Vlaanderen bezorgd over groeiende stroom Nederlanders

t ran sfe r vakblad over internationalisering in het hoger onderwijs Vlaanderen bezorgd over groeiende stroom Nederlanders 6 jaargang 19 maart 2012 politicoloog paul aarts over arabische lente en onderwijshervormingen einde meeneembare stufi in zicht? erasmus 3.0; volledige studie in buitenland buurstudent betaalt in vs drie keer zo veel nederland voorop met mobiliteitsbeleid

6 transfer Transfer is een onafhankelijk vakblad voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs en onderzoek. Transfer is ook online: www.transfermagazine.nl. Transfer is een uitgave van de Nuffic, de Nederlandse organisatie voor internationale samenwerking in het hoger onderwijs. Verschijnt negen keer per jaar. Redactie Els Heuts (hoofdredacteur), Annelieke Slappendel en Gerald Schut Aan dit nummer werkten mee Annemieke Bosman, Rob Burkhard, Thomas von der Dunk, Sam van den Eijnden, Han van der Horst, Yvonne van de Meent, Martine Postma, Annette Posthumus, Robert Visscher Beeld Igor Balasanov/iStock, Joyce van Belkom/HH, Caro Bonink, Henny Boogert, Dolph Cantrijn, Henriëtte Guest, Rob Huibers/HH, Katholiek Documentatie Centrum Nijmegen, Roos Koole /ANP XTRA, Jan Luursema, Stefano G. Pavesi/ Contrasto/HH, Annette Posthumus, Stijn Rademaker/HH, Robin Utrecht/ANP Redactieraad Ries Agterberg (DUB), Sebastiaan den Bak (Nether), Riekele Bijleveld (Universiteit Twente), Patrick Cramers (Codarts), Madeleine Gardeur (Rijksuniversiteit Groningen), Joep Huiskamp (TU Eindhoven) Redactieadres Nuffic, Postbus 29777, 2502 LT Den Haag, tel.: 070 4260126 / 4260144 / 4260122 fax: 070 4260399 e-mail: eheuts@nuffic.nl, aslappendel@nuffic.nl, gschut@nuffic.nl website: www.transfermagazine.nl Abonnementen Transfer is gratis verkrijgbaar. Geïnteresseerden kunnen zich voor een gratis abonnement aanmelden via www.ikabonneermij.nl/transfer. Abonnementenadministratie DUO-tijdschriftenservice Postbus 681 3500 AR Utrecht tel.: 030 263 1089 Vormgeving en lay-out Sabrina Luthjens BNO en Christina Schürmann (www.makingwaves.nl) Druk Drukkerij Deltahage, Den Haag Overname artikelen Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen uit Transfer is slechts geoorloofd na schriftelijke toestemming van de hoofdredactie. De vlucht naar Vlaanderen Het Vlaams hoger onderwijs is goedkoop, toegankelijk en van goede kwaliteit. Het collegegeld is nog geen 600 euro. Instroombeperkingen zijn er niet, behalve bij geneeskunde. Voor een studie als diergeneeskunde is geen exact vakkenpakket nodig, alle vwo ers mogen daaraan beginnen. Het is dan ook niet vreemd dat mede als gevolg van het strengere studieklimaat in ons land, steeds meer Nederlanders hun heil aan een Vlaamse universiteit of hogeschool zoeken. Hun aantal steeg de afgelopen vier jaar met 50 procent naar 6.088. Op het eerste gezicht lijkt dat niet zo veel, maar gezien het feit dat Vlaanderen 230.000 studenten heeft, is het aandeel Nederlandse studenten vergelijkbaar met dat van de Duitse studenten in ons land. Door de ophef die hierover is ontstaan, overweegt staatssecretaris Zijlstra maatregelen te nemen om de instroom van onze oosterburen in te perken. De Vlaamse minister van onderwijs, Pascal Smet, maakt zich geen zorgen over de groeiende stroom Nederlanders, zegt hij in deze Transfer. Een aantal Vlaamse parlementariërs doet dat wel. Want in tegenstelling tot de goed presterende Duitse studenten in ons land, is het studierendement van de Nederlanders over de hele linie slechter dan dat van Vlamingen. Vlaamse onderwijsbestuurders vrezen voor aantasting van de onderwijs kwaliteit en verwachten dat maatregelen niet heel lang meer uit kunnen blijven. De vraag is wat voor maatregelen er genomen kunnen worden. Vanwege EU-wetgeving mogen studenten niet geweigerd worden op basis van nationaliteit. Vlaanderen zou strengere toelatingseisen kunnen stellen, maar dat treft ook zijn eigen bevolking. Het Europese systeem, met de nadruk op gelijke rechten voor alle EU-ingezetenen, leidt uiteindelijk tot geringere toegankelijkheid, constateert Nathan Cambien, die onderzoek doet naar Europees burgerschap. Landen komen daardoor in de verleiding drempels op te werpen voor studenten uit buurlanden, maar doen dat noodgedwongen ook voor hun eigen burgers. Een goed voorbeeld daarvan zijn de verhoogde collegegelden in Engeland dat bijzonder populair is onder EU-studenten. Een oplossing zou financiering van het hoger onderwijs op EU-niveau kunnen zijn. Maar dat is een zaak van een wel heel lange adem. els heuts eheuts@nuffic.nl Omslag Station Antwerpen-Centraal. Foto: Dieter Telemans/Hollandse Hoogte Transfer 7, jaargang 19, verschijnt op 19 april 2012

i n h o u d 8 Vlaanderen bezorgd over groeiende stroom Nederlanders Het Vlaamse hoger onderwijs is goedkoop en van goede kwaliteit. Bovendien zijn de toelatingseisen minder streng dan in Nederland. Geen wonder dat steeds meer Nederlanders de voordelen ontdekken van studeren in Vlaanderen. Maar de Vlamingen zitten met de Hollanders in hun maag. De mensen die in Nederland niet goed genoeg waren, redden het hier ook niet. 12 Ook in Syrië is de muur van angst aan het vallen Hij organiseert al tien jaar studentenuitwisselingen naar landen als Syrië, Jemen en Irak. Paul Aarts, politicoloog aan de Universiteit van Amsterdam, hoopt dat de Arabische opstanden van de afgelopen tijd eindelijk de weg vrij maken voor onderwijshervormingen in het Midden-Oosten. Dit is het moment om het onderwijssysteem grondig te herstructureren. ec.europa.eu/education/erasmus ERASMUS CHANGING LIVES OPENING MINDS for 25 YEARS 16 Hoe gaat Erasmus de toekomst in? Vóór de start van het Erasmusprogramma, 25 jaar geleden, werd in het Europese hoger onderwijs vaak maar weinig aan internationalisering gedaan. Inmiddels zijn miljoenen studenten op uitwisseling geweest naar een buitenlandse universiteit. Tijd voor een volgende stap, vinden twee onderwijsprominenten: maak het studenten makkelijker om een hele studie in het buitenland te doen. 20 Studentenmobiliteit loopt in EU en VS tegen grenzen aan Nederlandse universiteiten en hogescholen mogen studenten uit de Europese Unie geen kostendekkende collegegelden laten betalen. In de VS zijn hogere collegegeldbedragen voor studenten uit andere staten juist heel normaal. Kan Europa iets leren van het Amerikaanse systeem van collegegelddifferentiatie? En verder 2 Colofon en redactioneel 4 Nieuwsberichten 15 Einde meeneembare stufi in zicht? 19 Op college bij Louise van Weerden 23 Vliegende Hollander 24 Nederland voorop met mobiliteitsbeleid 26 Hongarije verplicht studenten in eigen land te werken 27 Column Thomas von der Dunk 28 Amerikaanse vrijwilligers in Amsterdam 30 Pioniers in internationalisering 31 Agenda

n i e u w s b e r i c h t e n Wat te doen met psychisch zieke student? Foto: Roos Koole /ANP XTRA Studentenpsychologen aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) weten niet goed wat zij moeten met buitenlandse studenten die zware psychische problemen hebben. Doorverwijzen blijkt lastig, omdat veel verzekeraars de behandelingen niet vergoeden. Ook zijn behandelaars niet altijd ingesteld Buitenlandse studenten doorverwijzen blijkt lastig. op patiënten met een andere taal en cultuur. De RUG heeft het aantal studentenpsychologen verlaagd, legt hoofd Studentenzaken Luut Kroes uit, waardoor deze eigenlijk slechts intakes kunnen doen. Toch kiezen de psychologen er in de huidige omstandigheden vaak voor om de buitenlandse studenten niet door te verwijzen. Dan behandelen zij die toch zelf en dat is duur. Cijfers kan Kroes niet geven. Maar met de forse toename van het aantal buitenlandse studenten aan de RUG zijn er ook steeds meer met psychische problemen. Het hoofd Studentenzaken informeert bij andere universiteiten hoe zij hiermee omgaan. Dat heeft al een tip opgeleverd, vertelt hij. Als de klachten gecompliceerd zijn, adviseren sommige universiteiten de student naar huis te laten gaan voor behandeling. Verder heeft Kroes positieve geluiden gehoord over verzekeraar AON, die wel een vergoeding zou bieden. Als die berichten kloppen, gaat de RUG buitenlandse studenten adviseren zich daar te verzekeren. Blijkt dit geen oplossing, dan wil Kroes het probleem aankaarten bij verzekeraars. (AS) Duitsland wil meer buitenlandse studenten Duitsland hoopt aan het eind van dit decennium 300.000 internationale studenten te ontvangen, tegen 245.000 nu. Margret Wintermantel, de nieuwe voorzitter van de Duitse internationaliseringsorganisatie DAAD, kondigt dat aan op een moment dat het Duitse hoger onderwijs juist al een recordaantal studenten telt. Die topdrukte is tijdelijk, waarschuwt Wintermantel. Door de samenvoeging van twee eindexamenjaargangen en de afschaffing van de dienstplicht, hebben zich dit jaar ruim een half miljoen eerstejaars aangemeld; meer dan ooit tevoren. Maar door demografische ontwikkelingen zullen de studentenaantallen volgens Wintermantel over enkele jaren geslonken zijn. Door buitenlandse studenten aan te trekken maken we vrienden en partners voor de toekomst, zei Wintermantel bij de aankondiging van een nieuwe programmalijn, waarmee ze instellingen wil belonen voor duurzame internationale samenwerkingsverbanden. De nieuwe DAAD-voorzitter hoopt ook dat de helft van de Duitse studenten een deel van de studietijd in het buitenland zal doorbrengen. Nu doet een derde dat. Internationaal gezien is dat veel, aldus Wintermantel. Maar in het perspectief van de mondialisering is het eigenlijk nog te weinig. (GS) 4 maart 2012 transfer

Nederlands HO mag voorlopig grens niet over Studenten kamers wereldwijd De 23-jarige Keniaanse Nancy Myambura studeert Accounting en Business Administration in Nairobi. Ze is een van de blikvangers bij een foto-expositie van studentenkamers in totaal verschillende landen, die tot 1 mei in de bibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen te zien is. Fotograaf Henny Boogert (1963) heeft sinds 2005 foto s gemaakt van studentenkamers in Moldavië, de Filipijnen, Bolivia, Cuba, India, Rusland, Kenia en Nederland. In de tentoonstelling Op kamers (opkamers.org) toont hij ook beelden van interviews met buitenlandse studenten. (GS) www.opkamers.org. Foto: Henny Boogert Nederlandse hogescholen en universiteiten mogen voorlopig nog geen geaccrediteerd onderwijs verzorgen in het buitenland. Eerst moet de kwaliteit van het onderwijs in Nederland omhoog, vindt staatssecretaris Zijlstra, onder meer door prestatieafspraken. Pas daarna wil hij internationale vestigingen van instellingen mogelijk maken, een belofte die zijn voorganger Plasterk al in 2008 deed. Na het ter perse gaan van deze Transfer presenteerde de Onderwijsinspectie een onderzoek naar de onderwijskwaliteit op buitenlandse vestigingen van Stenden. Die hogeschool loopt met campussen in Thailand, Qatar, Zuid-Afrika en op Bali vooruit op de beloofde regelgeving. Collegevoorzitter Leendert Klaassen laat in een reactie weten verrast en teleurgesteld te zijn door het uitstel, dat hij als een trendbreuk beschouwt. Klaassen verwacht dat het hoger onderwijs in andere landen Nederland nu voorbij zal streven. De collegevoorzitter geeft echter aan dat Stenden zich zal conformeren aan de nieuwe situatie. Dit betekent dat de hogeschool het onderwijsaanbod voor lokale studenten in het buitenland moet aanpassen. Hoe dat precies gaat gebeuren, wordt nog uitgewerkt. Stenden benadrukt dat het besluit van Zijlstra geen gevolgen heeft voor de Grand Tour, waarbij studenten vanuit Nederland een deel van hun opleiding aan een buitenlandse vestiging volgen. (AS) transfer maart 2012 5

Kort nieuws Meer ERC-beurzen naar Nederland In de strijd om de prestigieuze ERC-onderzoeksbeurzen heeft Nederland goede zaken gedaan. Twintig toponderzoekers aan Nederlandse instellingen ontvangen dit jaar een ERC Advanced Grant. Dat zijn er drie meer dan vorig jaar. De felbegeerde beurzen van de European Research Council de Europese equivalent van NWO bedragen gemiddeld 2,24 miljoen euro. Ze zijn bestemd voor gerenommeerde wetenschappers om zogenoemd blue sky research te doen. Dat betekent dat de aanvraag wordt toegekend op basis van de kwaliteit van de onderzoeker en niet op basis van nut en noodzaak van het betreffende onderzoek. Nederland sleepte met twintig beurzen bijna 7 procent van de Advanced Grants in de wacht. De zeventien van vorig jaar vertegenwoordigden iets meer dan 6 procent van het totaal. (GS) Foto: Joyce van Belkom/HH Minder animo voor studeren in Engeland De universiteit van Cambridge. VS: mannelijke student minder mobiel In de Verenigde Staten bestaan zorgen over het geringe aantal mannelijke studenten dat in het buitenland gaat studeren. Volgens cijfers uit 2010 is bijna tweederde van de studenten die buitenlandervaring opdoen vrouw, meldt The Chronicle of Higher Education. Uit recent onderzoek blijkt dat mannen en vrouwen verschillend reageren op boodschappen over internationalisering. Hoe meer contact mannelijke studenten met hun studiegenoten hebben, hoe minder geneigd ze zijn naar het buitenland te gaan. Bij vrouwen bestaat dit verband niet. Zij luisteren juist meer naar hun ouders. Bovendien willen zij tijdens hun studie langere tijd naar het buitenland, omdat ze verwachten dat daar geen tijd meer voor is als ze een gezin krijgen. Een studieperiode in China blijkt overigens wél even veel mannen als vrouwen aan te trekken. (GS) Rechtenfaculteiten leren van autodealers Autodealers vestigen zich graag bij elkaar in de buurt om meer klanten te trekken. Dit principe van zich gezamenlijk presenteren is de gedachte achter het Study Law in Holland Consortium. Daarin hebben zes Nederlandse rechtenfaculteiten zich verenigd om buitenlandse masterstudenten te werven. Maastricht en de twee Amsterdamse universiteiten zagen af van deelname. Dat de consortiumleden nu weinig internationale studenten trekken, zou Anette van Sandwijk, van de Erasmus School of Law, niet willen zeggen. Maar we denken allemaal dat er groei mogelijk is. Het consortium heeft een website (studylaw.nl) en een Facebookpagina. In de toekomst gaat het zich ook op studiebeurzen presenteren. (AS) Het aantal vooraanmeldingen voor studies in het Verenigd Koninkrijk (VK) is, vergeleken met vorig jaar, met 7,4 procent gedaald. De daling is het sterkst (ruim 11 procent) onder niet-britse EU-studenten. Die groep ging de afgelopen tien jaar juist steeds vaker in het VK studeren. Het aantal vooraanmeldingen van niet-eustudenten stijgt wel: met bijna 14 procent. De cijfers van het UCAS de Britse DUO komen aan de vooravond van een drastische stijging van de collegeleden in het VK. In september wordt het maximale tarief met 9.000 pond (ruim 10.000 euro) drie keer zo hoog als nu. Ruim een derde van de universiteiten rekent dit tarief voor alle studies. Minister Willetts zei bij de parlementaire behandeling van de collegegeldverhoging in december 2010 nog dat het maximumtarief alleen in uitzonderlijk gevallen zou worden toegepast. Nicola Dandridge, voorzitter van de Britse koepel van universiteitsbestuurders, noemt de daling van het aantal vooraanmeldingen veel minder dramatisch dan wat we oorspronkelijk hadden verwacht. De voorzitter van de raad van bestuur van Worcester University toonde zich in The Guardian minder optimistisch: hij verwacht in september de scherpste daling in dertig jaar in de studentenaantallen te zien. (GS) Volg Transfer op Twitter Blijf op de hoogte van het laatste nieuws op www.transfermagazine.nl via twitter.com/ Transfer_nl. 6 maart 2012 transfer

Klacht bij EC over woonplaatsvereiste Bij de Europese Commissie (EC) is geklaagd over het Nederlandse woonplaatsvereiste. De klager noemt het indirecte discriminatie dat het Nederlandse wettelijk collegegeld van circa 1.700 euro alleen geldt voor studenten die staan ingeschreven in de Benelux, of in de drie Duitse deelstaten die aan Nederland grenzen. Ger Essers diende zijn klacht in september 2011 op persoonlijke titel in bij de EC, meldt hij aan Transfer. Essers is assistent grensoverschrijdend werken en wonen van CDA-europarlementariër Ria Oomen. Volgens een woordvoerder van de EC kan het woonplaatsvereiste discriminerend zijn, tenzij Nederland kan aantonen dat het een proportioneel middel is om een legitiem doel te bereiken. Volgens Ron van der Meer, onderdirecteur hoger onderwijs en studiefinanciering van het ministerie van Onderwijs, wil Nederland met de regel fraude voorkomen. Van discriminatie zou geen sprake zijn: Een student uit de EER heeft recht op het wettelijk tarief, zodra hij zich inschrijft bij een Nederlandse gemeente. Die regel geldt ook voor Nederlandse studenten. De klacht van Essers betreft een ander twistpunt dan de zaak die bij het Europees Hof van Justitie loopt tegen de Nederlandse 3-uit-6-regel. Volgens die regel moet iemand minstens drie van de afgelopen zes jaar in Nederland hebben gewoond om meeneembare studiefinanciering te kunnen krijgen. (GS) Inspectie: Codarts levert toch kwaliteit Foto: Robin Utrecht/ANP Bij de bachelor Dans hebben vier van de vijf studenten niet de Nederlandse nationaliteit. Bij Codarts is heel wat mis. Dat de internationale reputatie, aldus de Onderwijsinspectie desondanks niet Inspectie. twijfelt aan het niveau van afgestudeerden, komt mede door de aantrek- 2010 bij de Inspectie aan de bel over Twintig mensen trokken sinds eind kingskracht van de Rotterdamse misstanden bij Codarts. Reden voor kunsthogeschool op studenten uit het een onderzoek. De bevindingen zijn buitenland. Daaruit blijkt een sterke niet mals. De administratie van de studievoortgang en de schriftelijke onderbouwing van vrijstellingen schieten ernstig tekort, concludeert de Inspectie. Dit terwijl Codarts juist veel vrijstellingen verleent aan studenten met een buitenlands diploma. Maar de Inspectie beschouwt de grote groep internationale studenten 40 procent van de 1100 als een garantie voor de kwaliteit van afgestudeerden aan de vijf bachelor- en vier masteropleidingen. Daarnaast vindt strenge selectie plaats, worden toetsen beoordeeld door veel ogen en oren, is er een openbaar eindexamen waarbij mensen uit het werkveld aanwezig zijn en komen afgestudeerden van Codarts net zo goed terecht als die van andere Nederlandse kunsthogescholen. De Inspectie verwacht binnenkort een plan van Codarts om de tekortkomingen binnen een jaar aan te pakken. (AS) transfer maart 2012 7

a c h t e r g r o n d g o e d k o o p s t u d e r e n i n b e l g i ë Vlaams hoger onderwijs zucht onder Eerstejaars studenten diergeneeskunde doen examen Algemene Chemie Foto's: Annette Posthumus Steeds meer Nederlanders ontdekken de voordelen van studeren in Vlaanderen. Het is goedkoop en de toelatingseisen zijn er minder streng. De Vlamingen zitten in hun maag met de Hollanders, want hun studieresultaten zijn vaak bedroevend. De beste studenten blijven in Nederland. De prestaties van degenen die bij ons komen, zijn zorgwekkend. 8 maart 2012 transfer

zwakke Nederlanders Het Vlaamse hoger onderwijs is betaalbaar, toegankelijk en van prima kwaliteit. Voor 578,70 euro per jaar volg je een bachelor- of masteropleiding, terwijl het collegegeld in Nederland 1.713 euro bedraagt. Bovendien zijn de toelatingsvoorwaarden in België soepeler dan in Nederland. Opleidingen stellen meestal geen speciale eisen aan het vakkenpakket en instroombeperkingen kennen de Vlaamse opleidingen niet. Alleen geneeskunde kent een toelatingsexamen. Steeds meer Nederlandse studenten ontdekken die voordelen en schrijven zich in voor een studie in Antwerpen, Gent of Brussel. Het aantal Nederlandse studenten aan Vlaamse hogescholen en universiteiten groeide de afgelopen vier jaar met vijftig procent naar 6.088. Ruim 3.500 Nederlanders studeren aan een Vlaamse universiteit en 2.500 Hollanders kiezen voor een hbo-opleiding in Vlaanderen. De vlucht naar het zuiden lijkt bescheiden vergeleken met de 25.000 Duitse studenten die in Nederland studeren. Maar Vlaanderen telt 230.000 studenten, terwijl er in Nederland 660.000 studenten zijn. De verhoudingen zijn dus vergelijkbaar. Vlaamse onderwijsbestuurders en politici volgen de aanzwellende stroom Hollanders met argusogen. Allereerst omdat de Nederlanders zich niet netjes over de opleidingen spreiden. Bij hogescholen zijn architectuur, handelswetenschappen en de paramedische opleidingen populair; bij de universiteiten trekken politieke & sociale wetenschappen en psychologie & pedagogie steeds meer Nederlanders. Maar het zijn vooral de opleidingen die in Nederland een numerus fixus kennen, zoals diergeneeskunde en geneeskunde, die overspoeld worden met Nederlanders. Bij diergeneeskunde vormen zij dit studiejaar de helft van de instroom. Onder de maat Diergeneeskunde wordt aangeboden in Antwerpen (bachelor) en Gent (bachelor en master). Echt blij zijn ze daar niet met de Nederlanders, want hun prestaties zijn ver onder de maat. In Antwerpen haalt maar twaalf procent van de Nederlandse studenten het eerste jaar. De Vlamingen wijten dat aan hun De mensen die in Nederland niet goed genoeg waren, redden het hier ook niet. soepele toelatingsvoorwaarden. In Nederland worden alleen studenten met een bèta-profiel toegelaten bij diergeneeskunde, in Vlaanderen zijn alle vwo ers welkom. Volgens Chris van Ginneken, hoogleraar diergeneeskunde aan de Universiteit Antwerpen zou het voor iedereen beter zijn als Nederlandse studenten duidelijker werd gemaakt dat ze met een pakket zonder biologie of natuurkunde heel weinig kans van slagen hebben. Het zou prettig zijn om kleinere groepen te hebben met studenten die kansrijk zijn. Nu, met grote groepen, ondervinden de goede studenten hinder van de slechte. Maar ook de Nederlanders die wel biologie en natuurkunde in hun eindexamenpakket hebben, behoren niet altijd tot de beste studenten. Het Nederlandse lotingsysteem zorgt ervoor dat de studenten met de hoogste cijfers de meeste kans maken op een studieplaats. Scholieren die gemiddeld een 8 haalden, hoeven zelfs niet mee te loten. De beste studenten blijven in Nederland, concludeert Kristiaan Versluys, directeur onderwijs aan de Universiteit Gent. De prestaties van degenen die bij ons komen, vind ik zorgwekkend. Op onze faculteit diergeneeskunde is het slagingspercentage van generatie studenten (eerstejaars, red.) over de hele populatie 35 procent. Van de Nederlanders haalt maar 8,3 procent het eerste jaar. De mensen die in Nederland niet goed genoeg waren, redden het hier ook niet. Feitenkennis Niet alleen diergeneeskundestudenten halen slechte resultaten, het studierendement van Nederlandse studenten is over de hele linie slechter dan dat van Vlamingen, blijkt uit cijfers die de Vlaamse minister van onderwijs Pascal Smet vorig jaar naar het parlement stuurde. Nederlandse hbo ers haalden in het studiejaar 2010/2011 gemiddeld 75 procent van hun studiepunten, Vlaamse hbo ers 79 procent. Aan de universiteiten zijn de verschillen groter. Nederlandse studenten halen er nog geen zeventig procent van hun studiepunten, terwijl hun Vlaamse collega s ruim tachtig procent scoorden. transfer maart 2012 9

a a n t a l i n s c h r i j v i n g e n v l a a m s h o Academiejaar s t u d i e r e n d e m e n t * v l a a m s h o Nederlanders moeten wennen aan de andere (academische) begrippen en de meer op feitenkennis gerichte onderwijsaanpak, luidt de verklaring. Daarom investeert de Universiteit Antwerpen veel tijd in de begeleiding van studenten. Vice-rector Johan Meeusen: In alle faculteiten zijn begeleiders voor studenten. We merken dat de Nederlanders actief meedoen aan het monitoraat dat de studiebegeleiding verzorgt. Tevens is er een cursus academisch taalgebruik. De Vlaamse universiteiten en hogescholen vrezen dat de stroom uit Nederland alleen maar groter wordt door de bezuinigingsmaatregelen van het Nederlandse kabinet. Langstudeerders moeten vanaf september 3.063 euro extra collegegeld betalen. Dat maakt goedkoop studeren in België nog aantrekkelijker. Alle studenten Belgen Nederlanders 2009 2010 Hogeschool 78,63% 79,00% 75,77% Universiteit 79,93% 80,68% 68,64% Eindtotaal 79,16% 79,67% 71,78% 2010 2011** Hogeschool 78,68% 79,10% 75,07% Universiteit 80,15% 80,79% 69,58% Eindtotaal 79,28% 79,77% 72,04% * Studierendement wordt gedefinieerd als het aantal verworven studiepunten ten opzichte van het aantal actief opgenomen studiepunten in een academiejaar) ** De cijfers van 2010-2011 zijn nog niet officieel gevalideerd. (Stand op 28/01/2012) bron: databank hogeronderwijs Inschrijvingen totaal Inschrijvingen van Nederlanders Die bezorgdheid leidde vorige jaar al tot kritische vragen in het Vlaams parlement. De parlementariërs vrezen dat de kwaliteit van het onderwijs te lijden krijgt onder de ruime toegankelijkheid en betaalbaarheid ervan. Ze pleiten voor instroombeperkende maatregelen bij populaire opleidingen, maar daar wil minister Pascal Smet voorlopig niks van weten. Ik ben niet bezorgd. We zijn in de afgelopen drie jaar van 4.000 naar 6.000 Nederlanders in het hoger onderwijs gegaan. Op het totaal aantal studenten zijn het geen hoge percentages, rond de drie Percentage 2008 2009 194.525 4.122 2,12% 2009 2010 207.598 4.666 2,25% 2010 2011* 219.270 5.257 2,40% 2011 2012** 231.047 6.088 2,63% procent namelijk, relativeert de minister. Ook van de zwakke studieresultaten van de Nederlandse studenten ligt hij nog niet wakker. Als er nu alleen maar zwakke studenten zouden komen, dan hadden we een probleem, maar dat is niet het geval. Smet blijft de toestroom vanuit Nederland wel goed in de gaten houden. Het kan niet zo zijn dat onze onderwijskwaliteit onder druk komt. Dan zouden we maatregelen moeten nemen. Welke maatregelen blijft onduidelijk. Smet: We zijn gebonden aan EU-wetgeving en mogen en willen geen studenten weigeren of onderscheid maken op basis van nationaliteit. Goed en goedkoop Vlaamse onderwijsbestuurders denken dat maatregelen niet heel lang meer uit kunnen blijven. Johan Meeusen van de Universiteit Antwerpen is een warm voorstander van internationalisering, maar benadrukt dat de komst van buitenlandse studenten wel een bijdrage moet leveren aan de kwaliteit van het onderwijs. Internationalisering is geen doel op zich. Het is goed om mensen van buiten aan te trekken, ook voor onze eigen Vlaamse studenten. Maar het mag niet ten koste gaan van de kwaliteit van onderwijs en onderzoek. Ook Kristiaan Versluys van de Universiteit Gent vindt dat waakzaamheid is geboden. We moeten profiteren van wat er in Nederland gebeurt en er niet het slachtoffer van worden. Dus laten we proberen gericht goede studenten te rekruteren. Het kan niet zo zijn dat het arme Vlaanderen het rijke Nederland gaat subsidiëren met goed en goedkoop onderwijs. annette posthumus Mandy Vermeij, studente diergeneeskunde 10 maart 2012 transfer

r e p o r t a g e Dierenarts worden was altijd al mijn droom In Nederland werden ze door hun lage cijfers uitgeloot of hadden ze niet het goede vakkenpakket. Maar in Antwerpen studeren ze nu toch nog diergeneeskunde. En dat is afzien. Qua niveau is het allemaal best te doen, maar het is zo véél. Vrijdagochtend, kwart voor negen. Bij binnen komst in gebouw R op campus Drie Eiken van de Universiteit Antwerpen merkt de bezoeker meteen: hier staat iets te gebeuren. Groepjes studenten praten zachtjes met elkaar, er wordt wat gegiecheld, een enkeling zit verscholen in een hoek door een syllabus te bladeren. Het is examentijd en vandaag worden de laatste tentamens van het eerste semester afgenomen. De Nederlandse studentes Olga Braat en Nicole Tjon-Lim-Sang zitten naast elkaar op de harde plastic kuipstoeltjes in de centrale hal. Zenuwachtig zijn ze niet. Ik ben zo moe dat ik niet eens meer zenuwachtig kan zijn. Dit is het laatste van zeven tentamens, vertelt Braat. Voor een eerstejaars is ze met haar 27 jaar oud. Ze heeft dan ook al een hele studiecarrière achter de rug. In Nederland volgde ze de hbo-opleiding dieren veehouderij en daarna studeerde ze een jaar in Engeland. Maar het was altijd al mijn droom om dierenarts te worden en hier kan t toch nog. Bij de Universiteit Utrecht, de enige instelling in Nederland waar diergeneeskunde wordt aangeboden, viel Braat buiten de loting, maar in Antwerpen werd ze zonder problemen toegelaten. De andere Nederlandse studenten hebben een vergelijkbaar verhaal. Ze mochten in Nederland niet meeloten (te lage cijfers, verkeerd vakkenpakket) of werden uitgeloot. Nicole Tjon- Lim-Sang (20): Ik wilde naar Utrecht, maar had geen natuurkunde in mijn pakket. Hier kon ik me wél gewoon inschrijven. In Vlaanderen wordt iedereen met een vwodiploma of hbo-propedeuse toegelaten aan de universiteit. Zo kan het gebeuren dat studenten die geen natuur- en scheikunde in hun pakket hebben, beginnen aan een puur medische opleiding als diergeneeskunde. En dat leidt nogal eens tot teleurstellingen, merkt hoogleraar diergeneeskunde Chris van Ginneken. Ze heeft al heel wat studenten zien afhaken. Belgische, maar vooral Nederlandse. De meeste hebben een achterstand op het gebied van fysica en scheikunde. Ik kreeg hier laatst een Nederlandse met een vooropleiding op directiesecretaresseniveau. Ze wilde per se de opleiding gaan volgen, zelfs na mijn waarschuwing dat ze een slagingskans van één procent had. Van Ginneken tracht de aankomende studenten met een in haar ogen ontoereikende vooropleiding te ontmoedigen. Maar we kunnen geen mensen weigeren. Het is spijtig dat slechts rond de twaalf procent het eerste jaar haalt. Zonde van de tijd en energie die wij erin steken, maar het is ook jammer voor de studenten zelf. Angstaanjagend De Antwerpse universiteit informeert Nederlandse studenten wel goed over de zwaarte van de studie. Voor Mandy Vermeij (20) uit Wassenaar was de informatiedag ronduit angstaanjagend. Ik was zo geschrokken van al die waarschuwingen, dat ik voor de zekerheid maar aan een verkort programma diergeneeskunde ben begonnen. Inmiddels heeft Vermeij twee tentamens ingehaald en is ze goed op weg in het gewone programma. Wat haar tegenvalt is de enorme studielast. Voor de tentamens die we nu hebben gehad, heb ik een boodschappenkar vol boeken moeten leren! Stampwerk Loes Fila (20) moet ook keihard werken om de afvalrace in Antwerpen te overleven. Qua niveau is het allemaal best te doen, maar het is zo véél. Voor een studentenleven met feesten en uitgaan, heb ik geen tijd. Het is allemaal stampwerk, met name in het eerste jaar, vertelt de studente. In Nederland moet je zelf meer opzoeken, heb je opdrachten in werkgroepjes. Hier is het allemaal theorie. Bij tentamens mogen ook geen naslagwerken gebruikt worden, zoals in Nederland. Je moet echt alles uit je hoofd leren. Maar Fila is ontzettend ambitieus en ze is ervan overtuigd dat ze haar droom om dierenarts te worden, gaat waarmaken. Voor al die studenten die nog twijfelen zegt ze: Bekijk het realistisch, maar als je het écht wil, dan kun je het. Net als ik. annette posthumus transfer maart 2012 11

i n t e r v i e w u v a - p o l i t i c o l o o g p a u l a a r t s o v e r d e a r a b i s c h e o p s t a n d e n Ook in Syrië is de muur van angst aan het vallen Foto: Henriëtte Guest 12 maart 2012 transfer

De Arabische lente heeft voor een regiobrede mentaliteitsverandering gezorgd, stelt Paul Aarts, politicoloog aan de Universiteit van Amsterdam. Daardoor ontstaat eindelijk ruimte om het archaïsche onderwijs op de schop te nemen zodat jongeren onafhankelijk en kritisch leren denken. Hij organiseert al tien jaar studentenuitwisselingen met landen die zuchten onder autoritaire regimes. Zeytun is het Arabische woord voor olijf. Paul Aarts, docent internationale betrekkingen bij de Universiteit van Amsterdam, heeft het studentenuitwisselingsprogramma met het Midden- Oosten vernoemd naar deze diepwortelende boom die eeuwenoud wordt en symbool staat voor het rijke verleden van de regio. Zeytun startte in 2002 met een bezoek van tien Amsterdamse politicologiestudenten aan Iran en een tegenbezoek van tien Iraanse studenten aan Nederland. Inmiddels is de tweezijdige uitwisseling uitgebreid naar Jemen, Irak, Syrië en de Palestijnse gebieden. Aan samenwerking met Saoedi-Arabië wordt hard gewerkt. Door de onrust en gewelddadigheden ligt de uitwisseling met Jemen en Syrië op het ogenblik stil, maar via Facebook hebben de Amsterdamse politicologen wel contact met studenten die eerder in Nederland waren. Op de Facebook-pagina s wordt openlijk gedebatteerd. Je ziet dat sommige studenten het opnemen voor het zittende regime, terwijl anderen het afkraken. Ook in Syrië is de muur van angst aan het vallen, net zoals eerder in Egypte, Tunesië en Libië is gebeurd. Daar durfde ook iedereen met zijn smoel op Facebook, constateert Aarts. Overigens was dat wel onverantwoord, want daardoor zijn juist veel mensen opgepakt. De Arabische lente die anderhalf jaar geleden begon na de zelfverbranding van Mohammed Bouazizi in Tunesië lijkt gestokt, maar heeft wel voor een regiobrede mentaliteitsverandering gezorgd, zegt Aarts. De mensen komen in opstand tegen autoritaire structuren, tegen het gebrek aan inspraak. Ze zijn het zat gekoeioneerd te worden. Door de Arabische lente hebben ze eindelijk het gevoel dat ze niet alleen onderdaan zijn, maar ook een burger met rechten. Hoe het afloopt is niet te voorspellen en zal per land verschillen, stelt Aarts. Maar ook in Jemen en Syrië zal de rust terugkeren en als het stof is neergedaald, zullen de uitwisselingen worden hervat. De Zeytun-uitwisselingen volgen een vast stramien: tien studenten doen twee keer mee aan een Europa kan bij hervormingen helpen, maar het initiatief moet uit het Midden-Oosten zelf komen tiendaags programma. Paul Aarts: Wij gaan daarheen. Onze studenten krijgen een programma voorgeschoteld met een zware academische component, inclusief papers die ze moeten presenteren. Naast de lezingen, excursies en debatten is er ruimte voor cultuur en ontspanning. Na ons bezoek krijgen wij een tegenbezoek en bieden we de studenten uit het gastland een vergelijkbaar programma van tien dagen. De uitwisseling vindt met gesloten beurzen plaats. Zodra onze gasten op Schiphol landen, zijn alle kosten voor ons. We betalen het hotel, vervoer, eten, drinken, museum bezoek, rondvaartboten. Als wij daar zijn, gaat het net zo. Bureaucratisch proces Eind januari ontving Aarts voor het eerst een delegatie uit Erbil, in Iraaks Koerdistan. Vorig jaar hadden we ze ook al uitgenodigd, maar toen is er administratief iets misgegaan met de visumaanvragen, is de officiële uitleg. Dit keer hoorden de Koerden een week voordat ze zouden vertrekken dan hun visumaanvraag was gehonoreerd. Maanden daarvoor waren ze met een berg papieren naar Turkije gereisd, want de Nederlandse diplomatieke vertegenwoordiging in Bagdad behandelt geen visumaanvragen. Irakezen moeten voor een visum naar Ankara, Istanboel of Amman. Het is zo n bureaucratisch proces, ik werd er af en toe wanhopig van. Op 25 januari landden de Koerden op Schiphol. Aarts stond ze met tien Nederlandse uitwisselingsstudenten op te wachten in de aankomsthal, maar na anderhalf uur waren ze er nog niet. Toen ik ging informeren bij de receptie, hoorde ik: u wordt zo opgehaald door de marechaussee. Dan denk je meteen het ergste, maar het viel mee. De marechaussee wilde verifiëren of de Koerden door de UvA waren uitgenodigd. Een extra check omdat Irak bekend staat als een land waar paspoorten makkelijk worden vervalst. De financiering van de uitwisselingen is ook een hoofdpijndossier. Een uitwisseling kost ongeveer transfer maart 2012 13

50.000 euro en wordt, behalve door de UvA zelf, betaald uit projectsubsidies van onder meer ontwikkelingsorganisatie Hivos en het ministerie van Buitenlandse Zaken. De uitwisseling met Jemen wordt betaald door de Nederlandse ambassade in Sanaa. We moeten per bezoek een begroting maken en steeds weer leuren om geld, vertelt Aarts. Mijn collega Umut Kibrit besteedt de helft van zijn tijd aan de projectcoördinatie van Zeytun. Maar ook hier biedt de Arabische lente hoop. Er komen nieuwe fondsen voor samenwerking met landen in het Midden-Oosten, weet Aarts. Minister Rosenthal wil het Matra-programma, dat is opgezet om de democratisering in Oost-Europa en Turkije te ondersteunen, uitbreiden naar Noord-Afrika. En via de EU-programma s Erasmus Mundus en Tempus komt er geld om studenten- en stafuitwisseling met het Midden-Oosten te financieren. Daar zijn wij ontzettend kien op. We hopen dat we via die programma s eindelijk langer lopende projectsubsidies kunnen krijgen. Erg veel competitie van andere universiteiten zullen de UvA-politicologen daarbij niet hebben. In de landen waar Aarts actief is, komt hij zelden Nederlandse of Europese collega s tegen. Hij zoekt dan ook bij voorkeur samenwerking met lastige landen. Ik vind het uitdagender om de landen op te zoeken die moeilijker toegankelijk zijn. Naar Tunesië en Egypte, die meer openstaan voor contacten met het westen, gaat iedereen nu. Ik zou veel liever naar Libië gaan, dat heel lang gesloten is geweest. Dat is voor mij en onze studenten veel interessanter. En belangrijker: het biedt de studenten daar de gelegenheid het raam open te zetten en naar buiten te gaan. Daar doe je het allemaal voor. denkt Aarts. Dat is door de VN en onafhankelijke denktanks als Carnegie Endowment al eerder vastgesteld. De voorzichtige democratisering in de regio kan alleen maar doorzetten als de regio zich ontwikkelt tot een moderne kennissamenleving. Daarvoor moet het archaïsche onderwijs op een andere leest worden geschoeid. Meer aandacht voor pluralistisch denken, voor tolerantie en diversiteit. Die diagnose is al heel vaak gesteld, weet Aarts, maar door de politieke en economische stagnatie in de regio kon je duizenden rapporten schrijven, het werd niet opgepakt. Nu is die stagnatie op z n minst voor even doorbroken. Dit is het moment om het onderwijssysteem grondig te herstructureren. Daaraan kan Europa een bijdrage leveren, met expertise en advies. Maar het initiatief moet uit het Midden- Oosten zelf komen, vindt Aarts. Autoritaire terugval Of de democratiseringsgolf lang genoeg aanhoudt om zo n structurele hervorming door te voeren, is onmogelijk te zeggen. De Arabische landen staan er economisch beroerd voor, de werkloosheid onder jongeren is gigantisch hoog. Als daar niets aan gebeurt, kun je voorzien dat er binnen niet al te lange tijd nieuwe onlusten uitbreken. Er zijn wel regimewisselingen geweest, maar vervolgens is er niet zo heel veel veranderd. Mensen zijn nog net zo wanhopig als anderhalf jaar geleden. Het aantal zelfverbrandingen neemt ook weer toe. In dat klimaat is het niet ondenkbaar dat er een radicale, populistische leider opstaat die de macht grijpt. We hopen natuurlijk dat de democratisering doorzet, maar een autoritaire terugval is niet uit te sluiten. Dat hebben we in het verleden vaker gezien. Onderwijshervormingen Zeytun biedt een beperkt aantal studenten uit Nederland en het Midden-Oosten de mogelijkheid over hun wederzijdse vooroordelen heen te komen, vindt Aarts. We hebben natuurlijk niet de illusie dat je in twee keer tien dagen de vooroordelen weg kunt nemen, maar we kunnen er wel inbreuk op maken. Het zijn tien intensieve dagen met scherpe debatten, maar ook met veel informele contacten waarin studenten intieme zaken bespreken. Zo n uitwisseling biedt de mogelijkheid diepgaand contact te leggen met mensen uit een andere cultuur. Dat is een ervaring die je nooit meer vergeet. Dat hoor ik ook regelmatig van studenten. De uitwisselingen leveren een kleine bijdrage aan de grote omslag die nog moet plaatsvinden in de Arabische wereld. De bevolking moet onafhankelijk en kritisch leren denken en daarvoor moet het onderwijs van lagere school tot universiteit op de schop, yvonne van de meent 14 maart 2012 transfer

a c t u e e l Einde meeneembare studiebeurs in zicht? Foto: Rob Huibers/HH Advocaat-generaal Sharpston, die de rechters van het Europees Hof adviseert over deze kwestie, kan er in meegaan dat Nederland maatregelen neemt om de groep gegadigden te beperken. Maar net als de Europese Commissie, die Nederland heeft aangeklaagd bij het Hof, is zij van mening dat de 3-uit-6-eis discriminerend is. Nederlanders zullen over het algemeen gemakkelijker kunnen voldoen aan deze eis dan werknemers met een andere nationaliteit. Bovendien kan Nederland volgens haar niet uitleggen waarom juist deze maatregel geschikt is. En waarom bijvoorbeeld een korter verblijf in Nederland dan drie jaar als voorwaarde niet voldoet om het beoogde doel te bereiken. De voorwaarde dat een student drie van de voorafgaande zes jaar in Nederland moet hebben gewoond om in aanmerking te komen voor meeneembare studiefinanciering, druist in tegen het EU-recht. Dat stelt de advocaat-generaal die onlangs advies uitbracht over dit onderwerp aan het Europees Hof van Justitie. Een verbod van de 3-uit-6-eis zou de Nederlandse overheid jaarlijks 175 miljoen kosten. Financiële strop Het argument van Nederland dat de 3-uit-6-eis nodig is om de kosten binnen de perken te houden, kan op minder begrip rekenen bij de advocaat-generaal. Het schrappen van deze voorwaarde zou volgens Nederland een financiële strop van 175 miljoen euro per jaar betekenen. Nederland vindt deze extra last onredelijk en lijkt er volgens Sharpston van uit te gaan dat die de meeneembare studiefinanciering, zoals die nu bestaat, zou ondermijnen. Dat wil ze niet in twijfel trekken. Maar de advocaat-generaal merkt op dat de kosten blijkbaar wel aanvaardbaar zijn als kinderen van werknemers uit andere EU-landen een opleiding volgen in Nederland, in plaats van in het buitenland. Nederland maakt niet duidelijk waarom het in dat geval niet onredelijk is om de studiefinanciering te betalen. De 3-uit-6-eis moet misbruik van meeneembare studiefinanciering door studenten die geen band hebben met Nederland, voorkomen. Als deze voorwaarde niet gesteld wordt, zouden Nederlanders die al lange tijd in het buitenland wonen een beurs kunnen aanvragen voor hun studie daar. Omdat werknemers uit EU-lidstaten in principe in Nederland dezelfde sociale rechten hebben als Nederlandse werknemers, kunnen ook alle Europeanen die hier een baan hebben en hun kinderen aanspraak maken op meeneembare studiefinanciering. Door een verblijf in Nederland gedurende drie van de voorafgaande zes jaar als voorwaarde te stellen, wordt de groep gegadigden afgebakend. Nu de advocaat-generaal advies heeft uitgebracht gaan de rechters van het Europees Hof zich over de kwestie buigen. Nederland krijgt steun van onder meer Duitsland, Denemarken en Zweden, landen die ook een verblijfseis hebben verbonden aan meeneembare studiefinanciering. In Duitsland is dat drie jaar voor aanvang van de studie in het buitenland, in Denemarken en Zweden twee van de voorafgaande respectievelijk tien en vijf jaar. Ook die landen vrezen voor de gevolgen als het Europees Hof een negatieve uitspraak doet. De Europese Commissie is overigens voorstander van meeneembare studiebeurzen. annelieke slappendel transfer maart 2012 15

a c h t e r g r o n d 2 5 j a a r e r a s m u s p r o g r a m m a Tijd voor nieuwe stap: hele studie Een kwart eeuw Europese studentenuitwisseling via het Erasmusprogramma heeft de internationalisering op een veel hoger plan gebracht. Nu is het, volgens hogeronderwijsprominenten Sijbolt Noorda en Jo Ritzen, tijd voor een volgende stap: studenten moeten worden gestimuleerd om een hele opleiding in het buitenland te volgen. ec.europa.eu/education/erasmus NC-30-11-287-EN-C ERASMUS CHANGING LIVES OPENING MINDS for 25 YEARS 16 maart 2012 transfer

over de grens De afgelopen 25 jaar waren een zegetocht voor het Erasmusprogramma. Het Europese beurzenprogramma, waardoor studenten uit het hoger onderwijs vaak voor een halfjaar op uitwisseling kunnen naar een buitenlandse universiteit, heeft grote verdiensten. Waarschijnlijk gaat dit jaar de 3 miljoenste Erasmusstudent op reis. In Nederland komen sinds 2005 jaarlijks circa 7.000 Erasmusstudenten binnen, het aantal uitgaande Erasmusreizigers steeg de afgelopen zes jaar van 4.500 naar ruim 5.300. Niet alleen de cijfers zijn indrukwekkend. Het programma heeft enorm veel betekend voor internationalisering in het hoger onderwijs. Vóór Erasmus werd hieraan vaak maar weinig gedaan. Sinds de introductie in 1987 zijn dienstverlening en voorlichting op het gebied van internationalisering fors toegenomen, evenals de internationale mobiliteit en het aantal grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden. Toch moet het programma, waaraan in de periode 2007 2013 in totaal 7 miljard euro wordt besteed, volgens kenners grondig op de schop. Het is tijd voor een volgende stap, zegt Sijbolt Noorda, voorzitter van de universiteitenvereniging VSNU. Dat vindt ook oud-onderwijsminister Jo Ritzen, tot voor kort collegevoorzitter van de Universiteit Maastricht. Noorda en Ritzen willen dat een deel van de Erasmusgelden naar diplomamobiliteit gaat, dat wil zeggen naar studenten die een hele bachelor- of masterstudie in het buitenland volgen. Academisch toerisme Alles is nu gericht op een kort verblijf, academisch toerisme, zegt Noorda. Terwijl we in Europa juist diplomamobiliteit willen stimuleren. Noorda denkt aan een systeem waarbij universiteiten degelijke internationale programma s aanbieden. Zo zijn ze aantrekkelijk voor buitenlandse studenten en beantwoorden ze aan de criteria voor de international classroom. Om een en ander voor de studenten ook financieel aantrekkelijk te maken, moet er volgens de VSNUvoorman een beurs komen, waarmee studenten hun Erasmus is een succesverhaal dat niet over de houdbaarheidsdatum heen is collegegeld kunnen betalen en in hun onderhoud kunnen voorzien. Dan wordt het eenvoudiger om langer in het buitenland te studeren. Het voorstel van Noorda en Ritzen gaat ver. Momenteel betalen Erasmusstudenten collegegeld aan de instelling waarvandaan ze naar het buitenland vertrekken. Daardoor lijden de thuisinstellingen financieel niet onder een tijdelijk vertrek van een student. Studenten die een hele studie in het buitenland volgen, schrijven zich in bij een buitenlandse instelling; ze betalen dus niets aan een Nederlandse universiteit of hogeschool. Als veel studenten straks hun heil over de grens zoeken, zullen instellingen dat in hun portemonnee voelen. Erasmus 3.0 Ritzen meent dat een diplomaprogramma gezonde concurrentie tussen hogeronderwijsinstellingen in de hand werkt. Dan gaan universiteiten echt hun best doen om studenten aan te trekken, omdat ze anders minder inkomsten hebben. Dat komt de kwaliteit ten goede, laat hij weten vanuit Berlijn, waar hij met politici en diplomaten heeft gesproken over het plan om liever diplomamobiliteit dan korte uitwisselingen te stimuleren. Ritzen reist momenteel Europa rond om betrokkenen persoonlijk te overtuigen van het belang van Erasmus 3.0, zoals hij dat plan noemt. In zijn agenda staan al afspraken met de onderwijsministers van Spanje, Frankrijk, Oostenrijk en Denemarken en met de Nederlandse staatssecretaris Halbe Zijlstra. Worden arme universiteiten niet de dupe van Erasmus 3.0, doordat ze minder goede cursussen kunnen aanbieden, daardoor weinig buitenlandse studenten zullen trekken, en daarmee dus minder inkomsten zullen genereren? Om dat te voorkomen stel ik voor dat die universiteiten geld krijgen uit het Europese cohesiefonds dat is bedoeld om regio s met een achterstand financieel te ondersteunen, zegt Ritzen. Daarmee kunnen deze instellingen hun onderwijsniveau verhogen en aantrekkelijker worden voor studenten. De oud-minister denkt bijvoorbeeld aan universiteiten in Oost-Europa. Ritzen wil een pilot starten met ongeveer 700 miljoen euro op het totaal van 19 miljard dat de transfer maart 2012 17

Europese Commissie in de periode 2014 2020 wil besteden aan een nieuw onderwijsprogramma. Dat programma gaat Erasmus for all heten. Ritzen wil dat Erasmus 3.0 er deel van gaat uitmaken. Overigens is nog onduidelijk of de lidstaten en het Europees parlement met de gewenste 19 miljard euro instemmen. Nederland bijvoorbeeld heeft al aangegeven minder geld te willen spenderen. Koesteren Erasmus for all had een nieuwe stap moeten zijn, maar heeft een duf gehalte; het is niet vernieuwend, zegt Ritzen. Onder Erasmus for all worden onder meer bestaande onderwijsprogramma s, zoals Leven Lang Leren, samengebracht. Er blijft geld beschikbaar voor studentenuitwisseling. Het nieuwe programma bevat verder een garantiefonds dat het voor ongeveer 330.000 studenten makkelijker moet maken geld te lenen voor een opleiding in het buitenland. Dat is natuurlijk een veel te kleine stap, vindt Ritzen. Want dat is geen beurs. De plannen van Ritzen en Noorda vallen niet overal in goede aarde. Momenteel is het heel makkelijk voor studenten om een semester naar het buitenland te gaan. Dat moeten we koesteren, zegt Chris van den Borne, hoofd international office van Saxion Hogeschool. Hij denkt dat er voor diplomamobiliteit minder animo is. Ook Allan Päll, voorzitter van de European Student Union, prijst de laagdrempeligheid van Erasmus en is bang dat die zal worden aangetast door de 3.0 versie. De laagdrempeligheid is de afgelopen 25 jaar zeker een van de succesfactoren van Erasmus geweest. Toch moeten instellingen ook in het huidige programma aan de nodige voorwaarden voldoen. Zo kan een student alleen op uitwisseling als twee instellingen een contract hebben. Instellingen zoeken partners van hetzelfde niveau via het Erasmus University Charter een certificaat voor deelname aan Erasmusmobiliteit. De kans dat een Nederlandse hogeschool een contract sluit met een prestigieuze instelling als de Engelse Oxford University is heel klein. Complex proces In elk contract wordt verder de intentie uitgesproken om een gelijkwaardige samenwerking aan te gaan. Dat wil zeggen dat het aantal uitwisselingsstudenten aan beide kanten idealiter ongeveer gelijk is. Partnerinstellingen vinden is een complex en dynamisch proces, zegt Peter van Bragt, senior beleids adviseur internationalisering van Avans Hogeschool. En Erasmus kent meer complexe kanten. Zo worden studiepunten die tijdens de uitwisseling zijn behaald, terug in het thuisland nog steeds niet altijd erkend. Volgens ESU-voorman Päll krijgt een kwart van alle Erasmusstudenten met dit probleem te maken. Dat is veel te veel. Een ander heikel punt is het verschil in populariteit tussen de bestemmingslanden. Zo willen veel Europese studenten naar Engeland, maar blijven de Britten zelf vooral op hun eiland. Ook staan studenten uit Oost-Europa en Turkije in de rij voor West-Europese instellingen, maar gaan bijvoorbeeld Nederlandse studenten liever naar landen als Spanje. Van den Borne benadrukt dat instellingen daarom ook niet alle uitwisselingen op een weegschaal leggen. Een uitwisselingsverdrag kan er ook toe leiden dat onze docenten gaan samenwerken met collega s van een buitenlandse universiteit. Van Bragt vult aan: Zelfs als de uitwisseling uit balans is, kan het contact toch waardevol zijn. Boos Päll, Van Bragt en Van den Borne zien graag dat het Erasmusprogramma wordt voortgezet en uitgebreid. En niet dat meer geld voor diplomamobiliteit het budget van het huidige Erasmusprogramma inperkt. Erasmus is een succesverhaal dat niet over de houdbaarheidsdatum heen is. Het verhoogt de arbeidskansen van afgestudeerden aantoonbaar, zegt Van Bragt. Van den Borne vult aan: Terwijl Erasmus niet eens is opgezet om de carrière van studenten te verbeteren. De Europese Commissie wilde de Europese eenwording ermee stimuleren. Dat gedachte goed was nog nooit zo actueel. Noorda en Ritzen houden goede hoop dat hun plannen worden aangenomen. Noorda wijst erop dat een nieuw programma geleidelijk moet worden gepresenteerd. Ritzen doet daarvoor al een voorstel. Hij pleit voor beurzen voor 10.000 diplomastudenten in 2014, oplopend naar 60.000 in 2019. In 2017 moet een tussentijdse evaluatie worden gehouden. De oud-onderwijsminister schat de kans hoog in dat Erasmus 3.0 erdoor komt in 2014. Ik merk dat het Europees parlement boos is over Erasmus for all. Men vindt het meer van hetzelfde. Daarin hebben ze volkomen gelijk. Met Erasmus 3.0 kunnen we echt verandering bewerkstelligen. Ik doe er alles aan om dat voor elkaar te krijgen. robert visscher Het Erasmusprogramma viert dit jaar zijn 25-jarig jubileum. Op 9 mei, de dag van Europa, houdt de Europese Commissie een grote Anniversary Conference in Kopenhagen. Het Nationaal Agentschap Leven Lang Leren organiseert begin juni een conferentie in Rotterdam om het zilveren jubileum te vieren. 18 maart 2012 transfer

o p c o l l e g e b i j... l o u i s e v a n w e e r d e n Wij bieden internationaal geschoold talent Docenten vervullen een sleutelrol in het proces om het hoger onderwijs internationaler te maken. In deze rubriek vertellen zij wat ze op dat gebied ondernemen. Louise van Weerden, lector internationale handel voor het mkb bij Saxion, koppelt talentvolle studenten aan internationaal opererende bedrijven in Oost-Nederland. Foto: Jan Luursema Louise van Weerden is eigenlijk de vleesgeworden internationalisering. Na studies in Nederland en Canada werkte zij in New York voor de Verenigde Naties; in Tokio deed ze onderzoek naar Westerse en Japanse managementstijlen. Terug in Nederland begon ze een exportadviesbureau. Sinds 2002 is Van Weerden lector internationale handel voor het midden- en klein bedrijf, eerst bij de Hogeschool Arnhem en Nijmegen, sinds 2010 bij Saxion. In mijn werk als lector probeer ik altijd de afstand tussen onderzoek, onderwijs en de internationale beroepspraktijk te verkleinen, legt ze uit. Het projectbureau Saxion Export Center is hierbij een belangrijk vehikel. Bij dit initiatief koppelen we talentvolle vierdejaarsstudenten van de internationale bedrijfsopleidingen direct aan internationaal opererende bedrijven in Oost-Nederland. Vast dienstverband Studenten die bij het Saxion Export Center door de selectie komen, krijgen een halfjaar om bij een bedrijf af te studeren op een internationaal vraagstuk. Daarna krijgen zij een tweede halfjaar de tijd om als exporttrainee bij datzelfde bedrijf de uitkomsten van hun eigen onderzoek te implementeren. Het bedrijf kan zo een jaar lang beschikken over een high potential die zich committeert aan een internationaal vraagstuk. In de praktijk mondt dat vaak uit in een vast dienstverband. Naast een vergoeding voor de student/trainee in kwestie betalen de bedrijven een eenmalige bijdrage aan het Saxion Export Center. Daarmee wordt het selectieproces gefaciliteerd, maar ook de begeleiding. Van Weerden: Tijdens het afstuderen worden de studenten begeleid door een Saxion-docent. De begeleiding in de fase daarna wordt gedaan door exportmanagers. Dat zijn externen uit de dagelijkse exportpraktijk. Zij helpen theorie te vertalen in praktijk. Daarbij is zowel de trainee als het bedrijf gebaat. Het Saxion Export Center is bedoeld om internationaal ondernemerschap in de regio Oost-Nederland te bevorderen. Dat omvat meer dan alleen het internationaliseren van Nederlandse studenten, benadrukt Van Weerden. Tweederde van de studenten die het programma tot nu toe hebben doorlopen, is buitenlands. Als een student zijn talen spreekt, de gewenste regio s kent en over de juiste vaardigheden beschikt, dan is hij voor een internationaal opererend bedrijf een aantrekkelijke kandidaat. Het lectoraat bij Saxion heeft veel aan de duurzame relaties die worden opgebouwd met bedrijven, zegt Van Weerden. We doen veel kennis uit de praktijk op. Die kan leiden tot nieuw toegepast onderzoek. Maar we gebruiken die kennis ook om onze studenten iedere keer weer beter voor te bereiden op de eisen die de internationale beroepspraktijk stelt. Het mkb heeft veel behoefte aan internationaal geschoold talent. Dat bieden wij. rob burkhard transfer maart 2012 19

a c h t e r g r o n d De campus van de universiteit van Berkeley in Californië. Foto: Contrasto / Hollandse Hoogte e u r o p e e s v r i j v e r k e e r v e r s u s a m e r i k a a n s e t a r i e f m u r e n In de VS betaalt een buurstudent drie keer zo veel Een EU-student die in Nederland neerstrijkt, kost de belastingbetaler zo n 6.000 euro. Want een Nederlandse universiteit mag studenten uit buurlanden geen kostendekkend collegegeld in rekening brengen. In de Verenigde Staten is dat juist gebruikelijk. Daar betalen out-of-state studenten twee tot drie keer zoveel als de eigen inwoners. Biedt de Amerikaanse aanpak een oplossing voor de scheefgroei in de Europese studentenmobiliteit? 20 maart 2012 transfer