OMTRENT DE BIJBEL VAN ANJOU

OMTRENT DE BIJBEL VAN ANJOU Een wetenschappelijk project van Illuminare Studiecentrum voor Middeleeuwse M K Kunst (K.U.Leuven) 2007-2011 2010

INHOUDSTAFEL 1. Vooraf 2. Publicaties Wetenschappelijke publicaties Joppe de boekenworm Reflecties Wandelgids 3. De Bijbel van Anjou in de media Kranten & tijdschriften Online TV & radio 4. Colloquium 5. Lezingen 6. Passie van de Stemmen 7. In beeld 8. Colofon

1 VOORAF Bijbel van Anjou - Napels 1340 - een koninklijk handschrift ontsluierd Een wetenschappelijk project van Illuminare Studiecentrum voor Middeleeuwse Kunst (K.U.Leuven) 2007-2011 De Bijbel van Anjou, met zijn schitterende minischilderijen en weelde aan zilverfolie en bladgoud, is een draagbaar museum. Erik Rinckhout - De Morgen Een boek van zevenhonderd jaar oud, en wij kunnen het nu even naar hartenlust bekijken, voordat de katernen weer worden samengebonden? Wat een luxe. Leen Huet - Knack In de donkere stilte van de Leuvense Universiteitsbibliotheek Maurits Sabbe rust de Bijbel van Anjou, een eerbiedwaardig en imposant handschrift, bijna 700 jaar oud, met een uitzonderlijke historische, culturele en kunsthistorische waarde. De Bijbel van Anjou is een krachtige getuige van de eens zo machtige Anjou-dynastie, de koningen van Napels en Sicilië. Tijdens de eerste helft van de veertiende eeuw werden grote delen van Zuiden Midden-Europa door deze familie bestuurd. Kunstenaars als Giotto, Simone Martini, Boccaccio en Petrarca werkten voor hen. Joanna van Anjou was na de voortijdige dood van haar vader in 1328, de enige erfgename van dit bloeiende koningshuis. In 1340 gaf haar grootvader, koning Robert van Napels aan de scriptor Iannutius de Matrice en aan de miniaturist Christophoro Orimina de opdracht om een grote prestigieuze bijbel te schrijven en te verluchten. Het manuscript was bedoeld als geschenk voor zijn kleindochter Joanna en haar Hongaarse verloofde Andreas.

Slechts uiterst weinig bevoorrechten konden in de loop van de eeuwen het kostbare handschrift doorbladeren. Van 17 september tot 5 december 2010 was de tentoonstelling Bijbel van Anjou - Napels 1340 - een koninklijk handschrift ontsluierd te zien in M van Leuven. Als afgeleide van het wetenschappelijk onderzoeksproject was de Bijbel er 11 weken in het echt te bewonderen. Ruim vijfendertigduizend bezoekers bezochten M en ontdekten er het veertiende-eeuwse document. Voor het eerst en meteen ook voor het laatst kon het publiek een selectie van de mooiste folio s van dichtbij bekijken. Met het oog op de conservatie en digitalisering is elk blad van het boek immers losgemaakt, zodat ze afzonderlijk konden worden getoond. Na de tentoonstelling in M van Leuven wordt het manuscript opnieuw ingebonden en opgeborgen in een kluis van de universiteit. Bijbel van Anjou - Napels 1340 - een koninklijk handschrift ontsluierd was op de eerste plaats een internationaal wetenschappelijk onderzoeks- en conservatieproject. Illuminare - Studiecentrum voor Middeleeuwse Kunst (K.U.Leuven) werkte samen met de Faculteit Godgeleerdheid (K.U.Leuven), het Tabularium (K.U.Leuven), het Digitaal Laboratorium Alamire (K.U.Leuven) en het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA-Brussel). Door bemiddeling van de Koning Boudewijnstichting financierde het Fonds Inbev-Baillet Latour de conservatie van de Bijbel. Het wetenschappelijk onderzoek werd gedragen door de Rogier van der Weydenleerstoel Paul & Dora Janssen (K.U.Leuven). Het project waar wetenschappers uit België, Nederland, Zwitserland, Italië, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten toe bijdroegen, bracht de ontstaansgeschiedenis en de conservatieproblemen van het handschrift nauwkeurig in kaart. Soms werd het manuscript gekoesterd in adellijke bibliotheken, maar op andere momenten geraakte het voor langere periodes in de vergetelheid in vochtige bewaarplaatsen. Folio s werden gedeeltelijk uitgeknipt, waterringen lieten sporen na op het gevoelige perkament, muizen knabbelden aan de randen. In de loop van zeven eeuwen werd het manuscript meerdere malen herbonden. De vroeg twintigste-eeuwse neogotische boekband zat veel te strak en maakte vernietigende plooien in het perkament. De geschiedenis van de opeenvolgende ingrepen getuigt van de wijze waarop de middeleeuwse codex de enorme afstand van meer dan een half millennium kon overbruggen. Met de nieuwste technieken werden de geheimen van de Bijbel van Anjou ontsluierd. Het perkament en de picturale lagen (inkten en tempera) werden op microniveau geconsolideerd. Elke folio werd gedigitaliseerd (www.bijbelvananjou.be). Het Anjou Bijbelproject combineert het eeuwenoude patrimonium met de actuele uitdagingen en de nieuwste technieken van de erfgoedzorg. De Bijbel van Anjou is op de eerste plaats van onschatbaar belang voor de studie van het cultureelmaatschappelijke leven in het middeleeuwse Zuid-Italië en voor de Italiaanse kunstgeschiedenis. De geschiedenis van het handschrift leest daarenboven als een spannende roman. Al in 1402 wordt de codex beschreven in de inventaris van Jean Duc de Berry (1340-1416), broer van de Franse koning Karel V en vermaard kunsten boekenliefhebber. Via de bisschop van Arras (Atrecht), Nicolaus Ruterius (1442-1509), komt het manuscript in het begin van de zestiende eeuw in het Atrechtcollege in Leuven terecht. Vanaf 1821 behoort het tot de collectie van het Grootseminarie van Mechelen. Sinds 1974 wordt het manuscript bewaard in de Maurits Sabbebibliotheek van de Faculteit Godgeleerdheid van de K.U.Leuven. Vanaf 10 maart 2008 is de Bijbel van Anjou erkend als Topstuk van de Vlaamse Gemeenschap. Leuven, 5 december 2010 Jan Van der Stock & Lieve Watteeuw Illuminare - Studiecentrum voor Middeleeuwse Kunst (K.U.Leuven) www.illuminare.be

2 PUBLICATIES 1. Wetenschappelijke publicaties 2. Joppe de boekenworm 3. Reflecties 4. Wandelgidsen

2.1 Wetenschappelijk publicaties Lieve Watteeuw en Jan Van der Stock (eds.), The Anjou Bible: A Royal Manuscript Revealed: Naples 1340, Corpus of Illuminated Manuscripts, vol. 18, Low Countries series, vol. 13, Documenta Libraria, vol. 39, Leuven (Peeters), 2010. Lieve Watteeuw en Jan Van der Stock, 'De Anjoubijbel. Een koninklijk handschrift ontsluierd', Faro. Tijdschrift over cultureel erfgoed, april 2010, p. 20-22. Lieve Watteeuw en Marina Van Bos, 'Analyses of the Anjou Bible', Medieval Colours Conference: Between Beauty and Meaning, Lissabon, Monte de Caparica, 10-11 september 2009. Lieve Watteeuw en Marina Van Bos, 'Research and Analyses of a 14 th century Illuminated Bible from Naples ', Choices in conservation: practice versus research, Graphic Document Working Group, Interim Meeting, 6-8 oktober, Kopenhagen, 2010, p. 73-76. Michele Maietti, L'Effigie di Nicola d' Alife e la Bibbia di Malines, Piedimonte Matese, 2010.

Lieve Watteeuw en Jan Van der Stock (eds.), The Anjou Bible: A Royal Manuscript Revealed: Naples 1340, Corpus of Illuminated Manuscripts, vol. 18, Low Countries series, vol. 13, Documenta Libraria, vol. 39, Leuven (Peeters), 2010.

Digitale ontsluiting van het handschrift In samenwerking met Alamire Digitaal Labo (ADL, K.U.Leuven) is de bijbel volledig gedigitaliseerd. Bruno Vandermeulen stond in voor de fotografie van het handschrift. Onder leiding van Dr. Lieve Watteeuw en Prof. Jan Van der Stock (Illuminare - Studiecentrum voor Middeleeuwse Kunst, K.U.Leuven) is de bijbel voorzien van de wetenschappelijke omkadering. Via de boekenviewer kunnen alle verluchte folio's online geconsulteerd worden. Met de zoomfunctie worden de kleinste detais ontsluierd. DIGITAAL LABO ALAMIRE Het Digitaal Labo Alamire is het hoogtechnologisch centrum voor digitale fotografie voor (muzikaal) erfgoed van de Alamire Foundation (K.U.Leuven, OE musicologie), dat gerealiseerd kon worden met steun van de Herculesstichting. Het centrum is uitgerust met de meest geavanceerde en actuele apparatuur (camera's, licht en lenzen) die toelaat om eeuwenoude bronnen - zowel handschriften als drukken - volgens de strengste normen en kwaliteitseisen te digitaliseren. De hieruit resulterende beelden vormen door hun weergaloze scherpte en onvergelijkelijke precisie het uitgangspunt voor een geheel nieuwe blik op het originele materiaal: zo kunnen multimediale installaties rond eeuwenoude bronnen gerealiseerd worden of virtuele tentoonstellingen die doorgaans onbereikbare boeken plots heel dicht bij de kijker brengen, maar ook de digitale restauratie van beschadigde handschriften of de detailstudie van muzieknotatie en miniaturen worden mogelijk. Dat een digitale versie van kostbaar en vaak kwetsbaar bronnenmateriaal ook de ontsluiting van unieke cultuurschatten voor een breed publiek toelaat, is een bijzonder waardevol aspect van de relevantie en de werking van het Digitaal Labo Alamire.De Alamire Foundation, Studiecentrum voor muziek in de Lage Landen positioneert zich met dit labo dan ook aan de top van het Europese musicologische onderzoeksveld, en tegelijk in de voorhoede van het digitale project dat de (inter)nationale kunsten cultuurwereld in steeds toenemende mate zal gaan doordringen.

DE ANJOU-BIJBEL VOOR DE LENS In samenwerking met Illuminare en naar aanleiding van de tentoonstelling in M benutte het Digitaal Labo Alamire de unieke gelegenheid om het volledig ontmantelde handschrift in volle glorie te fotograferen. In het kader van de restauratie zijn de folio s immers van de binding losgemaakt. Hierdoor kunnen de folio s vlak worden gelegd - zonder kromming of onscherpte naar de randen toe omwille van de binding - en volledig scherp gefotografeerd worden. Voor deze digitalisatie werd een digitale middenformaatcamera met een full frame sensor van 8984x6732 of 60,5 miljoen pixels gebruikt. Verder werd geopteerd voor een macrolens, geoptimaliseerd voor een digitale sensor met een vergrotingsfactor tot 1:1. Om doorheen het digitalisatieproces een consistente kleurtemperatuur te verzekeren, werden studioflitsen ingezet. Daarnaast werden softboxen gebruikt om zo weinig mogelijk contrast toe te laten, zodat de bladgouden versiering correct kon worden weergegeven. Als referentie lag er naaste elke folio een kleurkaart. De opnamen werden gemaakt in RAW-formaat zodat ze nadien bewerkt konden worden in functie van correcte kleur, contrast en scherpte. Zowel het RAWbestand als een TIF-versie worden beheerd in een Digital Asset Management systeem (Canto Cumulus) zodat onderzoekers er toegang toe hebben. De Bookviewer is te bekijken op: http://www.bijbelvananjou.be/deanjoubijbelonline http://www.anjoubible.be/thebibleonline http://www.bibledanjou.be/labibleonline

2.2 Joppe de boekenworm

2.3 Reflecties

2.4 Wandelgidsen

3 DE BIJBEL VAN ANJOU IN DE MEDIA 1. Kranten & tijdschriften Overzicht Artikels 2. Online Selectie online pers Selectie nationale weblogs Selectie internationale weblogs 3. Televisie & radio

1. Kranten & tijdschriften Overzicht 11 juni 2008 Reinier van Hove, 'Uniek Bijbelmanuscript krijgt opknapbeurt', Campuskrant, voorpagina en p. 2. April 2010 Lieve Watteeuw en Jan Van der Stock, 'De Anjoubijbel. Een koninklijk handschrift ontsluierd', Faro. Tijdschrift over cultureel erfgoed, april 2010, p. 20-22. Augustus 2010 'Bijbel van Anjou - Een koninklijk handschrift ontsluierd', Bulletin, p. 18. Jo Haerens, 'Bijbel van Anjou in Museum M van Leuven', Markant. Magazine van ondernemende vrouwen, p. 60. 11 augustus 2010 Joke Vandenbroucke, 'Bijbel van Anjou wordt eenmalig tentoongesteld in museum M', De Morgen, p. 31. Matthias Depoorter, 'Onbekend topstuk', Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, voorpagina en p. 29-31. 12 augustus 2010 Kirsten Bosmans, 'Tentoonstelling in M over 'Bijbel van Anjou', Het laatste Nieuws, p. 19. Stef Telen, 'Rijkelijk versierde bijbel, nieuwe blikvanger in M', Het Nieuwsblad, p. 24. September 2010 Albert Châtelet, 'La Bible d'anjou à Louvain', Art de l'enluminure, p. 64-65. Eric Claes, 'De Bijbel van Anjou voor het eerst maar ook voor het laatst te zien', Handelen. Leuvens kritisch middenstandsmagazine, p. 54.

'Bijbel van Anjou, Napels 1340, Een koninklijk handschrift ontsluierd', Staalkaart. Hét magazine voor de culturele omnivoor in Vlaanderen, p. 117. 10 september 2010 Stef Telen, 'Onschatbare Bijbel van Anjou verlaat veilige kluis', Het Nieuwsblad, p. 25. 15 september 2010 'Beeld van de week', De Streekkrant, voorpagina. 17 september 2010 Eric Rinckhout, 'M in Leuven pakt uit met onbekend meesterwerk onder de manuscripten. De Bijbel van Anjou voor het eerst en het laatst 'in het echt' te zien', De Morgen, p. 40. Guy Duplat, 'Formidable manuscrit!', La Libre Belgique, p. 50. Koen van Boxem, 'Een bijbel van onschatbare waarde. Museum M toont 'Bijbel van Anjou, een koninklijk handschrift ontsluierd', De Tijd, p. 28. 'La Bible d' Anjou: exceptionnel au Musée M', Le Soir, p. 38. Stef Telen, 'Bijbel van Anjou voor het eerst tentoongesteld. De tentoonstelling 'Bijbel van Anjou, een koninklijk handschrift ontsluierd', opent vandaag de deuren', De Standaard, p. 29. Stef Telen, 'Pronkstuk voor het eerst tentoongesteld. Bijbel van Anjou gaat op reis', Het Nieuwsblad, p. 26. 18 september 2010 Stef Telen, 'Curator en voorzitter trots dat M eerste jaar 218.000 bezoekers trekt. De nieuwe gouden eeuw is al begonnen', Het Nieuwsblad, p. 36. 22 september 2010 Kirsten Bosmans, 'Bijbel van Anjou te kijk in museum M', Het Laatste Nieuws, p. 20. Th. C. Madder, 'Leuven toont prachtbijbel. Een uniek handschrift komt even uit de duisternis en verdwijnt dan weer', Kerk & Leven, p. 8. Th. C. Madder, 'Voortaan ook digitaal beschikbaar', Kerk & Leven, p. 8. 29 september 2010 Jan Braet, 'Koning Robert had een boek. De 'Bijbel van Anjou', een Napolitaans manuscript op de Vlaamse topstukkenlijst', Knack, p. 72.

Oktober 2010 'De Bijbel van Anjou. Een koninklijk handschrift ontsluierd', Het Spoor. Th. C. Madder, 'Kostbaar erfgoed ontsluierd', Pastoralia. Beleids- en informatieblad aartsbisdom Mechelen-Brussel, p. 25-26. 1 oktober 2010 Jos Stroobants, 'De bijbel van Anjou: meesterlijk manuscript eenmalig te zien in M', Campuskrant, p. 9. 4 oktober 2010 Sarah van Pee, 'Mannetjes met lange en puntige kabouterhoeden', Veto, p. 11. 7 oktober 2010 Christine Vuegen, 'De avonturen van de Bijbel van Anjou', De Huisarts, p. 31. 12 oktober 2010 Jan van Reenen, 'De bijbel van Anjou ligt uit elkaar', Kerkhistorie, p. 12-13. 13 oktober 2010 Jan van Hove, 'Een middeleeuwse bijbel en mysterieuze schilderijtjes', De Standaard, p. 10. 15 oktober 2010 Adrie van Griensven, 'De uitbundig geïllustreerde Bijbel van Anjou', Katholiek Nieuwsblad, voorpagina en p. 10-11. 20 oktober 2010 Martine Croonen, 'Beleef de middeleeuwen', Kerk & Leven, p. 16. Jan Braet, 'Uit het leven der houtwormen', Knack Extra, p. 37. 22 oktober 2010 Cees Straus, 'Losse bladen uit een meesterwerk', De Verdieping Trouw, p. 30-31. 30 oktober 2010 Bram de klerck, 'Speelse miniaturen uit Napels', NRC Handelsblad, p. 7.

November 2010 An Dodion, 'Modern monikkenwerk', Omtrent. Cultuurmagazine van het Davidsfonds, p. 36-37. Jos Stroobants, 'Masterpiece Manuscript first and only public Presentation of unique Anjou bible', Campus Insight. International Magazine of K.U.Leuven, voorpagina en p. 7. Stéphanie Durand-Gallet, 'La Bible d'anjou', Art et Métiers de Livre, p. 8. S.T. en R.P., 'Passie van de stemmen', Uit in Leuven, p. 4. 3 november 2010 Leen Huet, 'Monikkenwerk', Knack, p. 64. Ludo Dosogne, 'Vorstelijke bijbel in al zijn pracht', Tertio. Geloofwaardig Christelijk Opinieblad, p. 12. 13 november 2010 Veerle Vanden Bosch, 'Geletterde wormen', De Standaard, p. 57. 16 november 2010 Astrid Houthuys, 'Met de precisie van een hartchirurg', De Standaard, p. 26-27. 23 november 2010 Isabel Van Tendeloo, 'Jeugd warm gemaakt voor wetenschappen', Het Nieuwsblad, p. 33. 3 december 2010 Erik Rinckhout, 'Al 35.000 bezoekers voor 'De Bijbel van Anjou', De Morgen, p. 42. Kirsten Bosmans., 'Al 35.000 bezoekers voor Bijbel van Anjou', Het Laatste Nieuws, p. 18. 4 december 2010 Isabel Van Tendeloo, '35.000 bezoekers voor de Bijbel van Anjou', Het Nieuwsblad, p. 33.

Artikels 11 juni 2008 - Campuskrant

11 juni 2008 - Campuskrant

april 2010 - Faro

augustus 2010 - Bulletin

augustus 2010 - Markant

augustus 2010 - De Morgen

augustus 2010 - Openbaar Kunstbezit Vlaanderen

12 augustus 2010 - Het Laatste Nieuws

12 augustus 2010 - Het Nieuwsblad

September 2010 - Art de l'enluminure

september 2010 - Handelen

september 2010 - Staalkaart

10 september 2010 - Het Nieuwsblad

15 september 2010 - De Streekkrant

17 september 2010 - De Morgen

17 september 2010 - La Libre Belgique

17 september 2010 - De Tijd

17 september 2010 - Le Soir

17 september 2010 - De Standaard

22 september 2010 - Het Laatste Nieuws

22 september 2010 - Kerk & Leven

29 september 2010 - Knack

oktober 2010 - Het Spoor

oktober 2010 - Pastoralia

oktober 2010 - Campuskrant

4 oktober 2010 - Veto 4 oktober 2010

7 oktober 2010 - De Huisarts

12 oktober 2010 - De Kerkhistorie

13 oktober - De Standaard

15 oktober 2010 - Katholiek Nieuwsblad

20 oktober 2010 - Kerk & Leven

20 oktober 2010 - Knack Extra

22 oktober 2010 - De Verdieping Trouw

30 oktober 2010 - NRC Handelsblad

november 2010 - Omtrent (Davidsfonds)

november 2010 - Campus Insight

november 2010 - Art et Métiers de Livre

november 2010 - Uit in Leuven

3 november 2010 - Knack

3 november 2010 - Tertio

13 november 2010 - De Standaard

16 november 2010 - De Standaard

23 november 2010 - Het Nieuwsblad

3 december 2010 - De Morgen

3 december 2010 - Het Laatste Nieuws

4 december 2010 - Het Nieuwsblad

2. Online Selectie online pers DE REDACTIE M toont zeldzame 14e-eeuwse miniaturen, 16 september 2010»http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/kunsten/1.86 4582 La Bible d Anjou dévoile ses miniatures, 17 september 2010»http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws.francais/mediatheek_fr/1.865637 COBRA Bijbel van Anjou is Leuvens pronkstuk, 15 september 2010»http://www.cobra.be/cm/cobra/expo/1.864534 KNACK ONLINE Tentoonstelling: Bijbel van Anjou»http://knack.rnews.be/knackclub/cmp/35/77/5301/-article.html HLN BE Unieke expo in museum M over 'Bijbel van Anjou', 9 augustus 2010»http://www.hln.be/hln/nl/1901/reisnieuws/article/detail/1142834/2010/08/09/U nieke-expo-in-museum-m-over-bijbel-van-anjou.dhtml

Selectie nationale weblogs Tentoonstelling: de Bijbel van Anjou / Exhibition: the Anjou Bible, GBIB Nieuws. Nieuws uit de Maurits Sabbebibliotheek»http://gbib.wordpress.com/2010/09/28/tentoonstelling-de-bijbel-van-anjouexhibition-the-anjou-bible/ Bijbel van Anjou, M-Museum Leuven»http://www.mleuven.be/agenda/bijbel-van-anjou/index.jsp De Bijbel van Anjou, KIK-IRPA»http://www.kikirpa.be/NL/67/279/Lopend+onderzoek.htm THE ANJOU BIBLE. A ROYAL MANUSCRIPT REVEALED Naples 1340 (Low Countries Series 13), Peeters Publishers Leuven»http://www.peeters-leuven.be/boekoverz.asp?nr=8927 The INBEV-BAILLET LATOUR FUND supports the study and conservation of the Anjou bible, a 14th century top exhibit of exceptional historical and art historical value, InBev-Baillet Latour fonds»http://www.inbevbailletlatour.com/media/misc_media/pb%20bible%20anjou% 20Sept%202010-eng.pdf Bezoek tentoonstelling - De Bijbel van Anjou, Davidsfonds Leuven»http://www.davidsfonds.be/activity/division/activitydetail.phtml?id=17209 Project Anjou-Bijbel, FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed»http://www.faronet.be/nieuws/project-anjou-bijbel La Bible d'anjou. Naples 1340. un manuscrit royal révélé, M- Museum Leuven»http://www.mleuven.be/fr/calendrier/bijbel-van-anjou/index.jsp?fontsize=1em Anjou Bible exhibition opens at Museum M, Jos Stroobants and John Arblaster»http://www.kuleuven.be/newsletter/newsflash/anjou_bible De Bijbel van Anjou, Thomas godsdienstonderwijs (K.U. Leuven)»http://www.kuleuven.be/thomas/algemeen/actualiteit/dossiers/anjou/

Joppe de boekenworm, Pluizuit»http://www.pluizuit.be/101114/Joppe%20de%20boekenworm.htm Museum M Bijbel van Anjou, Sarah Van Pee, Veto»http://www.veto.be/veto/veto3702/ANJOU.html Joppe de boekenworm vertelt over de Bijbel van Anjou, Vlaamse Erfgoedbibliotheek Bijbel van Anjou, Vlaamse Erfgoed Bibliotheek»http://www.vlaamse-erfgoedbibliotheek.be/fotoalbum/Bijbel-van-Anjou#1 De Bijbel van Anjou (Napels 1340). Een Koninklijk Manuscript ontsluierd, Stad Leuven Bijbel van Anjou. Onbekend topstuk, Matthias Depoorter, Openbaar Kunstbezit Vlaanderen»http://www.tento.be/artikel/de-bijbel-van-anjou Tentoonstelling 'Bijbel van Anjou - Napels 1340 - een koninklijk handschrift ontsluierd', Eva Wuyts, Vlaamse Erfgoedbibliotheek Bijbel van Anjou The Anjou Bible, GBIB Nieuws.Nieuws uit de Maurits Sabbebibliotheek»http://gbib.wordpress.com/2010/09/07/bijbel-van-anjou-the-anjou-bible/ De verhuis van de Anjou Bijbel The Anjou Bible on the road, GBIB Nieuws. Nieuws uit het Maurits Sabbebibliotheek 35.000 bezoekers voor Bijbel van Anjou / 35.000 visitors for Anjou Bible, GBIB Nieuws. Nieuws uit het Maurits Sabbebibliotheek»http://www.vlaamse-erfgoedbibliotheek.be/nieuws/2010/10/1402-joppeboekenworm-vertelt-over-bijbel-van-anjou»http://www.leuven.be/vrije-tijd/toerisme/weekendarrangementen/de-bijbelvan-anjou/index.jsp»http://www.vlaamse-erfgoedbibliotheek.be/activiteit/tentoonstelling-bijbel-vananjou»http://gbib.wordpress.com/2010/09/14/de-verhuis-van-de-anjou-bijbel-theanjou-bible-on-the-road/»http://gbib.wordpress.com/2010/12/10/35-000-bezoekers-voor-bijbel-vananjou-35-000-visitors-for-anjou-bible/

Bijbel van Anjou: een koninklijk handschrift ontsluierd, ArcheoNet Vlaanderen»http://www.archeonet.be/?p=12924 Bijbel van Anjou, Robnet»http://www.robnet.be/article.php?Leuven/2010/9/9/5 De Bijbel Van Anjou. Een koninklijk manuscript ontsluierd, CultuurNet Vlaanderen "De bijbel van Anjou" en 5 andere tentoonstellingen in M, Toerisme Vlaams-Brabant blogt Bijbel van Anjou Napels 1340 een koninklijk handschrift ontsluierd, De Leuvense stadsblog In de Italiaanse 14de-eeuwse bijbel van Anjou (bewaard in de bibl. van theologie) staan mooie dieren afgebeeld, waaronder een raar diertje. Wie kan zeggen wat het is?, Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen»http://www.ikhebeenvraag.be/vraag/15741 Leuvens Museum M toont de Bijbel van Anjou, Art Listings. Portaalsite voor kunst en antiek Conservatie 14e eeuwse Anjou bijbel, Stichting Handboekbinden Al 35.000 bezoekers voor 'Bijbel van Anjou' in Leuvens museum M, Luc Vanheerentals»http://www.uitinvlaanderen.be/agenda/e/de-bijbel-van-anjou-een-koninklijkmanuscript-onts/b614244c-b11f-49ad-907d-4b83ac117ff6»http://toerisme-vlaamsbrabant.skynetblogs.be/archive/2010/10/17/de-bijbelvan-anjou-en-5-andere-tentoonstellingen-in-m.html»http://leveninleuven.be/2010/09/07/bijbel-van-anjou-napels-1340-eenkoninklijk-handschrift-ontsluierd/»http://www.artlistings.com/nl/media/440/leuvens-museum-m-toont-de-bijbelvan-anjou/»http://www.stichtinghandboekbinden.nl/Nieuws/conservatie_14e_eeuwse_Anjou_bijbel/90»http://www.leuvencentraal.org/nieuws/al-35000-bezoekers-voor-bijbel-vananjou-leuvens-museum-m

Al 35.000 bezoekers voor 'Bijbel van Anjou' in Leuvens museum M, Microsoft, MSN Lifestyle BELGIË - LEUVEN - Bijbel van Anjou - Napels 1340 - een koninklijk handschrift ontsluierd, CultuurBox»http://lifestyle.be.msn.com/beauty-fashion/artikel.aspx?cpdocumentid=155412163»http://fic123cultuurbox.blogspot.com/2010/11/belgie-leuven-bijbel-van-anjounapels.html Bijbel van Anjou. Napels 1340. een koninklijk handschrift ontsluierd, Wattedoen.be»http://www.wattedoen.be/bijbel-van-anjou-napels-226554.shtml 'Onschatbare' Bijbel van Anjou verlaat veilige kluis, Christelijk Informatie Platform»http://www.cip.nl/nieuwsbericht_detail.asp?id=18021 35.000 bezoekers voor bijbelexpo in Leuvens museum M, Kerknet actua. De website van de kerk in Vlaanderen»http://www.kerknet.be/actua/nieuws_detail.php?nieuwsID=96143 Unieke expo van renaissancebijbel in Leuven, Kerknet actua. De website van de kerk in Vlaanderen»http://www.kerknet.be/actua/nieuws_detail.php?nieuwsID=94768 Uniek bijbelmanuscript krijgt opknapbeurt, Kerknet actua. De website van de kerk in Vlaanderen»http://www.kerknet.be/actua/nieuws_detail.php?nieuwsID=80222 Bijbel van Anjou. Prachtbijbel uit 1340 tijdelijk in museum M in Leuven, Kerknet cultuur&toerisme. De website van de kerk in Vlaanderen»http://www.kerknet.be/cultuur/content.php?ID=909 Bijbel van Anjou te bewonderen in Museum M te Leuven van 17/9-5/12 2010, BoekenDingen»http://www.boekendingen.nl/wp-nieuws/?p=4775 Anjou Bijbel, Bijbelonderzoekers»http://bijbelonderzoekers.multiply.com/journal/item/3246/Anjou_Bijbel

Selectie internationale weblogs La Bible d Anjou (Colloque), miniaturaitaliana.com. Il sito dedicato alla»miniatura italiana e al libro antico http://www.miniaturaitaliana.com/blog/?p=17564 CONF: Miniatures and Music at the Court of Anjou Naples, Onderzoekschool»Kunstgeschiedenis/ Dutch Postgraduate School for Art History http://www.onderzoekschoolkunstgeschiedenis.nl/site/index.php?page=agenda&id =10305 On an Anjou Bible, book surgeons and funding, Cultura Fonds Library»http://culturafondslibrary.blogspot.com/2008/06/book-surgeons-and-anjoubible-on.html Innovation»http://www.art-innovation.nl/event.php?id=5 La Bible d'anjou exposée à Louvain, septentrion Blog Exhibition and monograph on medieval illuminated Anjou Bible, Art- Anjou Bible c 1340: fully digitalized and accessible, Textiles and costume of the Late Middle Ages and Early Modern Times»http://m-silkwork.blogspot.com/2010/10/anjou-bible-c-1340-fullydigitalized.html»http://septentrionblog.onserfdeel.be/post/2010/09/16/La-Bible-dAnjouexposee-a-Louvain.aspx

3. Tv & Radio TV VRT Journaal, Bijbel van Anjou is voor het eerst te zien, 16 september 2010»http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/mediatheek/programmas/journaal/2.1 2422/2.12423/1.864765 Philippe Courteille, La Bible d Anjou, au Museum M de Leuven, RTBF, Cinquante degrés nord, 25 november 2010»http://www.rtbf.be/culture/expos/la-bible-danjou-au-museum-m-de-leuven/ Gerald de Coster, Interview met Lieve Watteeuw & Veronique Vandekerckhove, RTBF, C est du Belge, 26 oktober 2010»http://www.rtbf.be/video/v_c-est-du-belge?id=623631&category=viepratique RADIO Jean Marie Pannis, Interview met Lieve Watteeuw, RTBF, 13 oktober 2010 Guido Honnay, Interview met Lieve Watteeuw, VRT Braambos, 17 oktober 2010

4 COLLOQUIUM MINIATURES AND MUSIC AT THE COURT OF ANJOU NAPLES - CA. 1340 1-2 NOVEMBER 2010 LEUVEN STUK 96, Naamsestraat

Organisation The K.U.Leuven is hosting the COLLOQUIUM MINIATURES AND MUSIC AT THE COURT OF ANJOU NAPLES - CA. 1340 on 1 and 2 November 2010. The international conference takes place while the exhibition "The Anjou Bible - Naples 1340 - A Royal Manuscript Revealed" is on show in M, the municipal museum in Leuven (17 September to 5 December 2010). This colloquium is being organized jointly by Illuminare Centre for the Study of Medieval Art (K.U.Leuven), the Alamire Foundation (K.U.Leuven, International Centre for the Study of Music in the Low Countries) and the University of Antwerp (UA, Research Group 'Book, Library and Information', Institute for Education and Information Sciences). Other scientific partners involved in the colloquium are the KIK-IRPA (Royal Institute for Art Patrimony, Belgium) and the Royal Library of Belgium (Brussels), Manuscripts Department. These two institutions have made a fundamental contribution to the Anjou Bible research and conservation project (2008-2010). The international colloquium Miniatures and Music at the Court of Anjou Naples - ca. 1340 will shed light on the context and artistic production in Naples at the beginning of the fourteenth century. The colloquium is the culmination of the Anjou Bible research project. It is an interdisciplinary forum for various approaches to historio-cultural research into the Anjou Bible (musicological, art historical and book historical aspects). It juxtaposes the interaction between the visual language, patronage and reception of illuminated codices and the musical repertoire at the royal court. With the support of Peeters Publishers

Keynote lectures John Lowden, Courtauld Institute, Londen Cathleen Fleck, Saint Louis University, St. Louis Alessandra Perriccioli, Università degli Studi di Napoli Federico II, Napels Lieve Watteeuw, OE Kunstwetenschappen, Illuminare, K.U.Leuven Pedro Memelsdorff, Ensemble Mala Punica - L'Escola Superior de Música de Catalunya, Barcelona Nicolas Bock, Universiteit Lausanne Josh O Driscoll, British Library, Londen Claudia Caffagni, Ensemble lareverdie - Staatliche Hochschule für Musik, Trossingen Pierre Delsaerdt, Universiteit Antwerpen

Program Monday November 1, 2010 10.00: Registration 10.30: Welcome Jan Van der Stock (Illuminare, K.U.Leuven), Bart Demuyt (Alamire Foundation, K.U.Leuven) Session 1 Chair: Barbara Baert, Illuminare, K.U.Leuven 10.45: Lecture Lieve Watteeuw, Illuminare, K.U.Leuven The Anjou Bible Revealed. Research and discoveries 11.20: Lecture Pierre Delsaerdt, U.Antwerpen Arras College Library Leuven. The academic habitat of the Anjou Bible for three centuries 11.40: Coffee 12.05: Lecture Claudia Caffagni, Ensemble lareverdie - Staatliche Hochschule für Musik, Trossingen The Florentine Laudario and the devotional practice during the Kingdom of Naples at the age of Robert of Anjou 12.40: Lecture Pedro Memelsdorff, Ensemble Mala Punica - L'Escola Superior de Música de Catalunya, Barcelona Ochi piangete. Notes on the Ars nova in Naples 13.15: Discussion and questions 13.25: Break Session 2 Chair: Jan Van der Stock, Illuminare, K.U.Leuven 14.30: Welcome Marc Vervenne (Honorary Rector, K.U.Leuven) 14.45 15.45: Keynote lecture: John Lowden, Courtauld Institute, London The Anjou Bible in the Context of Illustrated Bibles

16.00: Visit to the exhibition in Museum M, Vanderkelenstraat 28 The Anjou Bible - Naples 1430 - A Royal Manuscript Revealed From 17.00: Reception in Loge Museum M 19.15: Introduction to the concert in the Romaanse Poort, Leuven by Sofie Taes (Alamire Foundation, K.U.Leuven) 20.00: Concert Le Jeu de Robin et Marion in the Predikherenkerk, Leuven Ensemble Micrologus led by Patrizia Bovi Tuesday November 2, 2010 Session 3 Chair: John Lowden, Courtauld Institute, London 10.00: Coffee 10.40: Lecture Cathleen Fleck, Saint Louis University, St. Louis Patronage, Art, and the Anjou Bible in Angevin Naples (1266-1350) 11.15: Lecture Alessandra Perriccioli, Università degli Studi di Napoli Federico II, Naples Cristophoro Orimina: an illuminator at the Angevin court of Naples 11.50: Discussion and questions 12.10: Lunch Session 4 Chair: Sofie Taes, Alamire Foundation, K.U.Leuven 14.30: Lecture Victor M. Schmidt, Universiteit Utrecht The Stuttgart Panels of the Apocalypse: Iconography and Function 15.05: Lecture Nicolas Bock, Lausanne University A Kingdom in Stone. Angevin Sculpture in Naples 15.40: Questions 15.50: Conclusions, Catherine Reynolds, London

16.30: Opportunity to visit the Anjou Bible exhibition with explanation by the researchers (John Lowden, Lieve Watteeuw), the permanent collection of Museum M and St Peter s Church. 19.15: Introduction to the concert in the Romaanse Poort, Leuven by Sofie Taes (Alamire Foundation, K.U.Leuven) 20.00: Concert (not included in conference fee) Een Goddelijke Komedie: Welfen en Ghibellijnen in Duel in the Predikherenkerk, Leuven. Club Mediéval led by Thomas Baeté

5 LEZINGEN Internationaal 8 april 2008 Lieve Watteeuw, The Anjou Bible (Ms I, Leuven, Library, Faculty of Theology), University of Canterbury en Londen, Courtauld Institute of Art, Research Centre for Illuminated Manuscripts, LLL Meeting, 7 10 april 2008 11 september 2009 Marina Van Bos, Analyses of the Anjou Bible, University of Lisbon 23 februari 2010 Lieve Watteeuw, The Anjou Bible Project, Getty Research Insitute, Lecture Hall, Getty Center, Los Angeles 6 oktober 2010 Lieve Watteeuw, The Anjou Bible Project, Royal Library of Denmark, Black Diamond, Kopenhagen

Nationaal 6 mei 2009 Lieve Watteeuw, De Bijbel van Anjou, Ad Honorem professor Hélène Veroughstraete, K.U.Leuven, Erasmushuis, Leuven 27 oktober 2010 Lieve Watteeuw, De Bijbel van Anjou, Italiaans Instituut in Brussel, Auditorium M, Leuven 1 november 2010 Lieve Watteeuw, Results of the Anjou Bible Research, Colloquium, Illuminare, K.U.Leuven, STUK, Leuven 20 november 2010 Lieve Watteeuw, De Bijbel van Anjou, Universiteit Vrije Tijd, Davidsfonds, Auditorium M, Leuven 5 oktober 2010 Lieve Watteeuw, De Bijbel van Anjou, Universiteit Derde Leeftijd, K.U.Leuven, Aula Maria Theresiacollege, Leuven 16 oktober 2010 Lieve Watteeuw, De Bijbel van Anjou, Kerk en Leven, Auditorium M, Leuven 3 december 2010 Lieve Watteeuw, The Anjou Bible Project, Auditorium E.N.S.A.V., La Cambre 12 februari 2011 Lieve Watteeuw, De Bijbel van Anjou, Universiteit Vrije Tijd, Davidsfonds, Auditorium M, Leuven 27-29 september 2010 Jan Van der Stock, Joanna Cannon, Victor Schmidt en Lieve Watteeuw, Affiche - Nieuwe ontwikkelingen in de kunstwetenschappen, thema: veertiende-eeuwse Italiaanse kunst

6 PASSIE VAN DE STEMMEN De concerten in het kader van Passie van de Stemmen 2010 staan in het teken van het huis van Anjou en de Anjoubijbel. Passie van de Stemmen 2010 brengt muziek van het begin van de muzikale hoogconjunctuur in Napels onder Roberts voorganger Charles van Anjou tot de polyfone meesterwerken die aan het bewind en het muzikale beleid van Robert I zelf verbonden kunnen worden.

30CC Seizoensbrochure 2010/2011, p. 26.

Le Jeu de Robin et Marion (Adam de la Halle) Micrologus o.l.v. Patrizia Bovi Maandag 1 november 20100-20.00u, Predikherenkerk Concertinleiding door musicologe Sofie Taes - 19.00u-19.40u, Romaanse Poort Onder Charles van Anjou (1226-1286) neemt het muziekleven aan het Napolitaanse hof een nieuwe wending. Hij investeert in meer en betere musici, er heerst een gunstig artistiek klimaat waarin muzikale experimenten een kans krijgen en waarin steeds meer elementen van de Franse hofcultuur doorsijpelen. Een van de meest begaafde musici aan Charles' hof is ongetwijfeld de trouvère Adam de la Halle, die tijdens zijn dienstjaren in Napels het vermaarde muzikale herderspel Le Jeu de Robin et Marion schrijft.

Deze mix van gesproken komedie met profane - vaak volkse - liederen levert een uniek middeleeuws schouwspel op, waarin de geliefden Robin en Marion in diverse vrolijke en sierlijke scènes een demonstratie geven van ongecompliceerde, landelijke vrolijkheid - tenminste: zoals men die zich aan het Napolitaanse hof voorstelde... Ensemble Micrologus levert een verrassende, enthousiaste vertolking van Le Jeu: de oude instrumenten, de opvallende rol voor het slagwerk en de specifieke zangstijl staan garant voor een aparte, indrukwekkende ervaring! Een Goddelijke Komedie: Welfen en Ghibellijnen in duel ClubMediéval o.l.v. Thomas Baeté Dinsdag 2 november 2010-20.00uur, Predikherenkerk Concertinleiding door musicologe Sofie Taes - 19.00u-19.40u, Romaanse Poort Tijdens de middeleeuwen zuchten de Italiaanse steden onder de voortdurende, interne strijd van twee politiek-maatschappelijke kampen: de Welfen (waaronder ook Dante Alighieri) - getrouwen van de paus - en de Ghibellijnen, die zich achter de keizer hebben geschaard. In handen van het gloednieuwe ensemble van Vlaams toptalent Thomas Baeté, krijgt deze woelige broederstrijd muzikaal gestalte. Robert I van Napels, aanvoerder van de Welfen, wordt daarbij de spilfiguur: als aanhanger van paus Benedictus XII en mecenas van talrijke musici uit diens entourage in Avignon, kan Robert I verbonden worden aan de beroemde muziekcodices van Apt en Ivrea - waarin onder meer een aan hem opgedragen motet van Philippe de Vitry te vinden is. Met composities uit het Heilig Roomse Rijk verschijnen ook de Ghibellijnen ten tonele. Het resultaat wordt een artistiek steekspel, een zoektocht naar muzikale antithesen en verborgen harmonieën Partners: 30CC & Alamire Foundation met de steun van de Stad Leuven Curator: Bart Demuyt Info en tickets: www.30cc.be of www.alamirefoundation.org

7 IN BEELD

8 COLOFON De Bijbel van Anjou - Een koninklijk handschrift ontsluierd Napels 1340 HET ONDERZOEKSPROJECT Wetenschappelijke leiding Lieve Watteeuw, K.U.Leuven Organisatie Jan Van der Stock, K.U.Leuven, voorzitter Lieve Watteeuw, K.U.Leuven Barbara Baert, K.U.Leuven Christina Ceulemans, KIK Brussel Chris Coppens, K.U.Leuven Etienne D'hondt, K.U.Leuven Leo Kenis, K.U.Leuven Luc Knapen, K.U.Leuven John Lowden, The Courtauld Art, Londen Catherine Reynolds, Londen Veronique Vandekerckhove, M Leuven Dominique Vanwijnsberghe, KIK Brussel Annelies Vogels, K.U.Leuven Institute of Onderzoek & conservatie Lieve Watteeuw, K..U.Leuven Marina Van Bos, KIK Brussel Bruno Vandermeulen, K.U.Leuven Christina Ceulemans, KIK Brussel Christina Currie, KIK Brussel Steven Saverwyns, KIK Brussel Hilke Arijs, KIK Brussel Luc Dequeker, K.U..Leuven Realisatie publicatie Hans Devisscher, redactie Annelies Vogels, iconografie Bruno Vandermeulen, fotografie Paul Peeters, Peeters Publishers Luc Peeters, Peeters Publishers Paul Arblaster, Brian Doyle, Catherine Reynolds, vertalingen

DE TENTOONSTELLING M Leuven 17.09.2010 > 05.12.2010 Organisatie Lieve Watteeuw, K.U.Leuven Jan Van der Stock, K.U.Leuven Annelies Vogels, K.U.Leuven Anneleen Decraene, K.U.Leuven Veronique Vandekerchove, M Leuven Communicatie Anneleen Decraene, K.U.Leuven Ignace Van Avermaet & team, d- Artagnan, Campagne & ontwerp Alison Mouthaan-Gwillim, vertalingen Elisabeth Cluzel, vertalingen Linda Martin, vertalingen Catherine Reynolds, vertalingen Eddy Louchez, vertalingen Annik Altruy, M Leuven M-Team, Leuven Realisatie Andrien Verschuere, Baukunst, tentoonstellingsarchitecten Fabian Maricq, Baukunst, tentoonstellingsarchitecten Leon Eeckman nv, verzekeringen Collection Care, transport Goedele Pulinx, M Leuven Veronique Verspeurt, K.U.Leuven Bernard Deprez, K.U.Leuven Publiekswerking Isabel Lowyck, M Leuven Kim Tintel, M Leuven Katharina Smeyers, K.U.Leuven An Smeyers, illustraties Elise Goos, K.U.Leuven M-team, onthaal & balie Ann Smets, M Leuven Hans Storme, K.U.Leuven Website www.bijbelvananjou.be Hans Coppens, K.U.Leuven Bart Van Thillo, Wieni, Leuven Pictura, concept & productie bookviewer Jeroen Reyniers, K.U.Leuven Marcel Haverals, K.U.Leuven

HET COLLOQUIUM Miniatures and Music at the Court of Anjou Naples ca. 1340 1-2 NOVEMBER 2010 LEUVEN STUK 96, Naamsestraat Jan Van der Stock, K.U.Leuven Lieve Watteeuw, K.U.Leuven Annelies Vogels, K.U.Leuven Sofie Taes, Alamire Foundation Bart Demuyt, Alamire Foundation Catherine Reynolds, Londen Robrecht Janssen, K.U.Leuven Rozewinde Gerits, K.U.Leuven DE PARTNERS Illuminare - Studiecentrum voor Middeleeuwse Kunst, K.U.Leuven Onderzoekseenheid Kunstwetenschappen, K.U.Leuven Maurits Sabbe Bibliotheek, Faculteit Theologie, K.U.Leuven Tabularium, Universiteitsbibliotheek, K.U.Leuven Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel (KIK-IRPA) The Courtauld Institute of Art, Londen M. M van Museum Leuven Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel, Afdeling Handschriften Vlaamse Erfgoedbibliotheek HET MEDIABOEK Omtrent de Bijbel van Anjou Lynn Formesyn, K.U.Leuven DANKZIJ Fonds Inbev-Baillet Latour Stad Leuven K.U.Leuven Vlaamse overheid Rogier van der Weydenleerstoel Paul & Dora Janssen (K.U.Leuven) Koning Boudewijnstichting