE BRON: DE GROTE REDE, NIEUWS OVER ONZE KUST EN ZEE, NUMMER 17 - NOVEMBER 2006, BEWERKT EN INGEKORT VOOR HIPPOCAMPUS DOOR LUC BEETS Kieuw- en warrelnetten kennen tal van varianten naar hun positie in de waterkolom (B), beweeglijkheid (C) of constructiewijze (D). 32 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 33

Reportage - BIOLOGIE Herstel van zeldzame en/of uitgestorven vissoorten in Vlaanderen Van de bijna veertig zoetwatervissen die Vlaanderen ooit rijk was, zijn er reeds vijf uitgestorven. Daarnaast hebben vijftien andere soorten het moeilijk om het hoofd boven water te houden. Een slechte waterkwaliteit, het verdwijnen van de typische leefomgeving van deze soorten en het verlies of het onbereikbaar worden van hun paaigronden zijn de voornaamste boosdoeners in deze evolutie. Gelukkig is de dag van vandaag de waterkwaliteit aan de betere hand. Bovendien krijgen de beheerders van waterlopen meer en meer oog voor een onbelemmerde vismigratie en het natuurlijke herstel van de waterlopen. Dit alles creëert voor deze vissen nieuwe kansen om in de Vlaamse rivieren hun comeback te maken. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) van de Vlaamse overheid - waar de vroegere afdeling Bos & Groen en de afdeling Natuur nu onder één dak huizen - grijpt deze gunstige evolutie met beide handen aan om de uitgestorven of bedreigde soorten een nieuwe kans te gunnen via soortherstelprogramma s. Eén voorbeeld van zo n soortherstelprogramma is dat van de kwabaal, waarover reeds in Hippo 189 (De kwabaal, Lota Lota; blz. 54-57) werd bericht. soortherstel: een weloverwogen keuze Bij deze soortherstelprogramma s gaat het ANB niet over één nacht ijs. Elk programma mag rekenen op gedegen wetenschappelijk onderzoek dat nagaat welke voorwaarden (leefomgeving, waterkwaliteit,...) nodig zijn om de uitgestorven of bedreigde soort er De kwabaal was in onze wateren verdwenen (foto: Vildaphoto). weer bovenop te helpen. Soms volstaat een betere waterkwaliteit, het opnieuw mogelijk maken van een vrije vismigratie binnen en/ of tussen waterlopen of een meer natuurlijke structuur van de waterloop om dit te bereiken. In andere gevallen - zeker voor uitgestorven soorten maar vaak ook voor soorten met een beperkte verspreiding - zijn al deze maatregelen noodzakelijk maar op zich ontoereikend. Voor deze soorten is herintroductie daarom te overwegen als maatregel om ze opnieuw in de waterlopen te zien verschijnen. Herintroductie is dus het bewust uitzetten van dieren of planten in hun natuurlijke omgeving van weleer, op voorwaarde dat er komaf gemaakt is met de oorzaken van hun achteruitgang of uitsterven. Uiteraard moeten deze uitzettingen ook voldoen aan de internationale, nationale en Vlaamse wetgeving ter zake. Aan een herintroductie gaat vaak jaren onderzoek vooraf. Er komt dus veel meer bij kijken dan simpelweg wat visjes in een waterloop uitzetten... nieuwe kansen voor de kwabaal De kwabaal is de enige kabeljauwachtige die in zoetwater leeft. Hij is zowel in Vlaanderen als in Wallonië uitgestorven, vermoedelijk al sinds de beginjaren 70. De kwabaal is een roofvis, die de rol die de snoek in stilstaand water heeft, overneemt in stromend water. Hij houdt de visstand in evenwicht en gaat dwerggroei van andere vissen tegen. Dit verklaart meteen het ecologische belang om de rivieren opnieuw met kwabaal te bevolken. Met een specifiek soortenherstelprogramma Prachtige amforen op de zeebodem. Een succesvol kweekprogramma voor de kwabaal werd op punt gezet (foto: Vildaphoto). wil het ANB dus de kwabaal opnieuw zijn rechtmatige plaats laten innemen. Het voorbereidend onderzoek tot deze herintroductie bestaat uit drie luiken: het ecologisch onderzoek, het genetisch onderzoek en de kweek. ecologisch onderzoek Het ecologisch onderzoek focust zich op de haalbaarheid van de herintroductie van de soort. Een herintroductie kan pas succesvol zijn als er geschikte leefgebieden voor handen zijn. Om te weten hoe een geschikt leefgebied er voor de kwabaal uitziet, trokken de onderzoekers naar de Franse Ardennen. Hier komt de kwabaal nog van nature voor en de rivieren vertonen er voldoende gelijkenissen met de Vlaamse rivieren waarin de kwabaal vroeger voorkwam. Een bevraging bij hengelaars, natuurliefhebbers en duikers (zie Hippo 189) gaf nog meer aanvullende informatie. Het onderzoek leerde ons dat volwassen kwabalen vooral nood hebben aan holtes in de oever om een veilig onderkomen te vinden. Om te paaien zoeken ze in de winter zijbeken met een rijke plantengroei en een lichte stroming op. In deze omgeving voelen overigens ook de larven en jonge kwabalen zich het beste thuis. In onze streken kwam de kwabaal niet of nauwelijks in stilstaand water voor, maar in de koudere landen zoals Zwitserland, Oostenrijk, de Scandinavische landen en zelfs in Friesland wel. genetisch onderzoek De kwabaal plant zich voort in het putje van de winter (foto: Vildaphoto). ren, die de oorspronkelijke dieren zo dicht mogelijk benaderen, gevangen kunnen worden om ze verder te kweken. Over heel Europa werden de nog voorkomende populaties kwabaal genetisch gescreend. Uiteindelijk viel de keuze - ook omwille van de resultaten van het ecologisch onderzoek - op de kwabalen uit de Franse Ardennen. de kweek Het derde luik van het onderzoek behelst de kweek van een zeldzame of uitgestorven vissoort. De herintroductie van een soort vergt De kwabaal gekweekt De kwabaal plant zich voort in het putje van de winter. De kweek vergt dus een lage watertemperatuur en een aangepast dag- en nachtritme zoals in de winter. Dit stimuleert de kweekdieren om hun eitjes af te zetten, gewoonlijk tussen kerst en midden januari. Vervolgens worden de bevruchte eitjes in speciale flesjes uitgebroed en constant van zuurstofrijk bronwater voorzien. Bij een temperatuur rond 4 C komen de eitjes uit na ongeveer 32 dagen. Tijdens deze periode bedraagt de overleving meestal meer dan 80%. Tijdens de eerste twee weken kunnen de larven zich te goed doen aan de voedselvoorraad in hun dooierzak. Daarna moeten ze zelf op zoek naar voedsel. Een optimaal startvoeder is dan ook cruciaal voor hun overleving en ontwikkeling. Commercieel droogvoer viel uit de boot en daarom startte het Centrum voor Visteelt, een afdeling van het Instituut voor Natuuren Bosonderzoek (INBO), met de kweek van geschikt dierlijk plankton. De larven van de kwabaal groeien en overleven het best bij een temperatuur tussen 12 en 16 C. TEKST: INNE VUGHT VAN HET INBO De herintroductie van de kwabaal ging niet over één nacht ijs (foto: Vildaphoto). Het genetisch onderzoek gaat na uit welke waterlopen of bekkens geschikte ouderdienamelijk voldoende aantallen, die uiteraard niet - en al zeker niet voor zeldzame soorten - zomaar uit de natuur geplukt kunnen worden. In Vlaanderen wist het Centrum voor Visteelt (Linkebeek) een succesvol kweekprogramma voor de kwabaal op punt te stellen. de eerste resultaten Op basis van deze wetenschappelijke bevindingen nam het onderzoek een tiental Vlaamse rivieren onder de loep om hun geschiktheid voor de herintroductie van de kwabaal na te gaan. Waar nodig werden maatregelen voorgesteld om de leefomstandigheden voor de vissoort te verbeteren. Ondertussen vonden de eerste herintroducties van de kwabaal al plaats in de Grote Nete (Antwerpen) en de Bosbeek (Limburg). Een eerste herintroductie met larven in het voorjaar van 2005 had - om nog onbekende redenen - geen succes. Een tweede herintroductie in het najaar van 2005 met jonge, eenzomerige kwabalen was dan wel een schot in de roos. In beide rivieren wisten de uitgezette kwabalen hun eerste winter te doorstaan. Recente bevissingen leren bovendien dat de kwabalen qua groei op schema zitten en in een goede conditie verkeren. De toekomst moet nog uitwijzen of de uitgezette kwabalen in staat zullen zijn om zich voort te planten in de natuur. monitoring voor de toekomst Een belangrijk aspect bij herintroducties is een nauwgezette opvolging van de overleving, verspreiding en groei van de uitgezette vissen. Dit laat toe om waar nodig tijdig bij te sturen en bovendien is deze kennis en ervaring nuttig voor herintroducties in de toekomst. Herintroductie van vissen is dus duidelijk meer dan het eenmalig uitzetten van de soort. Vaak is het een proces dat 10 tot 15 jaar in beslag kan nemen en waarbij een continue wetenschappelijke begeleiding broodnodig is. Een eerste controlebevissing in de Maarkebeek toonde aan dat de uitgezette kwabalen zeer goed groeien: van gemiddeld 6 cm in oktober, naar gemiddeld 10 cm in december. Weinig andere zoetwatervissen, op de snoek na, doen hem dit na. De positieve De beek (Maarkebeek te Etikhove) waarin de kwabaal werd uitgezet (foto: Alain Dillen). resultaten met de kwabaal maar ook met andere soorten zoals de kopvoorn en serpeling lijken deze strategie te ondersteunen en zijn bijzonder hoopvol voor de toekomst. Wordt dus ongetwijfeld vervolgd... TEKST: ALAIN DILLEN, DUIKEND LID BIJ AQUA- TICUM UIT HOBOKEN EN VISSERIJBIOLOOG, AGENTSCHAP VOOR NATUUR EN BOS - BUITEN- DIENST OOST-VLAANDEREN FOTO S: VILDAPHOTO EN ALAIN DILLEN Stap voor stap Het ANB volgt bij elk soortenherstelprogramma een zevenstappenplan: 1. Verzamelen van basisinformatie over de soort zoals algemene ecologie, eisen die de soort aan zijn leefomgeving stelt (waterkwaliteit,...). 2. Aanduiden van mogelijk geschikte locaties voor een herintroductie en wetenschappelijke beoordeling van deze locaties. 3. Onderzoeken van de genetica van de soort zodat de genetische eigenschappen van de uitgezette vissen zo goed mogelijk overeenkomen met die van de oorspronkelijke vissen. 4. Ontwikkelen van teelttechnieken om de soort in voldoende aantallen te kweken om ze te kunnen uitzetten. Het kan namelijk niet de bedoeling zijn om de soort ergens weg te vangen om ze dan ergens anders uit te zetten. 5. Uitzetten van de soort in enkele geschikt bevonden proeflocaties. 6. Opvolgen van de herintroductie aan de hand van groei, overleving en paai van de uitgezette vissen om zo waar nodig tijdig bij te kunnen sturen. 7. Afspraken maken met de waterbeheerder om de waterloop voor de geintroduceerde soort op een gunstige manier te beheren. Uiteindelijk moet de vissoort er in slagen om zich op eigen houtje in stand te houden. 34 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 35 34 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 35

Reportage - REISVERHAAL Terug naar... Tofo! Toen Kurt en ik in 2003 een safari en een duikvakantie naar Afrika planden, hadden nog maar weinigen in België van duiken in Mozambique gehoord. Zuid- Afrika en Tanzania leken ons echter veel te toeristisch en lang niet avontuurlijk genoeg. Dus zetten we onze zinnen op een safari in Zambia en hoopten we dat er langs de lange kust van Mozambique toch wel minstens één duikschool zou zijn. Het breachen van bultrugwalvissen is enorm spectaculair. Vleermuisvis. Uiteindelijk belandden we met onze rugzak in Tofo voor een onverhoopt fantastische duikvakantie! We zagen scholen van honderden dolfijnen, we snorkelden met walvishaaien, bewonderden de springende bultruggen met hun kleintjes en ontmoetten voor het eerst tientallen manta s. Nu, amper 4 jaar later, is Tofo in Mozambique één van de meest gegeerde en tot de verbeelding sprekende duikbestemmingen ter wereld. Samen met enkele vrienden keren we terug... Deze keer proppen we ons niet in één van de lokale minibusjes, samen met 25 andere minder welriekende medemensen, hun bagage en hun kleinvee. In plaats daarvan huren we met zijn zessen een Mercedes Vito. Na twee dagen Krüger Park en twee dagen reizen komen we eindelijk toe in Tofo. Tofo is heel erg veranderd. In het midden van het dorpje, waar ooit een grote vuilnisbelt lag, prijzen vrouwen nu hun zelfgekweekte groentjes aan. Vissers brengen voortdurend vers gevangen vis aan. De accommodatiemogelijkheden zijn enorm uitgebreid. Langs het strand vind je zelfs al enkele bars en restaurants. Sinds enkele maanden is ook het duikcentrum Tofo Scuba aan het strand gevestigd. We verblijven in een rieten bungalow van Mango Beach Resort. Liliane en Mike zijn de Zuid-Afrikaanse uitbaters en stellen alles in het werk om het ons naar onze zin te maken. In Tofo verblijven is heel wat aangenamer dan vier jaar geleden. Maak je echter geen illusies! Elektriciteit, een warme douche en berijdbare wegen zijn hier een grote luxe, die van het ene op het andere moment voor onbepaalde tijd kunnen verdwijnen. oog in oog met manta s Samen met nog drie andere Belgische duikers krijgen we onze eigen RIB om te gaan duiken. Dit biedt tal van voordelen, zoals De ploeg van de 3*Zeestage. We zien geregeld manta s. Tofo is niet enkel bekend om manta s, maar ook om walvishaaien. Heel wat toeristen betalen hier flink wat geld om enkele uurhet zelf bepalen van de duiklocaties. We kiezen meteen voor Manta Reef. Van zodra we de boot in het water duwen, komen de herinneringen weer allemaal terug: het trekken en sleuren van de boot tot je tot aan je middel in het water staat; het in de boot springen terwijl de schipper de grootste branding tracht te vermijden en golven die binnen de kortste keren de hele boot onder water zetten. Na een trip van dertig veel te lange minuten worden we eindelijk op Manta Reef gedropt. We haasten ons naar de bodem om niet af te drijven met de stroming. Ik kan mijn ogen nauwelijks geloven. Hier heeft de tijd echt stil gestaan. Alles is nog net zoals ik het me herinner: geen grote koralen maar toch een kleurrijk rif. De grote scholen vis zijn er nog steeds, net zoals de grote baarzen. Voorzich- tig probeer ik één van hen te benaderen. Zijn grote ogen houden me nauwlettend in de gaten, maar hij laat me begaan. Uiteindelijk kom ik zo dichtbij, dat ik zijn grote dikke lippen bijna kan zoenen. Het idee brengt me aan het lachen, maar ik doe het toch maar niet. Anemonen vind je hier in alle vormen en kleuren. In bijna elke anemoon huist er een anemoonkrabbetje. Uiteraard worden ze ook bewoond door de schattige en bijtgrage anemoonvisjes. Ik kijk even toe, terwijl het ijverige krabbetje met de draadjes aan zijn voorpoten zijn voedsel uit het water tracht te vissen. Ondertussen probeert de divemaster onze aandacht trekken. Fier toont hij ons een hengelaarsvis. Wonderlijk zeg! Het is net een klein mannetje met een veel te dikke kop. Zijn vinnen lijken wel handjes en voetjes, waarmee hij het rif aftast. Jammer dat hij zo sip kijkt! Even later wordt mijn aandacht getrokken door een pracht van een Spaanse danseres. Hier in Mozambique zijn ze oranje en zijn ze zelfs overdag actief. Dit exemplaar is bezig met het leggen van haar eitjes. Dat wordt een geweldige foto voor op mijn website. Met al dat moois vergeet ik bijna waarvoor we eigenlijk naar hier gekomen zijn. Plotseling merk ik dat mijn duikmakkers verdwenen zijn. In de verte zie ik hun bellen en stel vast dat mijn buddy s allemaal in dezelfde richting staren. Ik haast me tot bij hen en tuur in het wazige blauw. En ja, hoor! Even later ontwaar ik een eerste glimp van een zwart-witte gedaante. Langzaam onthult een donkerblauwe sluier de sierlijke wezens. Elegant slaan ze hun grote borstvinnen (zijn het eigenlijk wel vinnen?) op en neer met een zwier, waar zelfs een ballerina nog een puntje aan kan zuigen. Met hun kopvinnen helemaal afgerold draaien ze langzaam grote cirkels op het poetstation. De vele poetsvisjes werken vlijtig om de manta s te ontdoen van hun parasieten en om de verse haaienbeten te verzorgen. Tofo is namelijk Bladvis. tjes in een veel te volle boot naar de dieren te zoeken en er vervolgens enkele minuten mee te snorkelen. Als duiker is dit echter een gratis extraatje. Op een zonnige dag zal de schipper gegarandeerd wel eens een walvishaai opmerken. Dat is het moment om je zo vlug mogelijk van vinnen, masker en snorkel te voorzien. Ik laat me zo voorzichtig mogelijk in het water glijden om het dier zo weinig mogelijk af te schrikken. Eens in het water kijk ik naar de schipper, die met zijn arm de juiste richting aanwijst. Als een gek begin ik te palmen. Daar is de enorme staart en het lijf met de witte stippen. Zijn staart gaat heel langzaam heen en weer. Die maakt zich niet moe. Ik daarentegen moet alles geven om 9 meter verder bij zijn kop te geraken. Waaw! Wat een grote lieve reus! Zijn bek gaat langzaam open en dicht. Ik zou er zo kunnen inzwemde enige plaats in de wereld waar manta s met haaienbeten worden waargenomen. Na de poetsbeurt verlaten ze het poetsstation. Over onze hoofden zweven ze geruisloos weg van het rif. Ze rollen hun kopvinnen op en met een krachtige beweging van hun vleugels zijn ze weldra uit het zicht verdwenen. Soms slooft er zich eentje wel heel erg uit en laat een heuse salto zien. Naar zulk spektakel kan je wel uren blijven kijken, maar het einde van de duiktijd komt in zicht. Ik blijf nog eventjes hangen en kijk nog eenmaal om. Een manta komt recht op me afgestevend. Pal boven mijn hoofd blijft ze hangen. Ik probeer zo rustig mogelijk te ademen en zo weinig mogelijk te bewegen. Ze komt steeds dichter en dichter. Mijn hart bonkt in mijn keel. Haar grote zwarte oog lijkt me van kop tot teen te onderzoeken. Ze is zo dichtbij. Ze is prachtig! En zo immens groot! Ik probeer me elk detail van haar in me op te nemen. En even lijkt het alsof ze met mij hetzelfde doet. Dit is waarvoor ik ben terug gekomen. Dit intieme contact met manta s vind je nergens anders ter wereld. snorkelen met walvishaaien Krokodilvis. Lees verder op pagina 38. Kwal. 36 Hippocampus september 2007 37 36 Hippocampus september 2007 Hippocampus september 2007 37