Kort erfgoednieuws Cultuurgoederen in monumenten Catheline Metdepenninghen Erfgoedconsulent Studiedag Zorgen voor morgen? Valorisatie en nevenbestemming van religieus erfgoed CRKC 26 april 2016 & 28 april 2016
Inhoud Cultuurgoederen in beschermingsbesluiten Definitie cultuurgoederen volgens onroerenderfgoedbesluit Vraag 1: aanwezig op moment van bescherming? Vraag 2: juridische basis Vraag 3: Beantwoordt het roerend goed aan de definitie cultuurgoederen van het onroerend erfgoedbesluit? Toelating premies Richtlijn
CULTUURGOEDEREN IN BESCHERMINGSBESLUITEN Sinds 1 januari 2015: Onroerenderfgoeddecreet (2013) en besluit (2014) van kracht In nieuwe beschermingsbesluiten moeten cultuurgoederen om mee beschermd te zijn, uitdrukkelijk opgenomen zijn in een lijst van cultuurgoederen bij het beschermingsbesluit. Oude beschermingen van vóór 1 januari 2015 behouden hun rechtskracht. Dus wat onder de oude regelgeving beschermd is, inclusief cultuurgoederen, blijft beschermd. Rechtsgevolgen van het Onroerenderfgoeddecreet en -besluit zijn hierop van toepassing.
DEFINITIE VAN CULTUURGOEDEREN VOLGENS ONROERENDERFGOEDBESLUIT (2014) roerende goederen, die omwille van hun erfgoedwaarde van algemeen belang zijn, waarvan het samen voorkomen met het gebouw een bijzondere waarde heeft en die ofwel ontworpen zijn voor of vervaardigd met het beschermd goed ofwel gerelateerd aan de functie van het beschermd goed en waarvoor de historische verbondenheid met het beschermd goed kan aangetoond worden. Voor beschermde onroerende goederen in eigendom van privépersonen of -vennootschappen moeten cultuurgoederen opgenomen zijn in een beschermingsbesluit of een goedgekeurd beheersplan of er moet voorheen voor het beheer ervan een premie verleend zijn opdat ze als cultuurgoederen beschouwd kunnen worden.
vraag 1: Was het roerend goed aanwezig in het monument op het moment van de bescherming? Nee, niet beschermd Ja, mogelijk mee beschermd, verder onderzoek nodig
vraag 2: Wat is de juridische basis om een roerend goed deel te laten uitmaken van de bescherming als monument? 2 Concepten: 1. Onroerend door bestemming (uit burgerlijk wetboek) 2. Integrerend deel uitmakend van (onroerenderfgoedregelgeving) Wetgeving Wet van 1931 Decreet van 1976 (tot 1999)* Decreet van 1976 (vanaf 1999)* Decreet van 1976 (vanaf 2009)** Onroerenderfgoeddecreet van 2013 Toegepast concept Onroerend door bestemming (impliciet) Onroerend door bestemming (expliciet) Integrerend deel uitmakend van EN onroerend door bestemming (impliciet) Integrerend deel uitmakend van Integrerend deel uitmakend van *Decreetwijziging van 1998 **intern beleidskader voor het beoordelen van cultuurgoederen
A. Interieurelementen onroerend door aard : geen cultuurgoederen Cultuurgoed = een roerend goed Interieurelementen die onroerend door aard zijn = geen cultuurgoed. Wat als onroerend door aard wordt beschouwd, is bepaald in het Burgerlijk Wetboek. Veel interieurelementen zijn vast verbonden met het monument en kunnen niet zonder breekwerk verwijderd worden. Ze zijn automatisch mee beschermd.
A. Interieurelementen onroerend door aard : geen cultuurgoederen Bijvoorbeeld lambriseringen, glasramen, plafonddecoraties, maar ook monumentale altaren, biechtstoelen, orgels, wanddecoratie die verankerd is aan de muur, het plafond of de vloer, Sint-Bernardusabdij Bornem: MB 20-01-1998 beschermd als monument
B. Roerende goederen onroerend door bestemming kunnen cultuurgoederen zijn Volgens Burgerlijk Wetboek: Roerende goederen onroerend door bestemming als de eigenaar de bedoeling had om ze blijvend te verbinden met het onroerend goed. Zowel het roerend als het onroerend goed moeten in dat geval tot dezelfde eigenaar behoren. Men kan daarvan uitgaan als de eigenaar van het onroerend goed het roerend goed onbetwist en onafgebroken als eigenaar bezit.
Drie vormen van roerende goederen die onroerend zijn door bestemming: 1. Onroerend door ornamentele bestemming 2. Onroerend door (wils)bestemming 3. Onroerend door economische bestemming
1. Onroerend door ornamentele bestemming = VORM VAN MATERIËLE INTEGRATIE voorbeelden: een schilderij opgenomen in een lambrisering of in een altaar, een beeld in of op een speciaal daarvoor gemaakte nis of sokkel. Die roerende goederen moeten niet nagelvast bevestigd zijn. BEWIJSSTUKKEN: ontwerptekening, oorspronkelijk plan, historische foto moment bescherming, actuele foto Sint-Jacobskerk, Antwerpen MB 25-03-1938 Madonna met kind P.P. Rubens JA MOTIVATIE: deel van ontwerp van het bestaande altaar.
1. Onroerend door ornamentele bestemming = VORM VAN MATERIËLE INTEGRATIE OLV ter Potterie, Brugge MB 16-12-1991 SCHRIJN ZALIGE IDESBALDUS JA - MOTIVATIE: geplaatst in daarvoor ontworpen nis
2. Onroerend door (wils)bestemming = DOOR WILSBESCHIKKING VAN EIGENAAR IS ROEREND GOED VERBONDEN AAN ONROEREND GOED voorbeelden: schenkingen of schenking waarin erflater bepaalt dat roerend goed in onroerend goed moet blijven. Ook bestelling of afbeelding van schenker op roerend goed BEWIJSSTUKKEN: schenkingsakte, testament, archiefstuk dat dit aantoont, Sint-Pieterskerk, Leuven KB 19-04-1937 De marteling van de heilige Erasmus JA - MOTIVATIE: het broederschap bestelde het werk voor één van de kapellen. Bevindt zich nog steeds op oorspronkelijke plaats
2. Onroerend door (wils)bestemming = DOOR WILSBESCHIKKING VAN EIGENAAR IS ROEREND GOED VERBONDEN AAN ONROEREND GOED Grootseminarie, Brugge KB 28-05-1962 Grisailleschilderijen JA - MOTIVATIE: testament van de laatste monnik van de Duinenabdij. Reeks gestart in 1480 (als kastdeuren van bibliotheek) voor abdij in Koksijde, overgebracht naar Brugge in 1627, reeks verder gezet tot 1833
3. Onroerend door economische bestemming = HET ONROEREND GOED IS INGERICHT EN VOORZIEN VAN ROERENDE GOEDEREN VOOR DE EXPLOITATIE VAN HET GEBOUW FUNCTIE DIENT VERMELD IN HET BESCHERMINGSBESLUIT EN DIENT AAN DE GRONDSLAG TE LIGGEN VAN DE BESCHERMING (= deel van de erfgoedwaarden) BV: Industrieel-archeologische waarde => alaam, machines // Volkskundige waarde => devotionalia Voor KERKEN: liturgische roerende goederen zijn niet gevat door de economische bestemming (dus geen kazuifels, misboeken, liedboeken, kelken, monstransen )
C. Integrerend deel uitmakend uit VANAF 1999 TOT 2009 (MONUMENTENDECREET) Deze definitie trad in werking op 5 februari 1999 en luidt als volgt: een monument wordt beschermd met inbegrip van de cultuurgoederen die er integrerend deel van uitmaken, inzonderheid de bijhorende uitrusting en de decoratieve elementen. Interpreteerde het begrip cultuurgoed ruim: kunstbezit, schilderijen, prenten, beelden, archieven, toestellen, machines, meubilair, textielen, decoratieve elementen en installaties worden tot de bijhorende uitrusting van een monument geacht. MAAR: de cultuurgoederen moeten een onverbreekbare band met de erfgoedwaarden hebben die aan de grondslag liggen van de bescherming
C. Integrerend deel uitmakend uit VANAF 2009 (MONUMENTENDECREET) intern beleidskader: 2 inhoudelijke indicatoren om een roerend goed op te nemen in de bescherming: -totaalconcept: cultuurgoederen samen ontwerpen/ vervaardigd met en voor het gebouw dat totaalconcept is aantoonbaar -Cultuurgoederen met intrinsieke erfgoedwaarde en verbondenheid met onroerend goed: - Gemotiveerd op basis van de erfgoedwaarde van het monument - Historische verbondenheid kan aangetoond worden - Cultuurgoederen die deel uitmaken van het levenswerk van een belangrijk persoon. Het leven en werken van die persoon liggen aan de grondslag van de bescherming van het monument. + Expliciet vermelden in MB of in bijlage bij MB Alle andere roerende goederen komen niet in aanmerking om opgenomen te worden in de bescherming
C. Integrerend deel uitmakend uit Sint-Pauluskerk - Galmaarden MB: 01/12/2015 Deel van de inboedel van de kerk mee beschermd. MOTIVATIE: volkskundige waarde met Maria-devotie en devotie van Sint-Paulus. Calvariekruis herinnert aan traditie van herdenking van de doden waarvoor geen grafteken is opgericht op het kerkhof
C. Integrerend deel uitmakend uit VANAF 2016 (Onroerenderfgoeddecreet van 2013) Cf. definitie cultuurgoed
Vraag 3: Beantwoordt het roerend goed aan de definitie van cultuurgoed uit het Onroerenderfgoedbesluit? Definitie cultuurgoederen: Artikel 2. 8 Onroerenderfgoedbesluit: EEN ROEREND GOED MOET AAN 3 VOORWAARDEN VOLDOEN OM ALS CULTUURGOED GEDEFINEERD TE KUNNEN WORDEN: 1. Het moet gaan om een roerend goed dat omwille van de versterking van de erfgoedwaarde van het monument van algemeen belang is 2.Het samen voorkomen met het gebouw heeft een bijzondere waarde omdat het : a. ofwel ontworpen is voor of vervaardigd met het beschermd goed b. ofwel gerelateerd is aan de functie van het beschermd goed 3.en waarvoor historische verbondenheid met het beschermd goed kan aangetoond worden. 4.+ Voor monumenten eigendom van privé-personen of vennootschappen: roerend goed moet in besluit of in beheersplan opgenomen zijn of er moet in het verleden premie voor verleend zijn. Een roerend goed voldoet aan 1 EN 2 (2a OF 2b) EN 3.
Criterium 1 Waardeversterkende band Er is een waardeversterkende band tussen het roerend goed en het monument. Die waarde wordt vermeld in het beschermingsbesluit en ligt aan de grondslag van de bescherming van het monument. Niet enkel de artistieke of historische waarde kan hiervoor gelden, het kan ook gaan om bijvoorbeeld de sociale, culturele, volkskundige of wetenschappelijke waarde. Als men het cultuurgoed wegneemt, vermindert de erfgoedwaarde van het gebouw.
Criterium 2 Samen voorkomen Het samen voorkomen van het roerend goed en het gebouw heeft een bijzondere waarde omdat het: ofwel ontworpen of vervaardigd is voor het gebouw, ofwel verbonden is aan de functie ervan.
Criterium 3 Historische verbondenheid Er is een historische verbondenheid met het monument. De historische verbondenheid houdt in de eerste plaats in dat het roerend goed aanwezig is in het monument op het ogenblik van de bescherming en dat het al geruime tijd verbonden is met dit monument. Er wordt hier geen bepaalde tijdspanne vooropgesteld omdat dit heel afhankelijk is van het monument en cultuurgoed in kwestie.
TOELATING PREMIES Maken de cultuurgoederen deel uit van de bescherming, dan betekent dit het behoud in situ van deze cultuurgoederen. Ze mogen ook niet verplaatst of verwijderd worden uit de kerk bij een herbestemming. De belangrijkste rechtsgevolgen van een bescherming: actief- en passief behoudsbeginsel. Voor ingrepen aan een beschermd goed: vergunning of een toelating nodig. Er kan besproken worden hoe we de cultuurgoederen meenemen bij bv herbestemming (kunnen ze verplaatst worden, ergens opgeborgen,... mits toelating?). Recht op erfgoedpremies: beheersplan noodzakelijk. Meer informatie hierover vind je op de website van het agentschap Onroerend Erfgoed, cf. https://www.onroerenderfgoed.be/nl/beheer/beheersplannen https://www.onroerenderfgoed.be/nl/premies/erfgoedpremie/
RICHTLIJN Om na te gaan of de roerende goederen mee beschermd zijn, werd door het agentschap Onroerend Erfgoed een richtlijn met bijhorend stroomschema opgesteld. Er werd tevens een invulfiche gemaakt om de analyse van de cultuurgoederen te kunnen maken. U kunt deze documenten downloaden via onze website, cf. https://www.onroerenderfgoed.be/nl/bescherming/beschermdonroerend-erfgoed/cultuurgoederen-in-monumenten/
Contactadressen Hoofdzetel Agentschap Onroerend Erfgoed, Koning Albert II-laan 19, bus 5, 1210 Brussel Provinciale diensten: Onroerend Erfgoed Antwerpen antwerpen@onroerenderfgoed.be Onroerend Erfgoed Limburg limburg@onroerenderfgoed.be Onroerend Erfgoed Oost-Vlaanderen oost-vlaanderen@onroerenderfgoed.be Onroerend Erfgoed Vlaams-Brabant vlaams-brabant@onroerenderfgoed.be Onroerend Erfgoed West-Vlaanderen west-vlaanderen@onroerenderfgoed.be