verijssel Cli Provinciale Staten van Overijssel PROVINCIAL^ VAN OVERI.rSSEL www.overijssel.nl Postadres 'rovincie Overijssel 'ostbus 10078 5000 GB Zwolle 0 D nt, 2 4 OKI 2007 Routing a.d. BijI.: Felefoon 038 499 88 99 Telefax 038 425 48 11 Uw kemnerk Uw brief Ons kenmerk 2007/0285242 Datum,10072007 n. OKI 200 7 Bijlagen Sociale Atlas Overijssel 2006 SIS kenmerk PS/2007/320 D oorkiesnummer 038 499 8347 Inlichtingen bij Mw. A.F. Kruijff Onderwerp Sociale Atlas Overijssel 2006 Bijlagen: Sociale Atlas Overijssel 2006 SIS kenmerk PS/2007/320 Bijlagen zijn op te vragen via e-mail statenstukken(&>prv-overijsselnl (ook indien deze niet beschikbaar zijn viahetsis) Graag informeren wij u over het verschijnen van de Sociale Atlas Overijssel 2006. De Sociale Atlas Overijssel 2006 beschrijft hoe het in sociaal opzicht is gesteld met de provincie Overijssel anno 2006.*Op basis van de afspraken van de IPO-commissie Simons hebben de provincies met elkaar afgesproken een Sociale Atlas te ontwikkelen met dezelfde opbouw. Een verschil met de Staat van Overijssel is dat er in de Sociale Atlas geen analyses en prognoses zijn opgenomen. Doel en uitwerking Het doel van de Sociale Atlas is informatie te leveren als input voor de beleidsontwikkeling van zowel de provincie Overijssel als gemeenten en verschillende maatschappelijke organisaties. Binnen IPO-verb and zijn thema's en indicatoren vastgesteld die in de provinciale atlassen terugkomen. De thema's zijn algemeen, diversiteit, modern burgerschap, vermaatschappelijking, zorg om de jeugd en leefbaarheid en veiligheid. Wij hebben de thema's en bijbehorende IPO-indicatoren onverkort overgenomen. Bij correspondentie graag ons kenmerk vermelden. Per 24 juni 2006 heeft de provincie nieuwe telefoonnummers en e-mail adressen. Het nieuwe algemene nummer is 038 499 88 99, het e-mail adres postbus@overiissel.nl. RABO Zwolle 3973.41.121 Bezoekadres Luttenbergstraat 2 Zwolle
Feiten en cijfers Een aantal in het oog springende cijfers van de Sociale Atlas zijn: Overijssel telt 1,1 miljoen inwoners; 53% woont in de grote steden, 47% in de meer landelijke gemeenten; Overijssel heeft een relatief jonge bevolking: 25,6% is jonger dan 20 jaar (24,3% voor Nederland); Het aandeel 65-plussers is voor Overijssel en Nederland gelijk, namelijk 14,3%; Het vestigingsoverschot in Overijssel is negatief (m.n. intwente); Overijssel telt minder allochtonen (13,8%) in vergelijking met Nederland (19 5 3%), in NetwerkstadTwente (23,2%) en de Stedendriehoek (Deventer, 21,1%) ligt het aandeel allochtonen ruim boven het landelijke en provinciale aandeel; De netto-arbeidsparticipatie van Overijssel (62,6%) verschilt weinig met die van Nederland (63,6%); Het werkloosheidspercentage van autochtonen in Overijssel (5,7%) ligt net iets onder dat van Nederland (5,9%), het werkloosheidspercentage van allochtonen in Overijssel (9,4%) is hoger dan dat van Nederland (8 3 3%); Het deel van het aantal huishoudens met een laag inkomen is voor Overijssel (9,2%) en Nederland (9,3%) vrijwel gelijk. We zien dat er zich in Overijssel geen afwijkende sociaal-maatschappelijke trends voordoen ten opzichte van de rest van Nederland. Voor het volledige rapport verwijzen wij u door naar het Stateninformatiesysteem (SIS). Sociale Atlas en provinciale beleidsvorming De Sociale Atlas 2006 wordt ingezet bij een herorientatie van beleid op het sociale domein. De gegevens leveren input voor het vervolg op het sociale beleidsplan 'Sociale Actie 2005-2008'. In dit kader zullen we binnenkort het sociaal beleid van de afgelopen periode evalueren. De Sociale Atlas 2006 kan bovendien worden ingezet bij de voorbereiding op het nieuw te vormen Grotestedenbeleid (GSB) in 2010. De in het Coalitieakkoord voor Overijssel 2007-2011 opgenomen sociale thema's komen overeen met de oorspronkelijk gekozen thema's van de Sociale Pijler: jeugd, vrijwilligers, senioren en sport. Deze themakeuze is voornamelijk gebaseerd op een in november 2006 gehouden sociaal debat met het sociaal middenveld. Naast de Sociale Atlas zullen we nog aanvullende (statistische) informatie verzamelen om het toekomstige sociale beleid te ontwikkelen. Wij zullen u met de Programmabegroting 2008 en het nieuwe te vormen sociale beleid nader informeren. In de toekomst willen we de presentatie van de sociale indicatoren integreren in de Staat van Overijslel. De uitgave van een volgende Sociale Atlas komt hiermee dan te vervallen. Bij het IPO zal dit stpidpunt van Overijssel worden ingebracht.
Actuele cijfers op website Het merendeel van de gegevens van de Sociale Atlas is recent op onze website (www.prvoveriissel.nl/ciifers) toegankelijk gemaakt. De cijfers worden op de website actueel gehouden. De gebruiker (ook gemeenten en maatschappelijke organisaties) kan op de website zelf tabellen met de gewenste informatie samenstellen. Gegevens kunnen met de scores voor Nederland als geheel, per gemeente in Overijssel en per provincie worden vergeleken. Wij hopen u hiermee voldoende geinformeerd te hebben. Gedeputeerde Staten van Overijssel, voorzitter. secretans.
Sociale Atlas Overijssel 2006 Rapportage mei 2007
Colofon Datum mei 2007 Oplage 60 exemplaren Auteur Eenheid Bestuurlijke Aangelegenheden Team Beleidsinformatie Vormgeving M.H. Wendt Project/kenmerk BABI\2006\Sociale Atlas Inlichtingen bij ir. R. Kreft beleidsinformatie@overijssel.nl Adresgegevens Provincie Overijssel Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 www.overijssel.nl postbus@overijssel.nl
Voorwoord De provinciale overheid krijgt de komende jaren steeds meer een actieve regisserende rol te vervullen, waarbij met name visie wordt verlangd op gemeentegrensoverschrijdende ontwikkelingen. Belangrijke agendapunten hierbij zijn het gebiedsgericht beleid, het grote stedenbeleid en als tegenhanger (contramal) het in stand houden van de leefbaarheid van het platteland. Om hiervoor beleid te ontwikkelen en te sturen is informatie nodig over de sociale infrastructuur in de verschillende gebieden en gemeenten in Overijssel. Om in deze informatie te kunnen voorzien wordt de Sociale Atlas ontwikkeld. Dit is de tweede Sociale Atlas van Overijssel. De eerste atlas dateert van 13 november 2003. Informatievoorziening en ontsluiting van kengetallen over het voorzieningenniveau en onderwerpen die van invloed zijn dan wel een indicator vormen voor de leefbaarheid, zoals de bevolkingsontwikkeling, veiligheid of economie zijn meestal bij externe dataleveranciers beschikbaar en zijn in deze Sociale Atlas vertaald naar de laatste stand van zaken in Overijssel. De Sociale Atlas vormt voor bestuurders, beleidsmakers en gebruikers een bron van informatie om vragen op dit terrein te kunnen beantwoorden. Tegelijkertijd leggen beleidsvragen die hieruit voortkomen een basis voor voortschrijdende kennis en inzicht. In 2006 is de Staat van Overijssel gepresenteerd die, aan de hand van statistisch onderbouwde gegevens, inzicht geeft in de grote maatschappelijke veranderingen en trends die ons de komende jaren te wachten staan.
Inhoudsopgave Samenvatting en conclusies 2 1 Inleiding 5-1.1 Achtergrond 5-1.2 Relevantie 5-1.3 Relatie tussen de Sociale Atlas en de Staat van Overijssel 7-1.4 Opzet 7-1.5 Beschikbaarheid 7 2 Algemeen 8-2.1 Bevolking in Overijssel 8 3 Diversiteit 21-3.1 Bevolking 21-3.2 Arbeid en onderwijs 25-3.3 Inkomen 31 4 Modern burgerschap 37-4.1 Arbeid 37-4.2 Participatie 44-4.3 Belemmeringen 50 5 Vermaatschappelijking 51-5.1 Gezondheid en welbevinden 51-5.2 Zorg- en dienstverlening 53 6 Zorg om de jeugd 55-6.1 Gezondheid 55-6.2 Veiligheid en criminaliteit 58-6.3 Kinderopvang, Jeugdzorg en jeugdhulpverlening 59-6.4 Onderwijs 61-6.5 Werk en uitkering 62-6.6 Tijdsbesteding 63 7 Leefbaarheid en veiligheid 64-7.1 Voorzieningen 64-7.2 Wonen en waardering 71-7.3 Veiligheid 75 Bronnen0000 78 Bijlage 1: Leeswijzer IPO-indicatoren vs. Sociale Atlas Overijssel I Bijlage 2: Definities i 1
Samenvatting en conclusies Inleiding De Sociale Atlas beschrijft hoe het in sociaal opzicht is gesteld met de provincie Overijssel anno 2006. Deze rapportage presenteert hiertoe gegevens rond een zestal actuele thema s. Per thema wordt in de navolgende samenvatting een overzicht gegeven van de meest in het oog springende feiten. Alle provincies in Nederland hebben met elkaar afgesproken een Sociale Atlas te ontwikkelen met dezelfde opbouw. Binnen IPO-verband (InterProvinciaal Overleg) zijn thema s en indicatoren vastgesteld die in de provinciale atlassen terugkomen. Vervolgens is het de bedoeling om op basis van de Sociale Atlas een Sociaal Debat te organiseren waaruit een Sociale Agenda voortkomt die als input voor beleidsvorming kan worden gebruikt. Deze aanpak staat bekend onder de naam Drietrapsraket van de commissie Simons. In 2006 is de Staat van Overijssel uitgebracht, die vooral is gekoppeld aan onderwerpen en daarop betrekking hebbende doelstellingen uit de provinciale beleidsbegroting. Sommige cijfers uit de Staat van Overijssel komen ook voor in deze Sociale Atlas. Een fundamenteel verschil is echter dat in de Staat van Overijssel tijdreeksanalyses en prognoses zijn opgenomen, terwijl in de Sociale Atlas de huidige situatie met betrekking tot de sociale stand van zaken wordt beschreven. Dit is een verbijzondering van de Staat van Overijssel. Om de omvang van deze rapportage te beperken is gekozen voor een benadering per gebied en niet per gemeente. Er wordt in deze Sociale Atlas een onderscheid gemaakt tussen de regio s West- Overijssel en Twente. Daarnaast zijn de zogenaamde verstedelijkingsgebieden onderscheiden, die bestaan uit de Netwerkstad Twente (de gemeenten Almelo, Borne, Hengelo en Enschede), de Netwerkstad Zwolle/Kampen en de Stedendriehoek (alleen Deventer). De resterende gebieden Noordoost-Overijssel, Noordwest-Overijssel, Noordoost-Twente, Zuidwest-Twente en Salland vormen samen de categorie Overige gemeenten, die gekenmerkt worden door een overwegend plattelandskarakter. Deze gebiedsindeling komt overeen met die van het gebiedsgericht werken. In deze samenvatting wordt alleen ingegaan op de belangrijkste conclusies die betrekking hebben op de gehele provincie. Hierop wordt een uitzondering gemaakt wanneer er sprake is van opmerkelijke verschillen tussen de regio s en gebieden. Waar mogelijk en voor zover relevant is een vergelijking gemaakt met de situatie op landelijk niveau. Algemeen De provincie Overijssel telt op dit moment ruim 1,1 miljoen inwoners wat neerkomt op 7% van de Nederlandse bevolking. Hiervan woont 45% in West-Overijssel en 55% in Twente. Van de bevolking woont 53% in de grote steden en 47% in de meer landelijke gemeenten. Overijssel heeft een relatief jonge bevolking; 25,6% is jonger dan 20 jaar. Voor Nederland is dit 24,3%. Het percentage jongeren bedraagt voor de overige gemeenten 26,9% en voor de verstedelijkingsgebieden 24,5%. In Overijssel is het vestigingsoverschot gemiddeld genomen negatief (-693). Dat wil zeggen dat er meer mensen uit de provincie vertrekken dan er bijkomen. Het vestigingsoverschot in Twente is absoluut gezien zeer negatief, namelijk -1395. Het vestigingsoverschot in West-Overijssel is positief (702). Het aandeel 65-plussers is voor Overijssel en Nederland gelijk, nl. 14,3%. Binnen de provincie zijn de steden (14,0%) minder vergrijsd dan de overige gemeenten (14,7%). Met betrekking tot die vergrijzing doet zich een groter verschil voor tussen West-Overijssel en Twente. Het aandeel 65-plussers is voor West-Overijssel 13,7% en voor Twente 14,7%. De samenstelling van de huishoudens in Overijssel wijkt enigszins af van het landelijke beeld en sluit wat meer aan bij de beschrijving van een traditioneler ingerichte samenleving. Zo bestaan de huishoudens in Overijssel uit gemiddeld 2,43 personen, voor Nederland geldt een aantal van 2,30. Ook is het percentage eenpersoonshuishoudens in de provincie (31,5%) lager dan het landelijke cijfer (35,0%). Inwoners van Overijssel hebben wat meer ruimte om zich heen dan de gemiddelde Nederlander. De bevolkingsdichtheid is in Overijssel 335 inwoners/km 2, in Nederland 483. De bevolkingsdichtheid in de steden (863 inwoners/km 2 ) is 4 keer zo groot is als op het platteland (199 inwoners/km 2 ). 2
Diversiteit Overijssel telt minder allochtonen (13,8%) in vergelijking tot Nederland (19,3%). Gebieden met een groot aandeel allochtonen zijn de Netwerkstad Twente (23,3%) en Deventer (21,1%). Voor de verstedelijkingsgebieden geldt een aandeel van 20,0%. In de overige gemeenten ligt dit percentage op 6,9%. Van de in Overijssel woonachtige allochtonen woont 76% in de verstedelijkingsgebieden. Hiervan is circa 65% woonachtig in de Netwerkstad Twente. Dit betekent dat circa 50% van de allochtonen in één van de vier Twentse gemeenten van de Netwerkstad Twente woont. Onder allochtonen is het aandeel 65-plussers kleiner (10,7%) dan onder de autochtone bevolking van Overijssel (14,9%). Er wonen op dit moment 2.529 asielzoekers in Overijssel waarvan 1.223 in West-Overijssel en 1.306 in Twente. Van de asielzoekers is 33,7% jonger dan 20 jaar. Als voor de arbeidsparticipatie een vergelijking wordt gemaakt tussen autochtonen en allochtonen, blijkt deze voor de allochtonen lager te zijn dan voor de autochtonen. Dit beeld komt zowel in Overijssel als in Nederland naar voren met dien verstande dat het verschil tussen beide waarden in Overijssel (65% vs. 50%) groter is dan in Nederland (66% vs. 54%). Het gemiddeld besteedbare inkomen ligt voor Overijssel op 29.500 per huishouden, voor Nederland ligt dit met 30.300 iets hoger. Het verschil tussen West-Overijssel ( 29.615) en Twente ( 29.400) is gering. Huishoudens in de categorie overige gemeenten hebben jaarlijks gemiddeld circa 3.400 meer te besteden dan die in de verstedelijkingsgebieden. Van de bevolking in de leeftijd van 15 tot 64 jaar in Overijssel ontvangt 5,6% een uitkering, voor Nederland is dat 5,3%. Verschillen doen zich voor met betrekking tot het soort uitkering. Verreweg het relatief grootste deel van de uitkeringen valt in de categorie WAO (nu WIA). Voor Overijssel gaat het om 75,3%, voor Nederland om 78,2%. Binnen de provincie woont 56,9% van de uitkeringsgerechtigden in de verstedelijkingsgebieden. Het aandeel van Twente ligt boven dat van West-Overijssel (58% vs. 42%). Het deel van het aantal huishoudens met een laag inkomen is voor Overijssel (9,2%) en Nederland (9,3%) vrijwel gelijk. Modern burgerschap Ten opzichte van 2004 is de economie van Overijssel in 2005 met 1,6% gegroeid, dat is evenveel als het landelijke groeicijfer. Van de bevolking in de leeftijdscategorie 15 t/m 64 jaar in Overijssel hoort 66,3% tot de beroepsbevolking. In Nederland ligt dit percentage op 67,3. Dit kan worden verklaard door de lagere arbeidsparticipatie van vrouwen in Overijssel. Dit is vooral te zien in de categorie overige gemeenten waar de beroepsbevolking 65% bedraagt. Wat de arbeidsparticipatie betreft is het verschil tussen Overijssel en Nederland gering (62,6% tegen 63,6%). In Overijssel ligt de arbeidsparticipatie voor 15-24 jarigen (36%) onder het landelijke cijfer (40%). Voor de leeftijdsgroep 55-64 is het omgekeerde het geval (43% tegenover 39%). De structuur van de werkgelegenheid in Overijssel wijkt enigszins af van het landelijke beeld. De qua arbeidsplaatsen belangrijkste sector in de provincie is de commerciële dienstverlening met een aandeel van 39,8%. Ook voor Nederland is dit de belangrijkste sector met een nog hoger aandeel, nl. 46,0%. Ook de niet-commerciële dienstverlening is in Overijssel en Nederland met een aandeel van 29,8% en 31,4% een belangrijke bron van werkgelegenheid. Net als in Nederland is de werkloosheid onder allochtonen in Overijssel hoger dan onder autochtonen. In Overijssel is het percentage werklozen van de beroepsbevolking bij autochtonen 5,7% en bij allochtonen 9,4%. De vergelijkbare cijfers voor Nederland zijn 5,9% en 8,3%. De Netwerkstad Twente heeft van de onderscheiden gebieden met een percentage van 11,1 relatief de meeste werkloosheid onder allochtonen. De werkloosheid onder de Overijsselse bevolking bedraagt in Overijssel 9,7% Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2006 bedroeg de opkomst in Overijssel 83,1% en voor het land als geheel 80,4%. In Overijssel is gemiddeld 29,6 % van de inwoners lid van een bibliotheek. Het percentage bibliotheekleden in Overijssel ligt ruim boven het landelijk gemiddelde van 26,0%. 3
Vermaatschappelijking Het aantal plaatsen (bedden) in verpleeg-, verzorgings- en ziekenhuizen evenals in serviceflats en in combinaties van deze instellingen per 100.000 van de bevolking, is voor Overijssel en Nederland vrijwel gelijk, nl. 1.736 en 1.760. Momenteel zijn er 540 huisartsen werkzaam in Overijssel. Dit komt overeen met 451,2 fte. Dit betekent voor Overijssel dat er één fte-huisarts beschikbaar voor 2459 inwoners. Voor Nederland gaat het om 2356 inwoners. In 2003 geeft de bevolking in Overijssel aan een goede (55%) of zeer goede (27%) gezondheid te hebben. Voor Nederland gelden nagenoeg dezelfde percentages. In de regio Twente voelt tweederde van de ouderen zich gezond, ondanks het feit dat zij te maken hebben met allerlei ongemakken en gezondheidsproblemen zoals eenzaamheid, overgewicht of hoog medicijnengebruik. De helft van de ouderen in de regio Gelre-IJssel is eenzaam, 44% is matig eenzaam en 6% is ernstig tot zeer ernstig eenzaam. Zorg om de jeugd In de periode 2002-2005 werd in Overijssel 4.228 maal een jongere in de leeftijd tot 25 jaar als verdachte van een misdrijf geregistreerd. Geconstateerd kan worden dat er weinig verschil bestaat tussen het aantal verdachten in West-Overijssel en Twente (respectievelijk 2.043 en 2.185). Van een verschil is wel sprake wanneer de cijfers voor de verstedelijkingsgebieden worden vergeleken met die van de overige gemeenten. Van het aantal keren dat een jongere tot 25 jaar als verdachte werd geregistreerd, had dit twee keer zoveel betrekking op een misdrijf dat plaats vond in de verstedelijkingsgebieden. Overijssel heeft 4.314 jongeren met een arbeidsongeschikheidsuitkering. Het grootste deel (73,5%) hiervan valt onder de zogenaamde Wajong-regeling (Wet Arbeidsongeschiktheidsvoorziening Jonggehandicapten). Dit ligt enigszins boven het landelijke cijfer van 69,3%. Het grootste deel van jongeren met een uitkering (61,1%) woont in de verstedelijkingsgebieden. In 2005 waren er 3.445 aanmeldingen bij Bureau Jeugdzorg (BjzO). Leefbaarheid Overijssel scoort hoog als het gaat om de vraag of men tevreden is over de woning. Bij het woningbehoefteonderzoek 2002 gaf 92% aan zeer tevreden te zijn over de woning waarmee de waardering hoger uitviel dan het landelijke cijfer (89%). Bezien naar de tevredenheid over de woonomgeving ligt de situatie enigszins anders. Nu gaf 86% van de inwoners van Overijssel aan zeer tevreden te zijn tegenover landelijk 89%. Opvallend is dat het percentage dat aan heeft gegeven zeer ontevreden te zijn, in Overijssel (7%) bijna twee maal zo hoog is dan in Nederland (4%). Hoewel de fluctuaties in de jaarlijkse woningbouwproductie soms groot zijn, kan worden geconstateerd dat de woningvoorraad in 2005 in Overijssel (1,1%) meer is toegenomen dan in Nederland (0,8%). 4
1 Inleiding 1.1 Achtergrond Met deze Sociale Atlas wordt uitvoering gegeven aan de Interprovinciale (IPO-)afspraak om de voorstellen van de Commissie Simons te implementeren, te beginnen met het opstellen van een sociale rapportage. Hiervoor is op landelijk niveau een set van indicatoren vastgesteld die in de provinciale Atlas moet terugkeren. In de bijlage van deze Atlas is een leeswijzer opgenomen, waarin is aangegeven hoe een aantal van deze indicatoren voor de provincie Overijssel is uitgewerkt. Hierin worden ook voorstellen voor nader onderzoek gedaan. 1.2 Relevantie Het in kaart brengen van de sociale infrastructuur in de provincie Overijssel vormt een belangrijke bouwsteen naar een beleidsmatige vertaling voor met name het gebiedsgericht beleid. Dit beleid is gericht op het verbeteren van de leefbaarheid en sociale samenhang van dorpen en steden en samenhangende regionale gebieden in de provincie. Bij het sociale beleid van de provincie gaat het vooral om de sociale infrastructuur, die gedefinieerd wordt als het geheel van voorzieningen en betrekkingen die het mogelijk maken dat mensen in redelijkheid in sociale verbanden kunnen leven en participeren aan de samenleving. De achterliggende doelstelling hiervan is de versterking van de sociale cohesie, dat wil zeggen de mate waarin leden van een samenleving zich bij elkaar betrokken voelen. Om de sociale cohesie te versterken moet de kwaliteit van de sociale infrastructuur worden versterkt en dient er meer samenhang te worden gebracht binnen het sociale domein. Daarnaast kan de provincie de samenhang van sociaal met fysiek en economisch beleid beter gestalte geven, o.a. door aan te sluiten bij de integrale gebiedsgerichte werkwijze. De basis hiervoor wordt gevormd door een analyse van de sociale infrastructuur. De Sociale Atlas levert hiervoor (op termijn) een solide feitenbasis die geschikt is voor gebiedsgerichte toepassing en dient om de maatschappelijke discussie voor toekomstig beleid te stimuleren en ondersteunen. De Sociale Atlas is samengesteld uit bestaande cijfers. Deze zijn door het team beleidsinformatie bijeengebracht en bewerkt. Naast informatie die afkomstig is van de provincie Overijssel zelf wordt gebruik gemaakt van cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en landelijke instellingen en dataleveranciers. Hoewel in deze rapportage veel kengetallen over het voorzieningenniveau worden beschreven, zijn deze niet uitputtend. Naast de relevantie ten aanzien van sociaal-economisch beleid zijn schaalniveau en beschikbaarheid van gegevens belangrijke uitgangspunten en voorwaarden voor de samenstelling van de Sociale Atlas. De meeste gegevens worden - voor zover mogelijk - op het laagste aggregatie niveau i.c. gemeentelijk niveau verzameld en worden op uniforme en toegankelijke wijze op stedelijk niveau en de overige gemeenten, gebieds-, provinciaal en landelijk niveau gepresenteerd. 5
De volgende indeling wordt gehanteerd: Gebieden Gebiedsgericht Werken (hierna te noemen: de gebieden): De volgende drie gebieden vormen de : ( ) - de gemeente Deventer (als onderdeel van de Stedendriehoek Apeldoorn (provincie Gelderland), Deventer (provincie Overijssel) en Zutphen (provincie Gelderland)) - Netwerkstad Zwolle/Kampen - Netwerkstad Twente (Enschede, Hengelo, Almelo en Borne) De volgende vijf gebieden vormen de Overige gemeenten - Noordoost-Overijssel - Noordwest-Overijssel - Noordoost-Twente - Zuidwest-Twente - Salland (inclusief Deventer) De regio s: West-Overijssel Twente Overijssel Nederland Figuur 1.2-1 Gebiedsindeling Overijssel 6
1.3 Relatie tussen de Sociale Atlas en de Staat van Overijssel De Sociale Atlas geeft de stand van zaken weer binnen het sociale domein in de provincie. Het rapport vormt een naslagwerk voor iedereen die zoekt naar statistische gegevens over provinciale sociale thema s. De provincie pakt maatschappelijke problemen in de regio aan. Zij werkt hierbij samen met andere overheden (Rijk, gemeenten), het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties en instellingen. Hierdoor ontstaat grote behoefte aan onderlinge afstemming en zicht op resultaten. Eind 2001 stelde het dagelijks bestuur van het Interprovinciaal Overleg (IPO) een ad hoc commissie Sociaal Beleid in. Deze commissie is gevraagd te adviseren over het toekomstig sociaal beleid van de provincies en de instrumenten die daarbij nodig zijn. De IPO-Adviescommissie Simons, zoals deze ad hoc commissie werd genoemd, zag een belangrijke rol voor provincies weggelegd in het verstevigen van de sociale cohesie. De provincie Overijssel heeft ervoor gekozen haar statistische sociale gegevens op te nemen in een aparte Sociale Atlas en de beleidsmatige uitleg in een sociaal rapport, de zogenaamde Staat van Overijssel te vatten. In 2006 is de Staat van Overijssel uitgebracht. Deze geeft een beeld van de maatschappelijke ontwikkelingen op belangrijke beleidsterreinen van de Provincie Overijssel. Er is nauwe aansluiting gezocht bij onderwerpen en daarop betrekking hebbende doelstellingen uit de provinciale beleidsbegroting. De Staat van Overijssel vormt binnen het project voorbereiding nieuwe collegeperiode 2007-2011 een basisproduct om te komen tot een trendrapportage. Het kan voor statenleden een naslagwerk bij vele beslissingen zijn. Sommige cijfers uit de Staat van Overijssel komen ook voor in deze Sociale Atlas. Een fundamenteel verschil is echter dat in de Staat van Overijssel tijdreeksanalyses en prognoses zijn opgenomen, terwijl in de Sociale Atlas de huidige situatie met betrekking tot de sociale stand van zaken wordt beschreven. Dit is een verbijzondering van de Staat van Overijssel. 1.4 Opzet Het is de bedoeling dat met deze Atlas op een toegankelijke manier een beeld van de leefbaarheidssituatie in Overijssel wordt verkregen. Dit gebeurt door middel van eenduidige onderlinge vergelijkingen van gegevens ( factsheets ) tussen geografische gebieden. De toelichtende teksten geven een inzicht in de sociale infrastructuur van Overijssel. Daarnaast zijn van een aantal kengetallen inzichtelijke kaartbeelden toegevoegd. In een aantal gevallen is bepaalde informatie nog niet voorhanden. Indien nieuwe informatie beschikbaar is zal deze worden geactualiseerd in de digitale versie op de provinciale website en/of in de volgende Sociale Atlas. De kengetallen zijn gegroepeerd rondom een aantal belangrijke thema s/kaders van (toekomstig) provinciaal sociaal beleid, zoals Diversiteit, Modern burgerschap, Vermaatschappelijking, Zorg om jeugd, Leefbaarheid en Veiligheid. Per hoofdstuk worden deze onderwerpen behandeld. Hiervan treft u voorin de Sociale Atlas een samenvatting met conclusies aan. 1.5 Beschikbaarheid Voor een aantal indicatoren is het moeilijk vergelijkingen te maken met Nederland of met de gebieden onderling. Dit kan verschillende oorzaken hebben. De meest voorkomende zijn dat data niet altijd vanuit landelijk niveau uniform tot gedetailleerd regionaal niveau kunnen worden onderscheiden. Of dat gedetailleerde regionale indicatoren, door gebruik van diverse bronnen dan wel een andere definitie van de indicator niet optelbaar zijn tot bovenregionale cijfers. 7
2 Algemeen 2.1 Bevolking in Overijssel Tabel 2.1-1 Inwoners naar geslacht, 2006 (aantal en %) Mannen Vrouwen Totaal GGW-gebieden Stedelijk/overige gemeenten/regio s absoluut relatief absoluut relatief absoluut relatief Stedendriehoek (Deventer) 47.606 8,6 48.934 8,8 96.540 8,7 Netwerkstad Zwolle/Kampen 79.329 14,3 83.044 14,9 162.373 14,6 Netwerkstad Twente 164.710 29,6 163.561 29,3 328.271 29,5 291.645 52,4 295.539 53,0 587.184 52,7 Noordoost-Overijssel 59.474 10,7 57.960 10,4 117.434 10,5 Noordwest-Overijssel 32.587 5,9 32.407 5,8 64.994 5,8 Noordoost-Twente 50.549 9,1 49.930 9,0 100.479 9,0 Zuidwest-Twente 94.513 17,0 94.419 16,9 188.932 17,0 Salland 74.941 13,5 76.105 13,7 151.046 13,6 Overige gemeenten 264.458 47,6 261.887 47,0 526.345 47,3 Regio s West-Overijssel 246.331 44,3 249.516 44,8 495.847 44,5 Twente 309.772 55,7 307.910 55,2 617.682 55,5 Overijssel 556.103 100,0 557.426 100,0 1.113.529 100,0 Nederland 8.077.407-8.256.803-16.334.210 - Bron: CBS De provincie Overijssel telt 1,1 miljoen inwoners, wat bijna 7% van de Nederlandse bevolking is. Iets meer dan de helft van de Overijsselse bevolking woont in de drie stedelijke regio s Netwerkstad Twente, Netwerkstad Zwolle/Kampen en Stedendriehoek (Deventer). In de verstedelijkingsgebieden in Overijssel wonen meer vrouwen dan mannen, maar in de overige gemeenten wonen meer mannen dan vrouwen. Van de gebieden is het aantal inwoners het hoogst in Zuidwest-Twente en het laagst in Noordwest-Overijssel. Het aantal mannen is zowel in Nederland als in Overijssel lager dan het aantal vrouwen. In de regio Twente wonen 1,25 maal zoveel inwoners als in West-Overijssel. 8
Tabel 2.1-2 Inwoners naar leeftijdscategorie, 2006 (in procenten van de bevolkingsomvang binnen het gebied) GGW-gebieden Stedelijk/overige gemeenten/regio s 0-14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65 eo Totaal Stedendriehoek (Deventer) 18,6 12,3 14,8 16,3 13,2 10,7 14,1 100 Netwerkstad Zwolle/Kampen 19,3 13,4 15,6 15,6 13 10,2 12,8 100 Netwerkstad Twente 17,9 13,2 14,1 15,4 13,2 11,7 14,4 100 18,4 13,1 14,6 15,6 13,1 11,1 13,9 100 Noordoost-Overijssel 21,3 12,5 11,5 15,3 13,8 11,7 13,9 100 Noordwest-Overijssel 20,8 12,2 11,6 14,9 13,9 12,1 14,5 100 Noordoost-Twente 20 10,9 10,9 15,5 14,8 12,6 15,1 100 Zuidwest-Twente 19,9 11,8 11,4 15,2 13,9 12,7 15,1 100 Salland 19,1 12 13,2 16,3 14 11,2 14,2 100 Overige gemeenten 20,3 11,8 11,3 15,3 14,2 12,3 14,7 100 Regio s West-Overijssel 19,9 12,6 13,4 15,6 13,6 11,1 13,7 100 Twente 18,9 12,4 12,8 15,4 13,7 12,2 14,7 100 Overijssel 19,3 12,5 13 15,5 13,7 11,7 14,3 100 Nederland 18,3 12 13 16,1 14,3 12,2 14,3 100 Bron: CBS Aan de leeftijdsopbouw in de provincie Overijssel is te zien dat er in de verschillende leeftijdscategorieën verhoudingsgewijs meer jongeren tot en met 24 jaar zijn dan in Nederland. Overijssel heeft dus een relatief jonge bevolking. De leeftijdscategorieën tussen de 35 en 64 jaar zijn in Overijssel naar verhouding minder vertegenwoordigd. Vanaf de leeftijd van 65 jaar zijn de leeftijdscategorieën gelijk aan de landelijke percentages. West-Overijssel heeft tot en met de leeftijd van 44 jaar een iets jongere bevolking dan Twente. In de regio Twente zijn vanaf de leeftijd van 55 jaar naar verhouding meer ouderen vertegenwoordigd. Duidelijk is te zien dat de jongeren van 15 tot en met 34 jaar verhoudingsgewijs meer in de grote steden woonachtig zijn, waar immers de hogere onderwijsvoorzieningen zijn geconcentreerd. 9
Tabel 2.1-3 Groene en Grijze druk, 2006 (in procenten van de leeftijdsgroepen 15 t/m 64 jr. binnen het gebied) Stedelijk/overige Groene druk Grijze druk GGW-gebieden gemeenten/regio s (<15 als % 15-64) (>65 als % 15-64) Stedendriehoek (Deventer) 27,6 20,9 Netwerkstad Zwolle/Kampen 28,5 18,9 Netwerkstad Twente 26,5 21,3 27,3 20,6 Noordoost-Overijssel 32,8 21,4 Noordwest-Overijssel 32,1 22,4 Noordoost-Twente 30,9 23,4 Zuidwest-Twente 30,6 23,2 Salland 28,6 21,3 Overige gemeenten 31,3 22,6 Regio s West-Overijssel 30 20,7 Twente 28,4 22,2 Overijssel 29,1 21,5 Nederland 27,1 21,1 Bron: CBS Onder groene druk wordt verstaan: het aantal personen jonger dan vijftien jaar als percentage van het aantal personen van 15-64 jaar. Grijze druk is het aantal personen van 65 jaar of ouder als percentage van het aantal personen van 15 64 jaar. De groep 15 64-jarigen valt voor een groot deel samen met de (potentiële) beroepsbevolking die de lasten van de vergrijzing moet opvangen. De groene druk is in de provincie groter dan in Nederland. Alleen in de Netwerkstad Twente ligt deze net even onder het landelijk percentage. De grijze druk ligt in Overijssel iets boven het landelijk percentage. In Noordoost-Twente en Zuidwest-Twente is deze het verst voortgeschreden. 10
Figuur 2.1-1 Groene druk 0-15 jaar, 2006 Bron: CBS 11
Figuur 2.1-2 Grijze druk ouder dan 64 jaar, 2006 Bron: CBS 12
Tabel 2.1-4 Vestigers/vertrekkers, 2005 (aantal) Naar Stedelijk/overige Totale Uit Uit andere Totaal Naar andere Vestigings- GGW-gebieden gemeenten/regio s vestiging buitenland gemeente vertrek* buitenland* gemeente overschot* Stedendriehoek (Deventer) 4.794 947 3.847 4.127 674 3.453 667 Netwerkstad Zwolle/Kampen 7.168 615 6.553 6.899 831 6.068 269 Netwerkstad Twente 13.791 2.132 11.659 14.347 2.978 11.369-556 25.753 3.694 22.059 25.373 4.483 20.890 380 Noordoost-Overijssel 3.375 233 3.142 3.638 270 3368-263 Noordwest-Overijssel 2.106 154 1.952 2.199 173 2026-93 Noordoost-Twente 2.741 262 2.479 3.021 409 2612-280 Zuidwest-Twente 4.904 453 4.451 5.463 438 5025-559 Salland 6.807 1.075 5.732 6.018 958 5060 789 Overige gemeenten 15.139 1.230 13.909 16.212 1.574 14.638-1.073 Regio s West-Overijssel 19.456 2.077 17.379 18.754 2.232 16.522 702 Twente 21.436 2.847 18.589 22.831 3.825 19.006-1.395 Overijssel 40.892 4.924 35.968 41.585 6.057 35.528-693 Nederland 741.683 93.633 648.050 769.155 121.105 648.050-27.472 * incl. administratieve correctie Bron: CBS De binnenlandse vestiging uit en het vertrek naar andere gemeenten is qua aantal betrokken personen aanzienlijk groter dan de vestiging uit en het vertrek naar het buitenland. Dat geldt voor alle geografische eenheden in Overijssel. Nederland en Overijssel kennen een negatief vestigingsoverschot, dat wil zeggen dat er meer mensen vertrekken dan er bij komen. In de stedelijke regio s Stedendriehoek (Deventer) en Netwerkstad Zwolle/Kampen is sprake van een positief vestigingsoverschot, de Netwerkstad Twente kent een negatief vestigingsoverschot. In de meeste gebieden in Overijssel is het vestigingsoverschot negatief. Er vertrekken dus meer mensen uit die gebieden dan er bij komen. Het positieve vestigingsoverschot van een enkel gebied i.c. Salland kan slechts gedeeltelijk het negatieve vestigingsoverschot van de andere gebieden compenseren. Het vestigingsoverschot in West-Overijssel is positief. Daarentegen is het vestigingsoverschot in Twente absoluut gezien zeer negatief, namelijk -1395. 13