Gemeente van Jezus Messias (Jesaja 2: 1-5) Een warm welkom aan allen die uitzien naar de komst van de Messias. De geboorte van het Christus kind. Voel je thuis, allen die verlangen naar het licht van de Messias, opdat het donker zal wijken; de nacht van de angst teniet zal worden gedaan. Vandaag vieren we eerste advent. De eerste stap op weg naar de geboorte van de Messias: het begin van werkelijke vrede op aarde. De geboorte van een kind in Bethlehem als start van een diepgaande verzoening tussen de volken, landen en bevolkingsgroepen. Ik vraag me echter in alle oprechtheid af, of de mens ooit verder is gekomen, dan dit eerste begin. De grote thema s als: vrede, verzoening, gelijkheid, eerlijke verdeling van welvaart, duurzame omgang met het milieu, ze staan nog steeds op de agenda. Niet omdat ze gerealiseerd zijn, maar verder weg dan ooit. Bij het gebouw van de Verenigde naties in New York staat een beeld dat gemaakt is door Russische kunstenaar Wutschetisch. Een stoere man met sterke spieren houdt een hamer in de lucht. Klaar om een klap uit te delen op een stalen zwaard. De punt van het zwaard heeft hij al met een paar gemikte slagen breed gemaakt en gekromd. Wie goed kijkt ziet het begin van een ploeg. Een meedogenloos wapen wordt van zijn kracht ontdaan. De breedgeschouderde man transformeert een werktuig om te doden in een werktuig dat leven creëert. Het beeld straalt vitaliteit, snelheid en energie uit. Het kwaad wordt onverbiddelijk teniet gedaan. Zwaarden worden omgesmeed tot ploegscharen. Knap werk van deze atleet. Echt een superhero. Mij ontbreekt het aan kracht. Ik ontbeer dergelijke spieren. Sterk ben ik nooit geweest. Ik heb verre de gestalte van een bodybilder. De spierbundels van deze afgod vol testoteron bezit ik niet. Helaas. Voor mij geen olympische medailles. Niet alleen ben ik niet sterk genoeg om als een volleerde smid een zwaard om te smeden tot een ploeg, ik geloof er eerlijk gezegd niet zo meer in. De droom van Jesaja is weliswaar schitterend. Geen volk zal nog het zwaard trekken tegen een ander volk. Geen mens zal meer weten wat oorlog is. Mooie woorden. Geen oorlog, geen haat, geen angst, geen terreur, geen bedreiging, geen haat mail, geen populisme. Fantastisch. Echt advent. Uitzien naar vrede. Ik denk eerlijk gezegd niet dat deze droom zo maar werkelijkheid gaat worden. Ik ben wat dat betreft nogal pessimistisch. Of beter nog: realistisch.
De polariserende taal van de nieuw gekozen president van Amerika is weinig vredevol. Amerika moet weer groot worden door miljoenen illegalen het land uit te zetten. Om de witte ontevreden blanke man weer aan het werk te krijgen wordt een muur om het beloofde land gebouwd. Moslims worden gedemoniseerd en latino s weggezet als parasieten. Er worden zondebokken gezocht voor de grote werkloosheid onder de blanke Amerikanen. Eigen volk eerst. Waar hebben we dit eerder gehoord? De nieuwe man in het witte huis lijkt eerder ploegen tot zwaarden om te smeden dan andersom. Natuurlijk zijn het nog maar woorden. En veel harde woorden is deze eerste man van Amerika nu hij is gekozen aan het verzachten. De woorden van Trump zijn tot nu toe alleen nog maar bedreigingen naar homoseksuelen, illegale Mexicanen, werklozen zwarten en linkse intellectuelen. Maar gaat taal, het woord, niet aan handelen vooraf? In de jaren dertig werd de leider van de Duitse NSDAP democratisch gekozen tot kanselier. Deze Führer bleek geenszins een paljas, maar werd de aanstichter van haat en een ongekende vernietiging van miljoenen onschuldige mensen. Ook deze leider zwakte toen hij eenmaal tot kanselier gekozen was eerdere woorden af. Maar het bleek ijdele hoop. Laten we niet naïef zijn. Niets is onmogelijk. In haar column in Trouw schrijft Leonie Breebaart: Trump is geen Hitler, hij lijkt beslist niet van plan een heel volk uit te moorden. Maar dreigen is wel een manier van handelen die de grens naar geweld al is overgestoken. Dit ben ik met haar eens. Ideeën zijn niet onschuldig. Woorden niet alleen maar woorden. Uit de geschiedenis is gebleken dat ze een voedingsbodem voor geweld, haat en onderdrukking kunnen zijn. Sinds de opkomst van het fascisme zijn woorden als volk, natie, blut und boden, vals geworden. Ik ben op mijn hoede! Ik maak me zorgen om een wereld die steeds verder polariseert. Extreem rechts groeit in bijna alle Europese landen. Ook in ons land verstikt het populisme ieder zinnig debat. Vrede verzoening, lijken verder weg dan ooit. We kunnen als christelijke kerk wel uit blijven zien naar het kerstkind, maar of dit vrede zal brengen? Dat koninkrijk van u, wordt dat nog wat? Vroeg Gerard Reve zich al af. Werkelijk geloven dat zwaarden worden omgesmeed tot ploegen, haat tot verzoening, oorlog tot vrede het valt me zwaar. Het lijkt allemaal wel erg naïef.
Wellicht bederf ik vanochtend een beetje uw adventsgevoel. Heeft u behoefte aan een paar opbeurende woorden. Maar ik wil ook, of juist, vanaf de kansel wel eerlijk zijn. Liever ben ik de partyclasher op het Kerstfeest, dan dat ik een mooi praatje hou en onrust achter schone woorden verberg. Als kerk, als gemeente van Christus, als predikant hebben we de taak de tekenen van de tijd te verstaan. Te duiden wat er om ons heen gebeurt. De steeds hardere taal in de media, de grove woorden in de mond van politici, de groei van het wij zij denken, stemt me allerminst vrolijk. Ik ben er niet gerust op wat de toekomst brenge moge. Geloven, Christus navolgen is voortdurend waakzaam zijn. Waar het visioen verdwijnt, verloedert het volk. Eén ding weet ik zeker: de God van Israël, wil dat we zorg dragen voor de wees, weduwe en vreemdeling. De aarde is niet van de mens, van ons, van een volk, maar van God. Deze aarde is ons geschonken om er iets goeds mee te gaan doen, iets moois van de te maken voor ieder mens. De genade, de liefde van God is onbegrensd. Daar is geen muur om gebouwd. Laten wij als mensen dan ook geen muren bouwen. God wil ons juist in relatie brengen met de ander, niet dat mensen tegenover elkaar gaan staan. Je vraagt je af: heeft de kerk wat te bieden tegen de opmars van het populisme? Is het mogelijk de opkomst van extreem rechts te stuiten? Kan de gemeente van Christus de roep om het eigen volk eerst te steunen en de rest maar te laten creperen doen verstommen? De gemeente heeft, godzijdank, geen macht. We zijn factor met invloed. Ook zijn we divers en verdeeld. Hoe het tij te keren? De gemeente van Christus heeft niet meer en niet minder dan het Woord. Wij leven vanuit verhalen uit Eerste en Tweede Testament die ons helpen de kwade machten te ontmaskeren. We zijn geroepen om vanuit Christus de kwetsbare ander niet te negeren. De angst in het gelaat van de ander is mijn angst, de pijn in de ogen van de toevallige voorbijganger is mijn pijn. Het gelaat van de mens zonder land, status en welzijn is, met de woorden van Levinas, een appelerend bevel. De gemeente van Christus is geroepen tot lezen en herlezen, om te duiden wat geschiedt. Geroepen tot gesprek met ieder medemens. Te bidden en te waken. Worden daarmee wapens tot ploegscharen omgesmeed? Het lijkt niet veel, lezen en bidden, wellicht is het voldoende.
Wanneer we als gemeente van Christus grenzeloos gaan denken, is er een wereld te winnen. Gemakkelijk zal het echter niet zijn. Het visioen van Jesaja is niet één, twee drie werkelijkheid. Ik geloof niet in een makkelijke weg. Even Kerst vieren, en dan wordt het vrede. Henriëtte Roland Holst dicht: De zachte krachten zullen zeker winnen in 't eind - dit hoor ik als een innig fluistren in mij Voor de gemeente van Christus zijn het de zachte krachten die stand zullen houden en een omkeer teweeg kunnen brengen. In november 1982 wordt een kleine kopie van het beeld van Wutchetisch geplaatst in de Nicolakirche in Leipzig tijdens het politieke avondgebed op maandag. Sindsdien wordt dit beeld van het omsmeden van zwaarden tot ploegen het symbool voor het kerkelijk verzet tegen de dictatuur van de DDR. Sinds die tijd wordt er iedere maandagavond een avondwake gehouden in deze kerk. Er wordt gebeden om vrede en de tekst van Jesaja 2: 1-5 steeds weer herlezen. De stasi is iedere keer aanwezig, maar tegen een gebed om vrede kunnen ze niets doen. Er is immers vrijheid van godsdienst. Zelfs inde DDR. De eerste jaren zijn er slechts een tiental mensen aanwezig bij het avondgebed in de Nicolaikirche. Plotseling groeit het aantal deelnemers. Eind 1989 is de kerk te klein en staan er duizenden mensen buiten. U kent het vervolg. Op 9 oktober 1989 verzamelen 70.000 mensen zich in de binnenstad in Leipzig. Na het avondgebed komt de massa in beweging. Men scandeert: Geen geweld. Tijdens de mars wordt gebeden en gezongen. Een maand later valt de muur. De zachte krachten hebben gewonnen. Dat deze geschiedenis ons geloof mag schenken, tegen beter weten in, dat Gods liefde het laatste woord zal spreken. Of in de woorden van Henriëtte: Dit is het zeekre weten: naar volmaakte Liefde stijgt alles mee. Moge het zo zijn. Jeroen Jeroense, 24 november 2016
III De zachte krachten zullen zeker winnen in 't eind - dit hoor ik als een innig fluistren in mij: zo 't zweeg zou alle licht verduistren alle warmte zou verstarren van binnen. De machten die de liefde nog omkluistren zal zij, allengs voortschrijdend, overwinnen, dan kan de grote zaligheid beginnen die w'als onze harten aandachtig luistren in alle tederheden ruisen horen als in kleine schelpen de grote zee. Liefde is de zin van 't leven der planeten, en mense' en diere'. Er is niets wat kan storen 't stijgen tot haar. Dit is het zeekre weten: naar volmaakte Liefde stijgt alles mee. Henriëtte Roland Holst-van der Schalk (1869-1952) Uit: Verzonken grenzen (1918) Uitgever: W.L.& J. Brusse, Rotterdam
Beeld Wutchewitsch New York, gebouw Verenigde Naties